Germania. Jaargang 3

Een Ontdekkingstocht

Een interessante reis heeft het stoomschip Jabara van de Koninklijke Paketvaartmaatschappij onlangs gemaakt. Op haar laatste reis naar Nieuw-Guinea toch, werd ingevolge een overeenkomst met de Regeering niet Sileraka aangedaan, doch in plaats daarvan eenige plaatsjes op de Zuidwest-kust van het eiland. De resident van Ternate maakte de reis mede als vertegenwoordiger van het bestuur, terwijl ook een inlandsen vorst, afgevaardigde van den Sultan van Tidore, aan wien de vorstjes van Hollandsch-Nieuw-Guinea in naam schatplichtig zijn, zich aan boord bevond. Verder behoorde tot het reisgezelschap de heer van Dissel, ambtenaar ter bestadeering der inlandsche talen, wiens standplaats Fak-Fak is eenige arabische handelaren van Banda welke reeds vroeger op een klein gedeelte der kust eenigen handel gedreven hadden door middel van kleine zeilvaartuigen.

Afgescheiden van mogelijke politieke oogmerken, was het doel der reis om te onderzoeken, of zich op dat gedeelte der kust van Nieu-wuinea misschien plaatsjes bevonden, geschikt om door een handelsstoomer te worden aangedaan, en welke zich misschien zouden leenen om zich langzamerhand te ontwikkelen tot stapelplaatsen van de produkten dier streken. Tot nog toe werden deze laatste steeds per prauw naar de Key- of Aroeeilanden verzonden, doch het behoeft geen betoog dat deze omslachtige manier niet de ware is om het toenemen van den handel in de hand te werken.

[p. 755]

De eerste plaats, welke na het verlaten van Dobo (Aroe-eilanden) werd aangedaan, was Kaimana, op sommige kaarten als Kaimani aangegeven. Deze plaats bestaat uit een acht- of tiental inlandsche huisjes en is gelegen in een baai, welke zich voor de scheepvaart zeer goed leent. Bij aankomst aldaar werden wij verrast door een twaalftal handelsprauwen op de reede te zien liggen, alle met de Hollandsche driekleur in top, doch niet minder door het feit, hier een Europeaan te vinden, n. 1. de agent van de Nederlandsch-Nieuw-Guinea Handelsmaatschappij, welke de reis daarheen met een inlandsch vaartuig gemaakt had en daar natuurlijk was om zaken te doen.

De bewoners der kampong waren meerendeels lieden die al eens met de meer beschaafde wereld in aanraking waren geweest, doch het was om met de echte onvervalschte bewoners van het land nader bekend te geraken dat van de ligplaats van het schip uit verschillende tochtjes met de stoombarkas werden ondernomen. Van een dezer uitstapjes wil ik hier een kleine beschrijving geven.

Volgens verklaring van een der handelaren van gedeeltelijk arabischen oorsprong, Achmat genaamd, bevonden zich een paar echt papoea'sche huisjes even boven de monding van een riviertje, dat in de baai van Kaimana uitmondt. Daarheen werd dus koers gezet met een sloep, die getrokken werd door de stoombarkas, welke laatste echter wegens de geringe diepte der riviermonding, daar buiten moest blijven wachten. Genoemde handelaar, die eenige woorden van de taal dier streek kende, was medegegaan als gids en tolk. Toen wij de huisjes aan de rivier genaderd waren, begon Achmat luide te roepen dat wij goedgezinde lieden waren, die kwamen om handel te drijven; dat het vaartuig geen oorlogs- doch een handelschip was; dat zij niet bang moesten zijn, dat wij allerlei geschenken voor hen medegebracht hadden, enz. enz. Geen antwoord volgde. Na nog eenige malen deze verzekeringen herhaald te hebben ging Achmat aan wal naar de huisjes, steeds door roepende als te voren. Alles toonde aan dat de huisjes pas een oogenblik te voren verlaten waren, het eten stond nog op het vuur, en het vuur brandde, doch geen enkel menschelijk wezen liet zich zien. Later bleek dat alléén vrouwen zich te huis bevonden hadden en zich in den boschrand verscholen, toen zij ons zagen naderen, terwijl de mannen er met de prauwtjes op uit waren. Alle pogingen van Achmat om hen te voorschijn te doen komen waren te vergeefs, zoodat wij besloten den terugtocht te aanvaarden. Nauwelijks de riviermonding weer uitzijnde, zagen wij eenige prauwen langs de kust voortroeien. Wederom geroep als te voren en weder geen antwoord doch slechts een versnelde roeibeweging om te vluchten, zoodra onzerzijds pogingen aangewend werden om hen te naderen. Eindelijk verstonden zij dat Achmat zich bij ons

[p. 756]

bevond en toen dit nieuws door roepen hunnerzijds verder verpreid was, kwamen de prauwen langzamerhand naar ons toe. Nu was het vertrouwen gewonnen en gretig werd door ieder een hand vol tabak in ontvangst genomen, welke tot dat doel was medegebracht. In triomf ging het nu gezamenlijk terug naar de huisjes, waar wij dadelijk onthaald werden op jonge klappers, terwijl de menschen nu op ondubbelzinnige wijze blijk gaven van ingenomenheid met ons bezoek en ook de vrouwen er niet meer aan dachten om te vluchten. De heer van Dissel begon natuurlijk dadelijk met het aanleggen van een woordenlijst en moest ervaren dat de taal van Kaimana bijna geen overeenkomst vertoont met die van Fak-Fak, zoodat het vermoeden voor de hand ligt dat het aantal verschillende talen of tongvallen, welke op Nieuw-Guinea gesproken worden, niet gering is. Nog des avonds kregen wij een contra-bezoek aan boord van einige onzer nieuwe vrienden, die natuurlijk niet weinig opgetogen waren over hetgeen zij te zien kregen. Het elektrische licht, de koude van het ijswater en de aantrekkingskracht van de electro-magneet in de machinekamer, waren voor hen natuurlijk wonderen in den rechten zin des woords.

Om niet al te uitvoerig te worden, van Kaimana ging de ‘Japara’ naar Aidoema waar een oude vrouw het vorstelijk bestuur uitoefent, welke dadelijk bij de verschijning van het schip in een prauw met vrouwelijke roeiers naar boord kwam. Zij was getooid met het teeken harer waardigheid, namelijk een zwarte muts met gouden band en kreeg van den resident en een der handelaren een paar armbanden ten geschenke als herinnering aan ons bezoek. Het plaatsje bestaat slechts uit een paar inlandsche huisjes.

Van Aidoema ging het naar Dubus-haven in de Triton-baai, waar de overblijfselen werden bezocht van het vroegere fort Dubus, welker bezetting eenmaal volgens de geschiedenis, zoo nameloos veel ellende heeft geleden. Ook hier slechts een paar huisjes of liever afdaken met eenige menschelijke wezens als bewoners.

Verder wordt nog Kajos-Merah op het eiland van dien naam bezocht, dat weder een weinig meer aanspraak op den naam van kampong mocht maken en eindelijk Lakahia, een eilandje ten Zuiden van den ingang der Etna-baai, waar reeds vroeger sporen van steenkolen gevonden zijn, doch van zeer geringe qualiteit. Op dit eilandje hebben zich nu ook enkele Papoea's gevestigd. Hier werd nog een poging gedaan om de voortzetting van de kolenlaag op den vasten wal terug te vinden, doch deze liep op niets uit.

Het geheele gedeelte der kust van Kaimana af tot Lakaia toe en misschien nog veel verder oost- en westwaarts, is, men zou haast kunnen zeggen bijna onbewoond en bijna overal was de weinige bevolking te vreesachtig om veel aanraking te verkrijgen.

Het schijnt dat in vroegere tijden de nadering van een schip niets goeds

[p. 757]

voorspelde, zoodat de bevolking zich dan ook volgens de geruchten van lieverlede van de kust teruggetrokken en zich meer in het gebergte gevestigd heeft. Of de bevolking daar echter werkelijk van eenige beteekenis is, hiervan kan met zekerheid niets gezegd worden.

De inwoners zijn er vrij groot van gestalte, doch leelijk van uiterlijk, meestal door pokken en huidziekten ontsierd; de mannen hebben het dikke kroes haar plat in strengels op het hoofd gevlochten, dit hierdoor in twee, vier, zes of meer gelijke deelen scheidend van het midden van het voorhoofd af; de vrouwen dragen gewoonlijk het haar los met doorboorden neus en ooren, van de noodige versierselen voorzien.

Overigens gaven sommige dezer Papoea's, door eenige kleeding, blijk van reeds aanraking met handelaren te hebben gehad.

Dit was niet het geval met de bewoners van Pisang-baai, ongeveer zestien uur stoomens oostelijker dan Lakahia gelegen, de laatste en wel de meest belangwekkende plaats welke door de Japara bezocht werd, vóórdat zij weder naar Dobo terugkeerde. Dit gedeelte der kust is zeer sterk bevolkt en reeds mijlen ver in zee kwamen verscheidene prauwen het schip tegemoet, evenwel zorg dragend dit niet dichter dan op 400 à 500 meter te naderen. Eenige bewoners van Lakahia waren medegenomen om als tolken dienst te doen, doch alras bleek hoe hun taal zooveel van die der Pisang-basiers verschilde dat hun tusschenkomst weinig of geen nut opleverde. Een eigenaardig schouwspel was in elk prauwtje (kano of uitgeholden boomstam zander vlerken) een tien- of twaalftal menschen, rechtop overeind staande, te zien pagaaien. Hun pagaaien zijn daartoe natuurlijk voorzien van een zeer langen steel en geheel uit één stuk hout vervaardigd, terwijl het blad gewoonlijk met snijwerk versierd is.

Toen aan boord gezien werd dat die lieden het schip niet dichter durfden naderen, dan tot op bovengenoemden afstand, werd getracht hen door roepen en wenken en door het toonen van stukjes katoen daartoe aan te moedigen doch zonder succes; zij bleven waar zij waren. Nu werd de stoombarkas der Japara te water gevierd, en deze onder bevel van een der scheepsofficieren en met de arabische handelaren en Papoea'sche tolken als passagiers op de prauwen afgezonden, welke eerst wel trachtten te vluchten, doch de onmogelijkheid inziende om aan de stoombarkas te ontloopen en misschien gerustgesteld door het kleine getal menschen daarin, spoedig deze poging opgaven. nu was de aanraking spoedig verkregen en toen de lieden stukjes rood en wit katoen ten geschenke kregen en zagen dat hen geen kwaad gedaan werd, waren zij letterlijk dol van blijdschap en sprongen uit louter plezier meermalen te water. Veel kleederen werden hierdoor echter niet bedorven, want verreweg de meesten hadden niets aan dan de uitrusting waarmede zij ter wereld waren gekomen en bij hen die ‘gekleed’ waren bestond die kleeding uit een bam-

[p. 758]

boe kokertje, dat bij hen het ouderwetsch vijgenblad vervangt. Dat kokertje is gewoonlijk met eenig snijwerk versierd.

Onze nieuwe vrienden waren nu ook bereid om mede naar boord te gaan, waar een tiental van hen werd toegelaten, terwijl de overigen in hun prauwen om en bij het schip bleven dat heel langzaam verder naar wal toestoomde, vooruitgegaan door de stoombarkas om de diepte te verkennen.

Langzamerhand nam het getal prauwen bij het schip echter toe tot een 25 à 30 tal, terwijl nog verscheidene dicht bij den wal te zien waren, en, ofschoon onze Papoea's geen enkel blijk van minder gunstige gezindheid gaven, vond de gezagvoerder der Japara het onder die omstandigheden toch raadzaam den wal niet al te dicht te naderen, zoodat op ongeveer vier engelsche mijlen afstand daarvan geänkerd werd, om, zoo dit noodig mocht blijken, elk oogenblik weder zee te kunnen kiezen.

Van den aard der bevolking toch was niets met zekerheid bekend, zoodat de noodige voorzichtigheid hier niet uit het oog mocht worden verloren.

Tusschen de equipage der Japara en de bemanning der prauwen ontstond nu zeer spoedig een levendige ruilhandel. Alles was den Papoea's welkom: stukjes katoen, doosjes, lucifers, ledige flesschen, - ja, zelfs oude nummers van het Bat. Nieuwsblad waren gewilde artikelen, en gaarne gaven zij voor elk voorwerp, onverschillig wat, iets in ruil als pagaaien, steenen bijlen, bogen en pijlen, klappers en andere vruchten, lichaamssieraden, ja, zelfs een prauw werd ingeruild tegen een stuk rood katoen en de lieden betwistten elkander den voorrang om aan de beurt te komen. Opvallend was het dat bij hen geen enkel voorwerp van ijzer of metaal gezien werd en ook geweven goed scheen hen totaal onbekend te zijn, zoodat men hieruit eenigszins na kan gaan op welken lagen trap van beschaving de menschen zich daar nog bevinden.

Vrouwen hebben wij daar niet gezien, doch de mannen waren flink gebouwd, groot van stuk, met een mooie, gladde huid, de baard gewoonlijk zwaar, doch zeer kort gehouden en het hoofdhaar gevlochten als bij de inwoners van Kaimana. Tusschen hun woningen aan het strand, stonden een paar hooge gebouwen, welke den indruk maakten van uit twee verdiepingen te bestaan, wel iets dat in deze onbeschaafde streek de aandacht moest trekken.

De gaande en komende prauwen wisselden elkander voortdurend af en zeker zagen de bewoners dier kust slechts noode de Japara des namiddags te vijf uur vertrekken, - waarschijnlijk het eerste stoomschip dat zij in hun leven gezien hebben en dat zeker nog langen tijd niet uit hun herinnering verdreven zal zijn.

De verschillende medegebrachte voorwerpen zijn aan het museum te Batavia ten geschenke gegeven.