Germania. Jaargang 7

[p. 535]

Het Middelbaar Onderwijs in Duitschland
door prof. Van den Weghe (Oostende).
(Vervolg en slot.)

Het Grieksch wordt in Duitschland in de realschulen niet onderwezen. De opvoedkundigen hebben zelfs in eene bijeenkomst het punt onderzocht: ‘Dient de studie van het Grieksch niet facultatief te worden?’ Er bestaat voor het Grieksch dezelfde strekking als vor het Latijn, om namelijk aan de spraakleer die overwegende rol niet meer te laten spelen. Het Grieksch, zoo dacht men in 1882, zou enkel in de 3^e aanvangen; nu is men niet meer van dit gevoelen; in 1892, was men van meening, dat enkel de beste classiekers als Homeros en Xenophon moeten worden gelezen. Aischulos, Aristophanes, Pindarus werden als niet geschikt voor gymnasiaal onderricht, als niet classiek bevonden.

Naar het oordeel veler Duitsche opvoedkundigen, heeft het Grieksch niet meer de belangrijkheid van voorheen. Destijds, dacht men, dat het Grieksch de moeder was van alle talen, thans beschouwt men het eenvoudig als een typus van het Indo-Germaansch. In Duitschland vergeet men ook niet, ten titel van opheldering, platen en beelden te gebruiken, om de Grieksche kunst te onderwijzen en de toespelingen in de schrijvers voorkomend, op aanschouwlijke wijze te verduidelijken.

De studie van het Grieksch heeft, volgens het nieuwe programma, ten doel, de kennismaking met letterkundige werken en de vertrouwdheid met de oude beschaving. Het Grieksch wordt aangevat in de 3^e, maar iedere klas heeft twee afdeelingen van één jaar ieder, wat den duur der studiejaren op 6 brengt. Bij dat bestudeeren der spraakleer, worden alle kleine omstandigheden geweerd en vermeden. Grieksche themas worden opgelegd, zij moeten kort zijn en de fouten van beklemtoning komen weinig of niet in rekening. Onder de aanbevolen schrijvers worden vooral aan-

[p. 536]

getroffen: Xenophon (Anabase) en Thucydides, in zijn geheel. Zekere vrijheid wordt aan de leeraars gelaten, en het gebruik eener bloemlezing werd toegestaan. Van de Ilias en de Odyssea worden gedeelten ter lezing en verklaring aanbevolen.

Het programma van Grieksch en Latijn in Duitschland kenschetsend zegt de heer J. Collard, hoogleeraar te Leuven: ‘Kortom, het programma van Latijn en Grieksch beantwoordt nog al goed aan de eischen der nieuwere opvoedkunde, indien men hiervan uitzondert het gebruik eener Grieksche bloemlezing, het behoud van het latijnsch thema in de 2 laatste klassen, het herinvoeren van het grieksch thema in die zelfde klassen en het belachelijk aandeel verleend aan de geschreven overzetting.’

De Geschiedenis werd in Duitschland door Frederik den Groote beschouwd als de wetenschap, die het middel aan de hand deed, om wel te leeren redeneeren. Later vatte men haar op als een beeld der menschheid, waarin men de trekken herkende van het voorgeslacht. Thans blijkt het doel eerder, eene zekere kennis te geven van de geschiedkundige gebeurtenissen en den historischen zin te ontwikkelen. De feiten worden gewogen en hun verband aangetoond in een geheel. Maar wat vooral als eene onomstootbare waarheid bij de Duitschers nu wordt aangenomen, is dat deze studie niet alleen op het denken maar ook op het voelen moet invloed oefenen en den blik richten bij het werk en den wil. Naar aanleiding der werking van de school van Lamprecht, is het gewicht der maatschappelijke verhoudingen bij de studie der geschiedenis aanzienlijk vermeerderd; de nationale belangen moeten echter ook worden in het oog gehouden. In de aanvankelijke klassen, moet veel worden verteld; het is zelfs onnoodig in het middelbaar onderwijs, met bronnenlijsten aan te dragen. Voor de 6^e, worden de leergangen vooral gegeven bij middel van levensbeschrijvingen. De leeraar dient in de volgende cursussen te vergelijken. Het goed schetsen van de volkeren en hunne ontwikkeling is verder de hoofdzaak. Door den lesgever mag geen partij worden gekozen maar hij moet verhalen met kleur, zooals de Amerikaan Motley

[p. 537]

het zoo goed wist te doen. Hij weze dus eerst en vooral een aangenaam verteller en drukke zich op concrete wijze uit; bij het navertellen, moet de leerling zien en voelen. De professor mag in Duitschland niet lezen uit een schrijtboek, want aldus bestaat geen voeling tusschen den lesgever en den toehoorder. Aan den leerling wordt ook verboden, te schrijven, want hij zou het hoofdzakelijke niet meer kunnen onderscheiden van het ondergeschikte. Eene hoofdvereischte is, dat de leeraar van geschiedenis de waarheid spreke en zegge, wat voor den leerling bevattelijk is. Het vertellen moet dus op den voorgrond staan; de datums en de feiten moeten worden in verband gebracht met elkaar en niet opgehoopt. In Duitschland is men van meening, dat geen boek mag gebruikt worden tot in de 4^e. Ook platen en beelden moeten worden benuttigd, die ten ander de steunpunten kunnen zijn voor den verteller.

Gelijk overal, laat de kundigheid der leeraars in de aardrijkskunde veel te wenschen over. Men had overigens tot in 1871 in de Duitsche programmas van geen aardrijkskundig onderwijs gesproken. Niet alleen, gold de aardrijkskunde lang als eene hulpwetenschap, daar, waar het leerplan algemeene begrippen voorschreef steunend op natuurkunde. Kaarten zijn nu overal in gebruik. Handboeken van aardrijkskunde moeten ook platen behelzen.

Bij het bestudeeren van de natuurwetenschap, wordt het verschillend doel van gymnasium, realgymnasium en realschule in het oog ophouden. Men heeft ook in Duitschland niet vergeten, dat de natuurkunde de kennis der taal ontwikkelt. De benaming van iedere kleur of schakeering op het palet der schepping, van ieder stofdeeltje in ieder bestanddeel, verhoogt natuurlijk de taalkennis, terwijl de natuurkunde zelf de zintuigen goed leert gebruiken, het beschouwde nauwkeurig doet beschrijven. De scheikunde, de gezondheidsleer, de weerkunde en de anthropologie hebben het gebied der natuurkunde ontwikkeld. Duitsche leeraars in de natuurkunde waken ook, opdat dit vak leide tot een ver-

[p. 538]

fijnd gevoel van het schoone en dat fantazij en gemoed benevens het verstand worden beoefend.

Over de wiskunde wordt geklaagd, dat te veel wordt gespecialiseerd. Men komt tot het besef, dat het rechtstreeksch nut niet voldoende in het oog springt, de natuurkunde niet wordt in verband gebracht met de wiskunde. De 5^e moet een voorbereidende leergang zijn voor de meetkunde. Het werk van ‘Reydt’ ‘Anleitung zum mathematischen Unterricht an höheren Schulen’⁽¹⁾ gaf aanleiding tot hervorming. De schoolconferentie van 1890 moedigde dezen geest aan en de nieuwe leergangen van 1892 bekrachtigden de gedane voorstellen. Men heeft namelijk bevroed, dat de technische wetenschap in belang gestegen is. De leerlingen der hoogere gestichten zijn door den band nog te weinig in staat, het wiskundige in de verschijnselen des levens te erkennen, en de oorzaak daarvan is voorwaar te zoeken in het feit, dat de toepassingen der wiskundige theorieën vooral bestaan in kunstig gemaakte voorbeelden, in plaats van op voorwerpen terug te slaan, die zich in de werkelijkheid bevinden. Zoo oordeelt een der meest beslagen wiskundigen: ‘Alhoewel een zelfstandig vak, dient de wiskunde zich aan te sluiten bij de natuurkunde, de scheikunde en de sterrekunde.’ Riedier zegt dan ook in zijn werk ‘Zur Frage der Ingenieurerziehung’⁽²⁾ dat de geest, welke naar universitair onderwijs zweemt, niet mag doordringen in het middelbaar onderricht. Felix Klein⁽³⁾, zich ansluitend bij de leerplannen van 1901, concludeert, dat wiskunde, natuurkunde en wiskundige aardrijkskunde in dezelfde klas aan dezelfde handen moeten worden toevertrouwd.

Ten einde nu de betrekkelijke belangrijkheid van ieder vak goed te doen uitkomen, deelen wij hieronder de leerplannen mede der Duitsche middelbare gestichten van den hoogeren graad. Niet overal wordt dezelfde urenrooster toegepast. Men onderscheidt

(1) Berlijn 1886.

(2) Berlijn 1895.

(3) Lexis bl. 264.

[p. 539]

4 soorten van leerplannen, dat van Altona, datgene van Frankfort voor het beroepsonderwijs en eindelijk het leerplan van het gymnasium en het realgymnasium, met vijfjarigen gemeenschappelijken grondslag.

Leerplan van Altona.

	VI	V	IV	III	II	I	Totaal
Godsdienst	3	2	2	2	2	2	13
Duitsch en Geschiedenis	4 } 5	3 } 4	4	3	3	3	22
Verhalen	1 } 5	1 } 4
Latijn
Fransch	6	6	5	6	5	5	33
Engelsen			4	5	4	5	18
Geschiedenis			2	2	2	2	8
Aardrijkskunde	2	2	2	2	2	1	11
Rekenen en Wiskunde	5	5	6	6	6	6	34
Natuurlijke wetenschappen	2	2	2	2	2	4	17
Schoonschrift	2	2	-	-	-	-	4
Teekenen	-	2	2	2	2	2	10
Totaal	25	25	29	30	30	31	170

	III	OIII	V^* II	O^* II	O I		Totaal
Godsdienst	2	2	2	2	2		19
Duitsch en Geschiedenis	2	2	3	3	3		29
Verhalen
Latijn
Fransch	6	6	6	6	6		37
	4	4	3	3	3		36
Engelsen	3	3	3	5	3	3	22
Geschiedenis	2	2	2 }	3 }	3 }	3 }	17
Aardrijkskunde	2	1	1 }	}	}	}	10
Rekenen en Wiskunde	5	4	4	4	5	5	44
Natuurlijke wetenschappen	2	4	4	5	4	4	29
Schoonschrift							4
Teekenen	2	2	2	2	2	2	16
Totaal	30	30	31	31	31	31	263

Het leerplan van Altona offert het onderwijs van het Grieksch op. Een voldoende getal lesuren wordt besteed aan Fransch en Engelsch (6 in de beroepsklassen en 3 in de realgymnasiale leergangen) het aantal lesuren aan 't Latijn gewijd, zegge 6 uren, is niet overdreven.

Deze verhouding, naar het leerplan van Altona, wordt in 't oog gehouden en gevolgd te Iserlohn, te Hildesheim, te Osnabrück en te Harburg, te Güstrow in Mecklenburg, te Altenburg, te Baden Baden, te Hamburg en te Lübeck.

* V: lagere; O: hoogere.

* V: lagere; O: hoogere.

[p. 540]

IV. Het leerplan van Frankfort is voor 't Gymnasium het hieronderstaande:

	Gemeenschappelijke Grondslag
	VI	V	IV
Godsdienst	3	2	2
Duitsch en Vertellingen	4 } 5	3 } 4	4
	1 } 5	1 } 4
Latijn	-	-	-
Grieksch	-	-	-
Fransch	6	6	6
Geschied^s en Aardrijkskunde	2	2	6
Rekenen en Wiskunde	5	5	5 }
Natuurlijke wetenschappen	2	2	8 }
Schoonschrift	2	2	-
Teekenen	-	2	2
Totaal	25	25	28

	Gymnasium						Totaal
	U IV	0III	U II	O II	U I	O I
Godsdienst	2	2	2	2	2	2	19
Duitsch en Vertellingen	3	3	3	3	3	3	31
Latijn	10	10	8	8	8	7 }	51
Grieksch	-	-	8	8	8	8 }	32
Fransch	3	2	2	2	2	2	31
Geschied^s en Aardrijkskunde	3	4	2	2	2	3	26
Rekenen en Wiskunde	4	4	3 }	3 }	3 }	3 }	35
Natuurlijke wetenschappen	2	2	2 }	2 }	2 }	2 }	19
Schoonschrift	-	-	-	-	-	-	4
Teekenen	2	2	-	-	-	-	8
Totaal	29	29	30	30	30	30	256

Dit leerplan voorziet een te groot getal lesuren van Grieksch en Latijn; de opoffering van Engelsch is voorwaar eene grove fout. Niettemin, wordt in vele schoolinrichtingen deze uurtafel gevolgd en wel namelijk in Pruisen te Magdeburg, te Bendorf, te Kiel, te Bannen, te Breslau, Hannover, Lippstadt, Schöneberg, Görlitz, Witten, Charlottenburg, Remscheid, Danzig, Meiderich, Solingen, Keulen, Lemep, Linden, Hannover, Lüdenscheid, Magdeburg, Rheydt, Elberfeld, Essen, Swinemünde en Wilmersdorf. In de bondsstaten wordt dit programma gevolgd te Ettenheim, Dresden, Karlsruhe, Weinheim, Vegezack en Zwickau.

V. Het plan van Frankfort voor het Realgymnasium wordt als volgt verdeeld:

[p. 541]

	Gemeenschappelijke Grondslag
	VI	V	IV
Goddienst	3	2	2
Duitsch en Vertellingen	4 } 5	3 } 4	4
	1 } 5	1 } 5
Latijn	-	-	-
Fransch	6	6	6
Engelsch	-	-	-
Geschied^s en Aardrijkskunde	2	2	6
Rekenen en Wiskunde	5	5	3 }
Natuurlijke wetenschappen	2	2	3 }
Schoonschrift	2	2	-
Teekenen	-	2	2
Totaal	25	25	28

	Realgymnasium						Totaal
	U IV	0III	U II	O II	U I	OI
Goddienst	2	2	2	2	2	2	19
Duitsch en Vertellingen	8	3	3	3	3	3	31
Latijn	8	8	6	6	5 (6)	5 (6)	38
Fransch	4	4	3	3	3	3	38
Engelsch	-	-	6	4	4	4	18
Geschied^s en Aardrijkskunde	4	4	3	3	3	3	30
Rekenen en Wiskunde	4	4	4	5	5	5	42
Natuurlijke wetenschappen	3	3	3	4	5 (4)	5 (4)	30
Schoonschrift	-	-	-	-	-	-	4
Teekenen	2	2	2	2	2	2	16
Totaal	30	30	32	32	32	32	266

Hier ontbreekt dus ook het onderwijs van het Grieksch, wat als eene goede hoedanigheid voor dit leerplan mag worden aangerekend; daarentegen is het vreemd, dat geen Engelsch en ook geen handel wordt aangeleerd.

VI. Gymnasium en Realgymnasium met vijfjarigen gemeenschappelijken grondslag:

	Gemeenschappelijke Grondslag
	VI	V	IV	U III	0 III
Godsdienst	3	2	2	2	2
Duitsch en Verhalen	4 } 5	3 } 4	4	3	3
	1 } 5	1 } 4
Latijn	-	-	-	10	10
Grieksch	-	-	-	(9)	(9)
Fransch	6	6	6	3	3
Engelsch	-	-	-	(4)	(4)
Geschied, en Aardrijksk	2	2	6	4	3
Rekenen en Wiskunde	5	5	5	4	4
Natuurlijke wetenschapp.	2	2	3	2	2
Schoonschrift	2	2	-	-	-
Teekenen	-	2	2	2	2
Totaal	25	25	28	30	30
					(29)

	Gymnasium				Totaal
	U II	0 II	U I	0 I
Godsdienst	2	2	2	2	19
Duitsch en Verhalen	3	3	3	3	31
Latijn	8	8	8	7	51
Grieksch	8	8	8	8	32
Fransch	2	2	2	2	32
Engelsch	-	-	-	-	(3)
Geschied, en Aardrijksk	2	2	2	3	27
Rekenen en Wiskunde	3 }	3 }	3 }	3 }	35
Natuurlijke wetenschapp.	2 }	2 }	2 }	2 }	19
Schoonschrift	-	-	-	-	4
Teekenen	-	-	-	-	8
Totaal	30	30	30	30	90
	(29)	(31)	(31)

	Realgymnasium				Totaal
					R. Q.
Godsdienst	2	2	2	2	19
Duitsch en Verhalen	3	3	3	3	31
Latijn	5	5	5	5	40
Grieksch	-	-	(6)	(6)	-
Fransch	3	4	3	3	37
Engelsch	6	4	4	4	(3)
Geschied. en Aardrijksk	5	3	3	3	30
					(28)
Rekenen en Wiskunde	4	4	5	5	42
Natuurlijke wetenschapp.	4	4	5	5	(43)
					29
Schoonschrift	-	-	-	-	4
Teekenen	2	2	2	2	16
Totaal	32	32	32	32	266
		(33)	(33)	(33)	(267)

[p. 542]

Hier komt ook geen onderwijs voor van Engelsch in het gymnasium, de handelswetenschappen worden evenmin gedoceerd, daarentegen is het getal uren Grieksch (8) vrij buitensporig. Dat het leerplan van Altona onze voorkeur heeft, zal niemand bevreemden, vermits het afbreekt met het overtollig Grieksch, en eene redelijke plaats inruimt aan het modern talenonderwijs.