Geuzenliedboek

[p. 229]

101.
Een nieu liedeken vanden Impost ende Coronel van Westvrieslant. ⁺

Op de wijse, Wilhelmus van Nassouwe.

Wat nieus moet ick u verclaren,
Hoort toe, hier doch op let,
Hoe dat met groot beswaren
Worden ghebracht int Net,
Die Landen ende Steden
Van Westerlant minioot,
Boven haer gherechticheden, ^7.
End old Privilegien goet.

Sijnt niet seltsame Plaghen
Over de Landen vermaert,
Dat sy connen verdraghen
Der vreemder Natien aert ^12.?
Die haer doch gheensins meenen ^13.,
Dan soecken met ghemack
Die Landen te vercleenen ^15.,
Ende vullen haren sack.

Een swart grilken sietmen loopen ¹⁷
Als een Meerkat seer snel:
Veel goets schrapt hy te hoopen,
Hy heeft der Jonghen veel:
Seer rijck meynt hyse te maken
Al met der Edelen goet,
Hy salter noch al laten,
Daer toe den swarten Hoet.

Haer natuerlicken Heere ^25.
Met menighen vromen Man,
Hebben sy met groot oneere
Ghedaen al inden Ban:
Om dat sy ^29. recuseerden
Te volghen Babels raet,
Ja veel liever begeerden
Van hen te worden ghehaet.

+ No. 101. Naar A. Ook in B. Ontbreekt in alle andere drukken, ook bij V.L.
Het lied is waarschijnlik van 1574, want in A staat het op fol. 66 en het zal dus tot druk χ hebben behoord, die ik in 1575 heb geplaatst.
Ook de inhoud wijst op dat jaar. Bor I, 580 vertelt de zaak, die in dit lied wordt behandeld: ‘Die van Vriesland hadden tot redemtie van den 10, 20, en 100 pennink geconsenteert een propijn (= bede) van 128.000 guldens, op sekere jaren en conditien te betalen, en meenden daer mede te volstaen, dies niet jegenstaande so werden sy dagelijx door den Heere van Billy haren Stadhouder gequelt, om leninge voor de soldaten aldaer leggende.’ Zij klagen bij de Groot Commandeur, maar ontvangen het antwoord, dat hij voor de betaling der soldaten in Friesland geen geld in voorraad heeft, en dat hij dus aan de provincie de betaling moet overlaten, en daarvoor een ‘ordonancie van imposten’ heeft ‘geraemt’. Om deze uit te voeren houdt Billy 7 September een ‘Landsdag’ te Leeuwarden. Daar kwam sterke oppositie, niettegenstaande de tegemoetkomende houding van Billy. Ondanks alle protesten — alleen de volmachtigen van Hennaarderadeel scheidden zich van de anderen af en gaven 12 Sept. hun toestemming — werd het Octroy van den Impost afgekondigd en werden ontvangers aangesteld.
Met West-Vrieslandt wordt hier zoals dikwels onze provincie Friesland bedoeld, en dus ook met Westerlant, in tegenstelling met Oost- Friesland.

7. in strijd met haar rechten en privilegiën.

12. aert staat min of meer overtollig, de uitdrukking betekent niet veel anders dan: de vreemde natiën.

13. meenen: liefhebben, welgezind zijn.

15. vercleenen volgens B; A heeft verleenen.

17 vlgg. De swarten Hoet doet denken aan de bisschop van Leeuwarden. Hij werd van ergerlijke schraapzucht beschuldigd, maar dit was zeer overdreven; vgl. De Vrije Fries XX, 323 vlgg. Maar ook kan Billy bedoeld zijn. Deze was klein van stuk, had een donkere huidkleur en was inhalig en opvliegend. Gril betekent ook: driftig.

25. Hiermede kan Christus bedoeld zijn: volgens de Hervormden toch waren de Roomsen vijanden van Christus. Maar naar de opvattingen der Geuzenliederen kan het ook de Koning van Spanje zijn: Alva en de geestelikheid immers stoorden zich niet aan de wensen des Konings, maar volgden de bevelen van Babel—Rome. Ten derden kan ook de Prins van Oranje bedoeld zijn, maar dat is wel het minst waarschijnlike van de drie.

29. sy, nl. menighen vromen Man van vs. 26.

[p. 230]

 

Hierom zijn sy ^33. verbolghen

 

En soecken met listen fier ^34.

35

Den selvighen te vervolghen

 

Ende bringhen in dangier:

 

Veel Weduwen sy maken,

 

Met menighen Weesken saen:

 

Sijn dit oprechte saken,

40

Gheve ick u te verstaen?

 

 

 

Een vreemden Portugyse ^41.

 

Van herten obstinaet,

 

Die weet de rechte wijse

 

Te volghen Babels raet:

45

Om desen te behaghen

 

Poocht elck hem nacht en dach,

 

Aensiende Vrient noch Maghen,

 

Ist niet een groot gheclach?

 

 

 

Hy maect die arme luyden

50

Met Schattinghen seer groot

 

Tot op haer naeckte huyden

 

Seer arm, naeckt ende bloot:

 

Nu dit, nu dat, hy maket,

 

Al tot der Armen last:

55

Na ghelt ist dat hy haket,

 

Op de Ghemeynte weynich past.

 

 

 

Voorts heeft hy tsijnder vromen,

 

Een swaer Impost bedacht,

 

Om welcker voor te comen

60

Mennich Heldt heeft ghetracht,

 

Dan hoe ist haer verganghen?

 

Na der Tyrannen aert,

 

Den eenen wordt ghevanghen, I.a.S. ^63.

 

Den anderen seer beswaert. W.v.K. ^64.

 

 

65

Ist niet om te beclaghen, ^65.

 

Dat menighen Edelman,

 

Tot des Tyrans behaghen

 

Tlandt brenghen inden Pan ^68.?

 

Hoewel sy wel bet weten,

70

Ghelijck een Raedtsheer fel

 

Juu Deeckema ^71. gheheeten.

 

Hy mach sich schamen wel.

 

 

 

Riuerdt Roorda sonder Siele ^{73. 73.}

 

Is oock een fijner quant:

75

Hy heeft bracht inne wijele ^75.

 

Die landen van Vrieslant,

 

Met dijcken tsijner baten,

 

Noch is hy niet versaet,

 

Den Impost, wilt dit vaten,

80

Hem oock seer wel aenstaet.

 

 

 

Noch isser eenen Heere H.O. ^81.

 

Hy mach sich schamen wel,

 

Tis weynich tsyner eeren,

 

Hy speelt so menighen spel,

85

Hy can sich oock wel draghen

 

Recht of hy ware vrom,

 

Maer sulcke listighe laghen,

 

Comen ten laetsten om ^88..

33. sy: hier weer de Roomse geesteliken.

34. fier: wreed.

41. Billy was een Portugees van afkomst.

63. I.a.S. = Idzardt van Sickinga, Zie de aantekening.

64. W. v. K. Misschien is dit Watthie van Camminga, die uit naam van den lande aan den Gouverneur een request gepresenteerd had, naar aanleiding van de velerlei (vgl. vs. 53) lasten, die het volk werden opgelegd. Zie Schwartzenberg, Charterboek van Vriesland III, 955. In April 1574 gaf Westergo consent voor zekere Impost. Onder de ondertekenaars is ook Wytse van Kamminga. Later werd Watze v. Camminga [Is dit dezelfde ?] mede aangewezen om de halve stuiver (zie bij vs. 73) te ontvangen. Maar deze kan hier niet bedoeld zijn.

65. Bor vertelt (bl. 583), dat de volmachten van Hennaarderadeel toegaven.

68. brenghen inden Pan: te gronde richten; vgl. Ned. Wdb. XII, 262.

71. Julius van Deekama is ook een der ondertekenaars van het consent van Westergo.

73. Ruyerdt van Roorda is een der volmachten aan wie een ‘remonstrantie van den Procureur Generael ( J. Charles) ter bevordering van het maaken en repareeren der Dykagien van de Vyfdeelen binnen en buitendijks’ enz. werd betekend (Schwarz. III, 958). Later was hij een dergenen, die de betaling moesten ontvangen van een halve stuiver op de floreenrente. Ook hij had het consent van Westergo getekend.

73. sonder Siele, een ook tegenwoordig nog meermalen gebruikte beschimping, soms met de verlenging zonder zaligheid. Het is hetzelfde, als dat men iemand een beest noemt.

75. wiel: draaikolk; inne wiele: in het verderf.

81. H. O. is wel Hero van Ockingha, die ook het consent van Westergo tekende, aan wien mede de Remonstrantie (zie boven) betekend werd, die ook de halve stuiver (zie boven) ontvangen moest, en mede was ‘geordonneerd commissien te expedieren op de collecteurs’, nadat de Impost was afgekondigd.

88. omcomen: ten einde komen.

[p. 231]

 

Noch moet ick vertellen H.B. ^89.

90

Van eenen Appeltoyt ^90.,

 

Die gaet die Landen quellen,

 

Wel ^92. hoorde sulckes oyt:

 

Hy can seer haest verschieten ^93.

 

Groote sommen ghereet

95

Het moet Godt eens verdrieten

 

Hy drinckt der Armen Sweet.

 

 

 

Den Hypocrijtschen Beyma ^97.

 

Can ick vergheten niet,

 

Hy volghet oock den anderen na,

100

Te helpen int verdriet

 

Den armen Ondersaten

 

Sijns Vaderslant plaisant,

 

So hy niet wil af laten,

 

Het ^104. wert hem zijn een schant.

 

 

105

Hier dient oock niet vergeten

 

Den Edelen Lauka de Boo ^106.,

 

Met eenen quaet vermeten ^107:

 

Sijn Swagher Douwe Roo,

 

Het zijn seer fijne Clercken ^109.,

110

Oock Espelbach ^110., verstatet wel,

 

Den Impost thelpen stercken

 

Dunckt haer een goeden spel.

 

 

 

Noch isser eenen Olden,

 

Hette al inden Prill ^114.,

115

So hy recht sien solde

 

Hem was van doen een Brill,

 

Hy wil so gheerne volghen

 

Als eenen olden door

 

Den Coronel verbolghen,

120

Steit oock den Impost voor.

 

 

 

Noch sietmen eener rijden, ^121.

 

Als eenen Koe te Peert,

 

Hy moetter met om lijden,

 

Hy brult, hy fantizeert ^124..

125

Veel quaets heeft hy bedreven

 

In synen Grietteny,

 

Den Impost daer beneven

 

Staet hy seer troulick by.

 

 

 

Hier dient oock niet vergheten

130

Een vanden Hoopluy coen:

 

Een Edelman gheheeten

 

Rievick ^132., een mal Caproen ^132.:

 

Hy dient, om eyghen bate

 

Teghen zijn Vaderslant:

135

Den Impost, wilt dit vaten,

 

Doet hy oock onderstant.

 

 

 

Men moet oock niet vergeten W.C. ^137.

 

Twee van het jonck ghespuys, T.C.

 

Ghebroeders hooch vermeten,

140

Comende vaeck opt huys ^140.:

 

Het is hen lief te hooren,

 

Mes amys nu comet hier,

 

By mynen Dochters vercoren,

 

Daer maectmen goeden chier.

89. H. B. = Hero van Burmania. Zie de aantekening.

90. Appeltoyt, waarsch.: appeltoet, gezicht als een appel, vollemaansgezicht.

92. Wel = ‘wie’, Gronings. B heeft Wie.

93. verschieten: voorschieten. Blijkbaar wordt hier van een woekeraar gesproken.

97. Beyma is wel Lieuwe van Beyem. Zie de aant.

104. het. B hy.

106. Lauka de Boo = Schelte van Liauckama, zwager van Douwe Roo = Douwe Roorda. Zie de aant.

107: met boze werken. Maar vermeten kan ook adjectief zijn, en dan is het: met een, die kwaad in de zin heeft.

109. clercken: hier zeker wel: aanhangers van de geestelijkheid.

110. Espelbach: Georg van Espelbach, grietman van Barradeel en drost van Harlingen, die ook het consent van Westergo tekende. In Mei 1567 was Aremberg gevader van zijn kind.

114. Hette inden Prill. Misschien Hette Decama. Zie de aant.

121. Misschien is dit Hette van Aebinga. Zie de aant.

124. fantizeert: raaskalt.

132. Rievick, 1. Rienick = Rienk van Decama. Zie de aant.

132. Caproen: zotskap, synoniem van door: dwaas, vs. 118.

137. W. C. en T. C.: Wijtse en Tiete, zoons van Tiete van Camminga. Zie de aantekening.

140. 't huys: het blokhuis te Leeuwarden, waar Billy met zijn gezin verblijf hield.

[p. 232]

145

Moersmallert ^145. mochte meenen, R.F. ⁺

 

Dat hy vergheten zy,

 

Met synen langhe beenen,

 

Hy moet hier mede by:

 

Noch een quaet van manieren,

150

Meynert Liklis ^150., verstaet mijn sangh,

 

Ende Jacob Cruydeniere I. v. M. ^151.

 

Die hevet den ontfangh. ^152:

 

 

 

Dit zijnse die sick romen

 

Die Notabelste te zijn,

155

Oock die treflickste sonder schromen

 

Van alle den Adel fijn

 

In die Westvriestsche Landen,

 

Tsy u voorwaer gheseyt,

 

Het wert hen zijn een schande,

160

Al wast haer noch so leyt.

 

 

 

Thof dient oock niet vergheten,

 

Tzijn doch Ja Broeders al,

 

Den Coronel vermeten

 

Dwincktse in groot ghetal:

165

Ouy Monseur, te segghen,

 

Sijn sy seer haest bereyt,

 

Den Impost aen te legghen

 

Al waert Westvrieslant leyt.

 

 

 

De Bisschop metten synen

170

Behoorde hier oock wel by;

 

Hoewel sy heylich schijnen,

 

Ist niet dan huychlery:

 

Die Godes Woort beminnen

 

Worden van hen vervolght:

175

Wat moghen sy versinnen,

 

Dat sy zijn dus verbolght?

 

 

 

Solde ick hier vertellen

 

Gerrit Wibens ^178. en Syoert Sepkijs ^178. al,

 

Ick waer van doen ses vellen

180

Te bringhen int ghetal: ^180;

 

Die wel quaet hebben ghesproken

 

Al van den Prins seer excellent,

 

Het wert noch eens ghewroken

 

Sy sijn doch wel bekent.

 

 

185

O ghy edele Staten

 

Des Landes van Vrieslant,

 

Wilt eens te rechte vaten

 

Wel ^188. nu is u Vyant,

 

Die u soeckt te beschermen

190

Van sulcken Slaverny:

 

Ofte die u verderven,

 

Dat bid ick, segghet my?

 

 

 

Laet doch die Stadt van Neerden

 

U een exempel zijn,

195

Oock Rotterdam van weerden,

 

Met die Stadt Haerlem fijn:

 

Antwerpen vast van Mueren ^197.

 

Ist wel gheworden waer,

 

En Zutphen u Nabueren

200

Ghevoeltet oock eenpaer.

 

 

 

Doet doch eens op u ooghen,

 

End siet die saecken in,

 

Eer ghy voorts wort bedrooghen,

 

Ende raeckt in meerder pijn:

205

Neemtse aen die u beminnen,

 

Slaet af die u benijdt ^206.,

 

So ghy u recht besinnen ^207.,

 

Het is nu meer dan tijt.

145. Moersmallert: die gek op zijn moeder is, die altijd bij moeders pappot zit.

+ R. F. zal wel Reinier Frittema zijn, sinds 1567 grietman van West-Dongeradeel en als zodanig opvolger van de vrijheidlievende Jan Bonga. Hij werd in Mei 1570 door de Watergeuzen te Holwerd van zijn bed gelicht en weggevoerd, doch later door zijn vrienden voor een aanzienlijk losgeld vrijgekocht. Vgl. Vrije Fries XVI, 497.

150. Meester Meynne Lyckles van Nyeholtpade, was zoo het schijnt, een van de werkzaamste onder de acht Volmachtigen, ‘geordonneert commissien te expedieren op de Collecteurs’ en mede aangewezen om de halve stuiver (zie bij vs. 73) te ontvangen.

151. I. v. M., misschien Jan van Martena of Juw van Mockema.

152: die de gelden van de impost in ontvangst neemt en er boek van houdt.

178. Gerrit Wibens, burgemeester of schepen van Leeuwarden. Zie de aant.

178. Voor Sepkijs zal wel Sepkijns te lezen zijn.

180; om bij name allen te noemen.

188. wel: vgl. vs. 92.

197. Dit moet wel slaan op de eerste plundering van Antwerpen in April 1574.

206. benijdt: haat, vervolgt.

207. ghy besinnen: de regelmatige Saksiese buigingsvorm.

[p. 233]

 

Prince, ghy Vriesen aensiet

210

Uus Olders ^210. daden schoon,

 

Hoe sy als Helden met vliet

 

Pleghen ^212. te strijden coen:

 

Wilt eens de Tyrannen wreede

 

Van u drijven verbaest,

215

So hebdy Pardoen ghereede

 

Van onsen Prince haest.

 

 

 

Met Preuilegie Bisschoplicker Heylicheyt Cuneri

 

Petri Episcopi Leonardiensis, Residerende

 

in synen Lusthoff Rapenburch,

 

buyten Leeuwarden.

210. Olders: voorvaders.

212. Pleghen, verleden tijd.