Gentsche Almanak voor den Jare 1823

[p. *6]

WILHELMUS VAN NASSAUWEN
Prince van Orangnien.

[p. 11]

Wilhelmus van Nassauwen.

De heer Schiller, in zyn duytsch werk op den afval der Nederlanden onder Philip den II., naer de fransche vertaling van den heer Cloet, levert ons de stoffe van het artikel, dat wy alhier neêrschryven; wy zullen het zelve eyndigen met de beschryving van den eersten intrede van den prins Willem van Nassau in de stad Gent den 30 december 1577, getrokken uyt een oud handschrift; doch zullen voorafgaendelyk een woord zeggen, aengaende het afbeeldsel, 't welk alhier ten hoofde is geplaetst.

Eene aenteekening, geschreven op den rug van het panneel, brengt mede dat dit schilderstuk, 't welk in 't eerst veel grooter was, van alle zyden door eene houwitzer, by den aenval op Antwerpen door het engelsch-pruyssisch leger in february 1814, zeer beschadigd is geweest; de voorname deelen, of om beter te zeggen, de eenige voorname deelen in een portret, zyn by gevolg, zeer gelukkiglyk en zeer verwonderlyk behouden gebleven.

Het is van eene breede, mannelyke, en krachtige toets, en voorzeker een oorspronkelyk stuk; de gelykenis is volkomen; maer is het wezenlyk een voortbrengsel van het penseel van Frans Floris, de Raphaël van Vlaenderen, zoo als aldaer ook aengeteekend staet?... Uyt eerbied voor den gewezen eygenaer, een zeer ervaren kenner ⁽¹⁾, zullen

(1) Dit schoon portret heeft toebehoord aen den heer Rottiers van Antwerpen, dezelve, die, in de legers van den keyzer van Rusland, den vereerenden rang van kolonel heeft verkregen, en zyn vaderland met verscheyde meesterstukken der grieksche beeldhouwkunde heeft verrykt, door hem, en zyn zoon, in Griekenland, zelf verzameld, en by het gouvernement der Nederlanden aengekogt om in 't musaeum, te Leyden, te worden geplaetst. Gemelde stuk is thans in 't bezit van een zyner vrienden binnen deze stad, aen wie hy hetzelve heeft vereerd.

[p. 12]

wy deze stelling, geerne aennemen; maer men merke op dat deze Floris gestorven zynde in 1570, de prins van Oranje, overleden in 1584, op dit tydstip maer 38 jaren oud was, en de gelaetstrekken, schynen ze niet, een meer gevoordenden ouderdom, aen te duyden?.....

Wat hiervan zyn moge, is het niet-te-min aen den jongen artist, die het zelve gelytographieerd heeft, volkomen gelukt, in dit afbeeldsel, te doen uytkomen, al wat 'er verheven, edelmoedig en goed in de figuer, doorstraelt.

Willem, prins van Oranje stamde af van het vorstelyk huys van Nassau, 't welk reeds sedert acht eeuwen, in Duytschland, had gebloeyd, 't gene den voorrang aen het huys van Oostenryk had betwist, en een' keyzer, aen dit gedeelte der wereld, had gegeven. Behalve verscheyde zeer ryke eygendommen in de Nederlanden, welke denzelven tot burger dezer provincien, en onderdaen van Spanje maekten, bezat hy in Vrankryk, nog het onafhankelyk prinsdom van Oranje. Hy werd geboren te Dillenburg, in 1533. Zyn vader, de graef van Nassau, had den luterschen godsdienst omhelsd, en zynen zoon in denzelven doen opbrengen; maer Karel de V, die hem van jongs-afaen zeer beminde, aenveerde hem als pagie in zyn hof, en deed hem in den katholyken godsdienst onderwyzen. Deze vorst, welke in den jongeling eene vroege keest van heldendeugd bespeurde, hield hem gedurende negen jaren by zich, en vormde denzelven tot een staetsman. Aen hem alleen was het geoorlofd by den keyzer te blyven, wanneer hy gehoor aen vreemde gezanten gaf; 't geen bewyst, dat hy van zyne tedere jeugd, den bynaem van de zwyger heeft weten te verdienen. De keyzer zelf schaemde zich niet, zekeren dag, te bekennen, dat deze jongeling dikwils gedachten had geopperd, welke aen zyne eygene bedenkingen, zouden ontsnapt hebben.

[p. 13]

Willem was niet meer dan 23 jaren oud, toen Karel de V. afstand van zynen troon deed; Reeds had hy hem de bodschap aenvertrouwd, de opdragt der keyzerlyke kroon, aen zynen broeder Ferdinand te doen, en hem het opperbevel over de legers der Nederlanden, gegeven.

De schitterende gunst, waerin deze prins by den vader was geweest, had alleen genoeg kunnen wezen, om hem het vertrouwen van den zoon, te benemen; maer Philip had voor zichzelf, nog andere beweegredenen, om denzelven te verwyderen.

Willem was een van die magere en bleeke menschen, waervan Caesar spreekt, welke des nachts niet rusten, die te veel peynzen, en voorwien de kloekste geesten moeten onderdoen. De onstoorbare vreedzaemheyd van zyn gelaet, verborg eene werkzame ziel, welke voor de veynzery en 't vertrouwen, steeds ondoordringbaer was, een snedige geest, dien niets vermoeyde, buygzaem om in elk oogenblik, alle slag van wendingen te nemen, behoedzaem genoeg, om zichzelven nooyt te vergeten, en kloek genoeg, om alle de wisselvalligheden van 't fortuyn te wederstaen.

Nooyt gelukte het aen iemand beter de menschen te doorgronden ⁽¹⁾ en hunne herten te winnen; weynig mild, over de bewyzen zyner achting, wist hy, door dit middel, den prys der verdiensten te verhoogen. Zyn geest was traeg om voort te brengen, maer de uytvoering zyner ontwerpen, was altoos vast en onwrikbaer. Willem strooyde het goud met groote mildheyd uyt, maer was spaerzaem over zynen tyd. De uer der maeltyd, was de eenige uer van uytspanning; ook was dezelve geheelyk aen de uyt-

(1) Il joignait à une supériorité d'esprit, (zegt de heer Van der Vinckt. Hist. des troubles des Pays-Bas. Ed. Mr Tarte) un grand jugement, qui le mit à portée de réfléchir et de faire ses combinaisons: Dépourvu de toute assistance étrangère, il fut si heureux à deviner, qu'il annonçait l'avenir..... Il avait prédit le massacre de la St. Barthélemi, qui effectivement arriva quelques années après.....

[p. 14]

boezeming van zyn hert, toegewyd. De staet van zyn huys was prachtig: De glans zyner veelvuldige dienaren, het getal en de hoedanigheden dergenen, die hem omringden, maekten van hetzelve, een koninklyk hof. Zyne onderdanigheyd aen het bestuer, verwyderden den laster en de kwade vermoedens, welke deszelfs overtollige mildheyd, omtrent zyne inzigten, zoude hebben kunnen opwekken. Nooyt zag men iemand begaefd, met hoedanigheden meer geschikt, om het opperhoofd eener groote onderneming, te worden.

Dit karakter, kon aen den mistrouwendsten geest zyner eeuw, niet verborgen blyven. Philip had de staetkunde in dezelve school geleerd; maer Willem was meer geoefend in de gevaerlyke kennis der oorzaken, die de troonen doen waggelen of vestigen, en Philip had te doen met eenen wederstrever, die tegen zyne staetkunde, gewapend was.

Willem tot rypere jaren gekomen zynde, omhelsde de leering van Calvinus, en van toen af, werd hy de beschermer der regten der Protestanten, tegen de spaensche dwingelandy. Het geval, ontdekte aen Philip, het geheym zyner opregte inzigten.

Na de vrede van Cateau-Cambresis, was Willem als gyzelaer in Vrankryk gebleven; Op zekeren dag, dat hy met Hendrik den 11, op de jagt was, deze prins, meenende aen een' vertrouweling van den koning van Spanje, te spreken, onderhield hem wegens eene overeenkomst, waerby de twee vorsten zich verbonden hadden, de nieuwe leeringen en gevoelens, uyt hunne wederzydsche staten te roeyen, door middel van verscheyde maetregelen, en voornamelyk door de opregting der Inquisitie. Willem Verhaestte zich van deze ontdekking, aen zyne vrienden te Brussel, kennis te geven. Ongelukkiglyk, vielen zyne brieven, in de handen van den koning van Spanje, en, van dit oogenblik, werd hy aenzien als den vyand der spaensche staetkunde; maer Philip veynsde, en gaf gedurende langen tyd, aen den prins van Oranje, openbare blyken

[p. 15]

van deszelfs vertrouwen, ondertusschen dat hy zyne voornemens tegenstreefde. Op zekeren dag nogtans, ontmaskerke zich de haet van Philip, te Vlissingen; hy stond aen de wal gereed om scheep te gaen, omringd van de grooten van 't land: hy vattede den prins op eene ruwe manier, by de hand, en verweet hem dat hy de aenleyder der beroerten van Vlaenderen, was. Willem antwoordde net bescheydenheyd, dat de Staten alles hadden gedaen uyt eygene beweging, en door wettige redenen. ‘Neen, neen, hernam Philip, hem met geweld schuddende, 't zyn de Staten niet, maer Gy, Gy.’ (No, no, los Estados, ma vos, vos, vos.....)

Wanneer de hertog van Alba, met de snoodste trouwloosheyd, den hertog van Egmont en den graef van Hoorn in hechtenis had doen nemen, om dezelve vervolgens naer het schavot te zenden, men houdt voor zeker, dat de kardinael Granvelle, deze tyding vernemende, aenstonds zoude gevraegd hebben, of men ook den zwyger had, en dat hy, op het antwoord van neen, het hoofd schuddende, zey: ‘wel! als de zwyger ontsnapt is, dan heeft men immers niemand.....’

Harlem, na eene gedenkweerdige belegering van zeven maenden, waerin zoo mans als vrouwen, zich met grooten roem hadden overdekt, werd eyndelyk genoodzaekt zich over te geven. Don Frederic van Tolede, de weerde zoon van den hertog van Alba, had de helft der bezetting, een groot deel der inwoners, en den dapperen Riperda gouverneur der stad, doen ombrengen. De moed der onverschrokkendste, werd aen het waggelen gebragt; Sonnoi kommandant in Noord-Holland, schreef aen den prins van Oranje, om te vragen ‘of hy eenig verbond met een magtig vorst had getroffen, op wiens onderstand men rekenen mogte.’ De prins antwoordde. ‘Voor aleer de verdediging van het onderdrukte Nederland te ondernemen, heb ik, met den vorst der vorsten, een zoo vast verbond aengegaen, dat ik verzekerd ben, dat

[p. 16]

deszelfs magtige arm, eens het groot werk onzer verlossing, zal tot stand brengen.’ Verhevene woorden, weerdig van een kristen held!

'T is aen dezen held, dat by uytstek, moet worden toegepast het vers van den Dichter Helmers.

Waarom vereert geen zuil dien grooten volksbeschermer?...

‘Den prince van Orangnien Guillelmus van Nassauwe dede synen eersten intrede binnen de stede van Ghendt op den negenentwintigsten van december des jaers 1577 ⁽¹⁾ met grooter triumphe van de schoone verthooghen, ende was ingehaelt van de burghers met grooter blydschap van veele lieden ⁽²⁾ ende daer was een stellaygie gemaeckt voor syn huys het welk was in 't hof van Ste Baefs, waer up dat stonden de waepenen des Nederlandts en de oude waepenen van Vlaenderen, van

(1) ‘Den 10 december wierdt geboden dat niemandt, t zy soldaten of borgers, zich en zoude dronke drinken op de wagt, en men verwagtte, van dag tot dag, den prins van Orangnien tot wiens komste alles verveerdigt wierdt.’ - ‘Den 14 wierdt by trompet geboden aen alle die peerden hadden, den volgenden dag, met de zelve te komen voor het stadthuys, om met de schepenen, den prins van Orangnien in te halen. Ook wierdt belast op lyfstraffe, dat niemand eene busse en zoude afschieten, voor dat den prins in zyn logement zoude zyn.’ - ‘Den 28 wierdt by trompet nog eens geboden dat alle die peerden hadden, zig s'anderdags zouden laten vinden voor het stadthuys.’ (Gendsche geschiedenissen.)

(2) Hy was met den graef Jan van Nassau zynen broeder en vergezelt van eene compagnie b[o]rgers van Antwerpen. De schepenen van beyde de banken, veele edellieden en de voornaemste borgers die peerden hadden, waren hun tot buyten de poort, te gemoet gereden, van waer hy met negen v[o]ndelen borgers en met de busschieters wierdt ingehaelt en geleyd tusschen twee reken voorname borgers dragende witte flambeeuwen. (Ibid.)

[p. 17]

Ghendt, Ipere, Brugghe en het Vrye en daer nevens stondt geschreven dat hier naer volght:

Ballade.

Och! hoe heughelyck eyst voor de maecht deser stede,
Te sien comen eenen vromen vorst in s'heeren naeme,
T haren rechten oorboor, en ten versoeke mede,
Van de Leden des lands, zynde maer een lichaeme.

‘En in 't midden van dese stellaygie, sat de Maeght van Ghendt onder eenen throon in eenen thuyn, met hare banniere van Vlaenderen in eene handt ende hy haer den leeuw, ende spraeck de naervolghende woorden, ende presenteert een open herte van fynen gauwe:

‘Aenspraeke van de Maeght van Ghendt tot den Prins van Oragnien, hem schenkende een open herte, het welck was van fynen gauwe, daer inne geschreven stondt Sinceritas, welcke te zegghenis, eenvouwdigheyt.

Princelyk goet vorst, des Nederlandts recht vader,
Ick dyn ghendtsche dienstmaecht, heete u willecom dees
tyd,
In u aenschouwen, wy ons verblyden te gaeder.
Verhopende daeraf der ghemeenten proffyt,
Door u wysheydt en deucht bestreckende haer zoo wyt,
Dat gy ten rechten zyt, van elcken hoogh verheven.
Ick offere u met jonsten, die ons voorstaender syt,
Een oprecht open herte, u ten dienste ghegeven,
Met Liefde, Trauwe, Macht, Volstandigheydt hier neven,
Neempt in dancke myn Jonst, al is kleene de daet,
Godt laete u genade Nestoris Jaren leven,
En bloeyen in voorspoet, bevryd van alle quaet.

‘Neffens de maeght van Ghent, stond Justitie en Politie die de maeght altyd in eere hebben gehouden, en daer

[p. 18]

nevens stonden vier maeghden, als Liefde, Ghetrouwigheyt, Volstandigheyt ende Kloekmoedigheyt, ende naer het spreken van de maeght, wierd dit liedeken discant ghesonghen:

Verblydt u Ghendt edele vermaerde stede,
In de bly inkomst van desen prince goedt,
Vader des landts, beminder van vrede,
Die ons accort komt stellen up den voet,
Sulke genade ons Godt den heere doet,
Door desen vorst seer vrom en goedt,
Die eeuwiglyk leven moet,
In eeren verheught tot het welvaren van geheel het vader
derlandt.

‘Neffens de stellaygie, stonden LIIII. maeghden in 't wit ghecleedt met orangnie en blauw, hebbende in de eene handt eene lancie met banniere van de LIIII. neeringhen en in d'ander handt, eene torse als dienstmaeghden derstadt. Dese stonden up de stellaygie, als twee vleughelen over beede syden van de straeten, en de stellaygie was behanghen met groen laecken. Up de selve stellaygie was ghestelt de waepen van den coninck Philippus van Spagnien, daer dat geschreven stondt den coninck ter eeren, en up de slincke syde, des princens waepen; daer stondt aen gheschreven: Myn begheerte es uprecht den coninck ter eeren. En daer waeren nogh veel andere verthooghen ghedaen.

‘Ende commende in 't hof, was by den pensionnaris een corte oratie ghedaen, present de heeren van de wet, en s'avonts sittende over taefel, wiert ter een refereyn gheseyt van een personaygie ghenoemt Ghemeente, met nogh vele andere refereynen my wel bekent, maer te langh om te beschryven. Den 15 januarii vertrok hy. Finis.’