Geuzenliedboek

[p. 85]

40.
Na dat de Prince door Godes ghehengenisse uut het Landt geweken was, heeft Ducdalve (meynende het spel geheel gewonnen te hebben) een listich Pardoen laten uutgaen. Waer tegen dese twee navolghende Liedekens ghemaect zijn. Ende connen oock mede dienen op het Pardoen van desen nieuwen Commandeur
Anno 1574. uutgegaen. ⁺

Op de wijse: Laet ons met sanghe nu gaen verblijden.

O Werelt listich, lieflick int orboren ^1.,
Hoe brengt ghy te voren,, die simple u loosheyt? ^2:
Ghy beloeft vrede, int eynde wordet toren ^3.:
Waert moechlic dUutvercoren,, souden worden verleydt.
O Ducdalba, sulcke stricken ghy bereyt
Om dat ghy sout vernielen,, die welvaert onser zielen:
Maer tis te vergheefs dat ghy alsulcks verbreydt. ^7.

Reprise

⁺
op de wijse: Daer de man met rusten wil leven, moet het vrouken, etc.

Op u Pardoen wy niet en achten,
Want tis al verradery:
Een ander van Godt wy verwachten,
Christus heeft ons ghemaeckt vry:
Op hem alleen betrouwen wy,
Hy sal ons verlossen van alle ghewelt:
Op u pardoen wy niet en achten,
Want het voor Godt niet en ghelt.

+ No. 40. Naar A, ook in alle andere, behalve S. T. V. X. Z. AA. BB. Bij V.L. XXXVII.
Het lied is natuurlik van 1570, toen Alva's pardon (16 Juli) plechtig op de markt te Antwerpen was afgekondigd ( Bor I, 319).
Aangezien het opschrift van desen nieuwen C. spreekt, kunnen we wel aannemen, dat het in de tweede uitgave χ van 1575 het eerst is opgenomen, niet reeds in de eerste van 1574, want dan zou het eerste deel van het opschrift reeds hebben moeten staan op het vliegend blad, waarop ook dit gedicht wel oorspronkelik zal zijn gedrukt geweest en daarvan heeft het niet het karakter.
In A volgt hierop n^o 43, dat in B ontbreekt. In overeenstemming hiermede heeft B in het opschrift dese twee in dit veranderd en connen in can; tenzij het tweede gedicht in de oudere drukken niet voorkwam en dus A veranderd heeft, toen hij het er bijvoegde.
Het lied, waarvan hier de zangwijze wordt aangehaald, kwam in vele liedboeken voor. Zie Wieder, reg. n^o 521.
Opschrift. Commandeur. A Commandadeur, drukfout.

1. lieflik int orboren; aangenaam in het gebruik, verleidelik in de omgang.

2: Hoezeer toont ge de eenvoudigen uw verraderlike aard.

3. toren: smart.

7. verbreydt: verkondigt, nl. uw beloften van vergiffenis.

+ Reprise; refrein, dat achter elke strophe gezongen wordt.

[p. 86]

 

Ons Coninck is een Coninc groot van weerden,

 

Van Hemel en Eerden,, en oock van Israel:

 

Der Princen Prins, een Vorst cloeck int volheerden,

 

Wat hy wil aenveerden,, volbringt hy haest en snel:

20

Hy is der Heyden Heylandt, diet al gemaect heeft wel,

 

Na zijn goet welbehaghen,, wie soude daer vertsagen

 

Om hem taenbidden, als wy zijn int ghequel.

 

 

 

Ander Reprise, op de selve wijse als vooren.

 

 

 

Gods ghenade staet altijt open,

 

Tverloren Schaep heeft hy ghehaelt:

25

Op hem alleen willen wy hopen,

 

Onse schult heeft hy betaelt:

 

Sijn Belofte is noyt ghefaelt,

 

Om ons te verlossen van alle torment:

 

Gods ghenade staet altijt open,

30

En zijn Liefde is sonder ent.

 

 

 

Na Gods bevel so wilden wy leven,

 

Dats dat elck sou gheven,, den Keyser zynen chijs ^32.:

 

Maer hem de Eere, sy wort hem toegheschreven:

 

Gheen Goden beneven,, hem, kennen wy propijs ^34.:

35

Hem behoort de vreese, hy is alleene wijs:

 

Vervloect wilse Godt houwen,, die op Menschen betrouwen:

 

Want sy zijn ydel, haer macht is als een rijs.

 

Reprise.

 

Op u Pardoen wy niet en achten, &c.

 

 

 

Ghy acht ons Ketters, siet selfs u Bels knapen,

 

Monicken en Papen,, haer Leer is als fenijn:

40

Aensiet de liefde van uwe Bijtschapen ^40.,

 

Bloetghierich sy gapen ^41.,, en souwen Herders zijn:

 

Tzijn grijpende Wolven, in eenen heylighen schijn:

 

dOoghen vol Hoerderije,, en therte vol invije ^44.,

 

Haer leven en leer, is niet uut Godt divijn.

 

Reprise.

 

Gods ghenade staet altijt open, &c.

 

 

45

Ist ghewelt ^45. dat wy volchden Gods weghen

 

Als dApostels pleghen,, na ons vermoghen al?

 

Wy segghen Neen: maer al dat God is teghen

 

Waer beter versweghen,, uutgheroeyt hen ghetal ^48.:

32. chijs: cijns. Geef den keizer wat des keizers is.

34. propijs: gunstig. Wij kennen naast hem geen Goden, die ons genade schenken kunnen.

40. Bijtschapen, gewone komiese vervorming van bisschoppen.

41. gapen: begeren.

44. invije: envie, boze begeerte.

45. ghewelt: oproerige daad.

48. hen ghetal; hen voor hun; dus: allen, die zich tegen God verzetten.

[p. 87]

 

Want de Hoer van Babel ^49. sal haest comen ten val,

50

Die ghy nu wilt vereeren, maer tsweert sal u verteren,

 

So dat u plaetse hier niemant vinden sal.

 

Reprise.

 

Op u Pardoen wy. &c.

 

 

 

Sloeghen wy dAfgoden, hier op wilt mercken ⁵²

 

Door sulcke wercken,, wert Godt niet onteert:

 

Christus smeet selfs die Cooplien uuter Kercken,

55

Wou niet in sulc percken ^55. ,, zijn woort hebben vermeert ⁺

 

Maer diet uut dieften deden, hebdy meest gheleert, ^{56, 57.}

 

Al sonder ons toeseggen,, of sPrincen wederlegghen:

 

Want quade wercken, tot quaden eynde keert.

 

Reprise.

 

Gods Ghenade staet, &c.

 

 

 

Dat wy als Rebellen nu moeten vlieden,

60

Beclagen veel lieden,, maer Christus spreect seer vroet

 

Waert ghy van de Werelt, tsou niet gheschieden,

 

Sy sou u eere bieden,, nu ghy sulcx niet en doet,

 

Moet ghy om mynent wille laten lijf en goet.

 

Hoe souden wy dan vreesen,, God en laet ons gheen Weesen, ^64.

65

Hoe ghy Vorst des Duyvels, op ons zijt verwoet.

 

Reprise.

 

Op u Pardoen, &c.

 

 

 

Die God verloochent, sal hy oock versaken,

 

Als hy meynt te raken,, int nieu Jerusalem: ^67:

 

Maer die hem belijdt, die sal hy groot maken,

 

Twelck dat ^69. willen laken,, die vanden Caphernem ⁺:

70

Want sy liever derven te hooren Godes stem:

 

Dan dat haer svleesch wellusten,, hier soude moeten rusten,

 

Teeuwich verdoemen laden de sulck op hem.

 

Reprise.

 

Gods Ghenade staet, &c.

49. Hoer van Babel, uitdrukking aan de Openbaring ontleend, hier, als dikwels, de Roomse kerk.

52 vlg. Toespeling op de beeldenstorm.

55. percken, hier eenvoudig: verblijf, ruimte;

+ — vermeeren: verkondigen.

56, 57. De bedoeling schijnt te zijn: ‘Diegenen, die aan de beeldenstorm hebben deelgenomen om te stelen, hebben dat vooral van u geleerd, zonder dat wij hen hadden aangemoedigd en zonder dat zij zich konden beroepen op het verzet van de Prins.

64. Joh. XIV, 18: Ik zal u geene weezen laten.

67: Wanneer hij meent binnen te zullen treden in het nieuwe Jeruzalem, waarover Openbaring XXI handelt.

69. Twelck dat: hetwelk.

+ die van den Caphernem, bedoeld wordt de stad Capernaüm. Die van Capernaüm zijn hier de materialisten, die alleen voor de zinnelike dingen leven, aldus genaamd naar aanleiding van het verhaal Joh. VI, waar Jezus te Capernaüm na de wonderdadige spijziging tot de schare, die tot hem komt, zegt: ‘voorwaar, voorwaar zeg ik u, gij zoekt mij niet, omdat gij teekenen gezien hebt, maar omdat gij van de brooden gegeten hebt en verzadigd zijt’; vgl. vooral vs. 52. In enigszins andere zin, maar in verband met hetzelfde, wordt de uitdrukking gebruikt n^o 1, vs. 3.

[p. 88]

 

Ick laet elck besien, of wy sConincx Landen

 

So brochten ter schanden,, ghelijckmen u nu siet

75

Wy waren ree, te weeren zijn vyanden,

 

Die ghy doet verbranden,, u noyt misdeden yet:

 

dEdelen die den Coninck int strijden noyt verliet,

 

Doet ghy schandelic sterven,, om hen ^78. landt te beerven,

 

Dies bekennen wy u voor geen Heere niet.

 

Reprise.

 

Op u Pardoen wy, &c.

 

 

80

Souden wy kennen voor u ons misdaden,

 

Die vol onghenaden,, niet en doet dan onrecht

 

En sConincx Wet sietmen u selfs versmaden,

 

Tsijnder grooter schaden,, zijt ghi worden zijn knecht

 

Teynden uwer daghen, wert ghy gamaect heel slecht, ^84:

85

Als onse Godt sal wreken,, het quaet aen u ghebleken:

 

Wat helpt dan dat ghy ons uut den Lande segt ^86.?

 

Reprise.

 

Gods Ghenade staet, &c.

 

 

 

Een Christelicke Kercke kennen wy te gader,

 

Daer af God is vader,, Christus het Hooft seer reen:

 

Vant thooft des Paus zijn wy een versmader,

90

Hy is gheen ontlader ^90.,, der sonder groot noch cleen:

 

Noch is oock niet ghebout op den Levenden Steen ^91.:

 

Gods eer heeft hy ghestolen,, de simpele doen dolen: ⁺

 

Al zijn Insetten verworpen wy met een.

 

Reprise.

 

Op u Pardoen, &c.

 

 

 

Als Stadthouder Christi dorft ghy hem noemen,

95

Dit Kint der Verdoemen ^95.,, tuycht ons die Schriftuer:

 

Van al dat Godsdienst heet, derf hy hem roemen ^96.

 

Dat hem elck moet schromen,, door zijn wreetheyt seer,

 

Hy is tBeest vol Hoofden, des Rooden draecx Figuer, ^98.

78. hen: hun.

84: Zult gij tot een ongelukkig einde van uw leven worden gebracht.

86. uutsegghen: verbannen.

90. ontlader: verlosser.

91. De Levende Steen is Christus (1 Petrus II, 5 en elders). De macht van de paus steunt niet op Christus, al noemt hij zich de opvolger van Petrus, wiens naam ook steen betekent (Matth. XVI, 18).

+ 88 is bij Van Lummel achter 92 gekomen, nergens anders.

95. Dit kint der Verdoemen: de zoon des verderfs. Dat kàn betekenen: de Antichrist (vgl. o.a. 2 Thessal. II, 3). Maar mogelik is ook, dat er met gedachte aan Joh. XVII, 12 (maar niemand uit hen is verloren gegaan, dan de zoon der verderfenis, opdat de schrift vervuld worde) op Judas wordt gedoeld: ‘Gij roemt hem als stedehouder Christi, dus als Petrus, maar de Schrift getuigt ons van Judas’.

96. vlg.: Hij durft zich vermeten (te zeggen), dat ieder zich moet onthouden van alles wat godsdienst mag worden genoemd.

98. tBeest vol hoofden en de Roode draeck: de Antichrist, vgl. Openb. XII, 3 en passim.

[p. 89]

 

Daer niet voor willen buygen,, alle Christen getuygen

100

Dies haer de tweede doot niet sal vallen suer. ^{100. +}

 

Reprise.

 

Gods ghenade staet, &c.

 

 

 

Is dat u liefde die ghy tNederlandt draghet,

 

End ingeboorne plaget,, nemende goet oft schat.

 

Ende oock wilt behouden, want u so behaghet,

 

Dat elck u oorlof vraghet,, om te besitten dat,

105

Van u groote liefde, segt ons Micheas plat: ^105.

 

Tvette Schaep ghy slachtet,, tmagere ghy verachtet,

 

Van tbloedt der Heylighen zijdy gheensins sat, ^107.

 

Reprise.

 

Op u pardoen wy, &c.

 

 

 

Bacchides beloeft den Machabeen vrede, ^108.

 

Als hy haer Stede,, creech, brocht hyse ter doot:

110

Sulcks meynt ghy Duckdalf uut te rechten mede,

 

Ghy gaeft haer een snede,, die hen u gaven bloot

 

Om te verantwoorden, en quamen so in noot:

 

Wie sou dan u ghelooven,, dan om ons te berooven,

 

Van goet en leven, dwelck u leert de Paus u hoot. ^114.

 

Reprise.

 

Gods Ghenade Staet, &c.

 

 

115

Hebben wy gheherbercht ons Predicanten, ^115.

 

Weerder dan u Santen,, ghedoopt ons kinders daer

 

In ons Tempels, gebout aen alle canten,

 

Met consent der danten ^118.,, van Parma in dat Jaer

100. In Openb. XI wordt verhaald van twee getuigen, die profeteren, door het ‘Beest’ worden vervolgd en gedood en na 3½& dag worden opgewekt. Een lange aantekening ter plaatse in de Statenbijbel betoogt, dat daarmee de verschillende hervormers en voorlopers worden bedoeld, die tegen de afgoderij der Roomse kerk hebben geprofeteerd. In vs. 14 wordt naar aanleiding van deze vervolging door het ‘Beest’ enz. gezegd: ‘Het tweede wee is wech gegaen’. (Het eerste wee Openb. IX. 12). Vs. 99 bedoelt dan: de vervolging, waarvan ook de Apocalypse profeteert zal ons niet zuur vallen.

+ Aangezien echter op deze plaatsen van wee en niet van doot sprake is, kan het ook zijn, dat de dichter meer gedacht heeft aan plaatsen uit de Openb. als II, 3: ‘Die overwint zal van den tweeden dood niet beschadigd worden’, waar volgens aantekening in de Statenbijbel eenvoudig van de eeuwige dood sprake is.

105. De profeet Micha geeft Cap. III een beschrijving van het wangedrag van de ‘hoofden des huizes Jacobs’ en de ‘oversten des huizes Israë’, wat in vs. 105 staat, wordt echter in Micha niet gevonden.

107. Toespeling op Openb. XVII, 6: ‘Ik zag dat de vrouw dronken was van het bloed der heiligen’. De bedoeling is: gij zijt nog geenszins verzadigd van het bloed der heiligen.

108. Makkab. VII, 10 vlg.

114. hoot: hoofd.

115. Bor V, 319 vlg. geeft de inhoud van Alva's pardon. Blz. 321: ‘Boven desen en verstaen wy niet, noch en is onse meninge en wille niet, dat in dese onse gratie en pardon begrepen sullen sijn, de Ministers, Predicanten, Leraers of Dogmatiseurs van leringen der Catholijkser Roomser Religien contrarie zijnde, en alle degene die ingebrogt of doen inbrengen hebben de voorsz Predicanten, Leraers, en Dogmatiseurs, en die de selve secretelijk met haren weten en wille ontfangen en in hun huisen onthouden’ enz.

118. dante: lichtzinnige vrouw, deern. Satiriese vervorming van Madame.

[p. 90]

 

Opperste Regente der Nederlanden, maer

120

Haer valsch hert doortogen ^120.,, heeft ons al bedroghen,

 

Dies wy betrouwen op Gods belofte claer.

 

Reprise.

 

Op u Pardoen wy, &c.

 

 

 

Ghy stelt ons Gracy tijt als Gods Vassale, ^122.

 

Hier naer deeuwighe quale,, vergeeft spreect Christus coen ^123.

 

Niet sevenwerf, maar tseventich sevenmale,

125

Dat ^125. sonder ghetale,, sal wesen u Pardoen

 

Aen uwen Broeder, op dat u in elck saysoen

 

Werden quijt gheschouwen,, de sonden die u rouwen,

 

Als sal ontfanghen die Vrome, Palmen groen. ^128.

 

Reprise.

 

Gods Ghenade staet, &c.

 

 

 

Prince.

 

Op Godt betrout de Prins van Oraengien,

130

Sijnde in Almaengien,, Godt zal stercken zijn handt,

 

Dat hy sal paeyseren calaengien ^131.,

 

Den Coninck van Spaengien,, bewaren sijne Pandt:

 

Vernielen u bloethondt, den vromen een Tyrant:

 

Laet u Afgodtsche Nacy,, aen Godt bidden om gracy,

135

Ghy sult Pharo slachten, als Godt ons doet bystant:

 

Reprise.

 

Op u Pardoen wy niet en achten, &c.

120. doortogen: doortrapt.

122. Gij stelt ons, alsof gij Gods stadhouder waart, een termijn voor de vergiffenis; maken wij daarvan geen gebruik, dan vervallen wij in de eeuwige verdoemenis.

123. coen adverbiaal: nadrukkelik.

125. Dat: opdat. Dit is de lezing van A.B.K; C-H en alle latere Dats.

128. Vgl. Openb. VII, 7 vlgg.

131. calaengien: twisten, moeilikheden.