Germania. Jaargang 3

Een Kunstenaar
Een kerstverhaal voor mijn broeder Caesar

‘Mijn werk is af. Ik ben voldaan; dat is 't voornaamste. Moge het Volk, waarvoor het in smarten gebaard is, het smaken. Meer verlang ik niet!

Uw

Hendrik.’

Zóó eindigde hij zijn brief aan een zijner talrijke kunstvrienden. Hij had een oratorio geschreven. Hij had er maanden aan gezwoegd, had zelfs honger geleden en - wat is wreeder dan honger? En dit alles voor zijn Vaderland, voor zijn Volk!

‘Moge het werk nut stichten’ was zijn bede en dan zou hij zich beloond achten: slechts zij, die niets anders kunnen, werken en wroeten om goud!

‘De kunstenaar heeft een hooger doel. Kan hij den man voeden, dan heeft hij genoeg; het overige is van deze aarde niet. Hij alleen kent het hemelsche en dat mogen slechts de edelen smaken en de edelen verlagen zich niet om goud.’ Zóó dacht Hendrik en zóó hadden vóór hem alle groote geesten gedacht, die nu lang reeds begraven liggen, maar wier nagedachtenis nog zal voortleven, wanneer de paleizen der koningen en de prachtige huizen der rijken en de massas arduin op de kerkhoven en koningen en rijken zelf reeds lang zullen vergaan en vergeten zijn! ‘Wie op het aardsche steunt, steunt op een gebroken stok!’ had hij boven de deur van zijn kamerken - dat slaap- en

[p. 188]

eet- en studeerkamer tegelijk was - geschreven en wie binnentrad, vond op zijn oud klavier een studie van Chopin, een fuga of koraal van Bach of een lied van Brahms. De wanden had hij met de beeltenissen der grootste meesters behangen en 's avonds, eer hij slapen ging en 's morgens, als hij opstond, en 's middags vóór en na het eten, deed hij zijn gewone wandeling rond de kamer en verwijlde hij in bewondering vóór Bach, Händel, Haydn, Mozart, Beethoven, Weber, Wagner en zoo menig ander verheven genie en dan dacht hij aan het leven dier heiligen - want dat waren ze, voor hem - en sprak met hen en bad zijn God, dat toch één straaltje, van al die zonnen, zijn geest verlichten mocht?

Verder bezat hij nog eenige borstbeeldjes van beroemde schrijvers, eenige oude studieboeken, een bijbel en dan wat hij tot zijn onderhoud noodig had.

Alleen een kachel bezat hij niet: ‘Waar het klein is, kan de kou niet groot zijn’ zei hij lachend. Gekookt eten nutte hij weinig, tenzij hem de poortier aan zijn eigen tafel noodigde. Kleederen had hij ook niet in overvloed: een zwarte broek en jas, een breed-gerande hoed en witte das waren voldoende om ergens een vriendenfeest bij te wonen, meende hij en als hij studeerde voldeed een gelapte broek ook wel. Om de zaken der menschen bekommerde hij zich weinig: ‘Hij was niet voor 't hof geboren’ sprak hij en die hem bezochten vraagden niet, hoe hij aangekleed was, maar spraken en redetwistten over zijn werken. Veel had hij nog niet uitgegeven: Eenige minneliederen, vaderlandsche zangen, een paar motetten en een fuga, doch dit weinige had hem roem verworven en genoeg opgebracht om de wekelijksche twee frank kamerhuur te betalen.

Nu had hij een oratorio geschreven. Dat het een kunstwerk was, betwijfelde niemand; 't was ook met zijn hartebloed en voor zijn Volk geschreven en niet om een handvol goud. Overigens, hij had, voor eenige kunstenaars, brokken uit zijn werk voorgedragen en men had hem verrukt geluk gewenscht.

Zóó sleet hij zijn dagen in werken en studeeren, zich geheel wijdend aan de Menschheid, zich opofferend voor het Goede. Zijn bijbel was hem een bake op de moeielijke baan des levens. Geen dag liep ten einde, zonder dat hij er een paar uur in las. Hij kende het boek der Psalmen en al de spreuken van Salomo van buiten. Van de schrift doordrongen, droegen zijne werken het kenmerk zijner studie.

Eens had men hem in de bladen beschimpt en bespot: hij had een lied geschreven op Dorische wijze en men had het in 't belachlijke getrokken. Dan werd hij bedroefd en had zich afgevraagd ‘of het altijd een mensch is, die de vormen van een mensch heeft? - In zijn bijbelboek had hij troost gezocht en gelezen: “indien gij liefhebt die u liefhebben, wat loon hebt gij? Doen de tol-

[p. 189]

lenaars niet hetzelfde? En indien gij uwe broeders alleen groet, wat doet gij boven anderen? Doen ook niet de tollenaars alzoo? Weest dan gijlieden volmaakt, gelijk uw Vader, die in de hemelen is, volmaakt is.” Lang had hij nagedacht en vóór hem zweefden de beelden van zijn belagers en in zijn hart klonk het: Zalig zijt gij als u de menschen smaden en vervolgen, en liegende alle kwaad tegen u spreken, om mijnentwil.’ En hij, meer dan iemand richtte zijn leven naar dat van Christus en werkte met het éenig doel, ‘dat hij goed stichten mocht en zijn God behagen.’ Zóó was hij er dan toegekomen, dat lofbetuiging of vervolging hem even lief waren. Door zijn werken en vasthoudendheid zou hij zijn vijanden beschamen! Was die wraak niet edel?

_**_*

Een paar maand waren verloopen sedert zijn schrijven aan den kunstvriend. Deze had hem reeds een bezoek gebracht en nu hield men zich dapper met het instudeeren van zijn werk bezig, dat met nieuwjaar zou uitgevoerd worden. Hij verblijdde zich in de zoete hoop dat het nut stichten mocht en zijn kunstenaarsziel dankte haar Schepper, die het reeds tot daar had geleid. Eenige weken nog, dan zou hij over de afgunst zegepralen.

_**_*

Eilaas! een doodende worm knaagde aan zijn levenskracht! Zijn wangen verbleekten, zijn neus werd scherp, zijn oogen dof. Hij gevoelde het maar al te wel, dat hij zijn zwoegen met den dood zou betalen. Doch om den dood bekommerde die edele ziel zich niet: ‘de eene wat vroeger, de andere wat later, toch gaan allen’ dacht hij: ‘'t is de onverzettelijke natuurwet.’ Kon hij slechts het genoegen smaken éénmaal, maar één enkelen keer zijn werk te hooren uitvoeren, dan was hij voldaan en zou gerust het leven vaarwel zeggen; mocht dit nochtans niet, hij zou ook niet klagen, doch gelaten zijn lot dragen.

Zijn studeerkamer vond hem maar weinig meer voor zijn klavier gezeten; zijn bijbelboek alleen lag nog dagelijks vóór hem open.

Een geneesheer - vriend en bewonderaar van den jeugdigen kunstenaar - had hem aangeraden veel te wandelen en nu zag men hem elken dag - in een warmen mantel gehuld, dien de goede dokter hem geschonken had - naar het veld gaan, waar hij er genoegen in schepte, met oude landbouwers een praatje te houden. - Zijn dagen waren, eilaas! geteld.

_**_*

't Was kerstnacht.

Bleek, de oogen half gesloten, lag de arme toonkunstenaar op het ziekbed. Eenige vrienden stonden met betraande oogen om zijn sponde. Stil was het in

[p. 190]

dat kamerken. Slechts het zuchten der aanwezigen stoorde de rust. Eenige stonden verdiept in plechtig zwijgen. Eindelijk opende hij de oogen: zij waren mat: ‘Vrienden’ stamelde hij, met gebroken stem, ‘het afscheidsuur naakt. - Ik deed mijn plicht als mensch, kunstenaar, christen. - Straks ben ik heen: 't is Godes wil, 't is de wet der natuur. - Ik vrees den dood niet; ik vraagde slechts mijn werk nog eens te hooren uitvoeren.’ - Men wilde hem troosten; hij luisterde niet en ging voort: ‘ook dat is mij niet gegund: Gode lof!’ Dan zeeg zijn hoofd achterover: ‘Vrienden, ik draag u de leiding van mijn werk op!’ - Hij kon niet meer. Op zijn verzoek liet men hem drinken en hielp hem overeind in zijn bed. Hij drukte hun allen de hand. Dan blikte hij naar zijn klavier. Hij had er zooveel genoegen aan gehad! Op zijn vragen droeg een uit den kring een brok van zijn werk voor. Heilige geestdrift blakerde op zijn door de Dood betrokken gelaat en wanneer de vriend eindigde, drukte hij den wensch uit, dat men hem het handschrift zou reiken. Krampachtig drukte hij het aan de borst. Nog eens blikte hij rond. Hij mompelde iets en weldra klonk het op 't klavier ‘Eine feste Bu[r]g ist unser Gott’ terwijl zijne paarsche lippen zich bewogen. - Meer en meer weken zijn krachten. ‘De stond naakt’ prevelde hij en wendde het oog naar de rij beeltenissen der groote meesters, die hem zoo lief geworden waren en waarvoor hij zoo vaak in bewondering gestaan had en 't leek hem alsof elk van hen hem wenkte en zei: ‘Kom, edele kunstbroeder, o[n]s rijk is van deze aarde niet!’

‘'t Is kerstnacht’ zuchtte hij; ‘vroeger woonde ik steeds de nachtmis bij.’ - ‘Dat zult gij aanstaande jaar weer’ troostten hem zijn vrienden. - ‘Aanstaande jaar?’ vraagde hij glimlachend en blikte naar boven: ‘Dan ben ik reeds bij U, Heer’ Een rilling doorliep zijn lichaam. Hij doorworstelde een hevigen aanval. - ‘Neem mijn bijbel’ bad hij: ‘Wij vieren verjaringsfeest van den God Mensch. De Engelen juichen, de Hemel gaat open: men wacht mij daarboven! - Neem en lees! - Hij zelf duidde de plaats aan waar men zou aanvangen en terwijl hij nog immer het handschrift van zijn werk aan de schokkende borst geklemd hield en de klokketonen uit den toren van het nabijgelegen kerkje tot hem doordrongen, klonk het zoet in dat hoekje: ‘Toen nu Jezus geboren was te Bethleëm, gelegen in Judea in de dagen van den koning Herodes, ziet, eenige wijzen van het Oosten zijn te Jeruzalem aangekomen, zeggende: ‘Waar is de geboren Koning der Joden? want wij hebben gezien zijn ster in het Oosten en zijn gekomen om hem te aanbidden. - En in het huis gekomen zijnde, vonden zij het kindeken met Maria, zijne moeder; en nedervallende hebben zij hetzelfde aangebeden: en hunne schatten opengedaan hebbende, brachten zij hem geschenken: goud, wierook en mirre.’

[p. 191]

Men las nog als zijn kunstenaarsziel reeds in den Hemel was opgenomen: niet één had bemerkt, hoe hij nog eens zijn werk aan den mond had gebracht en niemand had gehoord dat hij zei: ‘Ik ook mag hem weldra aanbidden!’ dan had zijn lijden opgehouden.

_**_*

Stil en nederig, gelijk zijn leven geweest was, werd hij begraven. Een zerk dekte zijn graf en in dien zerk waren de woorden gebeiteld, die hij met eigen hand, eens boven de deur zijner kamer schreef: ‘Wie op het aardsche steunt, steunt op een gebroken stok!’

_**_*

Bij het opschikken van zijn kamer vond men eene menigte handschriften die de beroemdste toonkundigen verbaasden: een der grootste genieën was heengegaan. Door zijn vrienden werden zijn nagelaten werken uitgegeven en uitgevoerd en, is zijn lichaam begraven en gaat het den weg op van alle stof, toch leeft zijn nagedachtenis voort in de harten zijns volks en geëerd zal ze worden, vereerd als deze der edele geesten wier beeltenissen de wanden zijner kamer bedekten en wier glans zijn geest had voorgelicht!

Temsche

Jef Hinderdael