De Gentse Spelen van 1539 (2 delen)

[p. 511]

Loo, in Vuerne Ambocht.

Prologhe.
In dit spel zijn dry personagen: Sgheests cracht, Schriftuerlic woordt, Staervende mensche.

Sgheests cracht.

1

Hoogheyt, moghentheyt, cracht, victorye,

 

Laudable wijsheyts consistorye,

 

Eere, prijs, glorye van sleews ghenoten, ^1-3

 

Wt wien Karolus, met gracyen duergoten,

5

Ons es ghesproten, Roomsch Keyzer verheven,

 

Met die hem en u ionstigh ancleven

 

Altijts in tleven, naer sgheests virtuut innelic. ^4-7

 

Wt reynder herten, met een saluut minnelic,

 

Wy u goetionstigh int generael eeren. ^8-9

Schriftuerlic woordt.

10

Edel prince, met u loyale heeren

 

Der Fonteynen, die met iolyte zoet

 

Nu vloeyen, alst past by apetyte, doet

 

Der consten fonteyne met wel beraden zin, ^10-3

 

Daer elc magh den gheest commen baden in

15

Duer rhetorijckelicke operacye, ¹⁵

 

U bieden wy ionstyghe salutacye. ^{10-6 +}

1-3 laudable wijsheyts consistorye, lofwaardige raadkamer van de wijsheid (= Gent); (zij u) van sleews ghenoten, de andere ‘leeuwen’ = Vlamingen.

4-7 wt wien, Karel V was te Gent geboren; met gracyen duergoten, vervuld van, bij Gods genade, bepaling bij R. Keyzer; met die, en ook wie; ionstigh ancleven, in genegenheid aanhangen; altijts in tleven, hun leven lang; sgheests virtuut innelic, de kracht van hun geest.

8-9 minnelic, hartelijk; goetionstigh, vriendelijk; int generael, samen.

10-3 loyael, rechtschapen; iolijt, vreugde; alst past by apetyte, zoals met uw verlangen overeenkomt (spreuk van de gastheren); der consten fonteyne (bron), de rhetorica; met wel beraden zin, weloverwogen.

15 duer rhetorijckelicke operacye, door het optreden van de rederijkers.

10-6 Schriftuerlic Woordt tot prins en bestuurders van de Fonteyne.

+ FF 3 v.

[p. 512]

Sgheests cracht.

 

Om voorts tuwer vraghen, edel nacye,

 

Solucy te gheven met claren betoghe, ^17-8

 

Zo vaett doch danckelic deis onze prologhe. ¹⁹

Staervende mensche.

20

Wee my, eylaes, aerm mensche staervende:

 

Den boom des levens moet ic zijn daervende, ²¹

 

Bevreest dat my Gods ijnghel schenden zal,

 

Wt thof der wellust, inder allenden dal

 

Ghestelt duer mijn inobedyencye. ^22-4

25

Voor seeuwighs levens excellencye,

 

Es sdoots sentencye op my ghedaect,

 

Daer ic van staerven was vry ghemaect. ^25-7

 

Duer Adam, die eerst anvaerde tverzeeren,

 

Moet ic nu weder in daerde verkeeren

30

Met pynelic labuer; niet magh Gods woort falen. ^28-0

 

Waer zal ic moghen troost en confoort halen,

 

Om niet dezolaet in eeuwigh toren sneven

 

En desperaet den moet verloren gheven?

 

Zo zeght my, vrienden, wie my doch magh baten? ^31-4

Schriftuerlic woordt.

35

Ach broeder bemint, wilt zulc gheclagh laten,

 

Want God die zo bermhertigh bereet leift, ³⁶

 

Wie zo ghenadigh zelve becleedt heift

 

Adam en Eva, vol zonden qwaligh, ^37-8

 

In teeckin dat elc werdt bevonden zaligh

17-8 nacye, hier voor de gastheren; solucye, antwoord.

19 zo vaett doch, aanvaard dan; danckelic, in dank.

21 Gen. 3:22-24; daervende zijn, missen.

22-4 (bep bij ic) schenden, verderven; wt ... ghestelt, nu ik uit het paradijs op aarde ben geplaatst.

25-7 voor, in plaats van; excellencye, heerlijkheid; sdoots sentencye, het doodsvonnis; daken op, ten deel vallen, treffen; daer, terwijl.

28-0 Zie Gen. 3:19; die ... verzeerde, die als eerste dit leed te dragen kreeg; in daerde verkeren, tot stof vergaan 216; pynelic labuer, moeite en pijn; moghen, kunnen, passim; vgl. Jes. 40:8, 1 Petr. 1:25.

31-4 confoort = troost, bijstand; dezolaet, ontredderd; in eeuwigh toren sneven, in hellepijn vergaan; zo zeght my, zeg me toch.

36 bereet leven, hulpvaardig handelen-te lezen bermhertigh en bereet?

37-8 Wie, lees Die (var.); zie Gen. 3:21; qwaligh, hapax, lijdend, er slecht aan toe zijnde (Rh. Gl.)? Eerder door rijmaanpassing voor qwalick, verschrikkelijke zonden.

[p. 513]

40

Wiens zonde bedect es naer schriftuere vranc, ^39-0

 

Die heift om staercken u figuere cranc, ⁴¹

 

Op dat ghy niet heel zoudt over boort wenden, ⁴²

 

Willen my, Schriftuerlic Woordt, zenden

 

Met hem, die de name Des Gheests Cracht draeght,

45

Op dat ghy, die eeuwigh doot, versmacht laeght, ⁴⁵

 

Zoudt hebben duer ons teghen desperacye

 

Troosts consolacye. ^46-7

Staervende mensche.

 

Lof, God der gracye,

 

Die my noch in des doots blamacye

50

U lieden in troost excellent zendt,

 

Die my te vullen zult doen bekent gent: ^49-1

 

Welc my, ey laes, naer trechte propoost fijn, ⁵²

 

Onder alle troosten magh meesten troost zijn,

 

Waer af mynen gheest hem gheen bevroeder vindt. ^{54 +}

Sgheests cracht.

55

God de heere die, boven de moeder tkindt,

 

Eeuwyghe liefde heift tuwaert bermhertelic,

 

U ziende ghevallen in zonden smertelic,

 

Dryerande doot staervende blamelic: ^55-8

 

Gheestelic in Adam, dan lichamelic,

60

Voort deeuwyghe doot vul pynen verzijckelic, ^59-0

 

Heift wt puerder ghenaden blijckelic

 

Dit cleedt rijckelic ghewroght te wensche,

 

Om daer met verchieren u, Staervende Mensche

 

Duer my, Sgheests Cracht, pryzelic van waerden. ^61-4

65

Dus, broeder beminde, willet anvaerden,

 

Dan zo werdt u eerst troost betoghelic. ^65-6

39-0 in teeckin, ten teken; Rom. 4:7; naer schriftuere vranc, volgens een grootmoedig woord uit de schrift? zie frank, WNT.

41 u figuere cranc, uw zwakke persoon, of u, zwakke mens.

42 over boort wenden (vallen), verloren gaan, 315.

45 Vgl. Ef. 2:1, 5; eeuwigh, voortdurend; versmacht = doot; liggen, koppelwerkwoord.

46-7 desperacye, wanhoop; troosts consolacye, de vertroosting van onze hulp.

49-1 in des doots blamacye (schennis, 194, zie blamelic 58), terwijl de dood me verderft; in troost, tot hulp, 147; gent, op vriendelijke wijze, stoplap.

52 welc, wat; trechte propoost, de juiste opvatting; fijn, algemeen gunstige bepaling, veel in het rijm.

54 hem bevroeder van iet vinden, iets weten, begrijpen.

+ FF 4 r.

55-8 boven de moeder tkint, meer dan een moeder voor haar kind, vgl. Jes. 49:15; ghevallen in, vervallen tot; blamelic, schendend-bij dood.

59-0 voort, tenslotte; pyne, hellestraf; verzijckelic, smartelijk.

61-4 blijckelic, duidelijk; rijckelic, prachtig; te wensche, naar zijn wil; verchieren, tooien; pryzelic van waerden, van lofwaardige kracht-bepaling bij gheest.

65-6 anvaerden, aannemen, aantrekken; dan zo, dan; werdt betoghelic, zal getoond, gegeven kunnen worden.

[p. 514]

Schriftuerlic woordt.

 

Zonder dit cleedt zo waert onmoghelic,

 

Want zo wien tongheloove verdooft zwaer,

 

Van allen troost es hy berooft daer,

70

Tot dat hy van God deis gave chierigh wint. ^68-0

Staervende mensche.

 

Lof God almaghtigh die my zo vierigh mint,

 

Dat ic met deis gave ben verchiert vry;

 

Ach minnelic troosters, nu allegiert my

 

Mynen meesten troost naer u bewijs doch. ^71-4

Sgheests cracht.

75

Adam, ghevallen int paradijs noch,

 

Als God hem naect vant int benauwen qwaet,

 

Zo trooste hy hem met der vrauwen zaet

 

Voor den meesten troost (hoort my present spreken) ^75-8

 

Welct zaet zoude om u torment wreken,

80

Thooft van tserpent breken, vaett dit propoostelic. ^79-0

Schriftuerlic woordt.

 

Dit zaet alder meest voor u es troostelic. ⁸¹

 

Zonder dit zaet, naer spropheten vermaen vroedt,

 

Als Sodoma en Gomorrha ghy vergaen moett. ^82-3

 

Duer dit zaedt (hoort Paulus belijdt lezen)

85

Moeten alle menschen ghebenedijt wezen,

 

Zo God dat zelve belooft heift crachtigh

 

Den vaders eendrachtigh. ^84-7

Staervende mensche.

 

Ach troosters warachtigh,

 

Welc was dit zaet dat den vyant thooft brack?

68-0 zo wien, ieder die, object; chierigh, heerlijk; verdooven, verblinden.

71-4 verchieren met, voorzien van; vri, edel, schoon, heerlijk, bij gave; allegieren, noemen; bewijs, onderrichting; doch, toch.

75-8 Gen. 3:9-15; int benauwen qwaet, in vreselijke angst; der vrauwen zaet, de nakomeling van Eva; voor, als; present, nu.

79-0 welct, lees welc; u torment, het u aangedane leed; breken, vermorzelen; vaett dit propoostelic, begrijp dit goed.

81 alder meest troostelic, de allerbeste hulp.

82-3 Rom. 9:29 (Jes. 1:9); vermaen, woord; moeten, zullen, 85 e.p.

84-7 De woorden naar Gal. 3:8 (Gen. 12:2) hebben daar betrekking op Abraham, maar deze werd als type van Christus beschouwd. belijdt, verklaring, getuigenis, 126; lezen: Schriftuerlic Woordt las voor uit een bijbel die hij bij zich had; vaders = auders 91, de vaderen van het O.T.; eendrachtigh, eensgezind in hun verlangen? moeten, zullen.

[p. 515]

⁺

Sgheests cracht.

90

Dit zaet, daer God zelve af belooft sprac

 

Den gheloovyghen auders in persone,

 

Es Iesus Christus, zeght Paulus ydone,

 

Die u onverdient wt der liefden voncken

 

God heift gheschoncken, ^90-4

Schriftuerlic woordt.

95

Als ghy verzoncken

 

Laeght met Adam in sdoots verzeren,

 

Op dat hy u tleven zoude restaureren

 

Eeuwigh duerende, twelc ghy hadt verloren. ^96-8

Staervende mensche.

 

Ach, mynen gheest verhueght in dat anhoren.

100

Dus troosters vercoren, tooght my int sneven: ¹⁰⁰

 

Hoe my duer Christum magh zijn ghegheven

 

Wederom tleven, my zo beghaerlic.

Sgheests cracht.

 

Ziet broeder, tleven dat hebt ghy daerlic

 

Van u ghewaert duer tzondigh exploot zware; ^103-4

105

Zonder de zonde voor u gheen doot ware,

 

Maer eeuwigh leven ghy gloryues moght.

 

Dus als ghy de zonde dangerues wrocht,

 

Baerde ghy de doot als den loon der zonden. ^105-8

Schriftuerlic woordt.

 

Om van welcker doot dan te zijn ontbonden,

110

Moester zijn bevonden zonder condicye

 

Eenen die vry was der zonden vicye,

 

Zoudy Gods iusticye stellen te vreden. ^109-2

+ FF 4 v.

90-4 Gal. 3:16; belooft, praed. attribuut, waarover God zei, dat hij het beloofd had; ydone, vaak voorkomend rijmwoord met gunstige betekenis: aangenaam, behaaglijk, lieflijk, goed; wt der liefden voncken, uit brandende liefde.

96-8 met Adam, door Adam; sdoods verzeren, doodsnood, 338; restaureren, teruggeven; eeuwigh durende, bepaling bij leven.

100 vercoren, geliefd, dierbaar; int sneven, terwijl ik stervende ben.

103-4 daerlic, tot uw schade; (ghe)waeren, afwijzen; exploot, gedrag.

105-8 Rom. 6:22, 23; dangerues, rampzalig.

109-2 van welcker, van deze; ontbinden, verlossen; bevinden, vinden; zonder condicye, beslist; vicye, smet, zonde; zoudy, zou hij, om; iusticye, gerechtigheid.

[p. 516]

Sgheests cracht.

 

Dwelc niemant en moght van Adams leden,

 

Want overtreden hadden zy ghemeene,

115

Zijnde al tzamen duer de doot in weene. ^113-5

Schriftuerlic woordt.

 

Dat Christus Iesus en anders gheene,

 

De welcke alleene van zonden vry was,

 

Moeste tuwen troost, als uwen Messyas,

 

Wt des vaders ghenadyghe trezoren

120

Neder dalen, voor u zijn een kint gheboren. ^116-0

Sgheests cracht.

 

Zo dat beghaert hadde langhe te voren

 

Gods volc vercoren, bin swaerels wonijnghen, ^121-2

 

Als patryarcken, propheten, Conijnghen,

 

Ghevoelende hoe zy in sdoots verdommen laghen; ^{124 +}

125

Christum van verren zy commen zaghen

 

Als haren troost, zo ic Paulus belijdt las. ^125-6

Schriftuerlic woordt.

 

Ziende mynen dagh Abraham verblijdt was,

 

Sprac Christus, naer Ioannem verheven net. ^127-8

Sgheests cracht.

 

Tzelve ghetuught claer Gods gheschreven wet,

130

Want als hy u de zonde es declarerende,

 

Es hy u Christum voor troost docerende, ^129-1

 

Als de schoolmeester doet zijn scholieren.

113-5 Adams leden, degenen die bij Adam horen, tegenover leden van Christus, zie 1 Cor. 15:22; overtreden, zondigen; ghemeene, allen; ween, ellende.

116-0 Dat, lees Dats (var.), dat wil zeggen; ghenadyghe trezoren, schatkamers van genade; een kint, als kind.

121-2 zo dat, zoals dit; bin swaerelts wonijnghen, op aarde.

124 hoe, dat; sdoots verdommen, de vloek van de dood.

+ GG 1 r.

125-6 Hebr. 11:13.

127-8 Joh. 8:56; dagh, geboortedag; Ioannes verheven, de Heilige Johannes; net, duidelijk.

129-1 tzelve, hetzelfde; Gods gheschreven wet, de Pentateuch; als hy, wanneer God; de zonde declareren, uw zonde noemen; voor troost doceren, als helper aanwijzen.

[p. 517]

Schriftuerlic woordt.

 

Van swaerelts beghin duer sgheests regieren

 

Gheen meerder troost Gods volc en briefden breedt ^133-4

135

Dan Christus Iesus, die voor u wt liefden heet

 

Zoude commen staerven de doot afgryzelyc,

 

Om duer zijn doot u int leven pryzelic

 

Te aervene, van u sdoots blame slakende, ^137-8

Sgheests cracht.

 

Duer tsturten zijns bloets beqwame makende.

140

Waer maghmen dezen troost zijn verhoghende? ^139-0

Staervende mensche.

 

Ach minnelicke troosters, zijt u dan poghende

 

Dat ic, die oyt in sdoots benauwen lagh,

Figuere. ^Figuere
☞ Hier tooghtmen Christum an tcruce en tmotalen serpent met een rolle: Sicut Moyses &c.
Boven tcruce deis rolle: Alzoo heift God de waerelt bemint, zo dat hy zynen eenyghen zone gaf, op dat die in hem ghelooft, niet en verga, maer hebbe dat eeuwigh leven.
Ander rolle: Verblijdt ende lovet te zamen verlatende Hierusalem, want de heere heift zijn volc vertroost, hy heift Hierusalem verlost.

 

Doch nu figuerlic hier claer anschauwen magh

 

Hoe Christus my meest troost in sdoots errueren. ^142-4

Schriftuerlic woordt.

145

Wilt dit anmaercken hier in figueren,

 

Met de schriftueren daer toe betamelic;

 

Twerdt u in trooste zeer anghenamelic. ^145-7

Staervende mensche.

 

Ach God, u lovic met herten eerzamelic,

 

Van Christo, die my slevens behauder cam. ^148-9

133-4 sgheests regieren, de leiding van de Heilige Geest, 402, 505; gheen, niemand; brieven, verkondigen; breedt, uitvoerig, duidelijk.

137-8 aerven in, recht geven op, 159, 281; tleven pryzelic, het heerlijke, eeuwige leven; slaken, wegnemen; blame, schennis.

139-0 beqwame makende, (u Gode) welgevallig makende; verhoghen, overtreffen.

Figuere Num. 21:9 met Joh. 3:14; motael, metaal; rol, beschreven reep papier; eerste rol boven het kruis Joh. 3:16; tweede Jes. 52:9; verlatende, lees verlaten (var.), deserta Ierusalem.

142-4 hem poghende zijn, zich (ergens voor) inspannen; oyt, altijd; in sdoots benauwen, in angst voor de dood; figuerlic, door een uitbeelding; doch, nochtans; erruer, verschrikking; hoe, dat.

145-7 anmaercken, opmerkzaam bekijken; schriftuere, tekst; betamelic tot, passend bij; twerdt u anghenamelic, het zal nuttig voor u zijn.

148-9 met herten eerzamelic, uit een oprecht gemoed; van Christo, om Christus; enen commen, tot iemand komen; slevens behauder, als redder van mijn leven.

[p. 518]

Schriftuerlic woordt.

150

Ziet hier figuerlic, die op zijn schauder nam

 

U, verloren schaep, wien swulfs betrapen qwelt; ^150-1

 

Dit es hy die tleven voor zijn schapen stelt,

 

Daer alle Gods volck hebben verhueght naer. ^152-3

Sgheests cracht.

 

Dit es den boom nu des levens vruchtbaer,

155

Eerst vanden ijnghel voor u bevrijdt vranc, ^154-5

 

Die God de vader in svolheyts tijt lanc,

 

Op dat ghy zijn vruchten zoudt verwaerven al. ^{156-7 +}

Schriftuerlic woordt.

 

Zo wie die nutt, nemmermeer staerven zal,

 

Int eeuwigh leven hy hem beqwame aerft;

160

Al eyst dat hy naer den lichame staerft,

 

Noch zal hy levende eeuwigh verblyden nu. ^158-1

Sgheests cracht.

 

Dit es tleven, die om bevryden u

 

Van teewigh staerven, heift wt ghenaden puere

 

De cauze des doots op hem gheladen stuere,

165

Dwelc es de zonde, duer wien sdoots strael cam. ^164-5

Schriftuerlic woordt.

 

Dies hy de zonde op hem liberael nam.

 

Mesmaect, naer Esayas verhalen wreedt,

 

Daerlic ghewondt, hy zelve u qwalen leedt,

 

Als een malaetsche ghesleghen verduldigh; ^166-9

170

Dits de onnoozel die u, mensche beschuldigh,

 

Heift duer zijn doot ende wonden gheprezen

 

Om eeuwigh leven van zonden ghenezen. ^170-2

150-1 Luc. 15:5; betrapen, overvallen; qwellen, verontrusten.

152-3 Joh. 10:11; daer naer hebben verhueght, waarnaar met blijdschap hebben uitgezien.

154-5 Gen. 3:24; vruchtbaer, het rijm eist vrueghtbaer, MWB vruechdenbaer, vreugde brengend; eerst, vroeger; voor u bevrijdt, tegen u beschermd; vranc, veilig.

156-7 Gal. 4:4; langhen, schenken-lanc om het rijm voor lanct, of corrupt voor bijv. schanc-Vulgaat misit; in svolheyts tijt, toen het ogenblik voor de vervulling (van Gods belofte) gekomen was- om het rijm afwijkend van de bijbelse uitdrukking volheyt stijts, plenitudo temporis, de juiste tijd.

+ GG 1 v.

158-1 Joh. 6:51; zo wie die nutt, ieder die deze eet; hem aerven in, zich recht verwerven op; noch, toch.

164-5 cauze, oorzaak; 1 Petr. 2:24; stuere, wreed, bij ‘doot’; strael, pijl of werpspies waarmee de dood werd voorgesteld.

166-9 Jes. 53:4; liberael, onbekrompen; mesmaect, gewond; qwale, smart; ghesleghen, (door God) geslagen; verduldigh, lijdzaam.

170-2 onnoozel, zondeloze; mensche beschuldigh, zondige mens; ghenezen, vrij maken; om eeuwigh leven, opdat ge eeuwig leven zult.

[p. 519]

Staervende mensche.

 

Hoe es meerder troost bevonden, bewezen,

 

Dan Christus, die wt ionstyghen adere ^173-4

175

My cam verzoenen met zijn hemels vadere,

 

Voor my de schult der zonden betalende?

Sgheests cracht.

 

Dits de Samaritaen neder dalende,

 

Die in u wonden, om waeren ghepijn groot, ^177-8

 

Olye en wijn goot.

Schriftuerlic woordt.

180

Een langh termijn bloot

 

Hadt ghy, aerm crancke, dien medecijn noot. ^180-1

Staervende mensche.

 

Duer dit serpents bebloedde aenschijn root

 

Van u in trooste des doots venijn vloot. ^182-3

Schriftuerlic woordt.

 

Dus voor de zonden vuldoende duer zijn doot,

185

Heift hy doot, helle commen verwinnen,

 

Die duer u zonden ter waerelt binnen

 

Hadden regnacye. ^184-7

Staervende mensche.

 

Wat zal ic beghinnen?

Sgheests cracht.

 

Grijpt consolacye. ⁺

Schriftuerlic woordt.

190

En looft vul minnen

Sgheests cracht.

 

Hem, vander gracye.

173-4 meerder troost bevonden = beter bevonden troost; bewisen, geven; wt ionstighen adere (gezindheid), uit liefde.

177-8 Samaritaen, Luc. 10:30 vlg., typologische aanduiding van Christus; ghepijn, collectief, pijnen, kwellingen.

180-1 bloot, onbeschermd, bepaling van gesteldheid bij het onderwerp; medecijn, geneesheer; noot hebben, nodig hebben.

182-3 Opschrift Staervende Mensche, lees Sgheests Cracht; aenschijn, gelaat; in trooste, tot uw redding; des doots venijn, de boze dood.

184-7 dus, zo; ter waerelt binnen, op aarde; regnacye hebben, heersen.

+ GG 2 r.

[p. 520]

Staervende mensche.

 

Ach herte en zinnen

 

Loven dy, die Christum gheift in oblacye, ¹⁹³

 

Die van my waert des doots blamacye.

Schriftuerlic woordt.

195

Hy heift den vyant u obligacye

 

Ghenomen, zoo Paulus propoostelic wtt-

 

Ant cruce ghehecht, twelc troostelic luutt-

 

Daer ghy ter doot by waert tallen stonden

 

Schriftelic verbonden. ^195-9

Sgheests cracht.

200

Duer zijn vijf wonden

 

Heift hy, David, met vijf steenen precyues

 

Golyas verwonnen, dies victoryues

 

Een heere der heeren nu triumpherende. ^200-3

Schriftuerlic woordt.

 

Dus was hy u staerven permuterende

205

In een eeuwigh leven vol aerven rijckelic; ^204-5

 

Daer eerst een werden was u staerven blijckelic

 

Ter eeuwygher doot, in zwaer verlangh grievelic,

 

Nu es duer Christum eenen gangh lievelic

 

Ten eeuwyghen levene by hem vercreghen dy. ^206-9

193 in oblacye, tot offerande.

195-9 Col. 2:14; obligacye, schuldbekentenis; propoostelic, ter zake; troostelic, bemoedigend. Het nevenschikkend verband tussen 195-6 en 197 werd niet uitgedrukt; 198-9 is een bepaling bij obligacye; tallen stonden, voor altijd. Schriftelic, door een geschreven schuldbekentenis? Volgens middeleeuwse opvatting leende Eva de zonde van de duivel, toen ze op diens inblazing inging en tekende ze een gezegelde schuldbrief doordat ze de appel in de hand nam. Uit die beeldspraak kan de aanduiding ‘schriftelic’ ontstaan zijn. Toch valt ook te denken aan ‘schriftuurlijk’, volgens de bijbel. Het WNT haalt schriftelyck = uit de bijbel aan (Camphuyzen).

200-3 David en de vijf stenen waarmee hij Goliath versloeg, 1 Sam. 17:40, typologie voor Christus en zijn vijf wonden, zie Tafel III 101.

204-5 permuteren in, verwisselen voor; aerve rijckelic, heerlijk bezit, heerlijkheid.

206-9 een werden tot, een overgang naar; in zwaer verlangh grievelic, smartelijk door het langzaam verloop; een gangh lievelic, een aangename tocht.

[p. 521]

Staervende mensche.

210

Lof Christus, in wien meest troost gheleghen zy

 

My mensche, staervende in Adam gheestelic,

 

Daer deeuwyghe doot volght naer tempeestelic, ²¹²

 

Waer af my Christus dan es bevrydende.

 

Nu minnelicke troosters, zijt belydende

215

Wie tlichame hier magh consoleren,

 

Twelc staervende moet in aerden verkeren. ^214-6

Sgheests cracht.

 

Den troost es Christus, naer Paulus doceren.

 

Zoo hy starf om u zonden onwaerdigheyt,

 

Es hy verrezen tuwer rechvaerdigheyt; ^218-9

220

Zoo als ghy in Adam ter doot zijt snevende,

 

Zoo werdt ghy duer Christum weder levende,

 

Verryzende Christus tuwen voorspoe voren

 

En daer naer alle die Christo toebehooren; ^{220-3 +}

 

Verganckelic ghezaeyt in oneerlicheyt,

225

Zal opstaen gloryues in grooter heerlicheyt;

 

Zoo Esayas can te vullen bewyzen: ^224-6

Schriftuerlic woordt.

 

U dooden heere, die zullen verryzen

 

Duer den dau des lichts zonder vertrecken. ^227-8

Sgheests cracht.

 

Die in my ghelooft, tes Christus ontdecken,

230

Heift teeuwigh leven; ic zal hem verwecken

 

Ten iongsten daghe; vaett deis wyze lesse. ^229-1

Schriftuerlic woordt.

 

Zo wie deel heift in deerste verryzenesse,

 

Zaligh es hy, zo Ioannes ghetuugh gheift;

 

Over zulcke de tweede doot gheen maght heift, ^232-4

212 tempeestelic, verschrikkelijk.

214-6 belyden, verklaren; in aerden verkeren, 29.

218-9 Rom. 4:25; u (uwer) zonden onwaerdigheyt, uw verachtelijke zonden; rechtvaerdigheyt, rechtvaardigmaking.

220-3 1 Cor. 15:22, 23; ter doot sneven, sterven; voorspoe, heil; voren, eerst; toebehooren, lees om het rijm toe hooren.

+ GG2v.

224-6 1 Cor. 15:43; wat in oneer gezaaid is, zal ...; te vullen, ten volle; bewyzen, aantonen.

227-8 Jes. 26:19; vertrecken, uitstel, vertraging; duer den dau des lichts, door het opkomende licht, zodra het licht wordt.

229-1 1 Joh. 6:47 en 54; ontdecken, openbaren; verwecken, opwekken.

232-4 De eerste opstanding en de tweede dood, zie Op. 20:4-6; ghetuugh gheven, getuigen-volgens het rijm moet hier bijv. gestaan hebben aght gheift, ghedacht heift.

[p. 522]

Sgheests cracht.

235

Zeght Paulus, die duer sghelooven cracht leift.

 

Over die ontslapen u truerigh wezen vliet;

 

Gheloofdy Christus ghestorven, verrezen, ziet,

 

Zo zal God die wt swaerelts woonst scheeden

 

In Christus, met hem wt reynder ionste leeden.

240

De ghestorvene in Christo werden verheven

 

Met de veranderde noch over ghebleven

 

Inden wolcken, Christum gaende te ghemoete;

 

Met deze troostelicke woorden zoete

 

Troost nu elcanderen, zeght hy loyaligh. ^236-4

Schriftuerlic woordt.

245

Die inden heere staerven, die zijn zaligh;

 

Van allen aerbeyde zullen zy rusten daer. ^245-6

Staervende mensche.

 

Ach God, met Paulo magh ic lusten naer

 

Dlichamelic staerven en zo betamende,

 

Want tlichame metter ziele verzamende ^247-9

250

Met Christo verrijst om eeuwigh te levene.

 

Onmoghelic waert my, mensche, te ghevene

 

Meerderen troost, die hier ben staervende.

Sgheests cracht.

 

In Christo moet ghy dit zijn verwaervende

 

En niet laten hem, tot uwen voordeele;

255

Want alle menschen ten wtersten oordeele

 

Zullen verryzen (hebt dies memorye) ^255-6

 

Maer niemant om leven te zijnder glorye

 

Dan die in tgheloove naer Christus raedt pleyn, ⁺

 

Al zijn cleeren zal hebben ghedwaett reyn ^258-9

260

Int bloet des lammekins Christi warachtigh,

 

Welc alleene es te openen crachtigh

 

Den bouck met zeven zeghelen ghesloten. ^261-2

236-4 1 Thess. 4:13, 14, 17, 18; lees ontslapen zijn; u truerigh wezen vliet (ontvlied), wees niet treurig. woonst, het rijm vraagt de ook voorkomende vorm wonst(e), woning; swaerelts woonst, de wereld; die, de ontslapenen; met hem leeden, met Christus (terug)brengen.
veranderde, naar Rom. 12:2 bekeerden; noch over ghebleven, die nog leven; loyaligh, oprecht.

245-6 Op. 14:13.

247-9 Zie Fil. 1:23; lusten naer, verlangen naar; en zo betamende, wanneer het goed is; verzamen, zich weer verenigen.

255-6 Zie Joh. 5:28, 29; hebt dies memorye, onthoud dit.

+ GG 3 r.

258-9 pleyn, duidelijk; Op. 7:14; ghedwaett, gewassen, van dwaden, bijvorm van dwaen; Christus raedt slaat op tgheloove, niet op het volgende.

261-2 Op. 5:9; crachtigh zijn, in staat zijn.

[p. 523]

Schriftuerlic woordt.

 

Maer lacen, daerlic met Gods gramschap begoten,

 

Werdt elc ghesloten ten putte beneden schier, ^263-4

265

Die teghen tlammekin heift ghestreden fier,

 

Anghebeden hier in vleesschelic weilde

 

De Babylonische hoere en tbeilde

 

Der felder beeste; dies eeuwigh int sneven qwaet. ^265-8

Staervende mensche.

 

Ach troosters beminde, wilt dan gheven raedt

270

My, van natueren inder zonden vloet doodt: ²⁷⁰

 

Hoe magh ic mijn cleedren in tlammekins bloet root

 

Zuver en wit wasschen in alder claerheyt? ²⁷²

Sgheests cracht.

 

Den warachtyghen trooster, den gheest der waerheyt,

 

Die Christus zijn bruut zant om huer regieren,

275

Als een traurijngh om huer verchieren, ^273-5

 

Die tooght u dit claer, mijn vriendt vercoren.

 

Want u hier ziende in zonden gheboren,

 

Doet hy u zuveren van zulcker lette

 

In bloet Christi, tlammekin zonder smette,

280

Duer zijn bruut, de kaercke, uwe moedere,

 

Daer zy u aerft met Christo uwen broedere, ^278-1

 

Int eeuwigh leven by hem verworven.

Staervende mensche.

 

Maer lacen, als ic, aerm mensche verdorven,

 

Noch niet verstorven het vleesch ancleven zwaer,

285

Tzuver cleedt, in tdoopsel my ghegheven daer,

 

Weder eylaes onnuttelic besmuert vijnde; ^283-6

 

Als ic van den vyant becuert zijnde, ²⁸⁷

263-4 Op. 20:15; ten putte beneden, in de hel; schier, onmiddellijk.

265-8 Op. 17:14; fier, hooghartig; vleesschelic weilde, wellust; dies eeuwigh int sneven qwaet, waardoor hij eeuwig in de helse verschrikking moet verblijven.

270 Vgl. Ef. 2:1; inder zonden vloet doodt, vergaan in de zee der zonden.

272 in alder claerheyt, tot volkomen helderheid.

273-5 Joh. 14:16; zijn bruut, de kerk; om huer regieren, om haar te leiden; trauringh, verlovingsring, teken van verbondenheid; om huer verchieren, tot haar luister.

278-1 lette, gebrek; in bloet, lees int bloet (var.); aerven in, deel geven aan.

283-6 lacen, 308, 329 = eylaes 286; verstorven (zijnde), verdwenen; het vleesch (gen.) ancleven, mijn gehechtheid aan het vlees; zwaer, adjectief, log, lomp, of adv. hevig; onnuttelic, op goddeloze wijze.

287 becueren, verleiden.

[p. 524]

 

Die als een leeu my ommerijnghen can,

 

My hebbe daerlic laten verslijnghen dan ^288-9

290

Duer tvulbrijnghen van zynen heessche boos,

 

Den gheest tonder zijnde den vleesche loos,

 

Zo ben ic weder duer tleven beestelic ^290-2

 

Gheworden gheestelic?

Schriftuerlic woordt.

 

Gheen troost zo keestelic

295

Als Christus voor die in zulcken noode stoet, ^{294-5 +}

 

Die als God verwecken zulcke doode moet,

 

Zullen zy verryzen, zoo wy gheleert lezen. ^296-7

Sgheests cracht.

 

Bekeert my heere, zo zal ic bekeert wezen. ²⁹⁸

 

Ic bent, zeght God, naer gheen ander wilt haken,

300

Die dooden zal ende levende maken;

 

Gheen behalven my en heifter virtuut toe. ^299-1

Schriftuerlic woordt.

 

Ic bent die om mynen twille de zonden wtdoe, ³⁰²

 

Niet willende de doot vanden zondaren. ³⁰³

Sgheests cracht.

 

Alle menschen die oyt dus ghestorven waren

305

Heift God, zoo Manasses ghetught vordachtigh, ^304-5

 

Berau belooft van zonden crachtigh, ³⁰⁶

 

Om dies vergheven de zonden afgryzelic.

288-9 Zie 1 Petr. 5:8; ommerijnghen, in het nauw brengen; verslijnghen, bijvorm van verslinden, devorare -niet verschrikken, verschalken (Rh. Gl.).

290-2 heesch, eis, verlangen; tonder, onderworpen aan; loos, onbetrouwbaar; duer, ondanks.

294-5 keestelic, krachtig; stoet, stond, zou verkeren.

+ GG 3 v.

296-7 1 Cor. 6:14; lees Als (zoals) God ..., zullen zy; zulcke doode, nl. Christus; verwecken moet, opwekt, om het rijm voor moest, opgewekt heeft, suscitavit; zo wy gheleert lezen, zoals wij, naar ons onderricht is (of: als zekerheid) meedelen.

298 Jer. 31:18.

299-1 Deut. 32:39; virtuut, kracht, vermogen.

302 Jes. 43:25; wtdoen, uitdelgen.

303 Ez. 18:23 en overeenkomstige plaatsen.

304-5 Manasse, koning van Juda, 2 Kron. 33:12, 13 en het gebed van Manasse (apocrief); ghetughen, tonen; vordachtigh, weloverlegd, ernstig.

306 wanneer een krachtige verzekering van berouw gegeven is.

[p. 525]

Staervende mensche.

 

Ach lacen, al kennic mijn zonden mespryzelic,

 

Dan faelt my eerst troost ende confortacye, ^308-9

310

Want de vyant wilt my tot desperacye

 

Gheheelic brijnghen duer mijn onwaerdigheyt, ³¹¹

 

Zegghende dat ic naer Gods rechtvaerdigheyt

 

Moet teeuwygher doot hebben sentencye;

 

Tzelve ghetuught ooc mijn conscyencye,

315

Dies zulcke invencye my over tboort drijft. ³¹⁵

Schriftuerlic woordt.

 

Ach broeder, an Christo tot u confoort blijft,

 

Bekennende naectelic al uwe mesdaden;

 

Hy en zal u als tresoor der ghenaden ^317-8

 

Vry niet versmaden.

Sgheests cracht.

320

Want om u beraden

 

Roupt hy zelve: comt die zijt beladen,

 

Ic wil u vertroosten, uwen last vermyden. ^320-2

Schriftuerlic woordt.

 

Dus wilt wter herten uwen noodt belyden,

 

Als Petrus, Dismas ende Magdaleene, ³²⁴

325

Met tvraukin in overspel bevonden onreene,

 

Voort al die in weene naer ons propoost stonden; ^325-6

 

Zoo zy al te zamen duer Christum troost vonden,

 

Zult ghy troost vinden; dit ben ic pluchtende.

Staervende mensche.

 

Ach lacen, noch maect my de vyant duchtende; ⁺

330

Duer dwoort schriftuerlic by my desconfoort riet,

 

Want God de zondaers, zeght hij, en verhoort niet. ^330-1

308-9 al, als; kennen = bekennen 317 = belyden 323; mespryzelic, schandelijk; eerst, in de eerste plaats, vooral; confortacye = troost = confoort 316; (eenen) falen, ontbreken, met veranderd onderwerp : behoefte hebben aan.

311 duer mijn onwaerdicheyt, op grond van mijn nietswaardigheid.

315 zulcke invencye, de gedachte hieraan; over boort dryven, tot wanhoop brengen. Voor deze verleiding van een stervende door de duivel zie bijv. Tafel III 474.

317-8 naectelic, onbewimpeld; tresoor der ghenaden, rijke schenker van genade.

320-2 om u beraden, om u te helpen; vermyden, afwenden, Matth. 11:28.

324 Petrus, Luc. 5:8; Dismas, de berouwvolle moordenaar aan het kruis, Luc. 23:40-de naam is ontleend aan het apocriefe evangelie van Nicodemus; Magdalena, Luc. 7:37-48.

325-6 Joh. 8:3 vlg.; voort, verder; weene, ellende; propoost, mening. pluchten, verzekeren.

+ GG 4 r.

330-1 by, lees hy; dwoort schriftuerlic, het bijbelwoord; desconfoort raden, tot wanhoop brengen; Joh. 9:31; verhoren, horen, audere.

[p. 526]

Sgheests cracht.

 

Maer die hy penitenten naer zijn woordt ziet, ³³²

 

Hemlien bekennende als een publicaen snoo,

 

Die verloren zone, wil hy ontfaen vroo,

335

Die doode gheven tleven overvloedigh, ^334-5

 

Want een oprecht benaut herte ootmoedigh

 

God niet en versmaett, naer Davids leerijnghe. ^336-7

Schriftuerlic woordt.

 

Noyt en liet God mensche in sdoots verzeerijnghe

 

Dan hemlien die zelve ghezont te zyne dochten ^338-9

340

En die van Christo gheen medecijn en zochten,

 

Als de Pharizeeus, die hem dueghdigh prees,

 

Of de rijcke, die maria iueghdigh wees, ^341-2

 

Van wien elc oyt in groot vermeten zat. ³⁴³

 

Deze wten stoele zijn ghesmeten plat,

345

Vernedert, want zy haer verhieven groot. ^344-5

Sgheests cracht.

 

Maer die van dueghden oyt haer besieven bloot, ³⁴⁶

 

Belaen met zonden biddende om gracye,

 

Die creghen duer Christum oyt consolacye.

Staervende mensche.

 

Ach troosters, gheift my noch probacye

350

Of ic, die oyt met zonden belaen lagh,

 

Tot den vader zelve om qwijtschel gaen magh

 

Duer Christum, ghemaerct de groote errueren mijn; ^349-2

332 penitenten, hapax, berouw hebben en boete doen - penitent is pas uit de zestiende eeuw opgetekend, penitentie was al middelnederlands; publicaen, tollenaar, Luc. 18:13; snoo, verachtelijk; naer zijn woordt, volgens zijn getuigenis, oprecht.

334-5 die verloren zone, Luc. 15:11-32; ontfaen vroo, verheugd weer aannemen; die doode, degenen die door hun zonden gestorven zijn.

336-7 Ps. 51:19.

338-9 sdoots verzeerijnghe, doodsnood, 96; dochten, meenden.

341-2 Pharizeeus, Luc. 18:11; hem dueghdigh pryzen, zich deugdzaam achten; Maria Magdalena, Marc. 14:5; wisen, veroordelen; iueghdigh, rijmlap.

343 in groot vermeten zitten = hem groot verheffen 345.

344-5 wten stoele smyten = vernederen, Luc. 1:52; plat, zonder meer.

346 oyt, altijd; hem beseffen, weten te zijn; bloot van, zonder.

349-2 probacye (bewijs) gheven, duidelijk maken; qwijtschel, MWB quitescelt, kwijtschelding; duer Christum, om Christus wil; ghemaerct, gezien.

[p. 527]

 

Of moet mijn toevlucht de creatueren zijn,

 

Die om staercken mijn desolaten moet

355

Voor my bidden als advocaten goet;

 

Welc es hem meest troost, die in sdoots blame zitt? ^354-6

Schriftuerlic woordt.

 

Al dat ghy den vader in Christus name bidt

 

Zal hy u gheven, zoo wy gheschreven lezen. ^357-8

 

Bidt, zeght Christus, u zal ghegheven wezen;

360

Clopt, men werdt u bin der zate latende. ^359-0

Staervende mensche.

 

Es Christus meest in dezen state batende,

 

Twy raedt my anders menigh gheleert claerck? ^361-2

Sgheests cracht.

 

Ziet, in eenen wille gheconfirmeirt staerck

 

Es twarachtigh hooft, Christus, met al zijn leden; ^{363-4 +}

365

Dus en esser niet differents ghebeden

 

Van Christo, thooft ende den leden pryzelic,

 

Maer alle ghelijc teeuwigh leven iolyzelic

 

Ionnen zy u, duer Christus victorye. ^365-8

Schriftuerlic woordt.

 

Dus om Christo alleen te gheven glorye,

370

Voor wien alle knien noch moeten bughen,

 

Wien al Gods helyghen lof, prijs ghetughen, ^370-1

 

In wiens name ter waerelt ghemeene

 

Zaligheyt es ende anders gheene, ^372-3

 

Voor meesten troost (op mynen raedt teimt) ³⁷⁴

375

U Christum Iesum als advocaet neimt, ³⁷⁵

354-6 desolate moet, verslagen geest; sdoots blame, 138.

357-8 Joh. 16:23.

359-0 Matth. 7:7, Luc. 11:9; zate, woning.

361-2 staet, toestand; twy, waarom; claerck, geestelijke.

363-4 confirmeren, bevestigen, bekrachtigen, hier vastmaken, verbinden: in hetzelfde verlangen is Christus verbonden met al de zijnen.

+ GG 4 v.

365-8 niet differents, niets verschillends; van Christus, door Christus; pryzelic, lofwaardig; ghelijc, evenzeer; iolyzelic, heerlijk; ionnen, toewensen; duer Christus victorye, op grond van Christus zegepraal.

370-1 Rom. 14:11; ghetughen, betuigen.

372-3 Hand. 4:12; ter waerelt ghemeene, op heel de aarde.

374 temen op, zich bezinnen op-tussenzin, zie 1 Drewes 324.

375 advocaet = voorsprake 378, 1 Joh. 2:1.

[p. 528]

 

Die voor u biddende, als drucx ontladere,

 

Zitt ter rechter handt van zynen vadere

 

Als een voorsprake voor u certeynelic; ^376-8

 

Die duer hem zelven in een offrande pleynelic

380

Den vader vuldaen tot eeuwyghen tyde heift. ^379-0

Sgheests cracht.

 

Dezen hooghsten priester medelyden heift

 

Uwer crancheyt, in als hebbende ghevoel zaen

 

Zonder de zonde; dus wilt tot den stoel gaen

 

Der ghenaden, ghy crijght van dat u noost troost. ^381-4

Staervende mensche.

385

Ach minnelicke troosters, op dit proppoost gloost

 

En laet my dit anschauwen figuerlic. ^385-6

Figuere. ^Figuere
☞ Hier tooghtmen Christum zittende ter rechter handt zijns vaders als een warachtigh middelaer, met een rolle: Wy hebben eenen advocaet by God, Iesum Christum, die rechtvaerdigh es, 1. Ioan. 2.

Schriftuerlic woordt.

 

Zietet, broeder bemindt, verstaerct schriftuerlic,

 

Uwer crancheyt certeyn zal moghen staercken. ^387-8

Staervende mensche.

 

Lof God, die my doet dit betooghen waercken,

390

Dat hy die iuge es van my mesdadigh, ^389-0

 

Es voorsprake ende advocaet beradigh,

 

Die zelve ghenadigh voldoet mijn ghebreken. ^391-2

 

Waer es oyt meerder troost ghebleken

 

My, mensche staervende duer tzondigh erreren? ³⁹⁴

376-8 Rom. 8:34; ontladere, verlosser; certeynlic, stellig.

379-0 Vgl. Hebr. 10:14; duer hem zelven, uit zichzelf; pleynelic, volkomen.

381-4 Hebr. 4:15,16; hooghste priester, hogepriester; uwer crancheyt, de datief naar het Latijn-compati infirmitatibus nostris; als, alles; ghevoel, hier blijkbaar ondervinding, naar aanleiding van tentatum per omnia; zonder de zonde, behalve de zonde; nozen, deren; stoel der ghenaden, genadetroon-de bedoeling blijkt uit de figuere. De genadetroon die Timmers beschrijft onder nr. 19 is dus niet bedoeld.

385-6 proppoost, conclusie; glozen op, nader uitleggen; figuerlic, in een toog.

Figuere 1 Joh. 2:1.

387-8 verstaerct schriftuerlic, door een bijbelcitaat bevestigd; vgl. 146; zal, lees zalt; staercken, te hulp komen-bij deze betekenis was een datief mogelijk.

389-0 waercken, lees maercken, zien en verstaan; betooghen, bewijs; iuge, zie Hand. 10:42.

391-2 1 Joh. 2:1, 2; beradigh, behulpzaam; ghebreken voldoen = schulden betalen, 471.

394 erreren, dwalen.

[p. 529]

395

Maer troosters, wilt my voorts exponeren:

 

Hoe ben ic verzekert, hier noch snevende, ^395-6

 

Dat God my duer Christum es verghevende

 

Al mijn zonden, om dan naer mijn staerven ³⁹⁸

 

By gracyen tleven te hebben in aerven?

Schriftuerlic woordt.

400

Die verzekertheyt moet ghy verwaerven ⁺

 

Duer sghelooven gave tot u verchiersele, ⁴⁰¹

 

Dan van Christus bruut duer sgheests regiersele. ⁴⁰²

 

Dit een let Christi u es declarerende,

 

Duer Christus doot u administrerende

405

Dat edel bruloft cleedt wit blijnckende,

 

In Christus wonden gheheel verdrijnckende

 

U zonden stijnckende. ^403-7

Sgheests cracht.

 

Niet meer ghedijnckende

 

En wiltse God zijn, maer gheheel vergheten, ^408-9

410

Hebbende die achter den rugghe ghesmeten ⁴¹⁰

 

Duer Christum Iesum, den zalighmakere.

Staervende mensche.

 

Ach lacen, al wil ic, onloyaligh wakere,

 

My dan staervende op Christum betrauwen,

 

De vyant comt my weder benauwen,

415

Zegghende: ghy en hebt gheen satisfaccye

 

Ghedaen voor u zondyghe infraccye ^412-6

 

Duer u zelfs dueghdyghe waercken crachtigh.

 

Ic dit voortstel dan zijnde ghedachtigh,

 

Ben onmaghtigh ende heel onverduldigh; ^418-9

395-6 exponeren, uiteenzetten; hier noch snevende, terwijl ik hier nog in zonden leef.

398 om dan, zodat ik dan; in aerven hebben, als erfdeel bezitten.

+ HH 1 r.

401 verzekertheyt, zekerheid; sghelooven gave tot een verchiersele, het geloof dat u als sieraad gegeven is.

402 dan, vervolgens; sgheests regiersele, de leiding van de Heilige Geest.

403-7 Dit (geloof) es u declarerende, maakt u tot; administreren, uitreiken-in het bijzonder van sacramenten gebruikt; bruloft cleedt, zie Matth. 22:2-12; verdrijncken, onderdompelen.

408-9 Hebr. 8:12, 10:17.

410 achter den rugghe smyten, niet toerekenen, Jes. 38:17-projecisti post tergum tuum.

412-6 onloyaligh, ontrouw; Matth. 26:38-41; hem betrauwen op, zich verlaten op; satisfaccye, boete; infraccye, overtreding; dueghdyghe waercken, goede werken.

418-9 voortstel, stelling, opvatting; ghedachtigh zijn, overwegen; onmachtigh, zwak = onverduldigh, zonder weerstand.

[p. 530]

420

Want ghedaen hebbende dat ic ben schuldigh,

 

Vindic zorghvuldigh my noch te zyne

 

Een dienaer onnut voor Gods ooghen divine; ^420-2

 

Dies ic ten fyne heel desperaet sta.

 

Als ic dies tot vele menschen om raedt ga,

425

Raden my zom anders dueghden te copene,

 

Of in zeker bullen te hopene; ^423-6

 

Ander my in trooste om de ziele te lavene

 

Raedt: mijn doode lichaem te gravene ^427-8

 

In vremde habyten, zoot blijct propoostelic.

430

Dus troosters, welc hier my meest es troostelic

 

Doch biddic wt minnen; op Gods gheschrifte let. ⁴³¹

Schriftuerlic woordt.

 

Ach broeder, verchiert met sghelooven ghifte net:

 

Houdt u an Christum, u eenigh verzoendere,

 

Die voor al swaerelts zonden es vuldoendere.

435

Sent Ian de dooper, wien van Christo lof staet, ⁴³⁵

 

Zeght: dits tlam dat al swaerelts zonden afdwaet,

 

Op Christum wyzende tonzen voorspoede. ^436-7

Sgheests cracht.

 

Reyn van zonden met Christus bloede ⁺

 

Zijt ghy ghewasschen voor God ontfanghelic. ^438-9

Schriftuerlic woordt.

440

Niet duer gaud of zelver verganghelic,

 

Maer duer tdierbaer bloed Christi perfect,

 

Twelcke onnoozel lammekin onbevlect

 

U voorzien was voor swaerelts creacye. ^440-3

420-2 Zie Luc. 17:10; zorghvuldigh, vol zorg, bekommerd.

423-6 ten fyne, tenslotte; zom, sommigen; anders dueghden copen, voor geld voorbeden, zielmissen (goede werken van anderen) verwerven; hopen in, zijn hoop stellen op; bul, pauselijke brief, hier aflaatbrief.

427-8 ander, een ander; graven, (laten) begraven; in vremde habyten, in kleding van een orde waartoe men nog snel is toegetreden-zie Thienen 111-205; propoostelic, duidelijk.

431 wt minnen, alstublieft; op Gods gheschrifte let, houd rekening met wat de bijbel zegt.

435 wien van Christo lof staet, die door Christus geprezen wordt, Matth. 11:10.

436-7 Joh. 1:29; afdwaet, afwast; voorspoet, heil.

+ HH 1 v.

438-9 Op. 1:5; wanneer ge door het bloed van Christus schoongewassen zijt van uw zonden; ontfanghelic, waardig om aangenomen te worden.

440-3 1 Petr. 1:18-20; twelcke, welk; onnoozel, onschuldig; voorzien, voorbeschikt; creacye, schepping.

[p. 531]

Sgheests cracht.

 

Christus, verheven tuwer confortacye,

445

Daer hijt al te hemwaert naer zijn woordt trac, ^444-5

 

Wt liefden staervende tot u confoort sprac:

 

Tes al vuldaen; vader, u bevelic mijn gheest. ⁴⁴⁷

Schriftuerlic woordt.

 

Twelc zijn alle menschen noch in dit foreest,

 

Die met een crachtigh gheloove levende

450

Hueren gheest Christo zijn anclevende. ^448-0

Sgheests cracht.

 

Om u verstaercken, die noch zijt bevende,

 

Heift Christus Iesus wter charitaten vier

 

Zijn vleesch teender spyze u ghelaten hier,

 

Zijn bloet voor dranc, op, als ghijt drijnken woudt

455

Ende nutten, daer by ghedijncken zoudt

 

Hoe dit bloedt naer zijn verheven lesse

 

Ghesturtt es tot der zonden verghevenesse; ^451-7

 

Tfy, die duer twyfel noch verflaut sneift. ⁴⁵⁸

Schriftuerlic woordt.

 

Zo Christus in tgheloove zijn bruut ghetraut heift,

460

Al zijn goet met haer ghemeen makende,

 

Haer schuldt duer zijn dood alleene slakende,

 

Zoo werdt hier weder duer doprechte meenijnghe

 

Vernieut de broederlicke vereenijnghe; ^461-3

 

In Christo werdt ghy gheincorporeirt daer

465

Ende Christus in u, zoo hy doceirt claer,

 

Als rancken des wijngaerts in elc termijn fijn. ^464-6

Sgheests cracht.

 

Zoo veil granen een broodt, veil druven een wijn zijn,

 

Zoo werdt ghy dan een met Christo dueghdelic. ⁴⁶⁸

444-5 verheven, exaltus a terra; daer, waarbij; naer zijn woordt, Joh. 12:32; t al, alles, hier allen.

447 Luc. 23:46.

448-0 in dit foreest, op aarde; ancleven, transitief, vasthechten aan.

451-7 Zie Matth. 26:26-28, Luc. 22:17-20; bevende, angstig; wter charitaten vier, uit vurige liefde; op, opdat; daerby, daardoor; hoe, dat; lesse, mededeling.

458 tfy, die, foei, wanneer iemand; sneven, dwalen; verflauwen, verzwakken.

461-3 ghemeene, gemeenschappelijk; slaken, te niet doen; hier, bij de communie; duer doprechte meenijnghe, uit waarachtige liefde; vereenijnghe, eenwording.

464-6 incorporeren, opnemen, Joh. 15:5; wijngaert, wijnstok; in elc termijn, te allen tijde.

468 dueghdelic, volkomen.

[p. 532]

Schriftuerlic woordt.

 

Dus mueght ghy in Christo ten hemel vrueghdelic

470

Clemmen, want hy vanden hemel ghedaelt es. ⁴⁷⁰

Staervende mensche.

 

Ach Christus, duer wien mijn schult betaelt es,

 

In dezen strijdt wilt my by vaylliant staen. ^{472 +}

Sgheests cracht.

 

Met Abraham wilt vroyelic wt u landt gaen, ⁴⁷³

 

Op Christum, Gods woordt, betrauwende vastelic.

Schriftuerlic woordt.

475

Treckende wt tdiensthuus van Pharao lastelic, ⁴⁷⁵

 

Nutt Christum met wilder letuwen keestelic

 

Als paeschlam, staende int gheloove gheestelic. ^476-7

Sgheests cracht.

 

Wilt den verslaenden ijnghel tempeestelic

 

In Christo den eersten gheboren waeren van; ^478-9

480

Met slammekins bloede wilt besmaeren dan

 

De posten ws huus duer sghelooven cracht reen;

 

De verslaende ijnghel heifter macht gheen,

 

Maer tlandt van beloften zuldy anschauwen zoet. ^480-3

Staervende mensche.

 

Lof God, die my zoo gracelic bedauwen doet ⁴⁸⁴

485

Met uwer gracye, die my eerzame daeckt, ⁴⁸⁵

 

Dat ghy in Christo my dus beqwame maeckt

 

Om hier staervende met hem weir te verryzen. ^486-7

470 want, doordat.

472 vaylliant, dapper, krachtig.

+ HH 2 r.

473 Zie Gen. 12:1; met Abraham, evenals Abraham, 500.

475 Zie Ex. 20:2; tdiensthuus lastelic, de zware slavernij.

476-7 Ex. 12:8; keestelic nutten, met de juiste instelling, in de juiste geest tot zich nemen-of keestelic adjectief bij letuwe, pittig, bitter; wilde letuwe, veldsla.

478-9 Begrijp: wilt waeren van den eerst gheboren (de eerstgeborenen) in Christo; den verslaenden ijnghel tempeestelic, de verschrikkelijk(e) dodende engel, Ex. 11:5, 12:12 en Hebr. 11:28. In het verband zou voor het eerste wilt beter wildy passen.

480-3 Zie Ex. 12:13; duer sghelooven cracht reen, door de werking van een zuiver geloof; tlandt van beloften, Hebr. 11:9.

484 bedauwen doet, bedauwt, zegent.

485 daken, bedekken-waarschijnlijk had de tekst op my, vgl. 26, ten deel vallen; gracelic, goedertieren; eerzame, op heerlijke wijze, stopwoord.

486-7 beqwame, geschikt; hier, op aarde, nu.

[p. 533]

Figuere. ^Figuere
☞ Hier tooghtmen Christum, onder hem hebbende alle zijn vianden, met dezer rolle: Wanneer hy dat ryke God den vader over leveren zal, als hy alle heerscapye te niete doen zal, ende alle overheyt ende ghewelt, de laetste vyandt die dan werdt, es de doodt. 1. Cor. 15.

Schriftuerlic woordt.

 

Ia ende om in gloryen veriolyzen,

 

Die om vulpryzen God noyt te vooren broghte

490

In smenschens herte, noyt oore hooren moghte,

 

Noch tonghe hier in swaerelts ghezichte sommen;

 

Noyt en moghtet voor smenschen ghezichte commen,

 

Wat God bereed heift die hem beminnen vranc. ^488-3

Sgheests cracht.

 

Om noch dies te staercken u zinnen cranck,

495

Ziet (als Stephenus) Christum in zijn glorye, ^494-5

 

Die over zijn vyanden heift victorye;

 

Teender voetbanc light elc in verzijcke. ⁴⁹⁷

 

Daer gheift hy den vader over zijn rijcke

 

Als een bruut, met gloryen verchiert minnelic. ⁴⁹⁹

Staervende mensche.

500

Nu roupic met Symeon, duer viert innelic:

 

Heere laet nu naer dijns woordts loyaligheyt

 

Uwen dienaer in payze, want u zaligheyt

 

Mijn oghen ghezien hebben als mynen troost meest. ^500-3

Schriftuerlic woordt.

 

Discrete heeren, die u dit propoost eest

505

Heift inghesturt duer zijns gheests regieren, ^504-5

 

Die wil u met dezen troost verchieren, ^{506 +}

 

Als hy u roupt tzijnder aerven iueghdigh

 

Om eeuwigh zijn glory te verwaerven vruechdigh.

Figuere 1 Cor. 15:24-26; overheyt, macht, potestas; ghewelt, kracht, virtus.

488-3 Vgl. 1 Cor. 2:9 en Jes. 64:4; om in gloryen veriolyzen, om te juichen in een heerlijkheid (die); om noyt vulpryzen, niet ten volle te roemen; te vooren brenghen, verwekken; (in swaerelts) ghezichte, lees ghestichte, op aarde; sommen, noemen; vranc, vrijelijk, zonder beperking?

494-5 dies, daardoor, daarmee; u zinnen cranck, uw zwakke geest; Stephanus, Hand. 7:55 vlg.

497 verzijck, vrees en beving.

499 Op. 21:2.

500-3 Luc. 2:25-30; duer viert innelic, brandend van verlangen; laten, laten gaan; dijns woordts loyaligheyt, uw betrouwbaar woord; mynen troost meest = mynen meesten troost.

504-5 Discrete (wijze) heeren, tot de bestuurders van de Fonteine; die, hij (Christus) die; dit propoost, de gestelde vraag; zijns gheests regieren, 133, 402.

506 wil, moge; verchieren met, voorzien van; tzijnder aerven, naar zijn gebied, de hemel; iueghdigh, epitheton ornans (ook Cortrijcke 181).

+ HH2v.

[p. 534]

Sgheests cracht.

 

Voor den meesten troost om staerven dueghdigh

510

Wy Christum Iesum elc by zonder vaten,

511

Als Royaerts van Loo, u dienstbaer onderzaten. ^509-1

Finis.

509-1 dueghdigh, deugdzaam; elc by zonder, elk van ons; vaten voor, beschouwen als; als Royaerts van Loo, (wij) de Royaards uit Loo; dienstbaer onderzaten, dienstwillige dienaren.

Sgheests Cracht tot de stedelijke autoriteiten (1-9).

37 Die

116 Dats

279 Int

436 of dwaet

504 eerst