Germania. Jaargang 2

De Caoutchouc.
Haar cultuur. Wijze van aftapping en wijze van stolling.
W.F.P. Kiehl ('s Gravenhage.)
(Slot)

Een zeer bekende caoutchouc-houdende plant voor de meeste personen in Europa, ofschoon misschien onbewust, is de Ficus Elastica die men in verschillende serren vindt en die daar dienst doet als sierplant.

Van sommigen der latex-houdende planten is de vrucht zeer gezocht door de inboorlingen en heb ik zelve deze meermalen met genoegen gegeten of gezogen liever want veel aan te eten is er niet.

Zij zijn wrang zuur, maar zijn een uitstekend middel tegen den dorst, en zeer frisch op lange tochten in de tropen.

[p. 448]

Het is natuurlijk begrijpelijk, dat de hoeveelheid melk, die een boom of liaan afwerpt, afhangt van den leeftijd van de plant, en zelfs van 't tijdstip waarop men het sap aan de plant onttrekt.

Evengoed als in 't dierenrijk té jonge en té hooge leeftijd nadeeligen invloed hebben op 't voortbrengvermogen, zoo is 't natuurlijk ook in 't plantenrijk.

Evenzoo zal 't niemand verwonderen, dat de manier waarop men 't sap aan den boom onttrekt en ook de wijze van bereiding der caoutchouc van enormen invloed is op de qualiteit van dit product.

De Hevea Brasiliensis moet ongeveer 25 jaar oud zijn om in de kracht van zijn leven te wezen en kan dan, bij voorzichtige aftapping, wel tot zijn honderdste jaar door produceeren, terwijl daarentegen de Urceola reeds in haar 3^e levensjaar afgetapt kan worden, zonder nadeeligen invloed.

Men heeft steeds gedacht, dat de gummifeeren slechts op moerasgrond konden groeien en dit is dan ook zeer zeker waar voor een deel der planten De Manihot (Ceara) en de Hancornia echter groeien wel degelijk op hoogten.

De Manihot, inboorling van de provincie Ceara, groeit op steenachtigen, harden droogen grond en zal kunnen voortleven, terwijl misschien alle planten van droogte omkomen.

Men mag echter niet uit 't oog verliezen dat een goeden neerslag en daarna weer eens een flink brandend zonnetje bij uitstek in den smaak vallen van de caoutchoucboomen.

Verder spreekt 't als van zelf dat de boomen die in moerassen leven een latex leveren met veel meer water of met een hooger percentage water er in dan zij die op hoogen en droogen grond huizen, dat daardoor ook de latex van eerstgenoemden dunner en meer vloeibaar is dan die der laatstgenoemden, en deze laatste dan ook een veel hooger percentage gom bevatten.

Wel is deze gom dan ook moeilijker te verkrijgen maar de qualiteit is ontegenzeggelijk beter.

Hoe dit ook zij, zoolang 't percentage gom niet onder de 15% gaat kan de exploitatie winstgevend zijn.

Het hoogst bekende percentage is 40%.

.........................

In Engelsch-Indië begon men 't eerst de noodzaak in te zien van 't aanplanten van caoutchoucboomen en, zooals te begrijpen was, nam men zijn toevlucht tot de meest voor de handliggende boom, de Ficus en wel speciaal de Ficus Indica, de inboorling van Engelsch-Indië.

Deze proeven zijn zeer zeker geslaagd, alléen voor eene maatschappij zouden zij niet deugen, daar de boomen eerst in het 25^e levensjaar afgetapt

[p. 449]

kunnen worden en dan slechts om de drie jaren. Bij 50 à 60 jarigen leeftijd kan iedere boom in ieder tijdperk van drie jaren ongeveer 20 kilo caoutchouc opleveren; dat is dus 7 kilo per boom per jaar.

Op Borneo groeit de z.g.n Urceola elastica die reeds na 't derde jaar kan afgetapt worden.

Zoover mij bekend, zijn hiermede nooit proeven genomen, men beweerde dat de zaden niet gemakkelijk te verkrijgen waren. Het zou misschien wel aanbeveling verdienen om op deze plant wat meer te letten.

Latere proeven werden genomen met de Hevea Brasiliensis, maar ook deze heeft tegen, dat zij eerst tegen 't 20^e en 25^e jaar kan bewerkt worden.

Toen kwamen de proefnemingen met de Castelloa, waar men nu groote plantages van maakt in Mexico.

Laat men echter bedenken, dat de caoutchouc van deze plant, die tegen 't 7^e jaar rendeert, van zéér inférieure qualiteit is: zij eischt daarenboven, als zij jong is buitengewone zorgen, die men eene plant in een serre kan geven maar niet op eene plantage.

Ik vereenig mij dus in zooverre met het gezegde van den Heer Berkhout op den 7^e October j-1. dat de Mexico plantages van Castelloa weinig toekomst hebben.

Evenwel moet ik doen opmerken, dat 't plan bij de plantages in Mexico bestaat om de boomen te dicht op elkander te planten en dan na een jaar of twee de overtollige weg te hakken. Men krijgt aldus, hoewel een slechte qualiteit, toch een eenigszins noemenswaardige hoeveelheid caoutchouc en men houdt de Maatschappij staande, tot dat de andere boomen oud zijn. Er is wel iets voor te zeggen, alléén heeft de Castelloa tegen dat zij veel vocht noodig heeft en niet groeit op moerasgronden.

Tot zoover is 't resultaat der proefnemingen nog al onbevredigend, door den te langen duur waardoor er geen maatschappij voor te vormen zou zijn. Het zou alleen voor Regeeringen te doen zijn, indien men niet in de provincie Ceara in Brazilië ‘de Manihot’ had, die als een reddende engel zich in alles schikt.

De Manihot-glazowii, die, zooals ik reeds zeide, op harden steenachtigen grond kan groeien, heeft warmte noodig; maar kan groeien tot op hoogten van 1700 meters boven den zeespiegel. Hij is gemakkelijk te planten en is zeer spoedig geaclimatiseerd.

Mijns inziens is de ‘Manihot’ voor de cultuur, de caoutchouc van de toekomst.

De zaden worden voorloopig in den grond gedaan op afstanden van 1 decimeter van elkander en 12 millimeters diep. Men begiet ze tweemaal per dag, 's ochtends en 's avonds in den droogen tijd.

[p. 450]

Na vier weken ongeveer komen zij boven den grond uit als plantjes en als zij vier decimeters hoog zijn, zijn zij geschikt voor overplanting.

Hierbij is geen speciale zorg noodig alleen moet men er op letten ze op een 3 meters afstands van elkaar te plaatsen. Voor dat dit echter kan geschieden zijn er reeds al vier maanden verloopen.

De latex uit deze boom verkregen geeft een van de beste soorten van caoutchouc tot nu toe bekend. Zij behaalde reeds prijzen van negen franken per kilo. Véél ook heeft de cultuur hiervan voor, daar men reeds in t'vijfde jaar kan gaan tappen en dan tweemaal per jaar drie dagen lang achter elkaar.

Na het derde jaar dragen zij reeds vruchten welker zaden afvallen en overal in 't wild opgroeien, zoo weinig zorg behoeven zij.

In Libreville en Brazzaville (Congo français) zijn verscheidene van deze boomen ingevoerd en overal tusschen 't gras groeien nu jonge plantjes op, zonder dat er de minste notitie van genomen wordt. Als de boomen nog jong zijn geven zij slechts een 1/2 kilogr. gom bruto per boom en per jaar. Dit quantum wordt steeds grooter naarmate de boom ouder wordt.

Laten wij nu voor een oogenblik aannemen dat de boomen in 't 5e jaar slechts 1/2 kilogr. caoutchouc opleveren, en als men de gemiddelde onkosten over de eerste 5 jaren rekent, op fr. 20.000 à 25.000 per jaar, dit is natuurlijk 't eerste jaar grooter, maar de volgende jaren is 't minder, dan zouden in die 5 jaren er aan onkosten zijn, 5×23.000 fr. = ongeveer 115.000 fr.

Heeft men nu een stuk grond van 100 H.A. wat toch niet te groot is, dan zou men de boomen op 3 meters afstand plaatsend, op die 100 H.A 90.000 boomen kunnen zetten die een 45.000 kilos caoutchouc opleveren dit tegen een gemiddelde prijs van 7 fr. per kilo zou een rendement geven

van 7×45.000 fr. =	fr. 315 000 " "
in 't 5e jaar af onkosten	fr. 115 000 " "
	_____
blijft winst	fr. 200 000 " "
in't 6^e jaar zou 't zijn weer
bij een gelijk aantal boomen wat toch zeker niet aan te nemen is daar al die boomen in 't 3^e jaar vruchten hadden. {	fr 315 000 " "
Af onkosten 6e jaar stel	80 000 " "
	_____
winst 6e jaar	fr. 265 000 " "
	_____

Dit duidt dus, bij een kapitaal van bijv. 500 000 fr. waar men wel mede kan volstaan,

Op een winst in 't 5e jaar van	40 pct.
en 't 6e jaar	53 pct.

[p. 451]

Men moet vooral niet uit 't oog verliezen dat wij slechts fr. 7 per kilo aannamen als de gemiddelde opbrengst, en slechts 1/2 kilo opbrengst per boom en per jaar, terwijl naar alle waarschijnlijkheid sommige oude boomen tot 2 kilo toe per jaar kunnen opbrengen.

Het is misschien de moeite waard te weten hoe groot deze boom wordt.

		hoogte	dikte (omvang van boom)
In't 1e jaar	±	5 m.	0.24
In't 2e jaar	±	8 m.	0.56
In't 3e jaar	±	11 m.	0.75
In't 4e jaar	±	13 m.	1.06
In't 5e jaar	±	15 m.	1.16

De Heer E. Pierre te Libreville schrijft over dezen boom:

‘Un seul arbre que j'ai importé en octobre 1887 a d'abord donné 115 arbres, dont la majeure partie ont en ce moment (1895) des troncs de 50 centimètres de circonférence et une hauteur de sept à huit mètres’.

‘L'arbre importé en 1887 est le père de 14,000 à 15,000 jeunes plants formés cette année (1895)... ’

Men ziet hieruit, dat deze heer in 5 jaar tijd met 't planten van één boom, in 't 8ste jaar 18,000 boomen had; ik zeide dus niet te veel toen ik beweerde dat de caoutchouc cultuur en speciaal van deze boomsoort een prachtige toekomst had.

Nu iets over de wijze, waarop men caoutchouc bereidt:

Deze is zeer verschillend en uiteenloopend. Zij kan ingewikkeld, doch ook hoogst eenvoudig zijn. Men moet echter wel in 't oog houden, dat véél zeer véél van de bereiding afhangt, die grooten invloed heeft op de qualiteit van ' t verkregen product.

Men moet er dus niet zoo luchtig overheenstappen.

Reeds hebben wij gezegd, dat men de melk verkrijgt of aftapt door middel van insnijdingen in den schors, en door omkapping: Dit laatste is natuurlijk te veroordeelen; in een geval echter, exceptions prove the rule, is ' t te verdedigen, en dit bij de ‘Hancornia Speciosa’ die, naar men zegt, zelfs bij de voorzichtigste uitgevoerde insnijdingen aan de gevolgen afsterft.

Men hakt dus deze plant om en verzamelt aldus de caoutchouc. Gelukkig groeit zij daarna in verschillende kleine vertakkingen weer op. De Heer Seeligman, die dit schrijft, zal beter kunnen bewijzen de waarheid van 't gezegde dan wij, maar hoe het ook zij, een feit blijft ' t dat aftapping door middel van insnijding verreweg te verkiezen is.

Nu moet men bijzondere zorg dragen geen te diepe wond te maken, en bij voorkeur de insnijdingen verticaal maken.

[p. 452]

In Brazilië, 't land bij uitnemendheid van de caoutchouc, het land van de Hevea, die nog steeds de hoogste marktprijzen bedingt, gaat het ‘aftappen’, op de volgende wijze.

De ‘aftapper’ gaat 'sochtends bij ' t krieken van den dag aan 't werk neemt zijn eten mede, en één of twee helpers, alnaarmate hij ‘wel off’ is terwijl zijn gereedschap bestaat uit een bijltje - speciaal hiervoor gemaakt - en tinnen bekertjes om de melk in op te vangen.

Nadat hij de schors van den boom eerst schoon heeft gemaakt, en den grond om den boom ook geheel gereinigd heeft begint hij met zijne insnijdingen.

Met één slag van de bijl dringt hij door de schors, zonder evenwel den boom te beschadigen en zoo doet hij dit op 10 à 12 verschillende plaatsen, nooit dieper dan eenige centimeters in de schors dringend, en goed lettend op de dikte, en hiermede tevens den ouderdom van den boom die hij onderhanden heeft. Natuurlijk is hier oefening en practijk voor noodig, maar me dunkt dat dit toch niet zoo lastig is, als men ziet hoe gauw een timmerman leert om hetzelfde te doen op een balk, waar een bepaalde inkeping in moet zijn, en ook dit doen zij meestal met één slag van 't bijltje.

Sommige inboorlingen maken de insnijdingen in den vorm van eene V maar ons komt de verticale insnijding als de beste voor.

Met zorg gedaan bederven de insnijdingen niets aan de plant.

Een boom, wij spreken nog steeds van de Hevea, van 2 meter in omtrek aan den voet, kan ongeveer 15 insnijdingen verdragen alle twee of drie dagen en ten hoogste 20 keer per jaar.

Verder wordt er beweert, dat het invloed op de caoutchouc uitoefent of de aftapping bij dag of bij nacht geschiedt, vooral daar regen die dikwijls in die streken over dag valt de ‘latex’ zou bederven, maar dit zijn bijkomende omstandigheden, die alleen voor een speciale plaats gelden en dus voor ons van betrekkelijk weinig belang zijn.

Moesten wij al deze details gaan behandelen dan kwamen wij nooit aan een eind. Om algemeen te zijn, laat mij dan herhalen en er met nadruk op wijzen, dat de wijze van insnijdingen maken, zooveel afdoet of bijdraagt tot de qualiteit van 't te verkrijgen product.

Door te diepe insnijdingen bederft men, en den boom en de latex, en wordt de caoutchouc inferieur in qualiteit.

Verschillende landen hebben natuurlijk diverse manieren van aftapping, maar laat het voldoende zijn te weten, dat het door ons, beschreven systeem het beste is en laten wij dan overgaan tot

[p. 453]

't bespreken van 't voornaamste deel van ons artikel, ‘de wijze van bereiding van de caoutchouc, zooals deze geschiedt vóór dat zij in den handel gebracht wordt.

Want, nadat men het sap vergaderd heeft, moet de bereiding volgen om ze in vasten vorm aan de markten te kunnen afleveren.

Ook hiervoor zijn verschillende methoden: men kan het ‘stollen’ bewerken door:

Stolling van de Latex.
I. Door warmte:
	a Kunstmatige warmte	{ 1 drooge	Nieuwe Caledonie Amazone.
	a Kunstmatige warmte	{ 2 natte	Mexico Centr A.
	b Natuurlijke warmte	{ 1 opzuigen door grond	Angola.
	b Natuurlijke warmte	{ 2 door 't menschel, lich.	Congo*
	b Natuurlijke warmte	{ 3 door verdamping	Ceara.
II. Door afrooming:
	c Afr. na dubbele hoeveelheid water bij te doen		Bahia.
	d Afr. na 4 of 5 × zooveel water er bij te doen		Congo.
III. Door afscheiding:
	e Dr. scheikundige afscheiding door bijvoeging van minerale stoffen.		Pernambouc enz.
	g Dr. scheikundige afscheiding door middel van bijvoeging van plantaardige st.		Peru, Guatem. Madagascar, enz.
IV. Door middel van de natuurlijke of kunstmatige warmte en de scheikundige afscheidingen te zamen			Senegal, Mozambique, enz.

Het is overbodig al deze diverse bereidingen afzonderlijk te bespreken, laat het voldoende zijn, om er de beste, naar 't ons voorkomt uit te kiezen, en wel het, stolling proces, door middel van kunstmatige warmte n.e. door middel van rook.

Deze manier wordt toegepast bij de Para rubber. Eene genoegzame garantie voor de door ons bedoelde wijze van stollen is gelegen in de qualiteit van deze caoutchouc, die steeds de hoogste prijzen bedingt

Nadat de melk opgevangen is in de daarvoor bestaande bekertjes voegt men er 3% amonia liquida bij om te spoedige stolling tegen te gaan. Daarna wordt er een houtvuurtje aangelegd, waarin men palmnooten werpt om meer rook te verkrijgen.

Een speciale stok in de vorm van een palet wordt nu een oogenblik in den rook verhit en dan in den latex gedoopt, daarna laat men eventjes afdruipen waardoor een gedeelte stolt. Opnieuw doet

[p. 454]

men deze behandeling, de palet in den rook en de latex stolt bijna onmiddelijk. Zij wordt voortgezet tot dat de geheele voorraad gestold is.

Met de ‘latex’ van de Manihot kan men evenzoo te werk gaan, daarenboven is deze, indien goed behandeld minstens evengoed als die van de Para. Daar de latex van de Manihot echter dikker is, zou men, voorzichtigheidshalve, in de ontvangbekertjes een weinig water met alkali gemengd kunnen doen om het spoedig stollen tegen te gaan en daarna aan de rookbereiding blootstellen.

Indien 't echter kan geschieden zonder bijvoeging van chemicalien is dit te verkiezen.

Ik hoop met deze kleine schets een idee te hebben gegeven, wat de caoutchouc is, en nog kan worden. Ik mag echter niet eindigen vóór mijne welwillende lezers te vertellen, dat mij van bevoegde zijde wordt opgemerkt, dat de Castilloa enz., door mij genoemd op bladz. 362 van Germania, te behooren tot de familie der Ulmaceen, volgens de H.H. Ber chout, Eichler, Engler en Warburg, behooren tot het geslacht der Urticinae, groep der Urticaceae en familie der Artocarpeae.

Seeligmann evenwel geeft op als volgt;

‘Les Ulmacées donnent les Castilloa Ficus, Artocarpus, le Cecropia’

Ten slotte dient opgemerkt te worden, dat de:

Euphorbiaceen behooren tot het geslacht der Tricoccae en de:

Asclepiadeën tot het geslacht der Contortae.

Zij die meerdere inlichtingen wenschen omtrent de ‘Caoutchouc’ en haar ‘cultuur’ zal ik gaarne ten allen tijde behulpzaam zijn.