Germania. Jaargang 7

Duitsche Belletrie in 1904.
door S.D. v. Maarssen (Frankfort a/M.)

Het is natuurlijk onmogelijk in eene studie, ja zelft in eene brochure een overzicht te geven van alle schoone letteren van waarde die Duitschland in dit jaar heeft opgeleverd en zoo moet ik er mij ook toe beperken slechts eenige, de beste te bespreken en samen te vatten, mij wel bewust zijnde ook daarvan slechts een klein, zeer klein gedeelte te kunnen opnemen. Twee werken zijn er die te recht zeer veel opgang maakten. Dit is ten eersten: Götz Krafft door E. Stilgebauer.

[p. 118]

Het antwoord hoe zulk een succes ontstaan kon, is niet moeilijk te geven. Het intelligente publiek, dat zich door de drooge naturalistische leer, de alles bewijzen willende wetenschap, het hoofd op hol heeft laten brengen kan en kon nooit daardoor bevredigd worden. Het begint dus weer naar meer innerlijke verdieping te zoeken. Een roman die daarmee rekent moet succes hebben. Zoo is het ook met het zooeven genoemde werk. Het is een met schitterende kleuren en met meesterlijke techniek uitgewerkte roman; een kultuurbeeld dat zich niet met een enkel probleem tevreden stelt. De twee tot nu toe verschenen deelen (het geheele werk is op vier deelen berekend) die toch weer ieder een afzonderlijk geheel vormen, toonen ons den held als student. Maar niet de gewone Duitsche studententafereeltjes worden ons daar opgedischt, maar het binnenste van een ernstig denkend en ontwikkeld jong mensch, wel is waar vaak nog met eenige kinderlijke naiviteit, waardoor dit werk echter juist nog hooger kan geschat worden.

Het tweede werk is: Das schlafende Heer door Clara Viebig. De leiddraad van dit boek is de worsteling tusschen Duitschers en Polen in de Oostpruisische provinciën. Met de bizondere kracht harer taal heeft zij al de begrippen en voorstellingen dezer lieden weten vast te houden, de kernachtige Duitsche boer tegenover den gluiperigen Pool, al deze karakters heeft zij met volle juistheid geteekend. Een boek, vol leven, soms frissche, somtijds duistere snaren aanrakend, en dat ons geheel en al bevredigen kan. Ludwig Ganghofer brengt ons met zijn roman in 2 deeltjes Der hohe Schein naar een geheel ander gedeelte van Duitschland en toont ons weer geheel andere karakters. Evenals in zijne vroegere werken heeft hij Beieren als tooneel gekozen ons weer een werk gevend, dat voor een bepaald publiek, dat steeds hun ‘genre’ zoekt, vrij van alle sensatie weer eene letterkundige gebeurtenis beteekent; wat het dan ook gedeeltelijk is. Ook de volksdichter Peter Rosegger heeft een nieuwe roman geschreven S.N.R.I. en volgde daarmee zijne neiging om religieuse vragen

[p. 119]

te behandelen op uitmuntende wijze. Een arme werkman, die buiten zijn toedoen in een anarchistisch complot gewikkeld wordt, begint als tijdverdrijf, vóór hij de doodstraf ondergaat, de vertellingen van het Nieuwe Testament op te schrijven, zoo hij ze zich nog uit zijne jeugd kan herinneren. Rosegger's gave Bijbelsche geschiedenissen te vertellen heeft hier de beste gelegenheid zich te ontwikkelen. Dat beeld dat zich daar voor den zondaar vóór zijn dood, ten troost en ter vreugde opricht, zal menig theoloog bevreemden, het volk zal het echter leeren begrijpen en schatten. Slechts als tegenoverstelling van dit werk noem ik een roman ‘Das neue Jerusalem’ met den ondertitel een Joodsche roman, Wat de auteur daarvan, die niet eens genoemd is, al opdischt is ongelooflijk. Wanneer men van de beschrijvingen die tenminste niet door ondervinding verduisterd worden, afziet en slechts de hatelijkheden die ons daar als roman voorgezet worden bekijkt, dan neemt men nog liever een wetenschappelijke beschrijving over het Jodendom ter hand, b.v. Liebe: Das Judentum dat nog geenszins vrij daarvan is, maar er tenminste nog naar streeft ‘waar’ te zijn.

Carl Spitleler. Olympischer Frühling is eene schildering van kleurenschitterende symboliek ingenomen door een rein menschelijken geest, in 4 afdeelingen, van bewonderingswaarde schoonheid en oorspronkelijkheid. Ook Georg v. Ompteda blijft niet binnen de grenzen van zijn vaderland met de menschen in zijn nieuwe roman ‘Heimat des Herzens’. Dit boek is een stukje uit zijn leven en speelt in Frankrijk, evenals zijn iets vroeger verschenen. ‘Denise de Montmidi’; men ziet het, dit boek is de stempel van een vreemd wezen in de ziel van een Duitsch auteur. Ompteda is een te scherpzinnig schrijver om een sleutelroman te schrijven; maar toch is Heimat des Herzens eene herinnering aan vroegere dagen, een schijn van verdwenen geluk aan den anderen kant van den Rijn; een afscheidsgroet om terug te keeren tot zijn geboorteland, dat nog steeds als achtergrond het mooiste is. Dit bewijst ook weer een week van Helene Voigt-

[p. 120]

Diederichs: ‘Leben ohne Lärmen’. Schetsen uit het leven van Sleeswijksche boeren in eene beschrijving, die door eenvoudige innerlijke stijl, gezonde realistiek en voortreffelijke karakteriseering uitmunten. Het zijn menschen van vleesch en bloed, natuurbeschrijvingen overvol van zachte stemmingen. Ook Thusnelda ‘Kühl's Um Ellwurth’ is geen alledaagsche roman, wij vinden hier veel beschrijvingen die aan ‘Jörn Uhl’ herinneren, ook de bouw van dit werk laat dit denken, maar toch is het op zich zelf geheel oorspronkelijk en de worsteling om het ouderlijk stukje grond spreekt, zoo diep-innig en gemoedelijk tot ons binnenste. Ook is van dergelijken aard de eerste roman van Otto Ernst ‘Asmus Sempers Jugendland’, hier komt echter meer het kind, een jongen, op den voorgrond, wij winden in dit werk het innerlijke van een kinderziel in zooverre als bijna alle gemoedsbewegingen der kinderlijke psyché uitgedrukt worden. Niettemin waait door het geheele werk een humor, die wij al vroeger bij Otto Ernst bemerkt hebben. Een klein humoristisch schriftje verdient in aansluiting hieraan eveneens genoend te worden. Het is Ernst v. Wolzogens: Was Onkel Oskar mit seiner Schwiegermutter in Amerika passierte. Een aaneenschakeling van episodes die ons innerlijk verheugen. Van ongeëvenaarden humor is ook een werkje van Ludwig Thoma: Lausbubengeschichten die zich een meester toont in het verzinnen van ‘kwajongensstreken’. Doch keeren wij terug tot een dichter die eveneens gaarne zijne engere omgeving beschrijft: Wilhem Holzamer. Zijn nieuwe roman: Ellida Solstratten een vrouwenleven, is een boek vol tegenstrijdige gevoelens. Zij is niets als een vrouwmensch en vrouw. hoe zij hare bestemming voelt en de vervulling daarvan tegemoet ziet. Ook ‘Weibliche Liebe’ door Helene Kerst toont ons eene vrouw, die zich niet aan hare omgeving storend vóór alles vrouw is met al hare gebreken en goede eigenschappen. Lucien Mühlfeld toont ons in ‘Die Genossin’ het gelukkige leven aan de zijde eener vrouw die geheel en al haar roeping als huisvrouw verstaat. Weliswaar een leven vol zorg, maar gelukkig, volop gelukkig.

[p. 121]

Karl Federn heeft in zijne Jahre der Jugend eveneens eene vrouw tot heldin gekozen, echter meer den ouden trant roman volgend. Eene vrouw die door veel verdriet afwisselend met overvloedig geluk vroegtijdig oud geworden is en nu een rustig, zorgeloos leven tegemoet gaat. Ongelukkige vrouwenlevens zijn ook de hoofdinhoud van het werk van I.R. zur Megede: Der Uberkater vrouwen die hun ongeluk eigenlijk aan hunne abstrakte eigenschappen te danken hebben. De zoo opvallende titel van dit boek vindt daarin zijne verklaring, dat een kater de aanleiding was van tragische gebeurtenissen. ‘Frau Hellfrieds Winterpost’ door A. Meinhardt heeft een psychologisch fijn doorgevoerd motief van twee menschen, die elkander niet verstaan en eerst tot inzicht komen als het te laat is.

Dan schreef Heinrich Mann, die wij reeds lang als een fijnvoelend auteur kennen nog een zeer bemerkenswaard deeltje novellen ‘Flöten und Dolche’ waarvan ‘Pipo Spano’ het eerste stukje nog het beste is in opvatting zoowel als in stijl.

Een paar bijzonder mooie letterkundige werken heb ik voor het laatste bewaard Felix Hübel: ‘Die grosse Sehnsucht’. Een kunstenaarsroman, waarin deze diepzinnige schrijver de intensieve kracht zijner vertellingskunst openbaart in taal en stijl, zijne vroegere werken nog ver overtreffend; en dan ‘Rettung door H. v. Schoeler’. Een terugvinden van twee zielen, die zich reeds voor eeuwig gescheiden waanden. Eveneens een werk waarbij men slechts het over Hübel gezegde herhalen kan. En dan Marie zur Megede: Narren. Een samenleven van menschen, die elkaar niet verstaan en eindelijk ook wettelijk gescheiden worden, nadat zij in werkelijkheid reeds lang van één waren. Een roman uit de groote wereld, de handelende personen zuiver teekenend. Een driedeelig werk geeft ons eveneens schetsen uit de hoogste kringen in Oostenrijk. Ik bedoel: Niki en Lucie door F. Dorthe. Een werk dat slechts hij geheel waardeeren zal, die in staat is tusschen de regels te lezen. En ten slotte nog een werk van Aug. Strindberg: Das Gothische Zimmer. Eén van de twee sociale romans die S.

[p. 122]

geschreven heeft. Een werk over de menschelijke samenleving in 1900, een werk voor ieder, die nog jeugdig denken kan op lateren leeftijd.