De Gentse Spelen van 1539 (2 delen)

[p. 545]

Cortrijcke.

Prologhe.
In dit spel zijn vier personagen: Menigherande ingien, Claerckelic wten, Dwoordt der waerheyt, Gheestelicke verlichtijnghe.

Menygherande ingien.

1

Beseffende tdangier van tzinlic anraden,

 

Zo vindic inwendigh den gheest beladen ^1-2

 

Duer het bemaercsel swaerelts raedt venynigh, ³

 

In dit dal van weene.

5

Yemant, hopic, zal by zijnder ghenaden

 

Mijn mestroostigh beroer commen in staden, ^5-6

 

Zo dat ic tverlangh mijnder herten pynigh

 

Werde qwijt ghemeene. ^7-8+

 

Hola, ic zie daer wandelen alleene

10

Een, wie in dooghen schijnt ootmoedigh, cleene; ¹⁰

 

Hem willic den gront mijns zins ontdecken vry, ¹¹

 

Eer twyfele inwendigh magh bevlecken my;

 

Ten schaet niet onderzoght bystandigh confoort. ¹³

 

U biedic saluut, ende als broedere voort

15

Zo biddic doch: hoort mijn belastigh bedien, ¹⁵

 

Indien het magh gheschien. ¹⁶

Claerckelic wten.

 

Menygherande Ingien

 

Becommert, belemmert, ongherust altijt,

 

Zeght, hebdy inwendigh gheestelic ghestrijt? ^18-9

20

Doch dat belijdt; ic hope ghy wert ontsleghen

 

Van dijns zins verweghen. ^20-1

1-2 dangier, gevaar; tzinlic anraden, de drang van de zinnen.

3 als ik zie, hoe boosaardig de inblazingen van de wereld zijn.

5-6 bij zijnder ghenaden, uit welwillendheid; mestroostigh beroer, onrust die me wanhopig maakt; in staden, te hulp.

7-8 tverlangh pynigh, het kwellend verlangen-zie 22; ghemeene, geheel.

+ HH3r.

10 een wie, iemand die; in dooghen schynen, lijken; cleene, eenvoudig.

11 den gront mijns zins, wat me het diepst vervult; ontdecken, blootleggen.

13 litotes: ik moet hulp en steun trachten te vinden.

15 mijn belastigh bedien (bedieden), de uiteenzetting van wat me bezwaart.

16 indien het geoorloofd is, als ge het toestaat.

18-9 belemmert, onzelfstandig; ongherust, verontrust; gheestelic ghestrijt, geestelijke moeilijkheden.

20-1 ontslaen, verlossen; dijns zins verweghen, wat uw geest bezwaart.

[p. 546]

Menygherande ingien.

 

De gheest es gheneghen

 

Om weten zaken, mijn verstant te buten; ^22-3

 

Ic biddu, wilt benaerstyghen mijn onsluten, ²⁴

25

Claerckelic Wten, mijn vriendt ghetrauwe.

 

Ic bemaercke bin dezer aerdtscher landauwe

 

Smenschen leven te wezene een ghevecht, ^26-7

 

Een riet dwelc buught, zo sent Ian Baptiste zeght,

 

Voor den wint, van hem zelven hebbende niet; ^28-9

30

Cleene es den tijt ons levens en met verdriet. ³⁰

 

Die Gode ontziet, die ghelooft hem vredelic, ³¹

 

Maer eylaes, zulc mensche die zo edelic

 

Van God gheschepen es, levende obstinaet

 

Tot den hent zijns levens, altijt volghende tqwaet,

35

My dijnct zulc staet laes wel te bevene. ^32-5

Claerckelic wten.

 

Dats waer; nochtans God staet te verghevene,

 

Hoe zondigh van levene, wiens mesdaet hem leet es. ³⁷

 

Sent Ian zeght: zonder God wy niet vermueghen. ³⁸

 

De mensche en heift niet dan tzondigh verhueghen

40

Wt hem zelven ende verdommenesse zwaerlic, ^39-0

 

Maer alle zaligheyt rijst wt God eenpaerlic; ⁴¹

 

Dus niemant zal blyven ghedesoleirt. ⁴²

22-3 gheneghen zijn om weten, graag willen begrijpen.

24 benaerstyghen, naarstig trachten tot stand te brengen; onsluten, opengaan (van mijn ‘verstant’, begrip); de var. hebben mi (te) on(t)sluten. Er is geen reden voor de gissing van het Rh. Gl. benaerstyghen = aandachtig luisteren naar, ter harte nemen.

26-7 Vgl. Job. 7:1.

28-9 Matth. 11:7, Luc. 7:2 (de woorden zijn daar van Christus).

30 Job 14:1.

31 Wie God vreest, looft hem als een God van vrede-zie Rom. 15:33 en overeenkomstige plaatsen.

32-5 zulc mensche ... zulc, wie ... die; levende obstinaet, maar zich toch tegen hem verzet; staen te, zullen; wel, heel erg; lees es, es.

37 wiens mesdaet hem leet es, een berouwvolle zondaar.

38 Joh. 15:5; niets, niets, 39.

39-0 heift wt hem zelven, kan zelf bereiken; tzondigh verhueghen, zondig genot.

41 ryzen wt, voortkomen uit, geschonken worden door; eenpaerlic, voortdurend.

42 zal ghedesoleirt blyven, moet on-troost blijven.

[p. 547]

Menygherande ingien.

 

Welc dan den mensche staervende (twoordt wel noteirt)

 

Meesten troost es, dits mijn inderlic verzeeren, ^43-4

45

Naer dien ghy zeght claer, dat de heere der heeren

 

Niemandt dan die wilt van hem zal versteken. ^{46 +}.

Claerckelick wten.

 

Gheestelicke Verlichtijnghe zal ghebreken

 

Ons met Dwoord der Waerheyt, om te ontdeckene

 

Den grondt der schriftueren, om te verweckene

50

Zulc herte, die daer troost by werdt ontfaende. ^47-0

 

Weist ontdect, hier commen zy beede gaende, ⁵¹

 

Hemlieden biedende salutacye.

Menygherande ingien.

 

Hy die verloste disrahelsche nacye

 

Moet talder spacye u dueghdigh beraeyen. ^53-4

Dwoordt der waarheyt.

55

Wy consoleren zulc int mespaeyen,

 

Die zondigh leift in vleesschelicker ghenaerte. ^55-6

Menygherande ingien.

 

Te wetene alleene es mijn beghaerte:

 

Welc den meesten troost es den mensche staervende;

 

Van dezen tverstandt moet ic zijn verwaervende ⁵⁹

60

Of therte blijft in een deimsterigh haken.

43-4 noteren, nota nemen van; inderlic verzeeren, diepste zorg.

46 versteken, verstoten.

+ HH 3 v

47-0 zy zal ons ghebreken, wij hebben haar nodig; ontdecken, verklaren; den grondt der schriftueren, de preciese bedoeling van de bijbel.

51 weist ontdeckt, neem uw hoofddeksel af.

53-4 Vgl. 66-8; moet, moge; dueghdelic beraeyen, bestralen, zegenen met zijn goedheid, zie 492; talder spacye, altijd.

55-6 mespaeyen, droefenis, verdrukking, 493; zulc int-, de bedroefde mens; ghenaerte, gedrag.

59 verstant, kennis; deimsterigh haken, duister, ongericht verlangen- Rh. Gl.: onverlicht, in de zin van onghetroost(?).

[p. 548]

Gheestelicke verlichtijnghe.

 

Menygherande Ingien, voor alle zaken

 

Met hoscher spraken biedt reverencye,

 

Dan zullen wy met alder diligencye

 

In obedyencye tu zijn bevonden,

65

Naer dijn vermonden. ^62-5

Menygherande ingien.

 

Hy die heift ontbonden

 

Sdoodts bandt, tallen stonden moet u bewaren,

 

In gloryen brijnghen naer dit aerdtsch bezwaren. ^66-8

Claerckelic wten.

 

Notable,

Dwoordt der waerheyt.

70

Discrete, ^69-0

Gheestelicke verlichtijnghe.

 

Wyze, hoghe,

 

Neimt danckelic, bidden wy, dit voor prologhe.

Claerckelic wten.

 

God svaders ghehuldigheyt zal zynen gheest

 

Zenden dien beghaeren ende die onbevreest

75

Met zijn woordt bezigh zijn, net, beqwame; ^73-5

 

Zynen gheest alle Gods secreten eerzame

 

Duerlustert, zijnder verholentheyt grondt waer. ^76-7

62-5 reverencye bien, eer betuigen aan de gastheren; met hoscher spraken, in wellevende woorden; diligencye, ijver, toewijding; in obediencye tu, dienstwillig jegens u; dijn vermonden, uw vraag.

66-8 Vgl. Ps. 116:3 en 16; glorye, hemelse heerlijkheid; naer dit aerdtsch bezwaren, na deze aardse beproeving.

69-0 notable, eerzame (heren); discreet, verstandig.

73-5 Luc. 11:13; ghehuldigheyt, gunst; dien (die 'n), aan wie deze; net, beqwame, op juiste en gepaste wijze; onbevreest, vol vertrouwen.

76-7 1 Cor. 2:10; eerzame secreten, heilige geheimenissen; duerlusteren, doorlichten; zijnder verholentheyt grondt waer, van de waarachtige diepte van zijn verborgenheid, de diepte Gods.

[p. 549]

⁺

Dwoordt der waerheyt.

 

Zouct den Heere, Esayas vermondt claer,

 

Te wyle ghy hem mueght troostelic vinden,

80

Als hy by es te anroupen onderwinden. ^79-0

 

Die ongoddelicke zynen wegh verlate

 

Ende elc ongherechtigh man met state ^81-2

 

Zijn ghedachten ende hem verhueghende ⁸³

 

Int weirkeeren tot den Heere almueghende,

85

Ende hy zal zijns ontfaermen goedertiere. ^78-5

Gheestelicke verlichtijnghe.

 

Ghelijc haer wtwerpt in een schoon riviere

 

Een fonteyne levende neder ten dale,

 

In sghelijcx Gods liefde principale,

 

In zijn secreten gheest besloten blijckelic,

90

Es eeuwigh vloeyende tot meer ghelijckelic, ^86-0

 

Want therte hem meest tooght in dooghe gheprezen. ⁹¹

Claerckelic wten.

 

Dus dan Gods liefde werdt ons bewezen

 

By de ghenadyghe ooghen excellent,

 

Daer hy de allendigheyt inobedyent

95

Es anschauwende als van God vervremende; ^92-5

 

Ende es deerste ryviere, nemende ⁹⁶

 

Haren oorspronc wt der liefden troostelic.

 

Hier op Ieremyas zeght propoostelic:

 

Ic hebbe u in deeuwyghe liefde bemindt;

100

Daer om zo hebbic u als vercoren kindt

 

Up ghetrocken, hebbende tot u al bloot

 

Barmhertigheyt groot. ^98-2

+ HH 4 r.

79-0 troostelic, vertroostend; onderwinden (wind 'n), vraag het hem.

81-2 ongoddelic, goddeloos; met state, ernstig = statelic 116.

83 (zy) hem verhueghende int weirkeeren, bekere zich met blijdschap-samentrekking op de voorgaande coniunctief.

78-5 Jes 55:6 en 7.

86-0 Zoals een werkende bron het dal instromend tot een heerlijke rivier wordt, zo stroomt Gods opperste liefde-die blijkbaar in de verborgenheid van zijn geest besloten is-eeuwig en zich steeds uitbreidend voort.

91 want het blijkt, dat de ziel van de mens in Gods oog het hoogst wordt geacht, zie 1 Sam. 26:24.

92-5 dus dan, zo; bewyzen, betonen; by de ghenadighe ooghen, door zijn blik vol genade; de allendigheyt inobedient, de verschrikkelijke ongehoorzaamheid; als van God vervremende, als oorzaak van de verwijdering van God.

96 ende (deze genade) es deerste, zo juist genoemde.

98-2 Jer. 31:3; propoostelic, ter zake; uptrecken, verheffen; al bloot, openlijk.

[p. 550]

Menygherande ingien.

 

Hoe int mestroostens noodt

 

Es barmhertigheyt, naer dijn ontbindtsele,

105

Den meesten troost? doet my bekintsele

 

Schriftuerlic, figuerlic van dein warachtigh. ^103-6

Claerckelic wten.

 

Waer wt es voor ons tbloedt Christi crachtigh

 

Ghesturtt in alder ootmoedighede? ^107-8

 

Waer wt in ons het woordt Gods spruut mede?

110

Waer wt in ons spruut tgheloove dueghdelic?

 

Waer wt in ons spruut een hope iueghdelic? ^109-1

 

Duer wiene es sprutende eerst onbevlect

 

Die goddelicke liefde in ons perfect,

 

Dats charitate, die naer Paulus woordt reene

115

Es nootzakelicxt, dus tspruutsel alleene? ^{112-5 +}

 

Dats wt de gracye Gods delicatelic, ¹¹⁶

 

Wt welcker gracye, zeght Paulus statelic,

 

Wy gherechtvaerdight eerst werden pryzelic. ^117-8

Dwoordt der waerheyt.

 

Dwelc wt der barmhertigheyt Gods es wyzelic,

120

Zonder welcke barmhertigheyt verheven, vry,

 

Waren inde doot tonder ghebleven wy,

 

Zoo Ieremyas vulstandigh laet horen. ^119-2

 

Tes duer de barmhertigheyt Gods vercoren,

 

Dat wy niet verloren fynaligh en zijn. ^123-4

125

Alle dijngh vermagh God, zeght sent Augustijn,

 

Nemaer hy en magh tsuchten der smertigheyt

 

Vanden mensche zondigh, duer zijn barmhertigheyt

 

Niet gheweygheren en hy hem keeren wilt. ^126-8

103-6 mestroostens noodt, wanhopig makend gevaar; ontbindtsele, verklaring; bekintsele doen, mededeling geven-vgl. bekent doen, meedelen; dein, lees dien.

107-8 waer wt es, waardoor komt het, dat; ootmoedigheyt, genade.

109-1 spruten, ontkiemen; iueghdelic, fris, levenskrachtig.

112-5 duer wiene, uit wie; eerst, voor de eerste keer; dats charitate, nl. de caritas, 1 Cor. 13; tspruutsel alleene, de kiem van alles.

+ HH 4 v.

116 delicatelic, teder, zorgzaam; delicaet 136.

117-8 Rom. 3:24, vgl. Tit. 3:7; statelic, ernstig; eerst, in de eerste plaats; pryzelic, op heerlijke wijze.

119-2 wyzelic zijn, blijken; vry, voorzeker; vulstandigh, volhardend, met nadruk.

123-4 Klaagl. 3:22; vercoren, uitgelezen; fynaligh, uiteindelijk.

126-8 nemaer, maar; magh, kan; tsuchten der smertigheyt, de smartelijke verzuchtingen; gheweygheren, onverhoord laten; en, indien; hem keeren, zich bekeren.

[p. 551]

Gheestelicke verlichtijnghe.

 

God met zijn goddelicke raeysels milt

130

De waerelt heift bemint, naer Lucas schryven; ^129-0

 

Ende duer de ledekins, om een beclyven, ¹³¹

 

Zijnder barmhertigheyt ons ghevizyteirt vranc,

 

Om te verlichtene dei ghetribuleirt stranc ¹³³

 

Zaten inde dusterheyt en schauwe sdoots bant,

135

Hem te beweghene inden wegh ende lant

 

Van paeyze, duer zynen zone delicaet. ^129-6

Dwoordt der waerheyt.

 

Ghy hebbet al ghestelt, goddelic toeverlaet,

 

In een mate, ghetal ende ghewichte,

 

Want als een tonghe der balancen lichte

140

Es voor u tronde des swaerels om schauwen;

 

Barmhertigheyt over al ghy hebt in trauwen,

 

Beminnende al datter es boven dien;

 

Ghy sparet al, latende ghenade gheschien,

 

Wantt al uwe behoort, die de ziele expaert

145

Es beminnende waert. ^137-5

Claerckelic wten.

 

Naer dien dat beghaert

 

Elc ghedierte in tbeminnen haers ghelijcke,

 

Zoo en can ooc God ons (dits autentijcke) ^147-8

 

Die zijn beilde en ghelijckenesse, ziet,

150

Draghen, vergheten niet.

129-0 raeysel = strael = raeye 220; God met zijn goddelicke raeysels milt, naar aanleiding van oriens ex alto, Statenvertaling Opgang uit de hoogte.

131 ledekins, viscera, Statenvertaling innerlijke bewegingen; om een beclyven, tot ons behoud; tribuleren, verdrukken; schauwe sdoots bant, contaminatie van schauwe sdoots, Ps. 18:5 en sdoots bant, Luc. 2:79; beweghen in, leiden op/naar.

133 dei, lees die.

129-6 Luc. 1:78, 79.

137-5 Wijsheid 11:22-27 (afwijkend); toestellen, ordenen; lichte tonghe der balancen, voor momentum staterae, een stofje aan de weegschaal; in trauwen, voorwaar; expaert, edel, ep. ornans bij ziele; die ... waert, aan wie de ziel, omdat ze hem bemint, dierbaar is (qui amas animas).

147-8 ghedierte, wezen; autentijcke, zeker, vast.

[p. 552]

Dwoordt der waerheyt.

 

Al magh int verdriet

 

Een moedere vergheten haer kindt in blame, ⁺

 

Dat zou den zone van hueren lichame

 

Niet en ontfanght, boven dezen vergate

155

Ic en zal u nochtans te eenygher date,

 

Zeght God, niet vergheten; wy zijn dus lezende. ^151-6

Gheestelicke verlichtijnghe.

 

Ic ben dijns ghedachtigh, barmhertigh wezende

 

Uwer iongheyt ende de liefde vredelic

 

Uwer trauwe, als ic u zo edelic ^157-9

160

Hebbe int sacrament des doopsels puere

 

Anghenomen; dus ghelijc te gheender huere

 

Een maeght, zeght God, niet vergheten en can

 

Haer verchierzele, hoe zoudic u lieden dan

 

Vergheten, gheschepen te mijnder glorye? ^161-4

Dwoordt der waerheyt.

165

David zeght: in eeuwyghen mortorye

 

Ghewoont hadde bin der hellen versmade

 

Mijn ziele, ha u grondelooze ghenade

 

My niet gheholpen waer wte tverzeeren; ^165-8

 

Naer de menighte der droufheden keeren

170

In mijn herte vallende, u troost heift verblijdt

 

Mijn ziele, David belijdt. ^169-1

Menygherande ingien.

 

O God, talder tijdt

 

Wanneer dijn toorne den zondare wil schrijncken,

 

Wilt dijn barmhertigheyt als dan ghedijncken,

175

Ontfermende dijn maecsel, vul der ghebreken. ^173-5

+ II 1 r.

151-6 Jes. 49:15; in blame, op schandelijke wijze; ontvaen, tot zich nemen; boven dezen vergate, ondanks dit vergeten; te eenygher date, wanneer ook. N.B. vergate om het rijm voor vergete, datief van verget.

157-9 Jer. 2:2; trauwe, ondertrouw, trouwbelofte; vredelic, verzoenend.

161-4 Jer. 2:32; glorye, eer.

165-8 Ps. 94:17; mortorye, ellende; bin der hellen versmade, in de afschuwelijke hel, 360; waer, lees daer.

169-1 Ps. 94:19; keer, manier, soort-menighte keeren, velerlei.

173-5 schrijncken, ten onder brengen; Ps. 25:6.

[p. 553]

Claerckelic wten.

 

Gods barmhertigheden, naer de wyze spreken,

 

Alleene zijn cause van tzondaers behoet,

 

Want God, zoo tbouck der wijsheyt ons weten doet,

 

Draeght staerckelic zorghe voor elcken persoone

180

Ende schict alle dijngh over hem ydoone

 

Naer zynen goddelicken wille iuechdigh. ^176-1

Dwoordt der waerheyt.

 

Stelt my, zeght God, als een teecken dueghdigh

 

Op u herte en op uwe aermen bloot daer,

 

Want de liefde es staerck als de doot claer,

185

Als een berrende vier tot allen stonden;

 

Veil waters ende rivieren der zonden

 

En mueghen haer niet brijnghen tondere. ^182-7

Claerckelic wten.

 

O mijn ziele, Gods ghiften by zondere

 

Wilt niet vergheten tot eenygher spacye, ⁺

190

Die tqwets van alder aerdtscher turbacye

 

Gheneest, de ziele duer tlichaem ghedezoleirt

 

Van haerder doot verlost ende coroneirt

 

Met zijnder ghenade, der bermhertigheyt graen, ^188-3

 

Hy en heift niet naer ons boosheyt ghedaen,

195

Maer ghelijc een bermhertigh vadere

 

Es tot zynen kinderen, es hy algadere

 

Allen menschen ghenadigh, die hem ontzien stranc;

 

Want God kent der menschen broosch ingien cranc,

 

Wetende dat hy maer stof en es der aerden. ^194-9

Gheestelicke verlichtijnghe.

200

Zijn bermhertigheden, David zeght, den waerden,

 

Zijn gaende boven alle zijn ghewaercken. ^200-1

Dwoordt der waerheyt.

 

Ambrosius can niet verwonderen maercken ²⁰²

 

Te vullen van die bermhertigheyt Gods den gront.

176-1 Vrij naar Wijsheid 12:13-19; behoet, redding; schicken over, regelen ten gunste van; ydoone, op uitstekende wijze; iuechdigh, epitheton ornans.

182-7 Hoogl. 8:6 en 7; teecken, merkteken, zegel; dueghdigh, betrouwbaar; claer, zonder twijfel; een berrende vier, brandend vuur.

+ II 1 v.

188-3 Ps. 103:2, 3, 4; tqwets van alder aerdtscher turbacyen, de wonden door de zonde die ons verwart; dezoleren, tot wanhoop brengen; der bermhertigheyt graen (= keest), zijn uitgelezen barmhartigheid.

194-9 Ps. 103:10, 13, 14; ontzien, vrezen; stranc, bijwoord, zeer; ingien, maaksel; broosch = cranc, zwak.

200-1 Ps. 145:9; den waerden, de geëerde.

202 niet, lees met of niet zonder; maercken, beschouwen; gront, diepte.

[p. 554]

Claerckelic wten.

 

Rene es deze; al waer al de waerelt ront

205

Een bolle vierigh ende in middel dichte

 

Een handt vul waercx, noch en zoude zo lichte,

 

Zo haestigh dat vier niet waercken te wensche,

 

Als Gods bermhertigheyt in een zondigh mensche

 

Die hem kaert tot God wt der aerdtscheyt wroeten, ^204-9

210

Want tvier metter tijt zoude bernen moeten. ²¹⁰

 

Dus tusschen tkeeren vanden zondaren fel

 

Ende den ontfangh van tgoddelic verclaren snel

 

Wt zijn bermhertigheyt, gheen tijt stede heift. ^211-3

Menygherande ingien.

 

Eer therte in twyfelicker onvrede leift,

215

Zo vraghic, want tdoet my pijnnelicke smerte:

 

Waer wt de zondare een rauwigh herte

 

Comt, eerst in zonden hebbende oyt versmadigh

 

Gheleift onghestadigh? ^214-8

Claerckelic wten.

 

Wt Gods throon ghenadigh,

220

Wiens raeye, der bermhertigheden strael,

 

Therte vanden mensche gheift principael

 

Een roerijnghe al vooren, eer hy hem bekent. ^221-2

Dwoordt der waerheyt.

 

Daer staet: mijn God zijn barmertigheyt excellent

 

My zal voorloopen, want wt ons goets voor hant niet ^{223-4 +}

225

Es; dus zeght Paulus: wy en zijn soffyzant yet

 

Te peynzene wt onslieden alleene,

 

Maer ons soffyzantheyt es van Gode reene. ^225-7

 

God es diet al in ons waerct pryzelic,

 

Tvolbrijnghen naer zijn goeden wille wyzelic;

230

Dus Gods barmhertigheyt gheift eerst sroerens poghen. ^228-0

204-9 (bron onbekend) rene, vrij van aardse smet; al de werelt ront, heel de aarde; in middel, middenin; dichte, afgesloten; waerc, vlas; lichte, snel; te wensche, naar behoren; der aerdtscheyt wroeten, het zondige leven.

210 want het vuur zou pas na enige tijd (het vlas) kunnen verbranden.

211-3 dus, daarmee vergeleken; tkeeren, de bekering; fel, verdorven; verclaren, licht; gheen tijt stede heift, ligt geen tijdruimte.

214-8 twyfelic, rampzalig; rauwigh, berouwvol; oyt, steeds; versmadigh, smadelijk, bepaling bij zonden; onghestadigh, lichtzinnig.

221-2 principael, in het bijzonder; een roerijnghe gheven, in beweging brengen; hem bekennen, zich bekeren; al vooren, van te voren.

223-4 Ps. 79:8; voorloopen = ieghen lopen 234; voor hant zijn, aanwezig zijn, vgl. Rom. 3:12.

+ II 2 r.

225-7 2 Cor. 3:5; soffyzant(heyt), bekwaam(heid).

228-0 1 Cor. 12:11; sroerens poghen, de aansporing om in beweging te komen.

[p. 555]

Figuere.
☞ Hier tooghtmen den verloren zone commende tot den vadere, met een rolle: Als hy noch verre was, zijn vader heift hem ghezien, &c.
Lucae. 15.

Gheestelicke verlichtijnghe.

 

Schaut figuerlic hoe de vaderlicke oghen

 

Den verloren zone van verre was zyende,

 

Gheroert tot bermhertigheyt ende verblyende,

 

Ieghen lopende hem op den hals ghevallen,

235

Cussende, zegghende: weist blye met allen,

 

Chiere makende, nieu cleederen ghevende,

 

Want dezen was doot en es weder levende,

 

Hy was verloren, nu es weder vonden hy. ^231-8

Dwoordt der waerheyt.

 

De zaligheyt es, naer Davids vermonden vry,

240

Verre vanden zondaers, ten ware bevrydelic

 

Gods toe vallende ghenade blydelic

 

Ende zijn barmhertigheden menighvuldigh,

 

Die elcken even troostelic zijn ghehuldigh. ^239-3

 

God heift zijn kindt, Lucae int eerste staet,

245

Wederomme ontfanghen, Adams zaet,

 

Zijnder bermhertigheyt ghedachtigh wezende. ^244-6

Figuere.
☞ Hier tooghtmen den Samaritaen, die den ghewonden van den mordenaers olye ingoot, met een rolle: Naer dat de Levijt ende priester, &c.
Luce. 10.

Claerckelic wten.

 

Luce thienste zijn wy noch lezende,

 

Het welc ooc figuerlic mueght schauwen claerlic,

 

Hoe een mensche in de moordenaers zwaerlic

250

Was vallende, berooft, duerwont hem latende;

 

Een priester cam lyende, hem lettel batende,

 

Sghelijcx een Levijt; ne maer van Ierusalem

 

Een Samaritaen es ghecommen by hem,

 

In den wegh reyzende, hem ziende smertelic,

255

De welcke beroert es gheweist bermhertelic,

 

Zijn grief vermakende en consolerende. ^247-6

231-8 Luc. 15:20-24; figuerlic, in deze toog; zyende, ziende, oogrijm; ieghen lopen, tegemoet gaan; met allen, versterkende bep.; chiere maken, blij zijn.

239-3 Ps. 119:155; ten ware bevrydelic, als (ons) niet verloste; toe vallen, ten deel vallen; gheduldigh, genadig.

244-6 Luc. 1:54.

247-6 Luc. 10:30 vlg.; in de moordenaers, in handen van rovers; cam lyende, ging voorbij; in den weg, langs deze weg; smertelic, pijn lijdend; bermhertelic beroert, met ontferming bewogen; zijn grief vermaken, zijn wond verbinden; (hem) consolerende, helpende.

[p. 556]

Dwoordt der waerheyt.

 

Byden ghewonden zijn wy figurerende

 

De menschelicke nature meshaghelic,

 

Die vanden staet der gracyen claghelic

260

By den boozen gheest was dodelic ghegrieft; ^257-0

 

Maer donhendyghe wijsheyt hevet zo ghelieft, ²⁶¹

 

Dat zijn barmhertigheyt haer dede gracye. ⁺

Gheestelicke verlichtijnghe.

 

Ten derden mueght schauwen hier in blamacye

 

Figuerlic hanghen sdueghs beghaerdere, ^263-4

265

Diet verbeten schaep als warachtigh haerdere

 

Vanden wulf te nemen heift gheaventuert,

 

Op zijn schauders te draghen en ghewillecuert

 

Zijn zonden te verzoenen; dit es warachtigh. ^265-8

Figuere.
☞ Hier tooghtmen Christum an tcruce tusschen twee moordenaers, met een rolle: Hy es willende barmhertigheyt, hy zal weder keeren ende onzer ontfaermen ende onze boosheyt wegh doen, ende onze zonden in de diepte der zee werpen.
De moordenaer deis rolle: Ghediinct mijns, als ghy zijt &c. Christus deis rolle: Heden zuldy met my zijn.

Claerckelic wten.

 

Micheas zeven staet: O God almachtigh,

270

Die zijt willende barmhertigheyt edelic

 

Ende onze boosheyt wegh doet vredelic,

 

Werpende ons zonden in de diepte der zee. ^269-2

Dwoordt der waerheyt.

 

De moordenaer, qwaet oyt gheweist van belee,

 

Gheroert mids de raeyen van tgoddelic schijnzele, ^273-4

275

Heift de verblentheyt, zijns zins truwijnzele, ²⁷⁵

 

Bekent, hem toe brijnghende een rauwigh propoost,

 

Zo dat Gods bermhertigheyt hem heift ghetroost,

 

Die elc es ontfanghende en hyze beghaert. ^276-8

257-0 figuereren, zinnebeeldig voorstellen; meshaghelic, verdrietelijk; vanden staet, uit de staat; claghelic, op erbarmelijke wijze; grieven, wonden.

261 donhendyghe wijsheyt, God in zijn oneindige wijsheid; hevet, heeft 't.

+ II 2 v

263-4 in blamacye, te schande gemaakt; sdueghs begaerdere, Christus, die ons heil beoogde.

265-8 Zie Luc. 15:5; Begrijp: die heift gheaventuert (gewaagd) tverbeten schaep ... te nemen (en) te draghen en ghewillecuert (uit vrije verkozen) ... te verzoenen.

269-2 en Figuere Micha 7:19; vredelic, uit genade.

273-4 en Figuere Luc. 23:42, 43; belee, levenswijze; gheroert mids, aangeraakt door; schijnzele, licht.

275 truwijnzele? Waarschijnlijk verwant met truffe, bedrog.

276-8 bekennen, inzien; rauwigh propoost, uiting van berouw; en, indien; vgl. Matth. 21:22.

[p. 557]

Gheestelicke verlichtijnghe.

 

Nu hebdy, beminde, ghezien expaert

280

Hoe dat de goddelicke liefde eerzame

 

Heift zijn barmhertigheyt ghetooght beqwame, ^279-1

 

Welcke barmhertigheyt voor alle verstanden

 

Te boven es gaende alle offeranden

 

Of sacrificyen, want tallen stonden ziet,

285

Den medicijn behouft de ghezonde niet,

 

Maer de ziecke in daerdtsche ontladigheyt. ^282-6

Dwoordt der waerheyt.

 

Sghelijcx es de goddelicke ghenadigheyt

 

Principael int verghef der zonden gheleghen,

 

Niet by den toedoene van ouder pleghen

290

Als offeranden, sacrificyen kendigh,

 

Ofte duer eenyghe zaken wtwendigh,

 

Waer mede men God waent zonderlijng paeyen. ^287-2

Claerckelic wten.

 

Och broeders neen, want shelighs gheest beraeyen

 

Onbedwonghen, vry ende vranc, onbevreest

295

Wilt waercken, zouckende smenschen edel gheest ^293-5

 

In alder ghenade ende goedertierheyt.

Dwoordt der waerheyt.

 

Niet by bedwanc van vleeschelicker fierheyt, ⁺

 

Dan te vereenen met den zynen naectelic

 

Wt der liefde, zoo Paulus schrijft vulmaectelic, ^297-0

279-1 expaert, duidelijk; beqwame, heerlijk, heilzaam.

282-6 Matth. 9:12, 13, Hos. 6:6; verstant, hapax, verstaander; ontladigheyt, hapax, waarschijnlijk voor onladigheyt = onlade, onlaet, onlede, moeite, belslommering-vgl. MWB 5, 785, 793. Zie overigens Rh. Gl.

287-2 Hebr. 10:18; pleghe, gebruik; kendigh (condigh), hapax, bekend; wtwendigh, werelds; zonderlijngh, speciaal, vooral.

293-5 shelighs gheest beraeyen, de verlichting door, het licht van de Heilige Geest; wilt waercken, werkt; onbedwonghen, uit vrije wil; onbevreest, in volle rust.

+ II 3 r.

297-0 Niet geprest door (daden van) wereldse hoogmoed, maar uitsluitend om zich uit liefde met de zijnen te verenigen, zoals Paulus duidelijk vermeldt, volgt hij zijn eigen onbesmette natuur (vrij naar Hebr. 10:1-18). In de Antwerpse drukken A en D werd in ten onrechte door en vervangen.

[p. 558]

300

Zijn eyghendom nieuwers in zouct bevlect;

 

Wt den welcken, om de ghierigheyt imperfect

 

Der offeranden, sacrificyenmede,

 

God wederleyt heift deze wtwendighede ^301-3

 

En heift inghestelt Gods ghenade verheven.

Gheestelicke verlichtijnghe.

305

Diet verwinnende al doet zuchten, beven,

 

Ende Gode beqwame meest es voorwaer, ^305-6

 

Als hem eyghen tzyne ghenadigh eenpaer

 

Over smenschen ketyvyghe onghevroetheyt; ^307-8

 

Om dat duer de menighte der overvloetheyt

310

Vanden zonden, zoude moghen by dien

 

Overvloetheyt van Gods ghenade gheschien ^309-1

 

En duer dien ghehelight al zijn met waerdigheyt. ³¹²

Dwoordt der waerheyt.

 

Niet duer de waercken der rechtvaerdigheyt

 

Die eenich mensche moght hebben ghedaen,

315

Maer alleene duer zijn barmhertigh voortgaen, ^313-5

 

Welcke barmhertigheyt gheleghen es in Got.

Caerckelic wten.

 

Daer staet totten Romeynen een troostelic slot:

 

Ten es niet die wilt, tzy duer cryten of caermen,

 

Nochte die loopt, maer in Gods ontfaermen

320

Alleene dat wy menschen werden zaligh. ^317-0

Dwoordt der waerheyt.

 

Ghebenedijt zy God, es Paulus verhaligh,

 

De vader ons heeren Iesu Christi reene,

 

Vader der barmhertigheden alleene

 

Ende God van allen vertroostijnghen vruechdigh,

325

Die ons in allen tribulacyen dueghdigh

301-3 wt den welcken, op grond waarvan, ook 381; de ghierigheyt imperfect, de zondige begeerte; wederlegghen, afkeuren.

305-6 die, Gods genade; t al, alles (het ganse schepsel, Rom. 8:22); ende, hetgeen.

307-8 als hem eyghen, omdat het hem eigen is; eenpaer, steeds weer; ketyvyghe onghevroetheyt, hapax, rampzalige domheid.

309-1 Rom. 5:20; om dat, opdat.

312 en duer dien, en (de mens) daardoor; ghehelight al zijn, volkomen ontzondigd zou zijn; met waerdigheyt, uit genade.

313-5 Titus 3:5; zijn barmhertigh voortgaen, zijn blijvende genade.

317-0 Rom. 9:16; slot, slotsom; maer (tes) in, maar door.

[p. 559]

 

Vertroost, waer duere tooght overvloedigh

 

In ons grootelicx zijn liefde ootmoedigh; ^321-7

 

Want als wy noch zondaers inobedyent

 

Waren naer den tijt, heift Christus excellent

330

Voor zijn vyanden ghebeden ghestadigh. ^328-0

Gheestelicke verlichtijnghe.

 

En esser ghestorven voren onmesdadigh.

 

Hoe veil te meer nu, als wy sdoots zijn onsleghen,

 

Dats gerechtvaerdight in tbloet Christi ghedweghen,

 

Zullen behauden zijn van Gods toorne. ^{331-4 +}

Dwoordt der waerheyt.

335

Want bermhertigheyt om tzijn te vercoorne

 

Staercker es om sdoots bant te ontcommene,

 

Dan de zonde om te verdommene; ^335-7

 

Es de doot by eens mans schult gherezen,

 

By eenen heere, Iesum Christum gheprezen,

340

Zal overvloetheyt van gracyen dalen. ^338-0

Claerckelic wten.

 

In zijn liefde en ghenade, naer tverhalen

 

Van Esayas drye en tsestigh blootelic,

 

Heift hyze verlost en ghedreghen grootelic,

 

Verheffende troostelic tot allen tyden. ^341-4

Dwoordt der waerheyt.

345

Ghebenedijt es God int hooghste verblyden,

 

De vader ons heeren Iesu Christi bemint,

 

Die ons ghebenedijt heift, zoo Paulus ontbint,

 

In allen benediccyen gheestelic

 

Tot bin den hemelschen throone feestelic;

350

Alzoo hy ghehadt heift ons in beminsele

 

In hem voor des swaerels beghinsele,

321-7 2 Cor. 1:3, 4; verhaligh zijn, zeggen; tribulacye, verdrukking; dueghdigh, adverbium, krachtig; waer duere (hy); in ons, jegens ons; ootmoedigh, genadig.

328-0 Rom. 5:6.

331-4 Rom. 5:9; onmesdadigh, onschuldig; als wy ... als wy, toen wij ... nu wij; dats, namelijk; gherechtvaerdight ghedweghen, rein gewassen; zullen (wy).

+ II 3 v.

335-7 te, lees de-: want de genade van uitverkoren te zijn is een krachtiger middel (hulp) om de dood te ontgaan, dan de macht van de zonde om te verdoemen-vgl. Rom. 5:15.

338-0 Rom. 5:17; schult, misdaad, zonde.

341-4 Jes. 63:9; blootelic, duidelijk; grootelic, van harte; verheffen, opnemen; tot allen tyden = tallen stonden, 356.

[p. 560]

 

Om dat wy heligh ende onbesmet

 

Voor hem zouden zijn in de liefde net;

 

Dies ons hem danckelic ghemaect heift ydone

355

Alleene by zynen beminden zone,

 

Waer duer ons verlossijnghe es tallen stonden

 

By zijn bloet, de verghevenesse der zonden

 

Naer trijcdom zijnder ghenaden menighvuldigh. ^345-358

Menygherande ingien.

 

U lieder instruccye te my ghehuldigh

360

Brijnght twyfelic ducht heel in versmade,

 

Wt tverhael der goddelicker ghenade

 

Int vergheven des menschen zonden groot. ^359-2

 

Waer blijft dan, zeght, Gods rechtvaerdigheyt bloot

 

Int punieren der zonden gheclagh, ziet? ³⁶⁴

365

Want onrechtvaerdigheyt in God en magh niet. ³⁶⁵

 

Twerdt den mestroosten troostelic talder huere. ³⁶⁶

Claerckelic wten.

 

Dit wert u ghetooght al claer in figuere,

 

Hoe Gods bermhertigheyt, tzondaers hopen,

 

Heift des menschen zaligheyt belopen

370

En den zondaer, in Adam verdomt zoot blijcke,

 

Weder om gherecht in zijns vaders rijcke ⁺

 

Ende der rechtvaerdigheyt principale

 

Ghegarandeirt in haer stic te male, ^369-3

 

Datter gheenrande verdommenessen pijn

375

En es, voor die in Christo Iesu zijn,

 

Die in der ghenaden gheest Gods wandelen. ^374-6

345-358 Ef. 1:3-7; in beminsele ghehadt heift, liefgehad heeft, om het rijm voor elegit; dies (354) lees die; danckelic, welgevallig, ydone, 180.

359-2 ghehuldigh, vriendelijk; twyfelic ducht, mijn bange twijfel; in versmade brijnghen, verachtelijk maken; wt, als gevolg van; tverhael der, de herhaling.

364 tpunieren der zonden gheclagh, de bestraffing van aanklagende zonden.

365 Rom. 9:14; en magh niet, is uitgesloten.

366 (uw uiteenzetting) zal de wanhopigen steeds tot steun zijn.

+ II 4 r.

369-3 belopen, bewerken; blijcke, blijkt, duidelijk is-de coniunctivus om het rijm; rechten, oprichten, opnemen; principael, hoogste; garanderen, voldoen, genoegdoening geven aan (Rh. Gl.); in haer stic, wat haar betreft; te male, volledig.

374-6 Rom. 8:1; datter, zodat er; verdommenessen pijn, straf van verdoemenis; in der ghenaden gheest Gods, in de geest van Gods genade (non secundum carnem).

[p. 561]

Figuere. ^Figuere
☞ Hier tooghtmen God de vader met een rol: Telt, weight en deelt, Dan. 5. An de rechte handt zittende waerheyt, an de slijncke hant iusticye, bermertigheyt ende Paeys met een rolle: O vadere, zuldy vergheten ontfermertigh te zyn, &c.

Dwoordt der waerheyt.

 

Schaut, Menighrande Ingien, maer tverhandelen ³⁷⁷

 

Inwendigh inden gheest te begrypen pooght.

Gheestelicke verlichtijnghe.

 

God de vader heift zijn gramschap ghetooght

380

Om Adams ongheoorzamigh wroeten,

 

Wt den welcken wy alle staerven moeten,

 

Zijn woordt houdende inder waerheyt accoort

 

Ende zijn recht inder eeuwigheyt voort, ^382-3

 

Daer hy Adam mede besloot ende bevijngh,

385

Zegghende: ghy zult staerven zonderlijngh ^384-5

 

Zo wanneer ghy mijn ghebodt hebt overtreden.

Dwoordt der waerheyt.

 

Hier op zeght God, op den mensche tonvreden,

 

Tot der waerheyt: telt smenschen zonden qwaet;

 

Tot der iusticye: weicht zyne waercken daet.

390

Deze duechden twee waren recht beghaerende. ^389-0

Claerckelic wten.

 

Bermhertigheyt en paeys tzelve bewaerende. ³⁹¹

 

O God zuldy vergheten, was Davids wten,

 

U bermhertigheyt vanden mensche sluten? ^392-3

 

De mensche badt met hopelicken propooste:

395

Laet u bermhertigheyt commen, die my trooste; ^394-5

 

De beken der zonden, doverhoorigh qwellen,

 

Druc des doots ende tverdriet der hellen

 

Hebben my int omrijnghen des verloren moets. ^396-8

Figuere Het proces in de hemel, naar een preek van Bernardus, Tafel II 261 vlg. Lees: waerheyt ende iusticye, ... bermhertigheyt ende paeys. De eerste rol naar Dan. 5:26-28; de tweede naar Ps. 77:10.

377 tverhandelen, de vertoning; begrypen, omvatten.

382-3 Ps. 119:160; accoort houden in, volharden in.

384-5 Gen. 2:17; besluten = bevaen, in rechten beperken; zonderlijngh, nadrukkelijk.

389-0 zyne, lees zyner (var. zijnder); recht, rechtvaardigheid, 422.

391 (waren) tzelve bewaerende, gingen hier tegenin.
zaamheid; druc des doots, doods-

392-3 Ps. 77:10; zuldy (u ghenade vergeten; sluten van, toesluiten voor; bermhertigheyt is apo koinou gebruikt.

394-5 Ps. 119:76; hopelic propoost, woorden van hoop.

396-8 Zie Ps. 18:5, 6; overhoorigh qwellen, verdriet over mijn ongehoorzaamdheid; druc des doots, doodsangst; verdriet der hellen, hellepijn; hebben my int omrijnghen des verloren moets, bevangen me, nu moedeloosheid me overmant.

[p. 562]

Figuere. ^Figuere
☞ Hier tooghtmen een fonteyne ende tlam Gods boven op de fonteyne, bloedende wt de borst, met een rolle: Naer zijn bermhertigheyt heift hy ons zaligh ghemaect, &c ad Tit.

Gheestelicke verlichtijnghe.

 

Hier blijct liefde by het wtstorten des bloets

400

Vanden lamme, waer duere Gods gramschap slaecte

 

Inde wet, waer wt ontfermhertigheyt naecte

 

De waerheyt, elcanderen ghemoetende reene; ^400-2

 

Want de mensche staervende alleene

 

Naer des woorts waerheyt, hy werdt ontfanghen

405

Inde bermhertigheyt wt sdoots ganghen. ^404-5

 

Nu es die zaligheyt ende die cracht

 

En dat rijck ons Gods gheworden ende die maght

 

Zijns zoons Christi, want de wrougher claerlic

 

Van onzen broers, de booze gheest vervaerlic,

410

Es wt gheworpen, victoryeuzigh, vroet ⁺

 

Verwonnen duer slams bloet. ^406-1

Figuere. ^Figuere
☞ Hier tooghtmen Paeys ende rechtvaerdigheyt by elcanderen, tzwaert van iusticyen wyzende neirwaert op Christum, heb bende tcruce ende ieghens hem over den duvel, ghenaemt ongheoorsaemheyt, met deis rolle: Hy moeste ghelijc wezen zijne broeders in alle dijnghen, op dat hy wezen zoude barmhertigh, ende een ghetrauwe bisschop tot God, ende ghenadigh zijnde de zonde des volx.
Hierem. 2.

Dwoordt der waerheyt.

 

God almaghtigh zoet

 

Naer zijn barmhertigheyt heift ons voorzien, hy

 

Ende ons zaligh ghemaect boven dien vry

415

Duer tbat der wedergheboorten vruechdelic. ^411-5

Claerckelic wten.

 

Maerct hier hoe Christus hem middelaer dueghdelic

 

Heift ghemaect tusschen God den vadere

 

En den mensche, zo dat Gods recht al gadere

 

Int punieren smenschen zonden, als snydende zwaert

420

Over hem heift ghegaen, daer hy heift beghaert ^416-0

 

Onderdanigh te stellen ziele en leven.

Figuere Titus 3:5.

400-2 (gramschap) inde wet, zie Deut. 5:9, 11; waer wt, waardoor; ghemoeten, Ps. 85:11.

404-5 alleene staerven, zijn eigen dood sterven (MWB 1, 349); naer des woorts waerheyt, zoals de bijbel leert; sdoots ganghen, de krocht van de dood.

+ II 4 v.

406-1 Op. 12:10, 11; wrougher, aanklager; victorieuzigh, vroet, triomfantelijk en krachtig; broer, een vroeg voorbeeld-zie ook broerschap, Edijnghe 31.

Figuere Hierem, lees Hebr. 2:17.

411-5 Titus 3:5; voorzien, verzorgen; vry, voorwaar.

416-0 dueghdelic, voortreffelijk; gaen over enen, iemand treffen; hem, Christus; daer, toen; onderdanigh stellen, opofferen.

[p. 563]

Dwoordt der waerheyt.

 

Duer zijn onsprekelicke liefde verheven,

 

Die hy ha tot zijns vaders recht pryzelic

 

Ende smenschen allendigheyt afgryzelic,

425

Waer wt paeys es gherezen staerckelic,

 

Zoo dat rechtvaerdigheyt ende paeys maerckelic

 

Den anderen ghecust hebben vredigh op tpas

 

In Christo Iesu, by den welcken dat was ^422-8

 

De chyrogreffy, der verdommenessen dangier,

430

Gheniet, midts de gheoorzaemheyt menyghertier

 

Int cruus Christi, wy autentijck lezen. ^428-1

Gheestelicke verlichtijnghe.

 

Zijn broeders moest hy in allen ghelijck wezen,

 

Want daer hy heift ghesmaect ons pijnlicke smerte

 

Ghenadelicker tooght zijn goddelicke herte,

435

Op dat hy wezen zoude barmhertigh bekent

 

Ende een ghetrauwe bisschop excellent

 

Tot God, om ghenadigh te zyne eenpaer

 

De zonde des volcx zwaer. ^432-8

Dwoordt der waerheyt.

 

Der ghenaden throon claer

440

Anmaerct, wt wiene alle gracyen vloeyen,

 

Die den mensche inder zonnen hittigh broeyen

 

Int labuer des ougst, mestroostigh, bevreest,

 

Omrijnght vander zonde, doot ende boozen gheest,

 

Niet en wilt (dan duer hem zelven) laten. ^439-4

422-8 onsprekelic, onmetelijk; paeys es gherezen, verzoening ontstond; maerckelic, duidelijk; opt pas, toen.

428-1 Col. 2:14; chyrogreffie, schuldbekentenis; nieten, uitwissen; der verdommenessen dangier, de dreigende verdoemenis; int cruus, aan het kruis; menyghertier, graadbepaling, volledig; wy, lees zo wy of wy dus, 156.

432-8 Hebr. 2:18, 17; daer hy, doordat hij; tooghen, zich tonen; bekent wezen, zijn; een ghetrauwe bisschop tot God, een voor God getrouw hogepriester; eenpaer, steeds weer.

439-4 der ghenaden troon, Hebr. 4:16, God op zijn troon; int labuer des ougst, tijdens het werk van de oogst, wanneer de mens gaat sterven; laten, in de steek laten; dan duer hem zelven, dan op eigen verlangen.

[p. 564]

Figuere. ^Figuere
☞ Hier tooghtmen God den vader met een rolle: Ic zal wt storten op Davids huus den gheest der ghenaden ende &c. Zachariae. 12. Voor den toogh deis rol: Ghelooft zy de heere God van Israel, hy heift bezoght ende ghedaen verlossijnghe, &c. Lucae 1. Onder God den vader, Bermertigheyt ende Paeys. Voor Bermertigheyt deis rol: Gods ontfermertigheyt es schone, &c. Eccl. 25. Voor paeys deis rolle: Christus es onzen paeys, &c. Ephe. 1. De helyghe gheest daelt neder tusschen hemlieden op den ziecken mensche, ligghende voor den toogh, met deis rol: De wet des gheests die levende maect, in Christo Iesu, &c Roman. 8. Ter zyden de vyant, over dander zijde een priester ende de doot.

⁺

Claerckelic wten.

445

Zijnder bermhertigheyt raeye magh elc vaten;

 

Daer staet: anroupt my in den tijt uwer noot,

 

Ic zal u verlossen bloot. ^445-7

Dwoordt der waerheyt.

 

Gheen zondaer zo groot

 

Was of zal wezen emmermeere,

450

Die keerende zijn wille schict in den heere,

 

Midts Gods bermhertigheyt hy wert beqwame. ^450-1

Gheestelicke verlichtijnghe.

 

God zeght: ic zal wtsturten eerzame

 

Op Davids huus den gheest der ghenaden

 

Ende der barmhertigheyt; voort zeght met staden: ^452-4

455

Weist ghetroost mijn volc, mijn volc, mijn eyghen kinderen. ⁴⁵⁵

 

Dus es God met ons, wie magh ons hinderen? ⁴⁵⁶

 

Paulus zeght: Christus es ons paeys blijckelic,

 

Die van tween een ghemaect heift rijckelic,

 

Waer wt wy eenen toeganc algadere

460

In eenen gheest hebben tot den vadere. ^457-0

 

Voort heift: de wet van die gheest des levens heift

 

Duer Iesum Christum, die inder eeuwigheyt leift,

 

My vry ghemaect van de wet der zonden

 

Ende des doots ontbonden. ^461-4

Dwoordt der waerheyt.

465

Tot allen stonden

 

Gods bermhertigheyt es schoone inden tijt

 

Des drucx, ghelijck de reghen wolcke verblijt

 

In den tijt des droogheyts talder huere. ^465-8

Figuere Eerste rol: Zacharia 12:10; tweede: Luc. 1:68; derde: Eccl. 25, lees 35 (J. Sirach 35:25, 26); vierde: Ephe. 1, lees 2:14; vijfde: Rom. 8:2.
den ziecken mensche, een zieke die voor de toog op het toneel is gelegd.

+ KK 1 r.

445-7 magh, kan; vaten, opvangen; Ps. 50:15.

450-1 of hij wordt rein (beqwame) door Gods barmhartigheid, indien hij zich bekeert en zijn wil op de heer richt.

452-4 Zach. 12:10; eerzame, plechtig; met staden, met overleg.

455 Jes. 40:1.

456 Rom. 8:31.

457-0 Ef. 2:14, 18; blijckelic, duidelijk; rijckelic, op heerlijke wijze.

461-4 Rom. 8:2; heift (hy), zegt Paulus; des doots ontbonden, vrijgemaakt van de dood.

465-8 Jes. Sirach 35:25, 26.

[p. 565]

Claerckelic wten.

 

Hier ziedy hoe dat Christus es de duere,

470

Duer wien dat de poortier, den vertrooster alleen

 

Van dat eeuwigh leven, de helyghe gheest reen,

 

Den mensche toeganc gheift diligentigh

 

Tot den hemelschen vadere excellentigh; ^470-3

 

Dus laet ons toegaen met een vast betrauwen

475

Tot den stoel van zijn gracyeus bedauwen,

 

Op dat wy mueghen bermhertigheyt verwaerven

 

Ende gracye vinden in ons staerven

 

Tot een beqwame hulpe onzer daet rebel. ^474-8

Dwoordt der waerheyt.

 

Ghelooft zy de heere God van Israhel.

480

Hy heift bezoght ende verlossijnghe ghedaen

 

Zijns volcx wt al zijn vyanden bestaen ^{479-1 +}

 

Duer de ledekins der bermhertighede,

 

Inde welcke hy ons verzocht heift mede,

 

Ryzende vanden hooghsten, naer Lucas schryven. ^482-4

Menygherande ingien.

485

Zo eyst dan Gods ontfermigh beclyven

 

Ende ghenade, die hy ons eerst ontdect,

 

Voorloopende ende eerst tot Gode verwect,

 

En naer de verweckijnghe ten tweeden gheleedt,

 

Ten derden croont in dien hy hem bereedt,

490

Zoo ic begrypen can u lieder spraken. ^485-0

470-3 Ef. 2:18, 3:12; alleen is om het rijm verplaatst, begrijp: duer wien alleen; diligentigh, ijverig, liefdevol (Rh. Gl.).

474-8 Hebr. 4:16; stoel, troon; gracyeus bedauwen, weldoende genade; tot een beqwame hulpe, in auxilio opportuno, zie Nieuport 185-6; onzer daet rebel, tegen onze ongehoorzaamheid.

479-1 Luc. 1:68, 71; wt zijn vyanden bestaen, uit de aanval van zijn vijanden.

+ KK 1 v.

482-4 Luc. 1:78; verzoeken, bezoeken; ryzende vanden hooghsten, uit de hemel komend-in de Staten vertaling als eigennaam beschouwd: Opgang uit de hoogte.

485-0 ontfermigh beclyven, voortdurende ontferming; ontdecken, openbaren; voorlopende, (aan ons handelen) voorafgaande; ende eerst, en (die ons) in de eerste plaats; verwecken, wakker roepen; cronen, de overwinning schenken (Ps. 103:4); in dien hy hem bereedt, doordat hij hem voorbereidt-overgang van ons naar hem.

[p. 566]

Claerckelic wten.

 

Alle die inden heere hopelic waken,

 

Mueghen ontfanghen Gods bermhertigh beraeyen, ^491-2

 

Zeghende met David in dit aerdtsch mespaeyen: ⁴⁹³

 

O God almoghende, zijt mijns ghenadigh

495

Naer u groote bermhertigheyt ghestadigh,

 

Ende naer de menighvuldigheyt, daer staet,

 

Dijnder bermhertigheden wast wt mijn qwaet; ^494-7

 

Want naer zijnder grootheyt es zijn bermhertigheyt.

Dwoordt der waerheyt.

 

Dus fynael in elcx lijdtzamyghe smertigheyt

500

Der onghetroostheyt, zegghen wy voor meesten troost

 

Den mensche om brijnghen in een constant propoost:

 

Gods bermhertigheyt, diet al doet verlichten. ^499-2

Gheestelicke verlichtijnghe.

 

Niet dat ghy anvolghen zult het vleesch anvichten,

 

Maer tvleesch in onderdanigheden vanden gheest, ^503-4

505

Als wel betrauwende in God onbevreest,

 

Dat u zijn wterste ghenade by dien

 

Zal mueghen gheschien. ^505-7

Dwoordt der waerheyt.

 

Menygherande Ingien,

 

Neimt danckelic ons groot ionstigh opzet ⁵⁰⁹

510

Ende oorlof den heeren zijt sprekende net,

 

By wien gheschiet dit minnelic openbaren. ^510-1

491-2 hopelic, hoopvol; inden heere waken, uitzien naar God; Gods bermhertigh beraeyen, de koestering van Gods barmhartigheid.

493 zeghende, lees zegghende (var.); mespaeyen, droefenis, verdrukking.

494-7 Ps. 51:3, 4; daer staet, staat er, of lees zo daer staet.

499-2 fynael, tenslotte; in elcx ... onghetroost heyt, wanneer iemand door geduldig gedragen smart tot moedeloosheid komt; zegghen voor, noemen als; in een constant propoost, tot standvastigheid; doet verlichten, overstraalt, zie 445.

503-4 Niet dat ghy anvolghen zult, gij moet niet navolgen; tvleesch anvichten, de aanvechting van het vlees; tvleesch (zy); zie Rom. 8:1, 4, 12.

505-7 als wel betrauwende, omdat ge volledig vertrouwt op; by dien, daardoor.

509 danckelic nemen, erkentelijk zijn voor, vriendelijk aanvaarden; ons groot ionstigh opzet, wat we uit grote genegenheid (voor u) hebben ondernomen.

510-1 oorlof spreken, vaarwel zeggen; by wien, door wier uitnodiging; openbaren, vertoning.

[p. 567]

Menygherande ingien.

 

Oorlof beminde,

Claerckelic wten.

 

Ons lants pylaren;

Dwoordt der waerheyt.

 

Cleyn constigh van bewinde

⁺

Gheestelicke verlichtijnghe.

515

Ons daets verclaren

Dwoordt der waerheyt.

 

Schaut niet, maer ontfanght ons tijts verqwisten,

Menygherande ingien.

517

Prince, danckelic van Cortrijck Barbaristen. ^514-7

Finis.

+ KK 2 r.

514-7 Cortrijck, lees Cortrijcks. Schaut (schuwt) niet, wees niet afkerig van ons daets (subj. gen.) verclaren, de uitleg die we gaven, cleyn constigh van bewinde, al getuigt deze van weinig talent; ontfanght danckelic van Cortrijcks Barbaristen, aanvaard in dank van Kortrijcks Barbaristen, ons tijts verqwisten, dat we onze tijd verspild hebben, litotes voor: dat we althans-zij het zonder succes-ons best hebben gedaan.

24 mi ontsluten

62 huesscher

134 duysterheyt

153 sy 167 had

234 Tegen

261 doneyndighe

300 nieuwers en soect

373 stuck

389 weecht; zijnder

423 had

493 Seggende 503 vleeschs