Geuzenliedboek

[p. 45]

24.
Een nieu Liedeken, ⁺

op de wyse vanden Slach van Dueren.

Ghy Christen allegare,
Wat nieus wort u bediet,
Al van een droeve Nieumare,
Dat Thantwerpen is gheschiet:
Daer leet so menich Christen verdriet,
Al om Gods woort ende anders niet,
En menighen Burgher mede,
Doen de Prince track uut der stede.

Een placcaet vande Raedtsheeren
Heeftmen Tantwerpen ghesien,
Om datmen niet en soude leeren
Gods woort de simpele Lien:
Men hoorde de Predicacy verbien
Doe bedroefden haer de Burghers mitsdien
En menighen vromen Christen,
Tot een verblyden van de Papisten.

Smorghens ten seven uren,
Den elfsten Aprilis voorwaer,
Quam de Prince met ghetruren
Op de Meerbrugghe aldaer,
End hy sprack tot de ghemeyne Schaer,
Die Gods woort lief hebben, volghen my naer:
Hy weende voor de ghemeynte
Dat daer gheschiede so grooten vercleynte ^24..

Dit jammer sachmen gheschieden,
Onder de ghemeynten alleen,
Want sy begosten te vlieden,
End weenden al groot en cleen,

+ No. 24. Naar A. Het is al opgenomen in de veronderstelde druk φ. In alle uitgaven behalve S en V. Bij V.L. XVIII; Wackernagel n^o 70.
De wijs komt veelvuldig in de Geuzenliederen voor en schijnt enigszins verwant te zijn met het Wilhelmus.
Het lied moet dagtekenen van April van het jaar 1567 onmiddellik na het vertrek van de Prins, vs. 17 vlgg. In vs. 9 vlgg. zal dan ook wel niet worden gezinspeeld op het plakaat van 24 Mei, waarvan Blok, III, 58, spreekt en dat Bor (uitgave 1679) I, 170 meedeelt, dat trouwens ook van de Goevernante en niet van de ‘Raedtsheeren’ uitgaat. Gedoeld wordt waarschijnlik op de ‘remonstrantie’ van de Magistraet van Antwerpen van 27 Februarie, waarbij ‘die van de Gereformeerde [religie] en die van der Confessie’ werden uitgenodigd hun ‘predicatien achter wegen te laten’ en op de daarmee samenhangende samenkomst van de predikanten met de ‘Regeerderen van Antwerpen’ van de 10e April, waarbij de predikanten der beide richtingen er in toestemden ‘om de stad niet te laten vallen in de uiterste benautheid.… op te houden en te verlaten de predicatien …. en de Ministers en Predicanten te vertrecken, mits hen gevende paspoorte, sauve conduit of geleide’. Vgl. Bor I, 158 en 166.

24. vercleynte: schade, nadeel.

[p. 46]

 

Sy spraken tot den Prince int ghemeen:

30

Wy volghen u na, end anders gheen

 

En laet ons niet bederven ^31.,

 

Want met u willen wy leven en sterven.

 

 

 

Men sach den Prins de reyse aenveerden,

 

Met sijnen Edelen Staet,

35

Te voet end oock te Peerden,

 

En menighen Burgher met der daet:

 

Daer bleeffer noch veel om haer eyghen baet

 

En dachten: Wy comen noch niet te laet:

 

Maer het is haer al berouwen

40

Want sijt tAntwerpen niet derren houwen.

 

 

 

Vele rijcke Persoonen, ^41–48.

 

Van de Confessie van Antwerpen fijn,

 

Quamen haer oock vertoonen

 

Voor den Prince, verstaet wel mijn.

45

Maer hy sprack: ghy weyffelaers vol fenijn,

 

Vertreckt van my op dit termijn,

 

Van schaemten sachmense bleusen,

 

Want sy creghen al langhe Neusen.

 

 

 

Wel twintich duysent uutghelesen

50

Isser uut Antwerpen ghevlucht:

 

Ende Tshertoghenbosch by desen

 

Is onder tvolck so grooten ghesucht,

 

In Vlaendren is oock so grooten gherucht,

 

Het Volck is alomme seer beducht,

55

Want sy worden al bestreden,

 

Die den Bel ^56. niet en willen aenbeden.

 

 

 

Die Hertoghinne van Parmen

 

Heeft haer bloedighe tanden ghewet,

 

Met alle haer loose Gensdarmen,

60

Die sy al teghen de Christenen set:

 

De Grave van Egmont hier op let,

 

Die heeft de Geusen ghebrocht int net,

 

Met syne valsche wercken

 

Strijt hy voor de Roomsche Kercken.

 

 

65

Men machse wel ghelijcken

 

By Coninck Saul ghesusseert ^66.,

31. bederven: verloren gaan.

41–48. Het koeplet staat niet in B, ook niet in C. D. F. G. H. K, wel in A. I. L en alle latere. Ofschoon het dus in de beste drukken gevonden wordt, twijfel ik, of het er oorspronkelik bij behoort. Het is gericht tegen de Lutheranen, ‘die van der confessie’, die echter op betere voet met de Prins stonden. De voorstelling in het koeplet gegeven is dan ook volkomen onhistories, wat overigens natuurlik geen bewijs tegen de echtheid is (vgl. Blok, III, 58). Het is de enige plaats in de Geuzenliederen, waar van strijd tussen de verschillende Protestantse secten blijki.

56. Bel: de God van Babel, dus: die niet in de Roomse kerk willen blijven.

66. ghesusseert, C enz. hebben ghesusteert. wat al evenmin verstaanbaar is, tenzij het een drukfout is voor ghesisteert, dat ‘geschorst’ zou kunnen betekenen. O en P lezen ghecesseert, dat wel een bekend woord is, maar hier niet schijnt te passen. Of is dit toch de ware lezing = ‘van zijn heerschappij ontzet’, en is ghesusseert daarvan een onhandige spelling? Dan is de zetter van O toch wel slim geweest. Ook kan men denken aan ghesurseert = ‘geschorst’.

[p. 47]

 

Die Gods ghebodt ghinck beswijcken ^67.

 

Ende heeft des Werelts goet begheert,

 

Daerom is syn Rijck ghemineert ^69.,

70

Ende is van God ghedestrueert:

 

Ghedenckt ghy Bels dienaren,

 

Hoet met Saul is ghevaren.

 

 

 

Ghy Christenen wilt niet wanhopen,

 

Al lijdt ghy turbatie groot:

75

Al moet ghijt nu verloopen ^75.,

 

Ende lyden soo menich aenstoot:

 

Ghedenckt op Christi belofte minioot,

 

Al moet ghijt nu verlaten bloot,

 

Wilt u daer in verblyden,

80

Want Christus heeft selfs moeten lyden.

 

 

 

Laet ons nu vromelijck stryden,

 

Al worden wy hier benijdt ^82.,

 

Wy sullen met Christo verblyden

 

In der eeuwicheyt met iolijt,

85

Want tis nu wel den laetsten tijt,

 

Daer ons Mattheus af belijdt

 

In sijn vierentwintichste vol vramen ^87.,

 

Dus weest ghetroost Broeders al tsamen.

 

 

 

Daer sijn seer veel Tyrannen,

90

Die Gods woort nu weerstaen,

 

Daer sijn seer veel Edelmannen,

 

Die Gods Leeringhe nemen aen:

 

Als Brederoe end de Palsgrave ^93. saen,

 

Graef Lodewijck heeft het gheloof ontfaen ^94.,

95

Met den Prince van Conde sonder schromen

 

En den Ammirael tonser vromen.

 

 

 

Al wiltmen nu doen trueren,

 

De Geusen int generael:

 

Sy sullent noch besueren

100

De valsche Papisten altemael:

 

Want de Duytsche Heeren principael ¹⁰¹

 

Willen de rechte leeringhe, hoort dit verhael,

 

In dese Nederlanden bringhen,

 

Al souden sy de Regenten ^104. daer toe bedwinghen.

67. beswijcken: afvallen van,

69. ghemineert: ondermijnd.

75. verloopen: ontlopen, ontvluchten.

82. benijdt: bestreden, vervolgd.

87. vol vramen: vol nut, vol kostelike waarheden.

93. Met de Palsgrave wordt Frederik III bedoeld, die in de Palts het Calvinisme invoerde en die in 1563 de Heidelbergse Katechismus liet opstellen.

94. heeft het gheloof ontfaen bet.: heeft het Calvinisme omhelsd. Die mening hangt, zoals uit de volgende verzen blijkt, samen met zijn onderhandelingen met de Calvinisten en met de leiders der Hugenoten, Lodewijk van Condé en Coligny. Vgl. Blok III, 50 en 52.

101 vlg. Dit slaat op de pogingen door Lodewijk van Nassau in 1567 gedaan om de Duitse vorsten voor interventie te winnen, vgl. Blok, Lod. v. Nassau p. 56.

104. Regenten. P en BB hebben Regente, wat zeker wel niet als een verbetering bedoeld is maar alleen een drukfout is.

[p. 48]

105

Ghy Geusen wilt u vermeeren,

 

Laet ons Godt bidden eenpaer,

 

Dat hy al dees Edel Heeren

 

Wil bewaren voor eenich misbaer,

 

Op dat sy vrymoedich sonder vaer,

110

Dat Evangelium volghen naer,

 

En strijden met David eendrachtich,

 

Voor dat Christen gheloove warachtich.

 

 

 

In CC en DD volgen nog deze verzen:

 

 

 

Soo sagmen 't Waar Gelooff by wijlen heel verdrucken,

 

Van 't Pauselijk gebroed dat noyt versadigt is,

 

Om 't Rechte Christen-bloed te scheuren en te rucken,

 

Maer God die Eeuwig leeft die lacht met haer gewis.