Germania. Jaargang 5

Hans Brakels^*
Een burgerlijk drama in drie bedrijven
door Neel Hiddar

Personen:

Hans Brakels, fabriekbestuurder	42 jaar.
Vrouw Brakels	48 jaar.
Oswald, } hunne kinderen	{ 20 jaar.
Kurd } hunne kinderen	{ 21 jaar.
Springfeld, vriend van Brakels	38 jaar.
Lins, fabriekbezitter	60 jaar.
Jo, meid bij Brakels	65 jaar.
Een Dokter
Twee werklieden.

Het tooneel speelt in een Vlaamsch dorp.

* Nadruk verboden.

Eerste bedrijf

Tooneelschikking

Een nette kamer. - Op het achterplan: een deur in't midden; links van die deur: een huisbibliolheek; rechts van die deur: een paar stoe-

[p. 587]

len. - Rechts van het tooneel: vooraan: een tafel met stoel; meer haar 't achterplan toe: een deur; tusschen deur en tafel: een stoel. - Links van het tooneel: ongeveer in het midden: een deur; tusschen die deur en de bibliotheek: een beeldje op voetstuk; vooraan: een paar stoelen. - Verder: ongeveer in het midden der kamer: een tafel. - Rechts en links van de tafel: een stoel; achter de tafel, naar den kant der bibliotheek toe, nog twee stoelen. - Aan de wanden hangen portretten en schilderijen. - Links, vooraan, aan den wand: een kapstok. -

Eerste tooneel

BRAKELS, VROUW BRAKELS

(De tafel in 't midden staat gedekt voor het avondeten. - Op de andere tafel liggen zaakpapieren en staat een lamp, met scherm, te branden. Links, aan den kapstok, hangen mantel en hoed van Brakels. - Men hoort iemand viool spelen achter de schermen^(**).

brakels:

(zit op den stoel vóór de werktafel en snuffelt in de zaakpapieren).

vrouw brakels:

(komt uit de deur links. - Zij draagt een lange japon en houdt een brandende lamp, met scherm, in de hand. Richt zich naar de deur van het achterplan).

(**) De muziek voor viool kan niet te ernstig zijn.

[p. 588]

brakels:

(bromt).

Slechte petroleum.

(Draait de vlam wat hooger).

vrouw brakes

(blikt haar man aan. - Kucht):

Wilt ge deze lamp?

(Komt tot vóór haar man).

brakels:

Ik kan met zoo'n licht niet werken.

vrouw brakels

(reikt hem haar lamp. - Kucht).

brakels

(reikt aan zijn vrouw de andere lamp):

't Is altijd hetzelfde! - Honderd keeren heb ik het al gezegd!

vrouw brakels:

Jo heeft misschien vergeten de lamp te vullen.

brakels:

Jaag ze weg! -

(Werkt voort).

Ge kreveert uwe oogen met zoo'n licht!

vrouw brakels

(Kucht. - Gaat hoofdschuddend door de deur van 't achterplan af).

Tweede tooneel

BRAKELS

brakels

(Telt luidop):

Vijftien, twintig, twee en twintig, vijf en twintig, dertig.

(Denkt een oogenblik na. - Herhaalt luidop)

Dertig.

(Schrijft het getal op den rand van een der papieren. - Bromt).

Slecht licht!

(Draait het licht hooger. - Telt luidop voort).

Vier en dertig, vijftig, twee en vijftig. -

(Jo op, van rechts).

Derde tooneel

BRAKELS en JO

jo:

Mag ik opdienen, mijnheer?

brakels

(zonder opzien):

Is mij gelijk.

jo

(komt nader):

Springfeld is daar geweest; hij komt weer. - Ik zei hem -

brakels

(rijst van zijn stoel op en steekt den penhouder achter het oor):

Wat hebt ge gezegd, Jo?

jo:

Dat mijnheer niet thuis was.

brakels:

(woedend)

Maar wie geeft u dat recht, mensch? - Wie geeft u dat recht? -

jo:

Wel ik zelf geef mij dat recht, mijn jongen, dien ik opgekweekt heb! -

brakels

(wil antwoorden).

jo:

Springfeld kan terugkomen; die heeft meer ledigen tijd dan gij. - 'k Zei tot mezelven: ‘Hans heeft andere dingen te doen, dan drinken’ en - 'k heb hem weggezonden! - Hij staat er altijd, die zuiplap!

brakels:

Dàt duld ik niet, Jo! - 'k Heb veel, veel respect voor u, maar dàt duld ik volstrekt niet!

[p. 589]

jo:

Wel! Wel! - Ja, ik ken u! - Altijd opvliegend, van als ge nog maar een broekven tje waart.

brakels:

Laat dat spotten, Jo! - Als Springfeld weerkeert, leidt ge hem hier, hoor! - Hij is mijn vriend.

(Gaat tot de werktafel).

jo:

't Zou beter zijn dat hij buiten bleef!

brakels:

Wat, - wat zegt ge?

jo:

Hij is geen gezel voor u!

brakels:

Jo!

jo:

Uw vader zaliger en uw moeder zaliger zouden veel verdriet hebben, als ze nog leefden.

(Poos).

brakels:

Weet ge, wat ge zegt, Jo? - Weet ge 't? -

jo:

Heel goed! - Hij verdrinkt alles en zit bij slecht vrouwvolk.

brakels:

Ge zoudt straks nog zeegen, dat ik - -

jo:

Ik zeg niets. -

(Mompelt)

't Zou er kunnen van komen.

brakels:

Wat belieft?

jo:

Niets, niets.

brakels:

(gaat tot zijn werktafel).

Ik dacht dat ge nog iets zeidet.

(Zet zich op den stoel vóór de werktafel).

'k Heb respect voor u - - altijd veel respect gehad, maar pas op! -

(Hij schikt zijne papieren).

jo:

(naderbij tredend)

Boos?

brakels:

(zwijgt en rekent).

jo:

'k Heb u groot gebracht, u, uw broers, uw kinderen en - 'k zou hier niet meer mogen spreken? -

brakels:

(zondez opzien)

Dien op; laat mij werken!

jo:

(hoofdschuddend naar rechts gaande)

Dat zijn dingen; dat zijn dingen!

(Rechts af.)

Vierde tooneel

BRAKELS

brakels:

Als ge dat volk het brood in den mond geduwd hebt, wil het zelf nog baas spelen!

(Rekent).

Gespuis!

(Neemt een paar registers uit de lade der tafel en slaat er een van open). - (Vrouw Brakels komt op, door de deur van het achterplan. - Zij houdt een boek in de hand).

Vijfde tooneel

BRAKELS. - VROUW BRAKELS

vrouw brakels:

(Kucht)

't Wordt etenstijd. - Kan Jo opdienen, man? -

(Kucht).

[p. 590]

brakels:

Ze is daarjuist komen vragen of ze mocht. -

(Slaat zijn register toe).

Dat wijf wil hier baas spelen, zou men zeggen?

vrouw brakels:

Hans!

(Kucht)

Ze is hier toch als uw eigen moeder - - heeft u opgevoed - -

brakels:

En daarom mag ze mij honen, zeker?

vrouw brakels:

Ze meent het niet slecht.

(Poos).

brakels:

't Moet veranderen - - - of ze kan weg!

vrouw brakels:

(Kucht.)

brakels:

Ze wordt ook al oud. - - Hier moeten jonge meiden zijn; hier is veel te hard te werken.

vrouw brakels:

Wij kunnen het wel met Jo doen. - 't Werk is er zoo druk niet en ware 't zóó, dan kan ik ook - -

(Kucht.)

brakels:

(schijnheilig)

Gij hoeft rust, vrouwken. - Jo kan best naar een kosthuis. -

vrouw brakels:

Hans!

brakels:

Wel ja.

vrouw brakels:

Hoe kunt ge! -

(Kucht).

Zeg het haar niet! - Ge maakt ze dood, als ge 't zegt.

brakels:

Wat doen anderen met hunne meiden, als die oud worden?

vrouw brakels:

Jo blijft - zoolang ik leef.

brakels:

(wil antwoorden).

vrouw brakels:

(naar rechts wijzend.)

Zwijg!

(Jo komt van rechts op met een schenkblad waarop een kop melk).

Zesde tooneel.

BRAKELS, VROUW BRAKELS, JO.

jo:

(zet het blad op de tafel in 't midden der kamer.)

Zie, madame, een warme kop melk zal u goed doen.

(Naar Brakels blikkend.)

Voor mijnheer heb ik ook iets lekkers gereed - - en voor de jonge heeren.

brakels:

(schrijft en rekent.)

vrouw brakels:

Zeg aan Oswald dat hij nu ophouden moet met vioolspelen. De jongen werkt teveel.

(Kucht.)

brakels:

(grinnikt en werkt voort.)

vrouw brakels:

En roep Kurd ook.

jo:

Kurd zit op zijn kamer; ik zag hem schrijven en hoorde hem daarstraks gedichten lezen.

brakels:

(mompelt terwijl hij voortwerkt.)

Voor anders niet goed!

vrouw brakels:

Roep hen.

(Jo af rechts.)

[p. 591]

Zevende tooneel.

BRAKELS, VROUW BRAKELS.

vrouw brakels:

(gaat ter tafel.)

'k Heb veel genoegen aan mijn jongens.

brakels:

(rekent en zwijgt.)

vrouw brakels:

De menschen nemen ze als toonbeeld in het dorp.

brakels:

(luidop rekenend.)

Vijf maal vijf is vijf en twintig. - Vijf en twintig - dertig - twee en dertig - drie en dertig. -

vrouw brakels:

Ze gaan nooit uit.

(Kucht.)

brakels:

(zonder opzien.)

Verdienen ook geen cent!

vrouw brakels:

(zet zich links van de tafel, schuift haar kop melk bij en legt haar boek naast zich op tafel. - Kucht).

Is het hun schuld, Hans? - - Oswald -

brakels:

Oswald heeft zijn diploma toch.

vrouw brakels:

Hij zal toch een plaats krijgen?

brakels:

Een plaatskén, ja! Als 't mèevalt een piaatskén, als 't u belieft! - - Wat kan een muziekant verdienen?

vrouw brakels:

Ge spreekt met verachting van Oswald 's kunst.

(Kucht).

brakels:

Met geen verachting. - Maar, wat is een muziekant? - Meestal een arme duivel!

vrouw brakels:

(slaat een kruis; drinkt; kucht).

brakels:

Wij moesten er een werkman van gemaakt hebben!

vrouw brakels:

Hoe kunt ge zóó iets zeggen?

brakels:

(die voortroerkt, zonder opzien).

Geld verdienen!

vrouw brakels:

Oswald is een kunstenaar.

brakels:

(lacht en werkt).

vrouw brakels:

Geld verdienen gaat licht, maar eerlijk geld verdienen.

brakels:

Ge zoudt straks nog zeggen dat ik - -

vrouw brakels:

Wie bedoelt u? -

(Poos)

Waarom zijt ge altijd zoo barsch? - - Wat scheelt er wel?

brakels:

Niets! Niets!

vrouw brakels:

Oswald heeft geen zin dan voor muziek. Waarom zijn wensch niet involgen?

brakels:

Doe ik het niet?

vrouw brakels:

Ge ontmoedigt hem, waar ge kunt! - En Kurd -

brakels:

Die is voor niets goed!

vrouw brakels:

Hoe kunt ge zóó van uw kinderen spreken! Ge hebt van Kurd, kunnen of niet, een handelaar willen maken. - Het zat hem niet in 't bloed.

[p. 592]

brakels:

Hij zal slecht terechtkomen.

vrouw brakels:

(Kucht).

Gedraagt hij zich niet even voortreffelijk als Oswald?

(Het vioolspelen houdt op).

brakels:

'k Zeg van hun gedrag niets - -

(Werkt een poos voort)

De een is twintig, de ander een en twintig jaar. - Op dien ouderdom winnen andere kinderen al veel geld.

vrouw brakels:

(gaat op en neer).

't Is wel, dat ze uw raad niet volgen.

(Kucht. - Drinkt).

brakels:

Wat zegt ge?

vrouw brakels:

(zet zich).

Niets, niets.

(Oswald en Kurd komen van rechts op).

Achtste tooneel

BRAKELS, VROUW BRAKELS, OSWALD, KURD.

vrouw brakels:

Zet u aan tafel, kinderen.

Oswald en kurd:

(zetten zich aan tafel, den rug naar de deur van 't achterplan gekeerd).

kurd:

(neemt het boek dat naast zijn moeder ligt).

Hebt ge wat gelezen, moeder? -

(Opent het).

Ach, de bijbel.

vrouw brakels:

'k Had niet veel lust van avond. Lees gij Kurd - een oogenblik, tot Jo opdient.

(Kucht).

brakels:

Als ge wilt lezen, gaat dan in een andere kamer.

(Werkt voort).

kurd:

(kijkt even naar zijn vader en glimlacht).

oswald:

(blikt ondervragend zijn moeder aan, ziet dan naar zijn vader, lacht even en doet Kurd een teeken dat hij lezen zou).

vrouw brakels:

Lees niet te luid.

kurd:

Waar bleeft ge?

vrouw brakels:

Evangelie van Mattheus, hoofdstuk 5, vers 18.

kurd:

(opent het boek).

Hier heb ik het - - Dan ga ik voort met vers 19?

vrouw brakels:

(knikt bevestigend; drinkt even; kucht).

kurd:

(leest).

‘Zoo wie dan een van deze minste geboden zal ontbonden, en de menschen alzoo zal geleerd hebben. -

vrouw brakels:

(onderbrekend)

Dat heb ik gelezen, Kurd.

kurd:

't Is nochtans vers 19, moeder.

vrouw brakels:

Verder.

kurd:

(leest).

‘Want ik zeg u: tenzij uwe gerechtigheid overvloediger zij, dan der schriftgeleerden en der farizeën, dat gij in het koninkrijk der hemelen geenszins zult ingaan. Gij hebt gehoord, dat tot de ouden gezegd is: Gij zult niet dooden, maar zoo wie doodt, die zal strafbaar

[p. 593]

zijn door het gericht. - Doch ik zeg u, zoo wie te onrecht op zijnen broeder toornig is, die zal strafbaar zijn door het gericht’.

oswald:

Te onrecht toornig. -

kurd:

Strafbaar door het gericht.

oswald:

In ieder geval niet dooden: ‘Gij zult niet dooden’ zegt Jezus klaar en duidelijk.

brakels:

't Ware beter dat ge muziek maaktet, Oswald, en gij wat anders deedt, Kurd.

kurd en oswald:

(zien Juin vader ondervragend aan).

brakels:

(werkt voort).

vrouw brakels:

Mogen ze 't Nieuwe Testament niet kennen?

brakels:

(bladert in zijne registers).

(Jo van rechts op met een groot schenkblad, waarop een kom aardappelen en gebraden vleesch met een pannetje saus en een kruik bier).

Negende tooneel

DE VORIGEN en JO.

kurd:

We zullen 't boek maar sluiten tot morgen.

jo:

'k Heb u lang laten wachten, hè jonge heeren?

oswald:

(voorziet zich van vleesch).

kurd:

(neemt aardappelen).

Wij kunnen ertegen, Jo.

jo:

'k Zei tot mezelven: ‘De jonge heeren zullen honger krijgen’ Maar ik kon toch niet eerder klaar komen.

kurd:

Honger is de beste sous, Jo.

jo:

Ja! Ja! Ik ken het ook nog: ‘Honger is de beste sous; draven, slaven, zwoegen, zweeten, - -’ Hè! zóó was het. - Eens hebt ge het wel vijftig maal tot straf voor den meester moeten afschrijven. Weet ge 't nog?

kurd:

(neemt vleesch).

Ja zeker.

jo:

Thuis wisten ze 't niet, hè, Kurdje! maar ik wist het - en ik stopte u weg, boven op mijn kamer, weet ge 't nog? - Ha! Ha! Ha! En thuis hebben ze 't nooit vermoed! Nooit! - Weet ge 't nog, Kurdje?

kurd:

Nu zullen ze er mij niet meer om slaan, hè, Jo? -

brakels:

(ziet beteekenisvol naar Kurd).

jo:

Slaag hebt ge nooit veel gehad, Kurdje.

brakels:

(mompelt).

Te weinig zelfs.

jo:

Hui! - Wat zegt ge daar, Hans? - - Uw papa gaf u soms ook nog al op - op - - hè??. -

[p. 594]

brakels:

(voortwerkend).

Met uw gekkenpraat.

kurd en oswald:

(glimlachen).

vrouw brakels:

Kreeg hij er soms ook van, ja?

jo:

Of hij! - Ja, als ge mijn ouderdom hebt, kent ge zoo al iets van 't leven, madame. Bah! Door slaag wordt men groot! - - De ouders slaan de kinders en als de kinders groot zijn, - - -

kurd:

(invallend).

Dan slaan zij de ouders!

(Beweging).

brakels:

(ziet vergramd op).

oswald:

(geeft Kurd zachtjes een duw tegen den arm).

vrouw brakels:

(manend).

Kurd, Kurd!

kurd:

(begrijpend dat hij teveel zeide).

Nu ja, soms ook al - -

vrouw brakels:

Waar zóó wat gebeurt - -

(Kucht).

Jo, draag deze kop maar weg.

jo:

Wilt ge nog een, madame?

vrouw brakels:

Dank.

(Jo gaat rechts af).

Tiende tooneel

VORIGEN min JO.

oswald:

(schenkt bier in voor Kurd).

kurd:

(eet).

vrouw brakels:

Ge moet bidden aan tafel eer gij begint te eten, kinderen.

(Kucht).

Een kruis slaan.

kurd:

(glimlacht).

vrouw brakels:

'k Heb thuis altijd zien bidden.

brakels:

(mompelt).

Ik geraak hier niet door.

kurd:

(lachende)

Moeder wordt heilig.

vrouw brakels:

Er is hier geen spraak van heilig worden. Ik ben geen kwezel, maar 'k heb nooit gezien thuis, dat men er zoo onverschillig voor den godsdienst was als gij zijt.

oswald:

't Zit hem niet in een kruis slaan, moeder.

brakels:

(telt luidop).

Hondert - hondert en tien, en twaalf - -

(schrijft iets op).

Ge zult er verre mee komen, met uw religie!

vrouw brakels:

Waar geen religie is, is geen politie,

(kucht)

en wie niet in God gelooft, is tot alles bekwaam.

brakels:

Geld is God! Anders niet dan geld! -

(Spottend).

Als ge honger hebt, zal God u geen eten geven.

kurd:

Dat is dom!

[p. 595]

brakels:

(spottend).

Gij zijt de wijze!

kurd:

'k Geef me niet uit voor een wijze; ik laat iedereen denken over die zaken zoals men wil; maar men moet kunnen denken.

brakels:

(spottend).

Gij hebt het verstand alléén!

oswald:

Kurd heeft die pretentie niet, vader.

kurd:

Ik zeg, dat wie maar een halve studie gedaan heeft - -

brakels:

Ge zinspeelt?

oswald:

Hij zinspeelt niet, vader.

kurd:

Dat die best zou doen over God niet te spreken.

brakels:

Wilt ge zeggen -?

kurd:

Wie 't schoentje past, trekke het aan.

vrouw brakels:

Kurd!

brakels:

(vaart op).

Pas op.

kurd:

Welnu, ja! Niet spreken over zulke zaken is best; dan zal men ten minste geene domheden uitkramen!

brakels:

(Met gekruiste armen).

Zou men niet zeggen, dat mijnheer: Doctor philosophiae is? - - Ha! Ha! - En nog niet goed om bureelklerk te zijn!

kurd:

(staat recht).

Dat is een beleediging!

oswald:

't Zijn juist niet altijd de gediplomeerden der hoogescholen die de slimsten zijn, vader.

vrouw brakels:

Zet u neer Kurd.

(Kucht).

kurd:

(zet zich en mompelt iets).

brakels:

(legt zijn registers in de lade).

vrouw brakels:

Waarvoor ge twist maakt!

(Poos).

Kom Hans - uw eten wordt koud.

brakels:

Eet maar.

(Zet zich terug bij de werktafel en schikt zijn papieren).

vrouw brakels:

't Eten wordt slecht.

brakels:

Eet maar, zeg ik. - Kunt ge niet eten zonder mij?

vrouw brakels:

(kucht).

kurd en oswald:

(bezien elkaar).

vrouw brakels:

Ge zijt erg veranderd in den laatsten tijd, Hans.

brakels:

Dat meent ge.

vrouw brakels:

Ik begrijp niet, hoe ge zoo - -

(Weent zachtjes).

Er moet wat omgaan met u. - - Ge verliest het hoofd.

brakels:

(zonder opzien).

Ge zoudt er het hoofd bij verliezen - - met al die cijfers. - - Veranderd? - Ik? - Nu ja, als ge een patroon hebt, als Lins.

vrouw brakels:

Zeg niets van Lins! - Hij is altijd goed geweest.

(Weent).

[p. 596]

oswald:

Allo! Allo! Moeder, dat is overdreven!

kurd:

Lins is braaf.

(Men hoort de electrische deurschel gaan).

brakels:

(sluit zijn papieren in de lade).

Wat weet gij daarvan? -

(Poos).

vrouw brakels:

(schudt bedenkelijk het hoofd en droogt hare tranen).

kurd:

(gaat bij de boekerij staan, neemt een boek en bladert er in).

(Springfeld van rechts op).

Elfde Tooneel

VORIGEN met SPRINGFELD.

springfeld:

(heeft den kraag opgeslagen, den hoed diep op het hoofd, ziet erg rood en is half bedronken).

Waor zitte ze daor allemaol? - 'Nen goeien aovend veur de companie!

vrouw brakels:

Mijnheer Springfeld.

(Kucht).

brakels:

Louis!

oswald:

(biet even op en eet dan voort).

Goeden avond.

kurd:

(blikt even naar Springfeld, schokschoudert en bladert voort in zijn boek)

springfeld:

Zijde nauw nog aon 't waerk, jao?! - 't Is podome al tijd om 'n uur in ‘de Gouw Vest’ te zitte.

kurd:

(blikt Springfeld aan, leest dan verder in zijn beek).

springfeld:

Hed de nauw nóg nie' g'eten, Hans?

brakels:

Jawel! Jawel!

(Legt alles in de lade).

vrouw brakels:

Wij hebben koud weer gehad vandaag, mijnheer Springfeld.

(Kucht).

brakels:

Neem een stoel, Louis.

springfeld:

(zet zich kruislings met de beenen over een stoel en laat de armen op de leuning ervan rusten).

Kouwd - - 't Is te zegge - -

vrouw brakels:

Gij komt niet veel buiten, mijnheer?

(Kucht).

springfeld:

Neie - - veul precies nie'; dá nié'! 's Aoves, jao, dèn! In ‘de Gouw Vest’ hè, Hans!

(Grinnikt).

brakels:

(maakt teeken dat hij niet daarover zou spreken).

vrouw brakels:

(beziel met droeven blik haar man).

springfeld:

As ge zoo 'nen heelen dag gewroet hèd, dà auwe kop droit gelijk 'n pin, dèn meugde tog wel 'nen pot gaon pakke, hè, madame?

vrouw brakels:

O, ja!

(Kucht).

springfeld:

(staat recht en zet den hoed achterover).

We zijn we nie' van de jongen tijd, gelijk de heere hier - -

oswald:

Bedoelt ge ons?

vrouw brakels:

Mijn jongens gaan nooit uit 's avonds.

[p. 597]

kurd:

Er is ook niet veel goeds te leeren in herbergen.

brakels:

(blikt zijn zoon gram aan. - Mompelt iets).

springfeld:

Dá zegde gij, Kurd. - - Oime gistere geen farme diskussie over 't Licht, Hans.

kurd:

(spottend).

Als ge geesteslicht uit herbergpraat moet halen -

(Steekt zijn boek terug).

oswald:

(lachend).

Dan zoudt ge lang in de duisternis kunnen zitten, mijnheer Springfeld.

brakels:

(heeft de lade gesloten, laat er den sleutel opzitten; neemt de lamp en zet ze op de andere tafel).

Wat zegt ge ervan?

springfeld:

Wel, elk zijn gedacht, hè, Hans! - 't Zijn just de die nie', die gedurig over elder boeke ligge, die meest geld verdiene, zulle!

brakels:

(lacht).

vrouw brakels:

(Kucht).

kurd:

Daar hebt ge gelijk in!

oswald:

Dat is zoo. - Ongelukkig!

springfeld:

En op geld verdiene kom et aon in de waereld! Wa' zijde zonder geld?! - Wa' is Kunst, elder Kunst? - Wit ge 't zelf? - Wit ge 't? - Gebt daor de gothieke, zie me da' nauw ëës aon, hoe da' ze 'ne leeu maoke! Is dà haor, dat ie op zij lijf staon heet? 't Zijn podome lange pinne, die aon zijn pööte hange en op zij lijf staon? En ons farme moderne dèn? Ha! Ha! Hoe leelijker, hoe schooner! Is dà' kunst? - - As ik zoo iets zien van 'ne Teniers of van 'nen Breughel, - dà' begrijp ik; dà' voel ik, - - maor 't andere.

kurd:

Ik geloof het best.

brakels:

(neemt zijn mantel en zet zijn hoed op).

oswald:

Ieder heeft zoo een meening, nietwaar?

vrouw brakels:

(gaat tot haar man).

Eet ge niet, man?

brakels:

(hangt zijn mantel om).

'k Zal eten als ik weerkom, 'k heb nu geen honger.

vrouw brakels:

Blijft ge lang weg? - Waar gaat ge heen?

(Kucht.)

brakels:

(tot Springfeld).

Zijn we er?

springfeld:

Ik ben altijd gereed. - Laot de jong heere maor over elder boeke ligge en over elder zaoke spreke. - Wij hemme genoeg mee ons dinge, hè, Hans!

brakels:

Kom.

(Opent de deur rechts).

springfeld:

Goeien aovend, heere! - Madame!

vrouw brakels:

Mijnheer Springfeld.

(Springfeld af).

[p. 598]

Twaalfde Tooneel

VORIGEN min SPRINGFELD.

vrouw brakels:

(Weerhoudt een oogenblik haar man).

Eet ge niet eerst wat?

brakels:

Neen.

vrouw brakels:

Waar gaat ge heen?

(Kucht).

brakels:

Waarom?

vrouw brakels:

Niet naar ‘de Gouden Vest’ niet waar?

brakels:

(wil voort).

Kom! Kom!

vrouw brakels:

Niet waar?

brakels:

Ik kom er nooit. - Springfeld zegt het om te spotten.

vrouw brakels:

Het deugt er niet. - Ik weet het. - Wil Springfeld er gaan, laat hem alleen gaan.

brakels:

(wil voort).

vrouw brakels:

(weerhoudt hem).

Zult ge?

(Men hoort Springfeld roepen: ‘Hans! Hans!)’

brakels:

(tot zijn vrouw).

Nu, ja!

vrouw brakels:

Belooft ge mij?

(Kucht).

brakels:

Zijt ge gek? Kom, kom!

(Rechts af).

Dertiende Tooneel

VORIGEN, min BRAKELS.

vrouw brakels:

(weent).

Het deugt er niet! Oud en jong wordt er verleid!

(Wil rechts af).

Hans!

kurd:

(weerhoudt haar).

Denkt ge, dat hij luisteren zal, als hij van zin is het te doen?

oswald:

Wat wilt ge hem altijd smeeken? - Laat hem drinken!

kurd:

Tot hij doodgedronken is!

vrouw brakels:

Nog een woord, eer hij buiten is!

(Rechts af. - Men hoort haar roepen: Hans! Hans!)

Veertiende Tooneel

KURD, OSWALD.

kurd:

(na lang stilzwijgend zijn broer bezien te hebben).

Moeder heeft gelijk. - Het deugt er niet in die kroeg.

oswald:

Neen.

kurd:

Ze spreken zonderling in 't dorp over vader.

oswald:

Buurpraat!

[p. 599]

kurd:

Als iemand op den straatpraat niet let, ben ik het; maar er moet toch wel iets waar zijn, in alles wat verteld wordt.

oswald:

Het kan hier zoo niet blijven duren.

kurd:

Neen. - Ik wil uitzien naar een plaats.

oswald:

Kon ik ook maar weg!

kurd:

Word nu maar net ontmoedidg! - Uw verhouding tegenover hem is heel wat beter dan de mijne, Oswald! - Een plaats kunt ge licht bekomen, maar dan zijt ge aan banden gelegd! - Weg dan, uw scheppen en studeeren naar hartelust! - Weg dan uw droomen! Ge wordt een alledaagsch mensch en wroeter om een handgreep goud! - Goud? - Was het dan nog maar goud! - Om een handvol koper is het, dat ge zoudt slaven!

oswald:

(zucht).

Ja.

kurd:

Voelt ge u waarlijk tot de Kunst geroepen, ga dan voort op den ingeslagen weg en - moet het zijn - Oswald - - heb dan den moed van honger te sterven, voor uw Kunst! - - - Want honger is het loon van den kunstenaar!

oswald:

(valt Kurd aan de borst).

Kurd! Kurd!

kurd:

(Poos).

Wij zullen samen werken! - Wij zijn nog jong; wij zijn nog niets, 't is waar; maar wij voelen dat alverterend vuur in ons, dat den kunstenaar kenmerkt, Oswald! - Wij voelen den drang, die ons over alle hindernissen zal voeren, tot ons levensideaal: Kunstenaar te zijn - - Oswald - - gij als musicus - - ik - - als - -

(Poos).

oswald:

Ja! Ja!

kurd:

Vader mag spotten, mag schelden op ons wek! Wij gaan dóór, overtuigd dat wij een priestelijken plicht te vervullen hebben.

(Poos).

oswald:

En toch - hier moet verandering komen.

kurd:

Ja. - En zelfs nog binnen kort. - Moeder lijdt geweldig.

oswald:

Gij moet echter kalmer blijven tegenover vader.

kurd:

Ik kan niet.

oswald:

Met opgewondenheid komen we niet dóór.

(Poos).

kurd:

Naar u luistert hij nog. - Ik heb op hem geen vat meer. - Gij moet de zaak goed maken.

oswald:

Ik zal.

kurd:

Dan zijn er nog gelukkige dagen te verwachten.

oswald:

Zoodra hij weer barsch is tegenover moeder, zal ik hem vermanen. - Ik wil intuschen zelf onderzoeken hoe dat met hem zit in die kroeg.

kurd:

Springfeld is zijn ondergang, geloof me.

oswald:

Van dien moet hij aflaten.

(Komen van rechts op: Lins en vrouw Brakels.)

[p. 600]

Vijftiende tooneel.

KURD, OSWALD, LINS, VROUW BRAKELS.

oswald en kurd:

(groeten vriendelijk.)

vrouw brakels:

Neem plaats, mijnheer Lins.

(Biedt een stoel aan. - Kucht.)

lins:

Dank! Dank u! -

(Zet zijn wandelstok bij de werktafel en zet zich op den stoel tusschen deze tafel en de deur rechts.)

oswald en kurd:

(willen weggaand.)

lins:

Blijft maar, blijft maar. - 't Zijn geen geheimen.

kurd:

Mag ik mijnheer Lins een glas bier aanbieden?

(Schenkt een glas vol.)

lins:

Dank, dank u! - 'k Blijf maar een oogenblikje. - Tja. -

(Neemt zijn hoed af en legt hem op den hoek der etenstafel, vlak vóór zich.)

vrouw brakels:

(die tot de werktafel genaderd is.)

Zie, den sleutel liet hij er nog opzitten.

(Opent de lade.)

De twee registers niet waar? mijnheer Lins?

(Kucht.)

lins:

De twee registers, tja, vrouw Brakels. - Tja. -

vrouw brakels:

(Kucht. - Neemt de registers en legt ze op de tafel.)

Wilt ge nazien, als 't u belieft, mijnheer Lins?

lins:

(staat recht; neemt zijn brilkas.)

Zeker, zeker.

oswald:

(brengt de lamp op de werktafel.)

Ik zal u bijlichten, mijnheer Lins.

lins:

(zet zijn bril op)

Dank, dank u. -

(Tot vrouw Brakels.)

Hans had beloofd de boeken van avond terug te brengen.

vrouw brakels:

Hij heeft er in gewerkt tot vóór eenige minuten. Hij ging even uit, zal gauw terug zijn, daar hij nog niet gegeten heeft, mijnheer Lins.

lins:

(die intusschen de registers naziet)

Hm! Hm!

kurd:

Neem plaats, mijnheer Lins.

lins:

Dank, dank u! -

vrouw brakels:

Mijn man is vandaag vroeger van de fabriek weggegaan - -

lins:

(zonder opzien.)

Weet het, weet het -

vrouw brakels:

Hij was ongesteld

(Kucht).

lins:

(lachend).

Nu is 't beter, zou men zeggen. - Tja. -

oswald en kurd:

(bezien elkander).

lins:

(in de registers bladerend).

Hm! Hm! Tja.

vrouw brakels:

Is alles juist, mijnheer Lins?

lins:

(bladert een oogenblik voort. - Opziende)

Wat belieft?

vrouw brakels:

(Kucht)

Of alles juist is?

lins:

Ha, zóó! - Zeker, zeker, zeer juist - -

(Sluit de registers).

Alleen - er ontbreekt een notaatje - - dat ik absoluut moet hebben. - - Tja.

[p. 601]

oswald:

Wil ik vader laten roepen?

vrouw brakels:

Mijnheer Lins?

lins;

Zou best zijn. - Tja. -

(Oswald rechts af).

Zestiende Tooneel

VORIGEN, min OSWALD.

lins:

(sluit zijn bril weg).

vrouw brakels:

Neemt ge de boeken mêe, mijnheer Lins?

lins:

Zou best zijn. - Tja. -

kurd:

Ik zal ze in een papier wikkelen.

vrouw brakels:

(overhandigt hem de registers)

Hier Kurd.

kurd:

(gaat met de registers tot bij de bibliotheek en wikkelt ze in een dagblad).

vrouw brakels:

Zet u nog een weinig, mijnheer Lins?

(Kucht).

lins:

(zet zich). (Oswald van rechts op).

Zeventiende tooneel.

VORIGEN, meer OSWALD.

oswald:

Jo is gaan zien naar vader.

(Poos).

lins:

Dank, dank . u - En hoe stelt ge 't vrouw Brakels? - En de borst? - Nog altijd kuchen, hoor ik. - Tja. -

vrouw brakels:

Dat schijnt niet te beteren, mijnheer Lins.

lins:

Oppassen voor kou vatten. - Voorzichtig zijn. - Niet buiten gaan in een weer als het nu is. - - Tja. -

vrouw brakels:

's Winters ga ik weinig buiten.

lins:

Weet het, weet het. - Ook niet van de sterkste, hè!

(Glimlacht).

Tja. -

vrouw brakels:

Ik zeg aan mijn man altijd, dat hij zich warm moet aankleeden. - Hij is ook niet zoo stevig als hij schijnt.

(Kucht).

lins:

Tut! Tut! vrouw Brakels! - Hans moet van ijzer en staal zijn, om te leven gelijk hij leeft - - dat is mijn meening. - Tja. - Ik hoor er nog al eens van. -

vrouw brakels:

(haastig)

Ja?

lins:

Nu tja. - Zoo, zoo - - ge weet wel.

kurd:

Wie ter herberg gaat, wordt nog al eens genoemd, mijnheer Lins.

oswald:

(lachend).

Ik noem dat ‘Herbergberoemdheden.’

lins:

(neemt zijn zakdoek; snuit; lachten knikt bevestigend).

vrouw brakels:

Hans overdrijft toch niet - - mijnheer Lins?

[p. 602]

lins:

Ik meen - neen, dát niet! -

vrouw brakels:

Wat meent ge, mijnheer Lins? -

(Kucht).

lins:

O, Niets! - - Uw man heeft natuurlijk het recht naar de herberg te loopen.

vrouw brakels:

Als men niet overdrijft, niet waar?

lins:

Zeker, zeker. - - En - als men maar geregeld naar de fabriek komt. - Tja, dat ook nog!

oswald en kurd:

(zien Lins ondervragend aan).

lins:

Tja. - Dat ook nog.

vrouw brakels:

(angstig)

Hans komt toch geregeld, mijnheer Lins?

lins:

Tjawel. - Toch - - niet zoo geheel geregeld - - Neen, - niet zoo altijd geregeld - -

vrouw brakels:

(beziet ondervragend hare kinderen).

lins:

Dat wil zeggen, vrouw Brakels: - uw man komt elken dag op de fabriek. - Tja. - Elken dag - - maar - tja - ziet ge - - zoo niet altijd op het juiste uur - - dat kon beter zijn. - Tja. -

(Poos).

vrouw brakels:

(die haar zonen aangeblikt heeft)

Zóó? -

lins:

Ik dacht soms, dat hij hier - -

vrouw brakels:

Hier gaat hij altijd op het vaste uur weg.

kurd:

Toch niet, moeder.

lins:

(beziet Kurd).

oswald:

Sedert eenige weken gaat hij altijd een half uur vroeger weg dan naar gewoonte.

kurd:

Minstens een half uur, Oswald.

lins:

(ziet verwonderd op)

Zoo, zoo -?

kurd:

Wij hebben gemeend, dat een commies bij u weg was, mijnheer Lins.

oswald:

Ja, en dat vader zijn werk dan doen moest.

(Poos).

lins:

Ha, zoo! - Tja, die commies was 's anderendaags door een ander versvangen.

vrouw brakels:

(tot haar zonen)

Wat beteekent dat?

lins:

(mompelt)

't Zal wel uitkomen. - Tja. -

vrouw brakels:

Wat belieft?

lins:

Niets, - niets, vrouw Brakels - - Ik rekende zoo iets na.

(Jo van rechts op).

Achttiende tooneel.

VORIGEN en JO.

vrouw brakels:

(tot Jo)

Hebt ge hem gezien?

jo:

'k Ben in drie, vier herbergen geweest; hij was overal weg. - Naar ‘de

[p. 603]

Gouden Vest’ moet hij zijn, zegde men mij. - Springfeld was bij hem.

vrouw brakels:

Springfeld wordt zijn ondergang.

(Kucht).

jo:

'k Heb een kleine jongen naar ginder gezonden.

(Tot Lins)

Dat zijn dingen, hè, mijnheer Lins? Dat zijn dingen!

lins:

(schudt het hoofd).

vrouw brakels:

't Is goed, Jo.

(Jo rechts af).

Negentiende Tooneel

VORIGEN, min JO

vrouw brakels:

‘De gouden Vest’ zegde ze?

lins:

Zoo zei de meid, tja. - Hm! Hm! Slecht huis, vrouw Brakels; - een kot - - een echt kot - als ik 't u ronduit zeggen mag. - Tja. -

oswald en kurd:

Zoo is het.

vrouw brakels:

Kan ik het verhelpen, mijnheer Lins?

(Kucht).

lins:

Neen. - Neen. -

(Poos).

vrouw brakels:

Hans zal nu toch gauw komen.

lins:

Wachten kan ik echter niet. -

(Staat recht).

Wilt ge mij de registers eens geven, jonge heer?

kurd:

(neemt de, in em papier gewikkelde, registers en geeft ze aan Lins)

lins:

Dank, dank u. - 'k Zal ze maar meenemen. - Tja

(Zoekt naar zijn stok).

oswald:

Zoekt ge iets, mijnheer Lins?

lins:

Mijn stok. - Tja. -

oswald:

Hier is hij. -

(Overhandigt hem de stok).

lins:

Dank, dank u. -

(Zet zijn hoed op).

vrouw brakels:

Wilt ge, dat mijn man het notaatje zelf brenge, mijnheer Lins?

(Kucht).

lins:

Dat is niet noodig! - Neen! dat is niet noodig, vrouw Brakels.

vrouw brakels:

Anders -

lins:

Dank, dank u. - Ik zie Hans wel morgen. 't Notaatje kunt ge laten afgeven. -

(Denkt na).

Tja, als ik u een ding bidden mag - -

vrouw brakels, oswald en kurd:

(komen rond Lins staan).

lins:

Zeg aan Hans, dat hij uit die kroeg zou wegblijven vrouw Brakels. - Tja. -

vrouw brakels:

Mijnheer Lins, ik zal het doen. -

(Kucht).

'k Zal hem zeggen dat gij ook - -

lins:

(invallend; met de hand afwerend).

Ho! Ho! Dàt niet! - Jesus dàt

[p. 604]

niet! - vrouw Brakels! - -! Neen, neen! - - Ik kan niet in zaken komen, die man en vrouw aangaan. - Neen, neen! Om Godswil, dat nooit! -

vrouw brakels:

Maar hij zal anders niet luisteren!

lins:

Tja, dat! - Luisteren, moet hij! - - Ik geef maar een raad; meer niet. - - Ik hoor zoo hier en daar iets zeggen - - Tja - over die kroeg - - en - en - over Hans ook al - - als ik 't zeggen mag...

vrouw brakels:

(angstig).

Mijnheer Lins!

oswald en kurd:

Spreek toch, mijnheer Lins?

lins:

Tja. - Dat zijn van die dingen, ziet ge - dat - - en om 't u ronduit te zeggen: - Ze moeten er onder door, die zich met zulk volk ophouden, vrouw Brakels. - Tja! -

kurd:

Mijnheer Lins, ge weet iets, dat ge ons verzwijgt.

lins:

Hm! Hm!

kurd:

Er drukt u iets -

(Poos).

lins:

Nu, tja -

vrouw brakels:

God!

oswald:

O zeg het -

lins:

Ik wil wel -

vrouw brakels:

Ja, zeg het.

lins:

Maar ge zult er aan Hans geen woordje van reppen.

vrouw brakels:

Ach, neen!

lins:

Nu -

(Tot Oswald en Kurd).

Uw vader komt ongeregeld op het kantoor; begaat misslag op misslag in de boeken; zit soms uren lang op zijn lessenaar te droomen - -

vrouw brakels:

God! Juist als hier!

(Weent).

lins:

Niet weenen, vrouw Brakels! God, neen! Daarom niet! -

vrouw brakels:

Ik weet niet wat ik aan hem heb, mijnheer Lins - -

(Weent stil).

lins:

Zorg dat Springfeld van hem aflaat.

(Gaat)

Groot en klein wordt in die kroeg verleid. - - Tja, - geloof mij.

vrouw brakels:

Maar mijnheer Lins, Hans zegt dat hij er haast nooit komt.

lins:

Zoo? - Ha, zoo! - Nu, ik weet dat hij er dagelijks komt - - meer dan dagelijks - -

vrouw brakels:

(slaakt een gil. - Weent.)

lins:

Ik zal geduld hebben. - Tja. - Gij kent mij. - Ik wilde eerst maar verwittigen. -Tja. -

(Gaat naar de deur rechts en opent ze)

Niet weenen, vrouw Brakels.

(Drukt haar de hand).

God, daarom niet! - Nu,

[p. 605]

zorg voor 't notaatje? Tja? -

(Heengaande)

Avond, vrouw Brakels, - jonge heeren. -

kurd en oswald?

Mijnheer Lins.

(Lins rechts af).

Twintigste tooneel.

Vorigen, min Lins.

vrouw brakels:

(zijgt snikkend op een stoel).

kurd en oswald:

Ween niet! Ween niet!

vrouw brakels:

'k Heb het gedacht! 'k Heb het gedacht! - 's Morgens komt hij telaat op 't kantoor; hier gaat hij vroeger weg! - - Naar ginder gaat hij! - - Ginder wordt zijn geld verteert! - Oooo! -

kurd:

Daarom zouden wij zeker geld moeten verdienen?! - - Voor hem!

vrouw brakels:

Bedrieger!

oswald:

Troost u.

kurd:

Niet weenen, moeder.

oswald:

't Zal veranderen.

kurd:

Ja, 't zàl!

vrouw brakels:

Sprinfeld heeft hem verleid.

kurd:

Hij moet zich niet laten verleiden!

oswald:

Van dien zal hij aflaten, moeder.

vrouw brakels:

(weent stil voort). (Brakels van rechts op. - Hij is licht bedronken).

Eenentwintigste Tooneel

VORIGEN, meer BRAKELS.

brakels:

Notaatje, - notaatje. - - Moeten ze daarom mij naar hier doen komen? - - Met zijn notaatje. - - 'k Heb Jo hem al nagezonden. -

(Legt zijn mantel af).

Notaatje - - notaatje - -

vrouw brakels:

Hans! Hans! - Oooo!

brakels:

Wat nu? - Wat nu? Verdomd?! -

oswald:

Vader!

brakels:

Zeg? - Wat is er? -

(Wandelt en zoekt steun aan de werktafel).

kurd:

Ge zijt dronken!

brakels:

Ik?! -

oswald:

Vader, ik zou niet altijd met Springfeld uitgaan, was ik in uw plaats.

brakels:

Ge wilt mij bevelen? - Gij? -

oswald:

Ik niet.

brakels:

Springfeld is zoo fatsoenlijk als iemand, hoort ge!

[p. 606]

vrouw brakels:

Hij leidt u in slechte huizen!

brakels:

Ge droomt! - - Slechte huizen, slechte huizen! -

vrouw brakels:

‘De Gouden Vest’ is een kot!

brakels:

(De vuist opstekend).

Afgunst van de buren! Anders niet! - - Af gunst! - Leugens! -

vrouw brakels:

Mijnheer Lins zegt het ook!

brakels:

Lins! - Ge liegt, verdomd! - Ge liegt! -

vrouw brakels:

Ooooo!

brakels:

Wijvenpraat! - Leugens! - Afgunst! -

(Slaat met de vuist op de werktafel).

kurd:

Zijn dàt uitdrukkingen van een opgevoed mensch?!

oswald:

Ge gedraagt u slecht, vader!

brakels:

Ik? - Ik? -

(Wil Oswald te lijve).

vrouw brakels:

(springt vóór hem).

Ja, gij! - Gij! - Ik weet alles! - alles! -

brakels:

Leugens!

oswald:

Geene leugens! - Ge zijt dronken! -

vrouw brakels:

Moest ik u daarom gelukkig maken! - Moest ik daarom mijne ouders tegen mij opruien? - Waarom heb ik niet naar hen geluisterd! - - Moest ik daarom u gelukkig maken? - Wat, - wat waart ge zonder mij geweest? - Wat? - -

brakels:

'k Heb u niet noodig! -

vrouw brakels:

(neemt het glas bier dat Kurd voor Lins had volgeschonken en giet het in 't gelaat van Brakels).

Schurk! Schurk! -

(Zijgt op een stoel).

Oooo! -

oswald:

Zijt gij een man?

kurd:

Ik haat u! - Hoort ge 't? - Ik haat U? -

brakels:

Gij ook nog? - Gij! - Luiaard! -

(Beweging).

kurd:

(dringt op zijn vader in)

Trek dat woord in!

oswald en vrouw brakels

(weerhouden Kurd)

Kurd! Kurd!

brakels:

Luiaards! - Ge zijt beiden luiaards!

(Slaat zich op de borst)

Ik moet voor u werken! Ik en ik zal doen wat ik wil! - - Luiaards Ik werk! - Ik! - Ik! - Luiaards!

kurd:

Trek in!

vrouw brakels:

Laat hem zeggen! Laat hem zeggen!

kurd:

Weg!

(Wringt zich los en grijpt zijn vader bij de keel).

Dat woord in! Trek in! -

brakels:

(worstelend)

Luiaards!

[p. 607]

oswald en vrouw brakels:

(willen Kurd van zijn vader rukken).

Kurd Kurd! 't Is vader!

kurd:

Trek in! - Vrouwenterger! Vrouwenterger! -

GORDIJN VALT SNEL.