Germania. Jaargang 2

[p. 774]

Over de Tooneelkringen in Vlaamsch België.

Dat de Vlamingen van over eeuwen eene bijzondere voorliefde over hadden voor 't Tooneel, leert ons de Geschiedenis hunner letterkunde.

In de XIII^e eeuw hadden Brabant en Vlaanderen hunne ghesellen van den spele, van der edeler conste, van den esbatementen, die bij publieke feestelijkheden als tooneellisten optraden.

Gedurende het overgangstijdvak (XV^e eeuw) kwamen de rederijkkamers tot stand, waaraan de kunstminnende stad Antwerpen ons herinnerde met den uitgang van het prachtige Landjuweel in 1892.

En 't waren niet alleen de volkrijke steden die in de middeleeuwen wedijverden in de edeler conste van den spele, de kleinste dorpen hadden hunne ghesellen van de retoriken.

Wel konden oorlogen en andere volksbeproevingen den ijver voor 't tooneelspel doen verflauwen, het den doodsteek geven niet, want nauwelijks de rust en de vrede hersteld of de vertooningen hernamen hun vorigen gang met nieuwe. verjongde kracht.

De geschiedenis onzer tooneellitteratuur is over bekend, wij zullen ze niet herhalen, maar slechts eenen oogslag werpen op den vooruitgang der vlaamsche tooneelkringen, sedert een vijftigtal jaren.

Van af de vereeniging van België met Oostenrijk tot na de omwenteling van 1830, lag het tooneel hier in schijndood: de ghesellen van den spele, hadden hun tijd beleefd; de Rederijkkamers rustten op de lauweren in vroegere eeuwen in de prachtige landjuweelen gewonnen.

Doch, rond 1842 brak het tijdstip aan, waarop het weer Lente zou worden voor ons vlaamsch tooneel: Van Duyse schreef zijn ‘Van Dijck’ Rosseels zijn ‘Verfranschte dorpelingen’.

Het sein was gegeven en het Tooneel kon zijn herleving vieren.

De verheugende vernieuwingsgeest in onze Tooneellitteratuur straalde met kracht door nadat Van Peene zich als tooneelschrijver had doen kennen.

Zijne aardige, pittige stukjes werden door het Vlaamsch publiek met dolle geestdrift onthaald.

Sommige schrijvers vallen dezen vruchtbaren tooneeldichter al te hard; wel is hij van Fransche navolging en van slordigheid in taal en stijl niet vrij te pleiten, toch is hij de man die den grond bereidde waarop ons huidig tooneel zoo heerlijk gedijt. Wat Hendrik Conscience voor de huiskamer heeft gedaan, deed Van Peene voor de tooneelzaal; hij leerde ons volk Vlaamsche tooneelstukken smaken en toejuichen en was onrecht-

[p. 775]

streeks (door den invloed van zijn werken) de stichter van ettelijke tooneelkringen in Vlaamsch België.

Na Van Peene kregen we - op letterkundig gebied - beter krachten in J. Roelandts, E. Rosseels, Ducaju, Van Driessche, Sleeckx, Van Even, Bruylandts, Geyregat, Ondereet en anderen die onze tooneelbibliotheek met werken verrijkten van duurzaam succès.

Het staatsbestuur met onze nationale tooneellitteratuur ten zeerste ingenomen, richtte een driejaarlijkschen kampstrijd in voor tooneelstukken.

Desniettemin bleven onze schouwburgen onderworpen aan Franschen invloed.

In een drietal snedige brieven (1) uitte D. Sleeckx eene bittere klacht over den wansmaak onzer tooneelbestuurders in de keus der stukken; 't waren klinkende oorevegen aan hen die onze Vlaamsche tooneelschrijvers verduwden voor fabrikanten schrijvelaars van Fransche draken, die den smaak van het volk in zulke mate bedierven, dat het voor geene gezonde, gemoedelijke aandoeningen meer vatbaar was.

Al is de klacht eene halve eeuw oud, toch zou ze voor sommige schouwburgen nog mogen herhaald worden, waar spektakelstukken als ‘Twee weezen’, ‘Paljas’, ‘Voddenraper’ en andere beulen en martelaars, een goede brok van 't tooneeljaar weghalen, terwijl oorspronkelijke, Vlaamsche stukken maar als toemaatje op de planken geduld worden.

De liefhebbers-tooneelkringen handelen hierin vrij wat verstandiger en houden zich bij gezonden Vlaamschen kost, die meer geschikt is dan Fransche naäperij, om het geestesleven van onze bevolking te voeden en te versterken.

Sprekende van liefhebberskringen beoog ik vooral ons dorpstooneel, en 't is recht verbazend hoe dit in de laatste jaren is vooruitgegaan.

Vóór vijftig jaar was tooneelspelen daar niet bekend, of liever 't was er vergeten; de Rederijkkamers waren dood of in onbeduide schuttersgilden veranderd, wier leden niets wisten van de kunstminnende rol, die hun gild in vroegere eeuwen ten doel had.

Al wat de dorpelingen van comedie kenden, bepaalde zich bij 't poesjenellenspel van een rondreizenden armen drommel.

Rond 1850 kwam er verandering; de bijval door Van Peene in de steden behaald bleef niet zonder weerklank bij de plattelandbewoners.

De ingeboren zucht naar tooneelspelen werd wakker geschud en langzamerhand vermenigvuldigden zich de tooneelkringen.

In de Universiteitsteden, vooral te Gent, hadden de studenden tooneelen letterkundige kringen gesticht. De leden ervan, die zich later als dokter of notaris op het platteland vestigden, waren de baanbrekers van het huidige dorpstooneel.

Het vooroordeel werkte in meer dan eene plaats hun pogingen tegen, doch daar waar er zich een dozijn ijvervolle mannen aan hunne zijde schaarden, bleef het stichten van eenen tooneelkring niet lang uit; het voorbeeld werkte aanstekelijk.

[p. 776]

De enkele gemeenten, die in den beginne de omliggende dorpen naar hun tooneelfeesten noodigden kregen navolgers, en thans mogen we zeggen dat bijna alle Vlaamsche dorpen van eenig aanzien hun tooneelbond, en hunne tooneelzaal hebben.

Het klinkendst bewijs van den warmen tooneelijver op het platteland is het immer aangroeiende getal geprimeerde maatschappijen en tooneelzalen.

Verleden jaar kondigde het Staatshlad 89 wettig erkende tooneelzalen en even zooveel maatschappijen af in gemeenten van minder dan 12.000 inwoners. Dit getal zal - naar genomen inlichtingen - dees tooneelseizoen nog verdubbelen. Sommige zullen misschien glimlachend de schouders ophalen en zeggen: ‘Wat kennen de dorpen nu toch van tooneel!’

Als medewerker aan Het Nederlandsch Tooneel, heb ik vele maatschappijen op den buiten aan het werk gezien en 't heeft me in vele gevallen verwonderd hoe flink de tooneelliefhebbers op de planken komen en vooral hoe rolvast zij zich van hunne taak kwijten: ik heb kunnen nagaan dat men er goeden smaak heeft in de keus der stukken:

De Tière, Bruylandt, Sleeckx, Dandois, Roeland, De Lattin, Melis, onze beste krachten op tooneelgebied zijn er over bekend en hunne stukken worden er met geestdrift onthaald en toegejuicht.

In 1898 schreef de gemeente Sint-Gillis-Waas, eenen prijskamp uit van tooneelkunst; ruim 20 maatschappijen (alle uit de omliggende dorpen) namen er deel aan met stukken van hiervoren genoemde Vlaamsche schrijvers; geen enkel vertaald stuk kwam er op de planken; dat getuigt immers van durven en van goeden smaak.

't Is waar, in enkele groote gemeenten onthaalt men sedert eenige jaren het volk op doorslechten kost, de gezelschappen van stedelijke schouwburgen komen er geld slaan met sensatiestukken, waarvan moord en brand de hoofdbestanddeelen uitmaken en die tot niets dienen dan om onze dorpstooneelen op een verkeerden weg te leiden.

Zoo die gezelschappen hunne keuze deden in ons Vlaamsch repertorium of goed gekozen Duitsche blijspelen voor 't voetlicht brachten dan zouden wij hunne komst op 't platteland met vreugde begroeten; 't ware eene beste reklame voor onze Vlaamsche tooneelschrijvers en eene les in woord en spel voor onze liefhebbers van den buiten.

Fransche draken kunnen wij gerust missen en zoolang de tooneelspelers van beroep er mee op de planken komen, kunnen we enkel hun optreden in onze dorpen betreuren.

Reeds hebben de steden onze nationale roman- en novelleschrijvers uit de leeskamer verbannen en eene vijf centen lectuur ingevoerd, die de schande is van onze Vlaamsche drukpers, moeten zij nu ook onze tooneelschrijvers in den hoek dringen?

Ja, het is noodig dat alwie den vooruitgang en den bloei onzer tooneel-litteratuur betracht, het hoofd verheffe om de voortrekkers van verstompende tooneelproducten, (af kooksels van Fransche sensatie-romans) aan de kaak

[p. 777]

te stellen. Met vereende krachten moet er gewied om dat onkruid uit den akker te houden en dan eerst zullen onze tooneelkringen op den gevel hunner schouwburgen en tooneelzalen met recht mogen schrijven: ‘Hier is 't nationaal Vlaamsch tooneel’.

Antwerpen.

Lod. Scheltjens.

Met voldoening vernamen wij de tijding dat de heer Lod. Scheltjens met zijn drama De Leemkruier in den driejaarlijkschen prijskamp voor tooneelwerken uitgeschreven door het stedelijk bestuur van Antwerpen, met den eersten prijs is bekroond geworden.

De Red.