Germania. Jaargang 2

De Caoutchouc.
Haar cultuur. Wijze van aftapping en wijze van stolting.
W.F.P. Kiehl ('s Gravenhage.)

Het is mij niet te doen hier een interessant verhaal op te disschen van de caoutchouc. Geen geleerd gesprek over hare ontwikkeling, want daarvoor zijn mijne krachten ontoereikend.

Ik heb veel door ondervinding, en gedeelten door 't raadplegen van verschillende schrijvers over deze plant.

Mijn doel is: om hier en in Nederland meer te doen begrijpen, wat een toekomst de caoutchouc heeft, en hoe men alle krachten in moet spannen, ja zedelijk verplicht is om cultuur van caoutchouchoudende planten te entameeren.

Natuurlijk, kan dit niet de eerste de beste, er is ondervinding, er is studie toe noodig en als men die kennis heeft, moet men proeven nemen, proeven om te weten te komen: welke plantsoort den voorkeur verdient, welke soort grond men hiertoe noodig heeft en welk klimaat zich er het best toe leent. Verder kan men natuurlijk afgaan op proefnemingen door vertrouwbare personen, personen van kennis, genomen, en aldus een weg banen voor de caoutchouc cultuur.

[p. 358]

Ongeveer drie jaren geleden, deed ik in Holland voor 't eerst pogingen om tot het oprichten van een Caoutchouc-Cultuur maatschappij te geraken.

Overal leden zij schipbreuk. De menschen en meer speciaal de bankiers lachten mij uit. Stel u voor een caoutchouc cultuur Mij, dat was al te gek; wie had daar ooit van gehoord, dat was iets vreemds, daar was geen geld voor te krijgen. Niemand zou zich daar aan wagen.

Was 't Petroleum, dan, ja, dan dadelijk al was 't 10 millioen, of zelfs tabak in Deli in Indië, maar caoutchouc!! Wie had dat ooit op de viool hooren spelen?

Maar wie het laatst lacht, lacht 't best. (En de petroleum aandeelen toen in de 600 p. ct, staan nu slechts 100 à 200).

Caoutchouc aanplanten kan men altijd, maar petroleum zaaien gaat moeilijk.

Ik gaf den moed echter niet op, want ik was overtuigd, dat de Caoutchouc de cultuur van de toekomst moest worden, dat men nog eens zou begrijpen en zou inzien hoe verkeerd men drie jaar geleden oordeelde, en dat de caoutchouc nog eens meer winsten zal afwerpen, dan de tabak ooit heeft gedaan, en dat men de aandeelen van caoutchouc cultuur maatschappijen nog eens op een 8 en 900 p. ct. zal zien staan en blijven.

Hadden indertijd eenige bankiers deze cultuur willen entameeren, dan waren nu reeds de aandeelen op 3 à 400 p. ct. geweest, met 't vooruitzicht op de winsten na 't vierde jaar.

In België, en 't moet bekend worden, dat er in de Zuid-Nederlanden veel meer ondernemingsgeest zit, is men dit gaan begrijpen, bijna maandelijks of haast zou ik kunnen zeggen wekelijks worden nieuwe maatschappijen opgericht die zich als een van de eerste punten ten doel stellende aankweeking van Rubbertrees.

Van een van de jongst opgerichte maatschappijen voor dit doel staan nu reeds de aandeelen over de 200 p. ct.....

Ik herinner mij, hoe een leek mij vroeg, maar hoe doe je dat dan toch dien aanplant.

Hij dacht dat de caoutchoucbanden bij wijze van lianen groeiden en men ze maar had af te hakken.

Ik liet hem in die waan en zeide dat wij alle oude fietsbanden opkochten en die dan pootten of stekten.

Waar wordt caoutchouc voor gebruikt?

Voor alles zou men haast kunnen zeggen, en 't zou misschien gemakkelijker te beantwoorden zijn, indien men vroeg waar caoutchouc niet voor gebruikt wordt.....

[p. 359]

Denk eens aan de fietsen, de slangen, de regenjassen, de overschoenen, matten, kleedjes, hoeden, helmhoeden, enfin, zoo gek kan men 't niet bedenken of men heeft caoutchouc noodig, ja hoe dikwijls gebruiken wij geen caoutchouc zonder er zelf van bewust te zijn, bij 't afsluiten van kleppen, bij kranen, bij kussens, enz.

Dagelijks worden duizenden kilos caoutchouc versleten, en de aanvoer wordt in de laatste jaren wel steeds grooter, maar niettegenstaande de grootere aanvoer, stijgen de marktprijzen toch in die maat, dat dit weêr duidt op een nog grootere vraag.

Wat nu is hiervan 't onvermijdelijke gevolg, dat over eenige jaren, misschien 25, misschien minder, de toevoer niet meer toereikend zal zijn.

Men staat dus voor een crisis.

De boomen groeien zoo gauw niet, dat men dadelijk in de behoeften van de geheele wereld kan voorzien?

Wat moet men dan doen?

.........................

Bleef nu nog maar 't aantal boomen evengroot dan nog had men kans dat de toevoer ook eender zou blijven en niet op den duur vermindere.

Schijnbaar spreek ik mij zelf tegen, door eerst te beweren dat de toevoer grooter wordt, en nu de mogelijkheid van een niet vermindering van toevoer in 't vooruitzicht te stellen, maar men zal dit echter spoedig begrijpen, want indien de toevoer 't zelfde bleef, dan had men redelijke kans te vermoeden, dat ook het aantal boomen evengroot bleef, maar door den grooteren toevoer duidt dit op een uitroeing van de boomen, in één woord op een soort roofbouw.

Hoe grooter de toevoer wordt, des te meer, hiervan kan men verzekerd zijn, des te meer boomen en lianen worden er geveld om inééns een grootere hoeveelheid caoutchouc te krijgen, en zoo moeten er jaren, voor sommige boomen is dit 20 à 25 jaar, voorbijgaan, voordat men een nieuwe caoutchoucboom er voor in de plaats heeft.

En wie nu zijn hier de schuld van. Dat zijn wij; wij allen, de geheele wereld, gij, lezers, evengoed als ik.

Gij verbruikt kilos caoutchouc, maar aanplanten daar denkt men niet aan, zooiets dat gaat van zelf zeker.

Iedere handelsmaatschappij doet haar best in één jaar zooveel mogelijk caoutchouc aan de markten te brengen, de prijzen stijgen desniettegenstaande, wat volgt daaruit, dat de caoutchoucverzamelaars in Brazilië, in Indië en vooral in Afrika, dat bijzonder rijk is aan gummifeeren, voornamelijk door haar moerasachtigen bodem, steeds hooger

[p. 360]

prijzen eischen, terwijl de maatschappijen, op momenteele winsten bedacht deze hoogere prijzen betalen, daardoor méér menschen prikkelt tot 't verzamelen van caoutchouc......

Ja zelfs gaan vele maatschappijen zoover om de inboorlingen te dwingen maandelijks een bepaald aantal kilos caoutchouc te leveren; doen zij dit niet, dan wordt hun de een of andere straf opgelegd.

De ‘Société van Lothaire’ maakt maandelijks 50.000 kilo's caoutchouc.

Wat doen nu die inboorlingen, die ook liever lui dan moe zijn.

In plaats van de boomen of lianen af te tappen en zoo een half kilo caoutchouc te verzamelen per boom en per jaar, hakken zij de boomen en lianen om en hebben dan in veel korteren tijd, vier, vijf en zes maal zooveel rubber, als zij anders zouden hebben langs den gewonen weg.

Toen ik in Centraal-Afrika was, is mij meer dan eens door de chefs van de dorpen gezegd, dat op de een of andere plaats de caoutchouc op was, en zij nu dikwijls zes en meer dagen ver moesten loopen om andere boomen en lianen te vinden.

........................

Was de prijs van caoutchouc in de jaren 1861-62, nog slechts tusschen 2 fr. en 4.80 fr. per kilo, in 1898-99, stegen de prijzen tot 12 fr. en 13 fr. per kilo en 't zou mij niets verwonderen als deze tot 16, 17 en 18 frank bleven stijgen in de eerstvolgende jaren, (hetgeen omtrent gelijk zou staan met den prijs van een kilo ivoor.)

Om nu tot de verschillende soorten van gummifeeren te komen.

Behalve boomen en lianen zijn er ook plantjes met wortelstok, die caoutchouc bevatten. Deze wortels zijn niet dikker dan de wortels van anemonen en daarin geweven, zou ik haast zeggen, zit de caoutchouc of liever de latex in dunne draadjes als 't ware. Hieruit krijgt men een van de beste soorten caoutchouc na de z.g.n. Para rubber uit Brazilië, bij de Amazone rivier.

Alléén is 't moeilijk de caoutchouc hieraan te onttrekken.

De negers in de buurten van Stanley Pool, achter Kinśhassa en Kimpoko, nemen heele bossen wortels te samen en slaan er dan zoo lang op totdat een groot gedeelte van 't hout er om weg is, dan koken zij de rest in water en maken er balletjes van, en in deze primitieve vorm komen zij aan de markt.

In Europa moeten zij nog gezuiverd worden en van al 't hout ontdaan, dat zeker meer dan de helft van 't gewicht uitmaakt en nochtans betaalt men tot 6 fr. per kilo er voor.

[p. 361]

De voornaamste planten die de latex voor de caoutchouc geven zijn:

Hevea, met verschillende varieteiten, afkomstig uit Brazilië, Guyane, Peru, Bolivië, Venezuela, Para, Columbië, enz.

Micranda,	id	Brazilië.
Manchot,	id	Ceara, Venezuela.
Euphorbe	id	Angola, Afrika.
Castilloa,	id	Mexico, geheel Centraal Amerika.
Artocarpus	id	Assam, Java, Sumatra.
Cecropia	id	Brazilië en Ned. Guyana.
Ficus	id	Engelsch Indië, Philipynen, Java, Sumatra, Australië, Peru, Siam, enz., Venezuela, West-Afrika, enz.
Vahea	id	Zuid-Amerika. Centraal en West-Afrika.
Landolphia	id	Over geheel Oost- en West-Afrika een van de meest verspreide lianen over Afrika.
Willughbeia }	id	Indische Archipel vooral.
Urceola }	id	Indische Archipel vooral.
Dijera	id	Indische Archipel.
Hancornia
Camcraria	id	Peru.
Parameria	id	Indo China.
Leuconodis }	id	Indische Archipel. Australie.
Anodendron }	id	Indische Archipel. Australie.
Chenomorpha }	id	Indische Archipel. Australie.
Callotropis	id	Soudan, Venezuela.
Cynanchum	id	Siam, enz.
Periploca	id	Réunion.

Nu is natuurlijk de groote moeilijkheid uit al deze varieteiten te kiezen en te weten welke 't meest geschikt voor cultuur is.

Laten wij dus eerst beginnen met te zien wat caoutchouc eigenlijk is.

De caoutchouc, in 't latijn, Gumicum elasticum, van daar 't woord gom-elastiek, is een koolhydraat (C₆ H₁₀ O₅) van plantaardigen aard, een uittreksel uit 't sap, dat opgeborgen is in 't protoplasme van de zoogenaamde cellulare weefsels van een groot aantal boomen, planten en lianen, vooral in de warmere luchtstreken.

De voornaamste draden van dit weefsel zijn binnen in de schors gelegen.

Zij zendt verschillende vertakkingen uit, sommigen buitenwaarts, door de schors heen, tot onder de opperhuid waar zij in een soort

[p. 362]

gesloten zakje eindigen of doodloopen, andere vertakkingen weer gaan binnenwaarts (deze echter zijn niet zoo talrijk) door de binnenhuid en de mergstralen totdat zij overlangs in den omtrek van de kern van 't hart van de plant blijven.

Men heeft wel eens willen beweren, dat deze koolhydraten geen invloed hadden op 't bestaan van de planten en van absoluut geen nut waren voor de plant zelve, en alleen door ons, menschen, gebruikt werd voor industrieele doeleinden.

Wij echter zijn wel degelijk van meening dat deze koolhydraten noodzakelijk zijn voor 't leven en voor 't in stand blijven van de desbetreffende planten.....

Maakt men nu eenige insnijdingen in een caoutchouc of liever in een latexhoudende plant, dan vloeit er een sap uit, dat veel weg heeft van geitenmelk en die na verzameld te zijn en aan eene goede behandeling blootgesteld een wit of bruinachtige vaste massa oplevert dat de caoutchouc is.

De latex van de Para, dus de bij uitstek goede is ongeveer als volgt samengesteld

Caoutchouc	32.
Albiminoiden en minerale bestanddeelen	12.
Water	55 à 56.
Sporen van ammoniak.

De andere hebben natuurlijk verschillende verdeelingen. Ook trouwens in de gematigde luchtstreken zijn veel latexhoudende of melkhoudende planten maar niet altijd bevatten zij caoutchouc, en als zij caoutchouc bevatten is dit in zoo geringe hoeveelheid of percentage aanwezig, dat 't zeer zeker de moeite niet zou loonen er een cultuur van te beginnen of ze te exploiteeren.

Alleen in de tropen, men zou kunnen zeggen tusschen 30° N. en 30° Z.B. leven planten die een eenigszins noemenswaardige hoeveelheid caoutchouc bevatten. Op de plaatsen waar de temperatuur varieert tusschen de 20° à 22° tot 40° celsius toe en waar de gemiddelde neerslag jaarlijks 2m.06 à 2m.10 bedraagt...

Zooals reeds vroeger opgemerkt zijn er verschillende soorten planten, die de latex der caoutchouc bevatten. Zij behooren tot diverse families waarvan de voornaamste zijn:

A.	Euphorbiaceèn, waartoe behooren de Hevea Micranda, de Manihot en de Euphorbe.
B.	Ulmaceën, waartoe behooren de Castilloa. Ficus. Artocarpus en de Cecropia.
C.	Asclepiadeen, waaronder worden gerangschikt, de Callotropis, de Cynanchun, en de Periploca.

(Slot volgt.)