De Gentse Spelen van 1539 (2 delen)

[p. 441]

Caprijcke.

Prologhe.
In dit spel zijn neghen personagen: Dwaze iongheyt, Vieryghe lust, De mensche, Gheloove, Der zonden voetzele, Conscyencye, Zalyghe leerijnghe, Redene, Hope.

A. Verdwaesde iongheyt.

1

Slaepty, hau, nichte?

B. Vieryghe lust.

 

Wat schuulter, couzijn? ^1-2

A.

 

Wel an! wel an!

B.

 

Moeten wy te waercke zaen? ^3-4

A.

5

Sprijnght wt, als de lichte. ⁵

B.

 

Comt ghy in tvoorschijn. ⁶

A.

 

Slaepty, hau, nicht?

B.

 

Wat schuulter, couzijn? ⁸

A.

 

Tes iammer dat ic zwichte. ⁹

B.

10

Dats my een ghepijn. ¹⁰

A.

 

Vlieght in dit ghespaen. ¹¹

B.

 

Wilt ghy nu op tstaercke gaen? ¹²

A.

 

Slaepty, hau, nichte?

B.

 

Wat schuulter, couzijn?

1-2 Scène-apart van de zinnekens
hau, zeg, hei daar; zie heu 69, hey 267, heyda 289; nichte, couzijn, aanspreekvormen van zinnekens onderling, zustere 66; wat schuulter? wat is er?

3-4 wel an, vooruit, het rijm eist aen; zie tsa 256; te waercke, aan de slag; zaen, dadelijk.

5 wtsprijnghen, uit bed, resp, de schuilplaats komen; als de lichte, vlug.

6 in tvoorschijn, eerst te voorschijn. MWB voreschijn (m. vr) alleen in te(r)-comen. Verder in vore, eerst, waarnaast *in tvore(n) ook bestaan zal hebben. De tekst wijst op versmelting.

8 Wat is er, neef?

9 Ik kan er niet van afzien (je uit bed te halen).

10 Dat is mij een zorg.

11 ghespaen, hapax, afleiding van spanen, verleiden; kan de kledij aanduiden, die ze vlug moet aantrekken.

12 staercke, kracht; gaen op, overgaan tot; op tstaercke gaen, geweld gaan gebruiken (om me te laten opstaan).

[p. 442]

A.

 

Wel an! wel an!

B.

 

Moeten wy te waercke zaen? ⁺

A.

 

Ic zie ghinder leecke en claercken staen, ¹⁷

 

Die ic wil gaen gheven instruccye.

B.

 

Wie dat zy zijn, by mijn induccye

20

Moghen zy alle ter qwalic vaert gheraken. ^19-0

A.

 

Nichte, ic versta my ooc an de zaken;

 

Hoe iongh zy zijn, duer my bedryven zy cloucheyt. ^21-2

B.

 

Dats waer, want ghy zijt Verdwaesde Iongheyt.

A.

 

Dien mynen tronc greyt, vry wel ontwecken magh. ²⁴

B.

25

En al dat ter waerelt lepel lecken magh,

 

Can icze bemaercken, zy werden verbust; ^25-6

 

Tblijct an mynen name.

A.

 

Dats Vieryghen Lust,

 

Gode menyghe ziele ontreckende. ²⁹

B.

30

En ghy zijt met al de waerelt gheckende,

 

Verweckende veil zotten en dwazen,

 

Dat zy naer u int hende moeten razen; ^30-2

 

Ghy contze fazen, en u en verveles niet. ³³

A.

 

Tiansoy, diett niet en can, en speles niet.

35

Men zalze leeren zeere naer my loopen. ^34-5

 

Ic lieghe lueghenen met grooten hoopen,

 

Dies ben ic daghelicx metten ioyeuzen. ³⁷

 

Ic gheslachte alle deis amoreuzen; ³⁸

 

Als zy ghemint en gheclapt hebben int leste:

+ BB 3 r.

17 leecke en claercken (geestelijken), mensen van allerlei slag; ghinder, ginds voor het toneel.

19-0 induccye, niet in MWB = instruccye = leerijnghe 129, onderricht; qwalic vaert, ondergang, rampspoed; moghen, zullen.

21-2 hem verstaen an, verstand hebben van; cloucheyt, listige streken; var. clonckheyt(?), lees bloncheyt, domme dingen, zie 551.

24 tronc, geslacht, soort; dien mynen tronc greyt, wie behagen heeft in mijn soort, in mij; vry, voorwaar; wel ontwecken magh, zal goed wakker worden, van een koude kermis thuiskomen.

25-6 lepel lecken magh, met een lepel eten kan; bemaercken, vat krijgen op; verbust, bedorven? (Rh. Gl.); var. verblust (verblutst), geschonden.

29 ontreckende = onttreckende.

30-2 gecken, spotten; verwecken, maken; dat, zodat; (h)ende; naer u, net als gij; razen, uitspattingen bedrijven.

33 fazen, verdwazen (Rh. Gl.) en ghefaest 52 alleen in deze tekstzie WNT vazelen (II); u en verveles niet, dat vindt ge nooit onaangenaam, daar hebt ge altijd pleizier in.

34-5 tiansoy, bij (Sint) Jans hooi, gebruikelijke uitroep; en speles niet, moet het niet doen; men, hier voor ‘ik’; zeere, hard.

37 ioyeuzen, pretzoekers.

38 Hiervoor ontbreekt de letter B, voor 41 de A!

[p. 443]

40

Die alder zeerst lieght, es verre de beste; ^38-0

 

Zo ben ic ooc, ghy moghet wel weten.

B.

 

Ghy hebter veil bedroghen. ⁴²

A.

 

En ghy bescheten,

 

Die nu ghebeten zijn van dhelsche bezwaer;

45

Kennet, of ghy wilt. ^43-5

B.

 

Ic kent, het es waer;

 

Dies moetty an my u voetzel halen.

A.

 

Dats qwalic verstaen, daer zoudy falen;

 

Ic zalt u wel wijs maken, sust uwen rel. ^48-9

B.

50

Ben ic niet Vieryghen Lust?

A.

 

Iaegh, dat weet ic wel,

 

Die zeer snel zijt op elcken die ghefaest es; ^51-2

 

Maer en dade die iongheyt die verdwaest es,

 

Ghy en zoudt u dies niet connen berommen,

55

Want vieryghen lust moet wt der iongheyt commen;

 

Wat vierigheyt magh wt doude caters smaken? ^53-6

B.

 

Ghenough, vry.

A.

 

Zy mueghen een gambade maken, ⁺

 

Een faus samblant, het schijnt dat zy loeyen. ^58-9

B.

60

Zy doent zo wel, als zijt hem willen moeyen. ⁶⁰

A.

 

Certeyn, vierigheyt moet wter iongheyt groeyen,

 

Byder iongheyt crijghtmen vieryghen lust.

B.

 

Wel, ic accordeirt, laet datte zijn ghesust;

 

Wy en dienen emmer eenen voet verscheen niet. ^63-4

38-0 gheslachten, zijn als; deis amoruezen, die/de vrijers; minnen en clappen, verliefde praatjes houden; de beste, de geliefdste.

42 bedrieghen, misleiden, ook 160.

43-5 beschyten, onteren; byten, kwellen; bezwaer, straf; kennet (beken het) of (als) ghy wilt, is het waar of niet?

48-9 qwalic verstaen, verkeerd begrepen; falen, zich vergissen; wel wijs maken, duidelijk uitleggen; sust (ook 63) uwen rel, schei uit met dat geklets, sla niet zo'n hoge toon aan.

51-2 Iaegh (iae ghy), ja inderdaad; wel, heel goed; snel, fel; ghefaest, zie 33.

53-6 en dade, zonder mij, Verdwaesde Iongheyt; hem berommen + gen., pochen op; smaken, behagen, de moeite waard zijn.

+ BB 3 v.

58-9 gambade, kromme sprong; faus semblant, schijnvertoning; loeyen, brullen? Te overwegen valt ‘gloeien’ (zie MWB geloeit) Al doen ze soms wat wild, dat stelt niets voor, want ze lijken maar te gloeien (en niet het ‘vuur’ van de jeugd te hebben).

60 zo wel, heel goed; t hem moeyen, zijn best ervoor doen.

63-4 iet accorderen, het met iets eens zijn, iets toegeven; datte, emfatische vorm van dat, vgl. ditte 74, 139; emmer niet, in geen geval; dienen, behoren; verscheen, deelwoord, gescheiden = van een 65;

[p. 444]

A.

65

Dats al rene, wy en dienen van een niet,

 

Dus laett ons te gaer hauwen, lieve zustere. ^65-6

B.

 

Dats mijn motijf, dies ben ic te gherustere. ⁶⁷

A.

 

Zo doende hebben wijt al tonzen wensche.

B.

 

Heu, wie comt ghindere?

A.

70

Het dijnct my De Mensche.

B.

 

Het es certeyn waer, zo ic wel wane. ⁷¹

A.

 

Ziett my dien sulfus commen inde bane;

 

Zouden wy hem gheen vruecht connen doen orboren? ^72-3

B.

 

Ziet ditte, Tgheloove comt met lichte voren. ⁷⁴

A.

75

Zulcke amoruesheyt zou my doen verdwazen. ⁷⁵

B.

 

Ic zal dat licht wel wt connen blazen,

 

Dat hy Tgheloove achter zal stellen. ⁷⁷

A.

 

Wy moeten hem ter deghen gaen qwellen,

 

Dat hy ter stont gheleert zy naer ons handt. ^78-9

B.

80

Tsa, tsa, elc wille hem voughen an eenen cant,

 

Dat hy ons nieuwers ontslutzen en magh. ⁸¹

Gheloove.

 

Zuldy wel zien?

A.

 

Ia vry, het es noch schoon dagh.

B.

 

Zaghe hy nu niet, hy zou emmer wel blent zijn. ^82-4

Gheloove.

85

Volght my stautelic; magh ic u ontrent zijn,

 

Niemant en magh u hinderen op der aerden. ^85-6

 

Deze lantaerne es ‘dwoort Gods’ vul waerden,

 

Dat niemant, gheloove hebbende, ghebreict; ^87-8

 

Daer af dat Psalmista in zynen saulter spreict: ⁸⁹

65-6 al rene, (helemaal) in orde; te gaer hauwen, samen blijven.

67 motijf, opvatting; dies ben ic te gherustere, daardoor ben ik des te meer waard.

71 zo ic wel wane, naar ik vast geloof.

72-3 sulfus, sukkel; in de bane commen, aan komen lopen; vruecht orboren, zich aan mingenot overgeven.

74 voren commen, verschijnen; licht, lantaarn, 87.

75 amoruesheyt, aanhankelijkheid; doen verdwazen, gek maken.

77 dat, opdat; achter stellen, 164, 192 = by zyden stellen 98.

78-9 qwellen, in moeilijkheden brengen; naer zijn handt leeren, naar zijn hand zetten.

81 nieuwers, nergens heen; ontslutzen, ontsnappen.
De zinnekens begeleiden het gesprek tussen Gheloove en Mensche met gebaren en onderlinge opmerkingen.

82-4 Kunt ge goed zien? ia vry, allicht; schoon, helder; emmer wel blint, vast stekeblind.

85-6 stautelic, manmoedig; magh ic u ontrent zijn, zolang ik bij u ben; magh u hinderen, kan u deren.

87-8 vul waerde, heerlijk; ghebreecken, in de steek laten.

89 daer af dat, daarover; Psalmista, de psalmist; saulter (souter, psalter) Boek der Psalmen, 458.

[p. 445]

90

Och heere, u woordt dat elcken doet verzoeten,

 

Es eene lantaerne an mijn voeten,

 

Die elcken bevrijdt, dat hy niet qwalic en gaet. ^90-2

 

En neimt daer den stoc, dat ghy te vaster staet,

 

Die heedt ‘betrauwen op God’, dats u bevolen. ^93-4

95

Houddy u daer anne, ghy en mueght niet dolen,

 

Want tgheloove zal u altijts azen. ^95-6

A.

 

Hy zal niet dolen, tlicht en waer wtgheblazen

 

En tgheloove by zyden ghestelt met allen. ^{97-8 +}

B.

 

Dan zal den stoc wten handen wel vallen

100

Van tbetrauwen op God, moghen wy leven. ¹⁰⁰

Mensche.

 

Nu es my verstant van God ghegheven. ¹⁰¹

 

Ic en darf niet sneven ende es my beneven ¹⁰²

 

Gheloove, twelc my es vercnapende

 

Met schoonen lichte, al waer ic slapende; ^103-4

105

Mynen stock, hopic, van vaste betrauwen

 

Zal my wel wter dolijnghen hauwen;

 

Tcleed van innocencyen willic bewaren, ¹⁰⁷

 

Want specialic, naer Davids verclaren, ¹⁰⁸

 

De onnozel zijn, zonder looze perten, ¹⁰⁹

110

Zuver van gronde en zuver van herten,

 

Zullen an trijcke Gods mueghen palen. ^110-1

Gheloove.

 

Gheen andere, dat en magh niet falen; ¹¹²

 

Gods woorden en lieghen te gheenen sayzoene. ¹¹³

90-2 Ps. 119:105; verzoeten, genoegen smaken, gelukkig zijn; an, voor; bevryden, behoeden; dat, opdat; qwalic gaen, afdwalen = dolen 95.

93-4 Zie Ps. 23:4; dats u bevolen, die is voor u, pak aan.

95-6 hem houden an, vertrouwen op; azen, voeden, kracht geven.

97-8 tlicht en waer wtgheblazen, als de kaars niet eerst uigeblazen is; met allen, volkomen.

+ BB 4 r.

100 moghen wy leven, bij leven en welzijn.

101 verstant, begrip.

102 darf, behoef; sneven, falen; ende, omdat; es my, lees my es (var.).

103-4 vercnapen, van dienst zijn; slapen, dommelen, niet opletten.

107 willic bewaren, zal ik rein houden; tcleed van innocencyen (eenvoud, bescheidenheid, onschuld) draagt Mensche dus wanneer hij opkomt.

108 specialic, in het bijzonder; verclaren, uiteenzetting; Ps. 24:4.

109 de, die; onnozel, onschuldig; looze perten, bedrieglijke streken.

110-1 zuver van gronde en zuver van herten, rein tot op grond van mijn hart? De psalmtekst heeft: rein van handen en zuiver van hart. Waarschijnlijk las de drukker hande(n) als gronde; palen, deel hebben aan.

112 en magh niet falen, kan niet missen, staat vast.

113 Ps. 89:35, 36 en overeenkomstige plaatsen; te gheenen sayzoene, nooit.

[p. 446]

Mensche.

 

Maer naer dat ic ben ghestelt te doene

115

Mijn pilgrymage, dit dijnct my groot abuus ^114-5

 

Dat ic hier twee weghen vinde; ic ben confuus,

 

Deis zake en zaghic niet te verstane. ^116-7

Gheloove.

 

Daer en zijn maer twee weghen te gane:

 

Den eenen die leedt ter eeuwygher doot

120

En den anderen in Abrahams schoot. ^119-0

 

Ziet dat ghy noch ter rechter hant met doluere,

 

Noch ter slijncker hant en keert; gaet effen duere,

 

Zo werdy Gode langhs zo ghenamere. ^121-3

Mensche.

 

Den eenen wegh dijnct my emmer beqwamere;

125

Of ic dien ghijnghe te mynen wensche? ^124-5

Gheloove.

 

Daer es eenen wegh, de ghuene die den mensche

 

Goet ende rechte dijnct, zonder ficcye,

 

Maer thende leedt hem ter malediccye;

 

Ic biddu en wilt mijn leerijnghe niet haten. ^126-9

Mensche.

130

Zo zal ic dien gheplaenden wegh dan laten

 

En dezen leelicken stranghen wegh beterden, ^130-1

 

Paventuere oft my zaligh moghte werden? ¹³²

114-5 naer dat, gezien dat; ghestelt ben te doene, moet doen; dijnct, dunkt; abuus, verwarrende zaak.

116-7 confuus, in de war; en zaghic niet te verstane, kon ik niet begrijpen.

119-0 deeuwighe doot, de verdoemenis; Abrahams schoot, de hemelse zaligheid, Luc. 16:22.

121-3 met doluere, tot uw verdriet; slijncker, linker; keeren, zich wenden; effen duere, rechtuit; langhs zo ghenamere, hoe langer hoe welgevalliger.

124-5 emmer beqwamere, bepaald gemakkelijker; of ic, als ik.

126-9 de ghuene, de gindse; ficcye, bedrog; malediccye, vervloeking (door God); en wilt niet haten, luister vooral naar.

130-1 gheplaent, glad, effen; leelic, slecht; stranghe, smal; beterden, betreden.

132 Paventuere, lees Op aventuere (in de hoop dat het).
Als Mensche vertrekt, spreken de zinnekens hem aan. Gheloove probeert nog invloed te houden, maar vergeefs. Op het toneel is het begin van de twee wegen te zien, de ene vlak, de andere steil en met steenblokken.

[p. 447]

⁺

Gheloove.

 

Tzal al verzoeten, al maght eerstwarf rabbot zijn. ¹³³

A.

 

Wildy aldaer, vriendt?

Mensche.

135

Ia ic.

B.

 

Zo moetty wel zot zijn

 

Dat ghy gaet zo stranghen wegh met ghewelde,

 

En ghy zonder dangier mueght plat gaen te velde;

 

Dus biddic, dat ditte niet en ghebuere. ^134-9

Mensche.

140

Ten baett niet, ic moeter nochtans duere; ¹⁴⁰

 

Ic en vreeze gheenen aerbeyt noch dangier.

A.

 

Maer de meeste menighte gaet al hier;

 

Lettel yemandt can al daer passeren,

 

Om de vyanden die den wegh occuperen. ^142-4

B.

145

En die daer duer wilt zonder dacye, ¹⁴⁵

 

Hy en heift niet dan groote tribulacye, ¹⁴⁶

 

Onghegroet, veil catyvigheyt onghepayziert,

 

Nieuwers haerbaerghe, ooc ongheayziert. ^147-8

A.

 

Doet onzen raedt, of ghy doet als de slichte. ¹⁴⁹

Gheloove.

150

Och Mensche, ziet dat ghy wandelt met lichte

 

Inden dagh, dat ghy u niet en offendeirt; ^150-1

 

Ziet dat ghy u met tgheloove zo regeirt, ¹⁵²

+ BB 4 v.

133 verzoeten, makkelijker worden; eerstwarf, in het begin; rabbot, adjectief, woest, moeilijk begaanbaar, vgl. het substantief, onder andere ruziemaker, kwelduivel; WNT beschouwt het woord hier als een substantief.

134-9 aldaer, daarheen; met ghewelde, moeizaam; en ghy mueght, terwijl ge kunt; dangier, gevaar, moeite = aerbeyt, 141; bidden, aandringen op.

140 ten baett niet, dat heeft geen zin; duere, doorheen, langs.

142-4 meeste, grootste; lettel yemandt, bijna niemand; vyanden, rovers; occuperen, bezet houden.

145 zonder dacye? Lees fundacye (var.), fundament? Hier kan gedacht zijn aan het geloof, dat in middeleeuwse godsdienstige geschriften het fundament van een leven naar Gods wil genoemd wordt, zie bijv. Audenaerde 47. Mensche heeft immers het geloof weggejaagd. Toch is dit een onwaarschijnlijke uitspraak voor Vierighe Lust. Er lijkt een versterkende bepaling bedoeld als ‘vast en zeker’.

146 tribulacye, narigheid, moeilijkheden.

147-8 (Want hij is er) niet welkom, ondervindt er veel ellende, verkeert steeds in onrust, vindt nergens onderdak en blijft zonder onthaal of verzorging.

149 als de slichte, dom.

150-1 met lichte inden dagh, bij daglicht; hem offenderen, zich stoten.

152 hem regeren, zich gedragen; met tgheloove, door, uit het geloof.

[p. 448]

 

Dat uwen stoc wten handen niet en valle;

 

Wacht u van qwaen raedt en van dien gheschalle, ^154-5

155

Want ic duchte, zy zouden u bedrieghen int hende. ¹⁵⁵

B.

 

Wy en mueghen niet lieghen; ¹⁵⁶

 

Doet naer ons advijs, ghy en zult gheen quaet doen. ¹⁵⁷

Mensche.

 

Ic zoude om een haer ulier raedt doen,

 

Want ic zie dat ghy waer zeght voor mijn oghen. ^158-9

Gheloove.

160

Och Mensche, ghy werdt zo daerlic bedroghen;

 

Laetze varen, of het werdt u lachtere. ¹⁶¹

De mensche.

 

Gheloove, terdt een lettel achtere;

 

Ic moet my bevroen, tzijn te goe ghezellen. ^162-3

Gheloove.

 

Gady tgheloove dan achter stellen,

165

Het licht zal wtgaen en teenegaer verdwynen.

A.

 

Ia wel, de zonne zal noch langhe schynen;

 

En al waert nacht, wy en zullen van hem niet scheen, ⁺

 

Al zouden wy hem met tortsen thuus leen. ^165-8

Mensche.

 

By ghaere, al zoudt my berauwen int leste, ¹⁶⁹

170

Ic zal ulier raedt doen.

B.

 

Tes verre tbeste;

 

Ghy mueght in dezen wegh gaen met playsancen.

A.

 

Men zouder by naes met zocken op dansen,

 

Zo heffen gaetmen hier, zonder eenigh belet. ^172-4

154-5 hem wachten van, zich hoeden voor; dat gheschal, wat zij zeggen.

155 Lees om het rijm int hende bedrieghen (var.).

156 Toespeling op 113.

157 ghy en zult gheen quaet doen, dan handelt ge goed.

158-9 om een haer, voor een kleinigheid, graag; waer, de waarheid.

161 het werdt u lachtere, ge zult uzelf te schande maken.

162-3 terdt een lettel achtere, ga wat achteruit; hem bevroen (bevroeden), nadenken, WNT: zekerheid van iets krijgen; goe ghezellen, betrouwbare knapen.

+ CC 1 r.

165-8 teenegaer, helemaal; scheen van, in de steek laten; zouden wy hem thuus leen, moesten we hem naar huis brengen.

169 by ghaere, verkort uit by ons Heren ghaere, bij Gods wil, bij God.

172-4 (gaen) in, op, langs; met playsancen, voor uw pleizier; by naes, bijna; zocken, stoffen muilen; belet, moeilijkheid; (h)effen.

[p. 449]

Mensche.

175

My dijncke ic ben op dezen wegh bet

 

Dan op den anderen.

B.

 

Dats goet te wetene. ^175-7

A.

 

Tsa, ghy moet u gaen voughen te gaen etene

 

In een eerbaer plaetze met ons beeden. ^178-9

Mensche.

180

Waer zou dat zijn?

B.

 

Daer wy u zullen leeden,

 

Vreest gheen dangier, wy en zoucken niet dan iolijt.

Mensche.

 

Ic zoude my schamen: ic ben int habijt

 

Zo povere, dat my langhs zo zeer verleedt. ^183-4

A.

185

Zijt te vreden, ghy werdt al anders ghecleet; ¹⁸⁵

 

Dus te gane en zoudy niet behaghen ¹⁸⁶

 

Der waerdinnen.

Mensche.

 

Maer ic moet teerst vraghen

 

Waer ic gaen zoude by uwer gracyen? ^188-9

B.

190

Waer?

A.

 

Inden ‘poel van desperacyen’. ¹⁹¹

Gheloove.

 

Daer comt de mensche toe, die achter stelt ¹⁹²

 

Tgheloove.

B.

 

Zwijght, dat ghy ons niet en qwelt,

195

En pact u duere met uwen broetzele. ^194-5

Mensche.

 

Wie es daer, waerdinne?

A.

 

Der Zonden Voetzele,

 

Smenschen behoetzele voor al dat hem daert. ^197-8

175-7 my dijncke, me dunkt; bet, beter af; dats goed te wetene, inderdaad.

178-9 hem voughen met, meegaan met; eerbaer plaetze, nette gelegenheid.

183-4 povere int habijt, armoedig in de kleren; dat my langhs zo zeer verleedt, wat me steeds erger tegenstaat (veel gewoner is meer voor zeer)’.

185 te vreden, gerust; al, helemaal.

186 Versmelting van Dus (zo)te gane en zoude met Dus gaende en zoudy.

188-9 teerst, eerst; by uwer gracyen, met uw verlof (bij vraghen).

191 poel, diepte, afgrond, vgl. poel des vuurs, Op. 19:20; desperacye, wanhoop.

192 daer ... toe, zover komt het met.

194-5 dat ghy ons niet en qwelt, en val ons niet lastig; hem duere packen, maken dat men wegkomt; broetzele, de onaangename dingen die iemand uitbroedt, streken, ook 389, 555.

197-8 voetzele, betrokken op een persoon: voedster, bevorderaarster; zo behoetzele voor, beschermster tegen.

[p. 450]

Mensche.

 

En die hebbic over langhe tijt beghaert. ¹⁹⁹

B.

200

Ghy zyter ooc ten huuse lief en waert. ²⁰⁰

⁺

Mensche.

 

Waer of? kent zou my?

A.

 

Veil meer dan ghy waent.

B.

 

Tes al van u dat zou daghelicx vermaent;

 

Dus doet wt dat cleedt van innocencyen

205

En anvaerdt dat cleedt van preeminencyen; ^203-5

 

Maect u zelven groot, ziet dat ghy u daertoe gheift,

 

Zo werdy verheven voor al dat leift.

 

Doet onzen raedt, zo steldy u tot vruechden. ^206-8

Gheloove.

 

O Mensche, gady u ontcleen van dueghden?

210

Tlicht gaet nu wte, werdy zo coene. ^209-0

A.

 

Wy hebben hier met gheen licht te doene, ²¹¹

 

Wy zullen zonder licht wel gheraken ^210-2

 

Daer wy zijn willen.

B.

 

Gurdt dit mes an van wraken;

215

Waert den palstre, dat ghy daer an niet en ghelooft. ^214-5

A.

 

Neimt die mutse met die plume op thooft ²¹⁶

 

En ghenaert u niet meer metten innocenten. ²¹⁷

 

Men moght u by gans bloc nu niet vergenten, ²¹⁸

 

Alle ghenoughte zal op u welven, ziet;

220

Voughter u toe. ^219-0

199 over langhe tijt, al heel lang; eenen beghaeren, naar iemand verlangen.

200 lief en waert, zeer gezien.

+ CC 1 v.

203-5 vermanen van, spreken over; anvaerden, aantrekken; preeminencye, hovaardij.

206-8 groot, voornaam; hem gheven tot, zich toeleggen op; hem stellen tot, zich richten op.

209-0 ontcleen, ontkleden; coene, vermetel.

211 te doene hebben, nodig hebben.

210-2 waer of, waardoor; zou, zij, passim; veil meer, veel beter.

214-5 mes van wrake, dolk van de vergelding; wœren, wegdoen; palstre, pelgrimsstaf, ghelooven an, vertrouwen op.

216 mutze met die plume, baret met een veer, zoals de heren droegen.

217 hem ghenaeren metten innocenten, omgaan met de eenvoudigen, contrasterend met 1 Cor. 5:11.

218 enen vergenten, iemand mooier maken, Kil. concinnare-niet ‘m. denken’ (Rh. Gl.); gans bloc, Gods beeld? Vgl. blocsant, heiligenbeeld. In de nadruk het gewonere bloet.

219-0 ghenoughte, genot; welven op, neerdalen op, ten deel vallen; hem voughen tot, zich gedragen naar.

[p. 451]

Mensche.

 

Ic en kenne my zelven niet.

B.

 

Het zal, zec, al commen tuwen wille. ^221-2

Mensche.

 

Met dezen messe schijn ic den qwaen gille; ²²³

 

Nu en vreeze ic niemande ten beghinne. ²²⁴

A.

225

Laet ons nu voort gaen.

B.

 

Hier es de waerdinne,

 

De schoonste minne, naer elcx betamen, ²²⁷

 

Diemen vindt.

Mensche.

 

Maer hoort hier, zal ic my niet schamen? ²²⁹

A.

230

Neen ghy vry, en maect daer af ghen ruze, ²³⁰

 

Zijt onbeschaemt.

B.

 

Ghy zyter al kint ten huse,

 

Dat weet ic wel. ^232-3

Mensche.

 

Ic twyfel. ²³⁴

A.

235

Dat hebdy vast. ²³⁵

B.

 

Waerdinne, wy brijnghen met ons eenen gast, ²³⁶

 

Maer hy es beschaemt, dwelcke ic stille romme. ^{237 +}

Derzonden voetzele.

 

Wie eyst? ²³⁸

A.

 

De Mensche.

221-2 kennen, herkennen; zec (zeg), tussenwerpsel; wille, wens.

223 schynen, gelijken; den qwaen gille, een doordraaier.

224 nu ten beghinne, van nu af.

227 minne, liefje; betamen, behagen.

229 hem schamen, zich verlegen voelen; onbeschaemt, 231, onbeschroomd.

230 vry, voorwaar; ghen (lees gheen) ruze, geen ruzie, moeilijkheden.

232-3 al, volkomen; wel, zeker.

234 twyfel, rijm van bijtoon op hoofdtoon.

235 dat hebdy vast, daar kunt ge op aan.

236 gast, gast in de herberg, vreemdeling op aarde.

237 dwelck ic stille romme, wat ik prijzend bescheiden noem.

+ CC2r.

238 eyst, is het.

[p. 452]

Der zonden voetzele.

240

Hy es willecomme.

 

O Mensche die ic in alder tijt belaghe,

 

Het es doch al naer u dat ic vraghe,

 

By nachte, by daghe, zonder eenigh respijt. ^241-3

 

En teenen teecken dat ghy my willecom zijt,

245

Zo moet ic u naer mijn verlanghen

 

Eens vriendelic cussen an u wanghen.

 

Comt naer, biddic by uwer gracyen, ²⁴⁷

 

In mijn huus ‘den poel van desperacyen’,

 

Daer u Der Zonden Voetzele in brijnghen zal. ²⁴⁹

Mensche.

250

Och, ic weet niet hoe ic my bedwijnghen zal,

 

Ic zou sprijnghen al van vieryghen luste.

B.

 

Eyst niet fraey dat zou u alzo custe?

A.

 

Dit zijn vry van haer daghelicxsche perten. ^252-3

Mensche.

 

Dien cus ghijngh tot inden put van mijnder herten.

B.

255

Wat zal zou bedryven, waerdy ghezeten! ^254-5

Der zonden voetzele.

 

Tsa, tsa, mijn heeren, laet ons gaen eten;

 

Maect u bee van dienste, alzoot betaemt. ²⁵⁷

 

Comt, zitt hier mijn lief, en weist niet beschaemt;

 

Ghy en moght ter waerelt niet willecommer zijn. ^258-9

A.

260

Hier es ghereedtschap.

B.

 

Daer es broot.

A.

 

En daer es wijn.

B.

 

Daer es een lecker morseelkijn. ^260-3

Der zonden voetzele.

 

Curt en qwick.

A.

265

Ysa, tsa, tsa, dient hem van dalder beste stick.

241-3 in alder tijt, voortdurend; belaghen, (dubbelzinnig) trachten te ontmoeten en een hinderlaag leggen; doch, toch; al, aanhoudend.

247 naer commen, binnenkomen.

249 daer in, in desperacyen.

252-3 fraey, heerlijk; van haer perten, haar manieren, listen.

254-5 put, diepste, waerdy ... ghezeten, als ge bij haar zoudt wonen.

257 Tegen de zinnekens; bee, beiden.

258-9 zitten, gaan zitten, ook 273; ter waerelt, waar ook.

260-3 ghereedtschap, eetgerei; morseelkijn, hapje.

[p. 453]

Der zonden voetzele.

 

Ziet mijn lief, daer es wat goets voor uwen tant. ^264-6

Mensche.

 

Hey, ic danck u, lief.

Der zonden voetzele.

 

Maect goe chiere.

B.

 

Ghy zijt haer qwant,

270

Den besten callant. ^{268-0 +}

Der zonden voetzele.

 

Ghy doet mijn bloet verhitten.

Gheloove.

 

Zal ic hier blyven staende?

A.

 

Tian, ghy mueght zitten

 

Of ligghen daer buten yewers int groene, ^273-4

275

Tot datmen u roupt.

Gheloove.

 

Het gaet hier over noene. ²⁷⁶

Mensche.

 

Men zal u roupen, alsmen u wilt hebben.

B.

 

Zitt hem by en verwaermt zijn rebben ²⁷⁸

 

En brijnght hem een kiexkin. ²⁷⁹

Der zonden voetzele.

280

Ic en zalt niet laten.

Mensche.

 

Wat ghy my brijnght, ic en zals niet haten; ²⁸¹

 

Al droncty met vaten, ten es al maer spel. ²⁸²

264-6 curt en qwick, snel; Ysa, lees Tsa; dienen van, voorzien van; voor uwen tant, om te eten.

268-0 goe chiere maken, zichzelf te goed doen, 297; qwant, vriend; den besten callant, de liefste gast.

+ CC 2 v.

273-4 Tian, bij de heilige Johannes; zitten, ligghen, gaan zitten, liggen; yewers, ergens.

276 het gaet hier over noene, het wordt nu al middag, het is tijd voor Mensche om verder te gaan.

278 zitt hem by, ga dicht bij hem zitten - met toespeling op hoereren; rebben, ribben, lichaam.

279 kiexkin (kuikentje), lees reysken (var.); brijnght hem een reysken, drink hem eens toe.

281 uw dronk zal ik graag beantwoorden.

282 ten es al maer spel (gekheid)-Mensche pocht dat hij veel hebben kan.

[p. 454]

Der zonden voetzele.

 

Tooght lust nu, sust nu, dit comt op u vel snel; ²⁸³

 

Achtet, wachtet van dezen edelen traen zaen. ²⁸⁴

Mensche.

285

My durst nu, dus blust nu mijn gheqwel fel. ²⁸⁵

Der zonden voetzele.

 

Tooght lust nu, sust nu, dit comt op u vel snel,

 

Cust nu en rust nu, men kent uwen rel wel, ²⁸⁷

 

Verzachtet, verpachtet vry onbelaen waen. ²⁸⁸

Mensche.

 

Heyda, heyda, laet ons in vruechden gaen baen,

290

Wy en staen nu onder niemants correccye. ^289-0

Der zonden voetzele.

 

Tooght lust nu, sust nu, dit comt op u vel snel;

 

Achtet, wachtet van den edelen traen zaen. ^283-292

A.

 

Ghy zijt puer van een goe compleccye.

B.

 

Dat bekendic alzo zaen als ic hem zagh. ^293-4

Mensche.

295

Niet voor vroylic zijn alzo langhe alsmen magh; ²⁹⁵

 

Ten comt niet allen dagh tonzen ayze.

283 sussen, kalm zijn; enen op zijn vel (huid) commen, iemand aanpakken; snel, hevig.
Toon je verlangen, maar blijf kalm, want dit (drankje) zal je stevig aanpakken.

284 achten, oppassen; wachten, zich hoeden voor; traen, vocht; zaen, nu.
Wees voorzichtig, pas op voor dit edele vocht.

285 Ik heb dorst, maak een eind aan die hevige kwelling.

287 custen, tevreden stellen; rusten, ophouden.
Stel me tevreden (schenk in) en praat niet meer, ik weet best wat je zeggen wilt.

288 verzachten, bedaren, lief zijn; verpachten, wegdoen, laten varen? waen, verkeerde mening; vry onbelaen, onbezorgd.
Wees lief voor me en laat zonder zorg je verkeerde mening varen.

289-0 in vruechden gaen baen (lees baen gaen), pleizier maken; correccye, strafbevoegdheid.

283-292 Het volgende rondeel met binnenrijm en alle rijmen dubbel, is verkeerd afgedrukt: 291/2 moet voor 289-0 gelezen worden; dan vinden de weesrijmen van 290 en 293 elkaar weer. Hieruit volgt, dat 287-8 door Mensche wordt gesproken. Der Zonden Voetzele zegt het hele en het halve refrein, Mensche de halve en de hele strofe, een meer voorkomende verdeling in dialogische rondelen. Mensche is overmoedig, Der Zonden Voetzele vuurt hem door terughouding aan; daardoor zou men in 283 eerder toomt (bedwing) verwachten dan toogh.

293-4 compleccye, aard; puer, in alle opzichten; bekennen, begrijpen.

295 niet voor (niets boven) vroylic zijn, Pred. 3:12, 22, een vaak aangehaalde tekst. Mensche past vroylic onbijbels toe; mueghen, kunnen.

[p. 455]

Der zonden voetzele.

 

Maect goe chiere binnen dezen palayze. ^296-7

Mensche.

 

Ic moet u eens cussen in teecken van payze. ⁺

Der zonden voetzele.

 

Ghaerne lief, gheift daer op een vriendelic smacxken. ^298-9

A.

300

Te wyle zy cussen, ic brijnght u een bacxken. ³⁰⁰

B.

 

Te gaer wt, eer dat zijt werden gheware! ³⁰¹

Mensche.

 

My dijncke, ic zitte inder vruechden schare. ³⁰²

A.

 

Ziet hoe zy elcanderen beminnen.

Der zonden voetzele.

 

Haelt noch een versch.

B.

305

Gaet buten, gaet binnen. ^304-5

A.

 

Wy en mueghen an ons gasten niet veil winnen. ³⁰⁶

Mensche.

 

Hy en slaet eenen verlorenen clap niet. ³⁰⁷

B.

 

Heyda, zeck, daer es een ander sap, ziet,

 

Den tap riet dat wy zeer zouden drijncken. ^308-9

Der zonden voetzele.

310

Tsa, tsa, tsa, tsa, wilt dat bacxkin vul schijncken.

Mensche.

 

Laet nu zijncken, zeck, dat edel traeynkin. ³¹¹

296-7 tonzen ayze commen, naar onze wens gaan; palays, woning.

+ CC 3 r.

298-9 in teecken van payze, als bewijs van vriendschap; smacxken, kusje.

300 Contaminatie van ic brijnght u en ic brijnghe u een bacxken (bekertje), beide: ik drink op u.

301 te gaer wt, samen, tegelijk (snel) leegdrinken.

302 zitten inder vruechden schare, volop genieten.

304-5 een versch, een nieuwe kan; gaet buten, gaet binnen, toe maar?

306 gasten, slempen; winnen an, voordeel hebben van N.B. ons lijkt verlezen voor haer (van hen krijgen we niets).

307 niet eenen verlorenen clap slaen, de waarheid zeggen.

308-9 een ander sap, nieuwe drank; tap, tapkraan; zeer, vlug; zullen, moeten.

311 zijncken, naar binnen vloeien; traeynkin, diminutief van traen 288 met mouillering.

[p. 456]

Der zonden voetzele.

 

Het comt u!

Mensche.

 

Ic maerct,

A.

 

Dat lecker zaeynkin. ^312-4

Der zonden voetzele.

315

Verpruelt u;

Mensche.

 

Ic zal;

B.

 

Twerdt tuwaerts gheneghen. ^315-7

Der zonden voetzele.

 

Somt nu;

De mensche.

 

Het waerct

A.

320

In dit edel baeynkin. ^318-0

Der zonden voetzele.

 

Het comt u!

Mensche.

 

Ic maerct,

B.

 

Dat lecker zaeynkin.

Der zonden voetzele.

 

Beromt u;

⁺

De mensche.

325

Verstaerckt

A.

 

Tot dat vulle maeynkin. ^324-6

312-4 Het comt u, ziedaar (reikt een beker over); ic maerct, ik proef het, voor: dank u; dat lecker zaeynkin, die heerlijke drank; zaen, room, hier drank, wijn.

315-7 Verpruelt u-het rijm eist verprult-verkwik u (zie Rh. Gl. verpruelen en verpruetelen); gheneghen, buigend (vriendelijk) aangeboden.

318-0 Somt nu, wissel drinkend een kus met me; het waerct die kus voel ik; in dit edel baeykin, (de wijn voel ik) langs dit lekkere weggetjevan lippen tot maag.

+ CC 3 v.

324-6 Beromt u, wees parmantig, doe als een groot heer; verstaerckt, wees flink, vat moed; tot dat volle maeynkin, tot het volle maan is, tot je je verstand verliest.

[p. 457]

Der zonden voetzele.

 

Smult nu;

Mensche.

 

Twordt al

B.

 

In dbeste ghesleghen. ^327-9

Der zonden voetzele.

330

Het comt u!

Mensche.

 

Ic maerct,

A.

 

Dat lecker zaeynkin.

Der zonden voetzele.

 

Verpruelt u;

Mensche.

 

Ic zal;

B.

335

Twerdt tuwaert gheneghen. ^312-335

Der zonden voetzele.

 

Wy zijn emmer nu dus verre bedeghen,

 

Ic hebbe vercreghen met dezen dijnghen

 

Eenen gheest. ^336-8

Mensche.

 

Willen wy een liekin zijnghen,

340

Dat wy verblyen moghen te dezen tyen?

Der zonden voetzele.

 

Dat en mueghen wy niet laten lyen;

 

Ic doe met u, al zaten wy op strate. ^340-2

327-9 Smult nu, geniet ervan; twordt al, dat doe ik; (twordt al) in dbeste ghesleghen, vat het goed op, geniet ervan.

312-335 Drinkrondeel, elk vers over drie personen verdeeld. Der Zonden Voetzele begint, Mensche reageert, een zinneken sluit parodiërend af. Hier volgt een poging tot verduidelijking.

336-8 emmer, in elk geval; bedeghen, gekomen; eenen gheest vercryghen, de geest krijgen, aangeschoten raken?

340-2 dat wy moghen verblyen, om uiting te geven aan onze vreugde; laten lyen, voorbij laten gaan; strate, openbare weg.

[p. 458]

Mensche.

 

Nu wel dan, houdt ghylien bee de mate.

A.

 

Wy zullenze op dezen kaerf kaerven. ³⁴⁴

☞ Hier zijnghen De Mensche en Der Zonden Voetzele.

345

Mijn liefte lief

 

Dat noyt mijn herte bezief, ^345-6

 

Zes al int herte, alst past by apetyte; ³⁴⁷

 

Zou blust meskief

 

Van mijnder herten grief,

350

Anhoortze dat ic nu daerlic cryte; ^348-0

 

Qwijtze haer zelven, zen eyst maer qwyte. ³⁵¹

Consciencye.

 

O Mensche, hoe zitty nu, Gode te spyte, ³⁵²

 

Elcken te verwyte die dueghdelic leven;

 

Elaes, waer toe hebdy u nu begheven?

355

Deeuwigh leven es u nu duchtelic nakende. ^354-5

A.

 

Wat es de commere al mesbaers makende!

 

Hy en es noch maer smakende iolijt en spel.

B.

 

Heft u van hier, dat raden wy u wel. ^356-8

Der zonden voetzele.

 

Dijncket u nu tijt van penitencye? ³⁵⁹

Consciencye.

360

Och lacen, ic ben zijn consciencye,

 

Ic en ben baetzouckere noch schumere.

A.

 

Zijn consciencye es veil gherumere,

 

Dus vliet van hier, ghy zijt veil te nauwe.

B.

 

Hy en kent u niet, dat zwaeric op mijn trauwe.

Der zonden voetzele.

365

Dijn prezencye en can hem niet ghenoughen. ^361-5

344 We zullen ze op deze stok met inkepingen aangeven (met opzettelijke misvatting van ‘mate’). Na 344 ontbreekt een vers van B.

345-6 liefte, lees liefste (var.); noyt, ooit; beseffen, leren kennen.

347 zes (ze is) al int herte, de spreuk van Caprijcke; alst past, by apetyte, de spreuk van de Fonteine, hier: zoals vanzelf spreekt, wanneer men verliefd is.

348-0 meskief van mijnder herten grief, mijn verschrikkelijk harteleed; anhoortze ... cryte, wanneer ze me hoort wenen, klagen.

351 hem qwyten, doen wat verwacht wordt; zen (ze en) eyst maer qwyte, dan is ze van mijn geklaag af.

352 te spyte = te verwyte 353, tot smaad.

354-5 elaes = lacen 360, helaas; duchtelic, angstwekkend; naken, nabijkomen; leven, lees sneven.

356-8 commere, bemoeizieke vrouw; iolijt = spel, pleizier; smaken, genieten (het eeuwig leven is nog ver); heft u van hier = vliet 363; wel, met klem.

359 is dit nu een ogenblik voor boetedoening.

361-5 baetzouckere, voordeelzoeker; schumere, klaploper; nauwe, streng; op mijn trauwe, op mijn woord; ghenoughen, verheugen.

[p. 459]

Consciencye,

 

Lieve Mensche, wilt u tot Gode voughen,

 

Of ic moet u wroughen, tuwer verzeerijnghe. ^366-7

 

Hier comt Redene ende Zalyghe Leerijnghe,

 

Die my, hopic, niet en zullen laten;

370

Haerlier instruccye zal den mensche baten,

 

Al waer hy verwaten, buten Gods gracye. ^369-1

Zalyghe leerijnghe.

 

Vrau Redene, wat hoor ic lamentacye!

 

Darguwacye doet my verwondert wezen. ^372-3

Redene.

 

Zalyghe Leerijnghe, vriendt Gods gheprezen,

375

Al en commet niet iuustigh tonzen wensche,

 

Het es de consciencye vanden mensche

 

Die haer tot drucke pijnt te bestedene. ^375-7

Conscyencye.

 

O Zalyghe Leerijnghe en vrau Redene,

 

Wilt doch met druckyghen ooghen anmaercken

380

Dabuzelicke enorme ghewaercken

 

VanDen Mensche, met diligencyen. ^379-1

 

Hy was eerst inden staet van innocencyen,

 

Tgheloove hebbende en zijn ghestichte,

 

Dat hem metten woorde Gods voren lichte. ^383-4

366-7 hem voughen tot, gaan tot, Jac. 4:8; wroughen, aanklagen; verzeerijnghe, verdriet.

369-1 niet laten, bijstaan; haerlier (lieder), hun; verwaten, vervloekt; buten Gods gracye, van Gods genade vervallen, 424.

372-3 lamentacye, geweeklaag van C; arguwacye, bewogen woorden.; verwondert, nieuwsgierig.

375-7 iuustigh, precies; niet-, helemaal niet; (hem) pynen, iets met kracht doen; (hem) besteden, zich overgeven aan.
Het gaat hier helemaal niet goed, het geweten van Mensche is heel erg verdrietig.

379-1 druckigh, bedroefd; anmaercken, aanschouwen; abuzelick, ergerlijk; enorm, buitensporig (vroegste plaats); ghewaercken, daden; met diligencyen, aandachtig-bij anmaercken.

383-4 en, lees in (var.) tot; ghestichte = ghestichtijnghe, Axcele 325, stichting, hulp; voren lichten, bijlichten.

[p. 460]

385

Twee weghen ziende, zeer gheabuzeirt

 

Heift tzijnder onzaligheyt gheadhereirt ^385-6

 

Verdwaesde Iongheyt en Vieryghe Lust

 

Die niet ghecesseirt en hebben noch gherust,

 

Zy en hebben hem broght met haren broetzele

390

Tzijnder qwalic vaert byDer Zonden Voetsele, ^{388-0 +}

 

Inden ‘poel van desperacyen’; och, och, och,

 

Tgheloove es achter ghestelt; zitt hy noch? ³⁹²

 

Tlicht es wte, wie zal zynen commer stelpen?

Zalyghe leerijnghe.

 

Wy zullen u by staen.

Redene.

395

Wy zullen u helpen. ^372-395

A.

 

Waer om verzuchty? ^{396 396}

B.

 

Waer om wildy trueren?

Der zonden voetzele.

 

Maect eenen moet en vreest gheen dolueren,

 

U en zal niet ghebueren by zondere. ^389-9

Zalyghe leerijnghe.

400

O Mensche, twy houdy u Redene tondere

 

Es ditte ghewrocht naer Tgheloofs advijs? ^400-1

Redene.

 

Hoort naer Zalyghe Leerijnghe, zydy wijs,

 

Keert u tot God, en verzucht om u ghebreken.

A.

 

Wat wildy veil cauten, hy en zal niet spreken; ^403-4

405

Dus trect van hier.

Zalyghe leerijnghe.

 

Waer es zijn sprake bleven?

B.

 

Hy heift ons procuracye ghegheven;

 

Ghy mueght wel verfyghen, zynen mont es in tslot. ^407-8

385-6 abuzeren, in de war brengen; heift (hy) gheadhereirt, heeft hij zich aangesloten bij, 552.

388-0 cesseren = rusten, ophouden; zy en, of ze, voordat ze; broetzele 195; qwalic vaert, 20.

+ CC 4 v.

392 achter stellen, 77; zitt hy noch, is Mensche daar nog.

372-395 Een gesprek terzijde tussen Conciencye, Redene en Zalyghe Leerijnghe.

396 vlg. Zalyghe Leerijnghe en Redene richten zich tot Mensche.

396 verzuchten, diep zuchten, 403.

389-9 eenen moet maken, moed scheppen, 438; doluere, verdriet; niet, niets; by zondere, adverbium, in het bijzonder (stoplap).

400-1 twy, waarom; tondere houden, onderdrukken; advijs, raad; wercken, handelen, leven.

403-4 ghebrec, zonde; cauten, praten, kletsen.

407-8 procuracye, volmacht; verfyghen, er vandoor gaan; int slot, op slot.

[p. 461]

Redene.

 

Och Mensche, kaert u tot den ontfermertyghen God,

410

Al hebdy buten redene gheleift.

 

Hy es alleene die de zonden vergheift;

 

Hoemen heift ghesneift, groot es zijn ghenade. ⁴¹²

Mensche.

 

Och Redene, ic duchte het werdt te spade, ⁴¹³

 

Ic zie nu de doot voor mynen ooghen;

415

God en willes niet langher ghedooghen. ⁴¹⁵

 

Ic en hebbe de zonden niet willen haten,

 

Nu zullen zy my, eer icze zal laten.

 

Al mijn cracht faelgiert my, ic ghevoelt lanx zo bet. ^416-8

Der zonden voetzele.

 

Tes beter verfyghen wy zonder trompet.

A.

420

Met een schete voor dhaerbaerghe. ^419-0

B.

 

Zo wy pleghen.

 

Daer werter noch eer langh int netkin ghecreghen. ⁴²²

⁺

Mensche.

 

Lacen, wachaermen, eyst hier op bedeghen? ⁴²³

 

Nu blyvic alleene, buter gracyen,

425

Inden diepen poel van desperacyen.

Hope.

 

Wat hoor ic al gheschals vul tribulacyen? ⁴²⁶

 

Hier staet Zalyghe Leerijnghe bedrouft,

 

Met vrau Redene die hulpe behouft,

 

En de Conscyencye vanden mensche.

430

Elaes, my dijncke dat ic nu verhensche; ⁴³⁰

 

Hy leyt in desperacyen versmaght. ⁴³¹

412 hoe men heift ghesneift, hoe diep men gevallen is.

413 werden, zullen zijn.

415 ghedooghen + genitief, verdragen.

416-8 my, lees my doden (var. dooen, doon), mij vernietigen; laten, zich afkeren van; faelgieren, ontvallen; lancx zo bet, hoe langer hoe meer.

419-0 zonder trompet, stilletjes (met stille trom); voor dhaerbaerghe, als dank voor verblijf en onthaal.

422 binnenkort worden er wel weer in ons net gevangen.

+ DD 1 r.

423 wachaermen, wee (mij) arme; eyst hier op bedeghen, is 't hiertoe gekomen. Mensche werpt zich wanhopig op de grond-Hope verschijnt, de anderen trekken zich terug.

426 al gheschals vul tribulacyen, allemaal voor vreselijk gejammer.

430 Helaas, daar schrik ik heel erg van.

431 Mensche ligt daar in wanhoop gesmoord.

[p. 462]

Mensche.

 

O, Gods zaligh lyden, zijn groote maght,

 

Zijn precyeus bloet, zijn bitter pyne; ^432-3

 

Zal hy vergheten ontfermertigh tzyne?

435

Zal hy my in zijn gramschap bedaerven-

 

Zo moet ic hier in desperacyen staerven-

 

En my ontaerven van dat eeuwigh goet? ^435-7

Hope.

 

Och verdoolt Mensche, schept doch nu eenen moet.

 

Hier ben ic, Hope, van God ghezonden,

440

Die u by staen zal in allen stonden,

 

U niet latende, noch ws zijn versmadere,

 

Tot dat ghy zijt in thuus van uwen vadere

 

En inde slaepcamere van uwer moedere. ^442-3

Mensche.

 

Och troost, mijns catyvigheyts behoedere,

445

Die naer mijn zaligheyt hier comt waken,

 

Hoe condy in dit diepe hol gheraken

 

Van desperacyen, daer ic ligghe belaeght? ^444-7

Hope.

 

En zorght niet, biddic u, weist niet versaeght,

 

Want die ons helpen zal zeer ghehertigh, ^448-9

450

Es boven al dat leift ontfermhertigh;

 

En die voor ons vecht, es alles maghtigh. ^450-1

432-3 Gods lyden, het lijden van Christus; maght, kracht; precyeus, dierbaar; pyne, kruisdood.

435-7 bedaerven, in het verderf storten; ontaerven van, beroven van; dat eeuwigh goet, de zaligheid; 437 hoort bij 435.

442-3 in thuus van uwen vadere en inde slaepcamere van uwer moedere, in de hemel, waar Maria u als haar kind ontvangen en verzorgen zal. Goods slaepcamer en slaepcamer waren in de middeleeuwse benamingen van Maria; zie Mak, Middeleeuwse Kerstvoorstellingen 126-7. Hier heeft het woord deze betekenis niet, maar het is mogelijk, dat een gedachtenassociatie de localisering bevorderd heeft.

444-7 troost, Hope; mijns catijvigheyts behoedere, beschermster van mij, ellendige; waken naer, zich bekommeren om; hol = poel 425.

448-9 zorghen, bekommerd zijn; ghehertigh, onverschrokken, 519.

450-1 Zie in verband met 455-6 Luc. 1:50; alles maghtigh zijn, macht hebben over alles.

[p. 463]

Mensche.

 

Och, dit zijn woorden buter maten crachtigh.

 

Maer al es God ontfermhertigh tons vulvaerdigh, ⁴⁵³

 

Ghy moet ooc weten: hy es rechtvaerdigh,

455

Wrekende de zonden zonder gracye

 

Totter derder of vierder generacye. ^454-6

Hope.

 

En versaeght u niet, maer weist wat stauter. ^{457 +}

Mensche.

 

Zeght David niet in zynen zauter:

 

Ghy zijt rechtvaerdigh, heere, totten knechte;

460

U vonnesse en crempt niet in, tes al rechte? ^459-0

 

En noch voort zeght hy, wiett te hooren beghaerde:

 

Alst my past, als ic den tijt anvaerde,

 

Zal ic mijn rechtvaerdigh vonnesse strijcken.

 

Noch zou icker u nommen hondert ghelijcken. ^461-4

465

Paulus totten Hebrein ons weten laett:

 

Zo wie dat de wet van Moyses versmaedt- ⁴⁶⁶

 

Gods iusticye en zal niet bughen-

 

Ter kennessen van twee of drye ghetughen,

 

Zal staerven; dits tvonnesse vanden heere. ^468-9

Hope.

470

Lieve Mensche, en mestroost u niet te zeere. ⁴⁷⁰

Mensche.

 

Hoort Paulum noch totten Romeynen spreken:

 

Laet my de wrake, ic zalt wel in tijts wreken. ⁴⁷²

 

Petrus zeyt ooc in zynen tweesten brief:

 

Veil beter waert en met noch zo min grief,

453 vulvaerdigh, ten volle.

454-6 Ex. 20:5.

457 staut, flink, moedig.

+ DD1v.

459-0 Ps. 119:137; vonnesse, oordeel; incrimpen, minder streng worden; al rechte, volkomen rechtvaardig.

461-4 wiett, voor ieder die het; Ps. 75:3; den tijt anvaerden, de tijd gekomen achten, naar de Vulgaat: cum accipero tempus, ego iustitias judicabo; ghelijcken, soortgelijke uitspraken.

466 Hebr. 10:28; 467 tussenzin.

468-9 Hebr. 10:28; 467 tussenzin.

470 hem mestroosten, wanhopen.

472 Rom. 12:19, Deut. 32:25.

[p. 464]

475

De wet van iusticyen niet te wetene, ^474-5

 

Dan naer de kennesse die te verghetene.

 

Van allen verloren woorden in ons leven

 

Ghesproken, zullen wy rekenijnghe gheven, ^477-8

 

Dit es de stranghe Gods iusticye. ⁴⁷⁹

480

Ic magh wel zegghen: mijn malicye

 

Es meerder, zoo Caym zeyde tzijn verstranghen,

 

Dan dat ic gracye zoude ontfanghen; ^480-2

 

En de gheesselen Gods tot zondyghen menschen

 

Zijn menighvuldigh, dies moet ic verhenschen. ^483-4

Hope.

485

Maer daer staet voort, dit moetty onthauwen:

 

Alle menschen die hem in God betrauwen,

 

Zal zijn ontfermhertigheyt omme vlaercken,

 

Want zou es boven alle zijn ghewaercken ^485-8

 

En noyt yemende zy en ghebraken. ⁴⁸⁹

490

Sent Iacop zeght ooc met zoeter spraken:

 

Gods ontfermhertigheyt, die wy alle loven,

 

Gaet verre zijn iusticye te boven. ^490-2

 

Petrus heett hem ooc, tonzer contemplacyen,

 

Den vadere van alder consolacyen. ^493-4

495

Ic en wil, zeyt hy naer Esayas spreken, ⁺

 

De doot vanden zondare niet, noch ooc wreken,

 

Maer dat hy hem bekeere en magh leven.

 

En noch duzent zou icker u gheven, ^495-8

 

Reist niet te langhe. ⁴⁹⁹

De mensche.

500

Hoe ben ic bedroghen! ⁵⁰⁰

474-5 2 Petr. 2:21-wet van iusticyen, lees wech v.i., viam justitiae; grief, nadeel; met noch zo min grief, veel minder erg; naer kennesse, nadat men die heeft leren kennen.

477-8 Matth. 12:36; verloren, ijdel; rekenijnghe, rekenschap.

479 iusticye, oordeel, judicium, ook 492.

480-2 Gen. 4:13; malicye, zonde; meerder, groter; tzijn verstranghen, tot zijn benauwenis.

483-4 Vgl. Lev. 26:18,28; tot, voor; verhenschen, zie 430.

485-8 voort, verder, ook nog; Ps. 145:9; ommevlaercken, onder zijn vleugels beschermen (Ps. 57:2 en overeenkomstige plaatsen).

489 ghebreken, ontbreken, ontvallen.

490-2 sprake, woord; Jac. 2:13-superexaltat autem misericordia judicium.

493-4 Petrus, lees Paulus; heett, noemt; 2 Cor. 1:3; contemplacye, overpeinzing.

+ DD 2 r.

495-8 Naer Esayas (lees Ezechiëls) spreken, volgens Ez. 33:11; noch ooc (hem) wreken, straffen; magh, moge; noch duzent, zie 464.

499 reist (rese het) niet te langhe, zou het niet te lang duren.

500 bedroghen, misleid. Door Vieryghe Lust en verdwaesde Iongheyt? Het verband wijst eerder naar wettische prediking.

[p. 465]

Figuere.
☞ Hier tooghtmen de figuere van Benadab, conijngh van Syryen.

Hope.

 

Ic zal u daer of een schoon figuer tooghen ⁵⁰¹

 

Wt doude testament; slaet op u ooghen.

Mensche.

 

Wat verstande wildy daer by legghen? ⁵⁰³

Hope.

 

Hebt eenen moet tot God, ic zalt u zegghen. ⁵⁰⁴

505

Benadab van Syryen, de groote heere,

 

Vloot den conijngh van Israhel, die hy zeere ^505-6

 

Mesdaen hadde, twelc noch niet en was ghewroken.

 

Zijn cnapen hebben tot hem ghesproken:

 

Wy weten dat de conijngh van Israhel,

510

Dien ghy buter maten hebt gheweist rebel,

 

Al es hy vroom, wonderlic coragyeus,

 

Nochtans hy es zeer compassyeus; ^510-2

 

Laet ons met zacken gorden, stroppen anden hals, ⁵¹³

 

Hem te voete vallen zonder veil gheschals,

515

Ic hope hy en zal ons niet verstranghen. ⁵¹⁵

 

Dit hebben zy ghedaen, en heiftze ontfanghen ^516-7

 

Met ghewillygher herten in gracyen. ^505-517

Mensche.

 

Ten es nu gheen tijt meer van desperacyen.

 

Es de mensche totten mensche zoo ghehertigh,

520

Hoe veil te meer es God op ons ontfermhertigh.

501 slaet op u ooghen, kijk naar boven, waar de figuere vertoond werd.

503 Welke uitleg geeft ge hierbij?

504 eenen moet hebben tot, vertrouwen op.

505-6 eenen vlien, voor iemand vluchten.

510-2 rebel, vijandig; vroom = coragy- eus, dapper; wonderlic, bijzonder; compassyeus, goedertieren.

513 laet ons (ons) gorden, omgorden; zonder veil gheschals, nu dadelijk.

515 ic, een van de dienaren deed het woord; verstranghen, vernietigen.

516-7 en (hy) heiftze ontfanghen in gracyen, in genade aangenomen; ghewilligh, volledig bereid.

505-517 Benadab, Benhadad, 1 Kon. 20. Voor een goed verloop van de zin moet dat 509 of hy 512 vervallen.

[p. 466]

Hope.

 

Zijn eyghen es den mensche te sparene;

 

En Christus die ons heift te bewarene,

 

Kent ons mizeryen en ons ghebreck, ^521-3

 

En daer om, als hy vergramt es, neimt zijn verweck,

525

Simulerende de zonden vanden mensche

 

Duer penitencye; ziet nu te wensche ^524-6

 

Een figuere wt nieuwe testament.

 

Slaet op u ooghen, op dat ghy u zelven kent;

 

Maect u wter desperacyen wuene ^526-9

530

En keert u tot God.

Figuere.
☞ Hier tooghtmen de verloren zone die in gracyen ontfanghen werdt.

⁺

Mensche.

 

Dats de verloren zuene;

 

Nu ghecrijghic troost, confoort en eenen moet. ⁵³²

 

O Gheloove, comt nu voren metter spoet,

 

Ontsteket tlicht; al hebbic u verbolghen,

535

Ic zal nu mijn conscyencye volghen,

 

Ic hebbe mesdaen, ic kenne mijn ghebreken. ^533-6

Gheloove.

 

Volght my kindt, tlicht es emmertoes al ontsteken. ⁵³⁷

Conscyencye.

 

Dat ghy conscyencye niet en wilt laten,

 

Zal u ten eeuwyghen daghe baten.

521-3 Vgl. Ps. 103:8, 13; zijn (Gods) eyghen, eigenschap, natuur-zie Leffijnghe 388 ontfermen es zijn proprieteyt en Audenaerde 181; sparen, redden; bewaren, beschermen, Joh. 17:12; mizerye = ghebrec, ellende.

524-6 neimt (Christus) zijn verweck, wekte zichzelf op, gordde zich aan(?). Hierna vergiste de auteur zich in de Vulgaattekst van Hebr. 2:17 ‘fratribus simulari ut repropitiaret delicta populi’ en gebruikte simuleren (gelijk worden aan) in plaats van ‘verzoenen’. In het Rh. Gl. is de betekenis van simuleren onder ¹) daardoor verkeerd weergegeven.

526-9 te wensche, naar behoren, hierbij passend; kennen, herkennen; hem maken wt, verlaten; wuene, woning.

+ DD 2 v.

532 troost, confoort en eenen moet, steun, hulp en zelfvertrouwen.

533-6 voren commen, dichterbij komen; kennen, erkennen, belijden.

537 emmertoes, voor goed, de betekenis van emmertoe; al, ten volle.

[p. 467]

Hope.

540

Nu zal ic u gaen leen totter charitaten,

 

Welc God es; tblijct byder experiencyen. ^540-1

 

Anvaert u cleedt van innocencyen,

 

Waert deis habyten met herten claghtigh,

 

En anvaert tbetrauwen op God almaghtigh,

545

Dat ghy mueght commen thooghster iubilacye. ^542-5

Mensche.

 

Dits ganc dan; God gheif my zijn gracye

 

Teeuwygher spacye, alzoot hem betaemt. ^546-7

Zalyghe leerijnghe.

 

Vrienden vercoren, die hier zijt in God versaemt, ⁵⁴⁸

 

Anvaert dit misterye tuwelier bate. ⁵⁴⁹

Redene.

550

De mensche die eerstwarf ghestelt es in state

 

Van innocencyen, al schynet blonckeyt, ⁵⁵¹

 

Adhererende daer naer verdwaesde iongheyt

 

En vieryghen lust, die hem bedwijnghen

 

In desperacyen, en daer brijnghen

555

Met haer ingheven en haer broetzele

 

Byder waerdinnen ‘der zonden voetzele’,

 

Tgheloove achter stellende onghecesseirt, ^553-7

540-1 totter charitaten welc God es, vgl. 1 Joh. 4:8; leen, leiden.

542-5 anvaerden, aannemen; waeren, wegdoen; deis habyten, ‘tcleedt van preeminencyen’ 205; ‘tbetrauwen op God’ 94; iubilacye, heerlijkheid.

546-7 dits ganc dan, daar gaan we dan; teeuwigher spacye, bij voortduring; alzoot hem betaemt, naar zijn welbehagen.
Allen behalve Zalyghe Leerijnghe en Redene verlaten het toneel.

548 vrienden vercoren, beste vrienden (tot het publiek); in God versaemt, in geloof aan God verenigd.

549 dit misterye, deze voor mensen onbegrijpelijke gang van zaken; dit wijst vooruit naar 550-562.

551 al schijnet blonckheyt (domheid, zie 22 aant.), al blijkt uit de gevolgen hoe dom dat was; voor adhererende moet adhereerde gelezen worden, zie 386 aant.

553-7 bedwijnghen in desperacyen, tot wanhoop brengen; daer, daarheen, naar de ‘poel van desperacyen’; ingheven, inblazingen; onghecesseirt, zonder ophouden, volkomen.

[p. 468]

Zalyghe leerijnghe.

 

Nochtans byder hope gheconforteirt,

 

Alle schriftueren daer wte ghedroost,

560

Neimt zijn confort en zynen meesten troost

 

Op dontfermhertigheyt Gods zonder sneven, ^559-1

 

Die hem brijnghe hier naermaels int eeuwigh leven. ⁵⁶²

Redene.

 

Dus goe heeren van Ghendt, vrienden verheven,

 

Neimt ditte in dancke ons slicht vermaen, ^{564 +}

565

Want tes al tot God en tuwer eeren ghedaen,

 

Ooc der rhetorijcken niet te spyte; ^565-6

 

Tes al in therte, alst past by apetyte. ⁵⁶⁷

 

God beware ons allen van tsvyants twisten, ⁵⁶⁸

569

Dat bidden wy, Caprijcsche berkenisten. ⁵⁶⁹

Finis.

559-1 daer wte ghedroost, lees claer wte ghegloost-zie WNT i.v. klaaruit; confort = troost, hulp; zonder sneven, geheel en al, uitsluitend. De bedoeling zal zijn: nochtans, na zorgvuldige overweging van de (aangehaalde) teksten door hoop gesterkt, aanvaardt (hij) uitsluitend Gods barmhartigheid als zijn krachtigste hulp. Het voorz. op past hier niet in.

562 die, God.

564 slicht vermaen, eenvoudige uiteenzetting.

+ DD 3 r.

565-6 tot God, lees tot Gods; niet te spyte, niet tot smaad, tot eer.

567 Tes, lees Zes; zie de spreuk van de kamer.

568 van suyants twisten, voor de aanslagen van de duivel.

569 Caprijcsche berckenisten, naam van de spelende kamer.

22 clonckheyt (moeilijk leesbaar) 26 verblust

102 ende mi is beneven

139 ic u dat 145 sonder fundacie

155 u int eynde bedrieghen

211 Wi en hebben 218 by gans bloet

279: brengt; reysken

383 in

417 mi dooen eer, mi doon eer

499 Reest

567 Ses