De Gentse Spelen van 1539 (2 delen)

[p. 409]

Bruessele.

Prologhe. ⁺
In dit spel ziin ellef personagen: menschelick verstandt, gheestelic zin, aude serpent, staervende mensche, vernuftigh succours, God de vader, tlevende Woordt, Christus ant cruce, gheloove, liefde, hope.

Menschelic verstandt.

1

Nu ben ic op den wegh; waer zal ic nu henen,

 

Want gaen ic voordere, ic stoot mijn schenen;

 

Een blindt man, aerm man benic zonder vrede.

 

Best willic hier wat op mijn stocxken lenen,

5

Ofter yemand qwame die my daer bystandt dede. ^1-5

 

Ic waer ghaerne in rusten inde schoone stede,

 

Maer alleen en can ic my daer niet ghedraghen; ^6-7

 

Dus willic naer den wegh vraghen elc duer bede,

 

Want ghijnghic bezyden, tzaude my meshaghen. ^8-9

10

Die vreeze voor dolen heift moet dicwils vraghen.

Gheestelic zin.

 

Alle weghen des Heeren zijn zeer goedt:

 

Waerheyt en ghenaden; ^11-2

 

Zijn beloften haudt hy met trauwen zoet

 

Om smenschens beraden; ^13-4

15

Hoe lustigh eyst wandelen in zyne paden, ¹⁵

 

Want daer blomkins der warachtigheyt spruten. ^{16 +}

Menschelic verstandt.

 

Dien voys doet mijn ooghen wat ontsluten, ¹⁷

 

Zo en was ic noyt, zulck vrueght ontfaende.

+ Boven 1. Menschelic Verstandt, lenende op eenen stock geheeten ‘Veel gedichte boecken’.

1-5 op den wegh, op weg; voordere, verder; vrede, gemoedsrust; best willic lenen, ik kan het best steunen; ofter, in de hoop dat; daer, niet in de nadruk.

6-7 in rusten, in zaligheid, vgl. Hebr. 4, Op. 14:13; de schoone stede = tlandt van peyze 21, het hemelse Jeruzalem, Op. 21; daer, daarheen; hem ghedraghen, zich begeven.

8-9 willen, zullen; duer bede, vriendelijk, beleefd; meshaghen, verdrieten.

11-2 Ps. 25:10.

13-4 Zie Ps. 147:5-7; om ... beraden, tot hulp van; zoet, liefljk.

15 Ps. 128:1; eyst, is het.

16 warachtigheyt, waarheid (vgl. Ps. 85:12); in de 8⁰ gherechtigheyt, vgl. Jes. 61:11; spruten, opkomen, groeien.

+ Z 3 r.

17 voys, lied.

[p. 410]

Gheestelic zin.

 

O Menschelic Verstandt, vindic u hier staende,

20

Lenende op dit stocxkin; waer leyt de reyze? ²⁰

Menschelic verstandt.

 

Ic waer ghaerne in rusten int landt van peyze;

 

Wilde my daer leyden en ghezelschap hauwen? ²²

 

Ic en weet den wegh niet.

Gheestelic zin.

 

Wa, ia ic, en trauwen,

25

Want dat es mijn affaire om elcx ghewin. ^24-5

Menschelic verstandt.

 

Maer vriendt, hoe heette ghy? ²⁶

Gheestelic zin.

 

Ic heedt Gheestelic Zin,

 

Die tmenschelic verstandt verlichten can. ²⁸

Menschelic verstandt.

 

Gheestelic Zin, daer zeghdy de waerheyt an.

30

Van te vooren en hebbic gheen ghezicht ghehadt,

 

Maer nu zie ic de schemelijnghen des daeghs wat

 

Duer tliedekin dat ic u hoorde ontbinden. ^30-2

Gheestelic zin.

 

Ghy moest beter zien, zaudy den wegh wel vinden, ³³

 

Want daer zijn veil roovers nu in ghecomen.

20 waer leyt (ligt) de reyze, waar gaat de tocht naartoe.

22 wilde, wilt ge, var. wildy.

24-5 en (in) trauwen, zeker; affaire, taak; om elcx ghewin, tot elks voordeel.

26 maer, och, wel; heette (heet ge), versterkt met ghy.

28 verlichten, (geestelijk) licht gevenzie 413.

30-2 van te vooren, zoëven; ghezicht, gezichtsvermogen, 80, 506; schemelijngh des daghs, zwak schijnsel van licht; tliedeken, zie 11-16; ontbinden, uitspreken, hier zingen.

33 wel, op een veilige manier.

[p. 411]

Menschelic verstandt.

35

Daer om haddic tot mijnder hulpe ghenomen

 

Dit stocxkin, zo ghy ziet, op mijn verwaeren; ³⁶

 

Alle qwaed ter waerelt en magh my niet daeren,

 

Als ict hebbe tot mijnder assistencye.

Gheestelic zin

 

Wat virtuut hevet? ³⁹

Menschelic verstandt.

40

Tes vol sciencye, ⁴⁰

 

Want alle gheleerde hem daer duer vercloucken.

Gheestelic zin.

 

Hoe heetet stocxkin?

Menschelic verstandt.

 

‘Veil ghedichte boucken’,

 

Die van veil wyze meesters zijn ghecomponeirt. ^43-4

⁺

Gheestelic zin.

45

Menschelic Verstant, ghy zijt qwalic ghefondeirt. ⁴⁵

 

Rust ghy daer op, ghy gaet als de blende,

 

Want veil bouxkens maken en heift gheen hende, ⁴⁷

 

Waer duer vele tot hooverdyen ghetoghen zijn ⁴⁸

 

En duer haer eyghen wijsheyt bedroghen zijn,

50

Midts dat conste verheft, en willen zijn vermaert. ⁵⁰

 

Daer om heift God den slighten gheopenbaert ⁵¹

 

In dezer waerelt zijn hooghe secreten,

 

Op dat hem niemandt en zoude vermeten;

 

Zo Paulus schrijft (dit totten Romeynen leist)

55

Als zy hem wijs hilden, zo zijn zy zot gheweist,

 

Want zy Gods wijsheyt niet en consten ghesmaken.

 

Meendy dan daer met in payze gheraken? ^55-7

 

Neen ghy certeyn, ic zeght u van te voren.

36 op mijn verwaeren, ter verdediging.

39 virtuut, kracht; hevet, heeft het.

40 sciencye, kennis, menselijke wetenschap; hem vercloucken, zich verheffen = hem vermeten 53.

43-4 dichten, schrijven; meester, geleerde 59; componeren, schrijven.

+ Z 3 v.

45 qwalic ghefondeirt zijn, een slecht fundament hebben; rusten op, vertrouwen op.

47 Pred. 12:12.

48 tot hooverdyen ghetooghen, tot hoogmoed gebracht.

50 midts dat, omdat; conste, kennis; verheffen, aanzien verschaffen.

51 1 Cor. 1:27 en 29; slight, eenvoudig, ongeleerd.

55-7 Rom. 1:22; ghesmaken, lust hebben in.

[p. 412]

Menschelic verstandt.

 

Het draghen nochtans meesters en doctoren;

60

Ooc hoor ic vander kaercken voor goet approberen. ^59-0

Gheestelic zin.

 

Ic en wilze ooc niet al refuzeren,

 

Maer in vele es perijckel gheleghen.

 

Maer wildy zonder zorghen in sheeren weghen

 

Naer tlant van payze vrymoedigh wandelen,

65

Zo moet ghy hier dwort Gods ootmoedigh handelen

 

En niet curieuzelic daer met ommegaen. ^61-6

Menschelic verstandt.

 

Dwoordt Gods dat can ic al te qwalic verstaen;

 

Ooc maerckic dat daer wt spruten veil errueren,

 

Want zulcke moeyen hem metter schriftueren

70

Die zelf dolen en zijn qwaet van condicyen. ^67-0

Gheestelic zin.

 

Dat doen veil vremde exposicyen, ⁷¹

 

Daer den gheest der waerheyt niet in waerct.

 

Dat ghy, Menschelic Verstant, niet en ziet noch en maerct

 

Welc dwoort der vulmaectheyt wezen magh, ^73-4

75

En niet en cont ghecommen totten claren dagh,

 

Blyvende verblent in dijn eyghen lusten.

 

Hoe zoudt ghy dan commen in pays oft in rusten,

 

Als ghy dus op veil ghedichte boucken staet?

Menschelic verstandt.

 

Maer of ic nu volghde naer uwen raedt, ⁷⁹

80

Zoudic dan rust vinden en ghezichte cryghen?

59-0 draghen, bij zich dragen; ic, lees ict (var.); voor goet approberen, goedkeuren.

61-6 al, helemaal; zorghe, vrees; hier, op aarde; ootmoedich handelen, met eerbied omgaan met; curieuzelic, eigengereid.

67-0 alte qwalic, heel slecht; erruer, dwaling; zulcke, menigeen; hem moeyen met, zich bezig houden met; condicye, aard, karakter.

71 dat, sluit aan bij 67; vremde exposicye, ongepaste uitleg.

73-4 dat, zodat; de clare dagh, het volle licht.

79 of, indien; naer volghen, opvolgen; raedt, lering.

[p. 413]

⁺

Gheestelic zin.

 

Ia ghy, wildy hier wat hooren en zwyghen.

 

Men zal u hier schriftuerlic gaen vertooghen

 

Dwelc een secreit zal zijn van uwen ooghen; ^82-3

 

Maer en verlaet u, noch en rust u niet te zeere

85

Op ghedichte boucken, noch op menschen leere.

 

Zitt hier nere, ghy zult hooren een ander propoost:

 

Welc den mensche staervende es den meesten troost,

 

Waermet uwen gheest zal werden verfraeyt. ^86-8

Menschelic verstandt.

 

O, wist ic dat, zo waer ic gheheel ghepaeyt;

90

Ooc zoudic zeer zaen in ruste woonen. ^89-0

Gheestelic zin.

 

Een licht zal u omschynen niet om verschoonen,

 

Daer u duusterheyt by zal werden ghevelt. ^91-2

 

Dus Menschelic Verstant, u zelven wat stelt

 

Om weten den wegh die ghy ghaerne zoudt trecken; ^93-4

95

En wilt uwen slapenden gheest ontwecken ⁹⁵

 

En hoort dit spel vul goddelicke temen, ⁹⁶

 

En wilt dit voor een simpel prologhe nemen.

 

Wel hem, die in Gods woorden veriolyzen:

 

Die naer de waerheyt honghert, God zal hem spyzen. ^98-9

Doude serpent.

100

Ay, ay, ic duchte tgater nu al verloren;

 

Mynen hanghel cranct, hy es verzworen,

 

Ic werde belet in mijn affeccye. ^100-2

 

Och, Christus es weder op een nieus gheboren;

 

Vele hebben nu zynen naem vercoren,

+ Z 4 r.

82-3 vertooghen, meedelen; dwelc, iets wat; secreit, lees secours (var.), hulp.

86-8 een ander propoost, iets anders; waermet, waardoor; verfraeyen, verheugen.

89-0 ghepaeyt, gerust; zaen, spoedig.

91-2 Vgl. Luc. 2:9; niet om verschoonen, allerheerlijkst; daer by, waardoor; vellen, te niet doen.

93-4 hem stellen, zich klaar maken; weten, horen.

95 Vgl. Ef. 5:14.

96 goddelicke temen, godsdienstige onderwerpen.

98-9 Matth. 5:6; wel hem, zalig zij; veriolyzen, zich verblijden, 337.

100-2 tgater nu al verloren, alles gaat nu mis; hanghel, angel gespleten tong, naar oude opvatting het wapen van de slang; crancken, kracht verliezen; verzworen, ontstoken; affeccye, wat iemand graag wil doen.

[p. 414]

105

Die langhe gheweist hebben onder mijn subieccye. ¹⁰⁵

 

En zal ic dat cleyn hoopkin van Christus seccye ¹⁰⁶

 

Niet connen ghebrijnghen onder mijn scholieren?

 

Want daghelicx myneirt nu mijn proteccye, ¹⁰⁸

 

Midts dat zy kennen mijn gheveynsde manieren.

110

Ic zal noch duzent practijcken verzieren

 

En den mensch locken naer mijn oudt costuumkin: ^110-1

 

Idel glory can tmenschelic vleesch verchieren,

 

Daer draey ic de waerelt met op mijn duumkin; ^112-3

 

En ghierigheyt, leigheyt es een lecker cruunkin,

115

Dat zal ic den mensch noch voren legghen. ^114-5

 

Hola, ic wil hier gaen ligghen op mijn luumkin,

 

De mensch comt hier al cranc; wat zal hy zegghen? ^116-7

 

Ic en zal niet sparen haecken noch dregghen, ¹¹⁸

 

Met een schijnsel van dueghden ic hem bestrye. ⁺

120

Tmeeste bedrogh leyt onder ypocryzye!

Staervende mensche.

 

Wee mijns, crancke, allendigh, vol zwaer mesvals.

 

Wat zie ic, wat hooric al vremdts gheschals!

 

Ic en weet mijns schier waer keeren of wenden. ^121-3

 

De errueren des waerelts zijn met veil ghetals,

125

Vremde opinyen ligghen my op den hals; ^124-5

 

Ic ga onzeker, ic slachte den blenden,

 

Staervende troosteloos duer deze allenden. ^126-7

 

Ic zie de staten der menschen wanckelbaer,

 

Ic en weet wat wegh beghinnen of henden. ^128-9

105 subieccye, gezag.

106 cleyn hoopkin, vgl. Luc. 12:32; seccye, partij.

108 myneren, verminderen; proteccye, macht; midts dat, doordat.

110-1 noch duzent, duizend andere; pracktijcke, list; verzieren, verzinnen; costuumkin, gebruik.

112-3 idel glorye, vergankelijke roem, 226; verchieren, aanzien geven; op zijn duumkin draeyen, naar zijn hand zetten.

114-5 cruunkin, lees cruumkin, hapje; voren legghen, voorhouden.

116-7 wil, zal; op zijn luumkin, op de loer; al cranc, door en door ziek.

118 haecken noch dregghen, geen enkel middel.

+ Z 4 v.

121-3 mesval, moeilijkheden, tegenspoed; vremdt gheschal, ongehoord gepraat; mijns, lees my (var.).

124-5 met veil ghetals, talrijk-uit met veil en veil ghetals? vremde opinyen, vgl. Hebr. 13:9-schandelijke opvattingen; op den hals ligghen, benauwen.

126-7 troosteloos, zonder hulp.

128-9 de staten der menschen, de mensen van alle rang en stand.

[p. 415]

130

Deen roupt Christus hier, dander Christus daer;

 

Deen zeyt: tes gheloghen, dander zeyt: tes waer;

 

Om Devangelye zy twisten en kyven. ^130-2

 

Deen maect hem packen zeer lastigh en zwaer,

 

Ende dander wilt hem vryheyt toeschryven; ^133-4

135

Ic en weet wat laten, doen of bedryven.

 

Al lezic schriftuere, ic vinde my in laste:

 

Al troost my deen woord duer tghenadigh beclyven,

 

Dander woordt verdomt my; dus staen ic onvaste. ^136-8

 

Op een qwaedt fondament noyt goed waerc paste!

Daude serpent.

140

Hola, tes tijdt dat ic na dat vischkin taste,

 

Want tstaet zeer wanckelic, verdraeyt alleene. ^140-1

Staervende mensche.

 

Wie trect my daer achter metten beene? ¹⁴²

 

Wie zydy, die my hier den ganc belet?

Daude serpent.

 

Ic ben ,Mensche, Goed Schynende Opzedt.

145

Ic zach u commen en hoorde u lamenteren;

 

Doen dachtick, ic wilde u versecoureren ¹⁴⁶

 

Van dier mestroostigheyt, die ghy waert verhalic.

Staervende mensche.

 

Goedt Schynende Opzedt, ic ghevoele my qwalick,

 

Midts erruerighe secten die nu spruten. ^148-9

Daude serpent.

150

Wat leyt u daer an, volght daude statuten,

 

Die u auders ghehauden hebben dus langhe. ^150-1

130-2 Matth. 24:23; om, over.

133-4 Vgl. Matth. 23:4; hem packen maken, zich zware eisen stellen; toeschryven, toekennen.

136-8 al lezic, als ik lees; tghenadigh beclyven, blijvende genade; onvaste staen, wankelmoedig zijn.

140-1 tasten, grijpen; verdraeyt, in de war.

142 achter trecken, achteruittrekken; metten, bij mijn.

146 doen, toen; ic wilde, ik moest; versecoureren van, verlossen van; mestroostigheyt, wanhoop; verhalic, hapax, verhalende-waarschijnlijk om het rijm gevormd; elders steeds verhaligh.

148-9 erruerighe secte, dwaalleer, ketterij; spruten, opkomen.

150-1 wat leyt u daer an, wat kan u dat schelen; statuut, inzetting, voorschrift; auders, voorouders, vaderen; dus, zo.

[p. 416]

Staervende mensche.

 

Die hebben meest dueghden ghedaen by bedwanghe;

 

Nu hooric de schriftuere zulcx als verbannen. ^152-3

⁺

Daude serpent.

 

Hebben dan ghedoolt zo veil gheleerde mannen

155

Die op zulc fondament zijn ghestorven?

 

Meendy dat zy verdomt zijn oft verdorven?

 

Zeght, Mensche, hoe zydy zo dwaes oft zo slecht? ^156-7

Staervende mensche.

 

Men ziet: hondert iaer qwaet, ten es niet een iaer recht; ¹⁵⁸

 

Vermaledijdt zijn die op menschen betrauwen. ¹⁵⁹

Daude serpent.

160

Zo moet ghy nochtans Gods gheboden hauwen,

 

Wildy zaligh zijn ende voor Godt rechtvaerdigh.

Staervende mensche.

 

Dat woordt duersnijdt mijn ziele zwaerdigh:

 

Ic en heb niet ghehauden den minsten tittel. ^162-3

Daude serpent.

 

Sent Ian schrijft int eenentwintichste capittel:

165

Wat besmet es en zal trijc Gods niet bezitten. ^164-5

Staervende mensche.

 

Eylacen, ic ben vul zondigher smitten,

 

Zo en zallic Gods rijcke aerven nemmermeer.

 

Noyt inwendigher pyne, noyt bitteren zeer,

 

Therte verschrict my duer toverdijncken bloot. ^166-9

152-3 dueght, goed werk; by bedwanghe, onder dwang; zulcx, dat; als of; al (var.), geheel en al; verbannen, verwerpen.

+ AA 1 r.

156-7 verderven, in het ongeluk storten; slecht, onnozel.

158 men ziet, lees zeyt, het spreekwoord zegt-vgl. Lange onrecht te besitten en maect ghien recht, Tafel II 264.

159 Jerem. 17:5.

162-3 zwaerdigh, als een zwaard, naar Luc. 2:35; den minsten tittel, het geringste, vgl. Matth. 5:18.

164-5 Op. 21:27; 1 Cor. 6:9, 10 en Gal. 5:21 passen directer bij de tekst.

166-9 smitte, onreinheid; Gods rijcke aerven, Matth. 25:34; bitteren, lees bitterer, var. bitterder.

[p. 417]

Daude serpent.

170

Hoe zydy vervaerdt? ¹⁷⁰

☞ Hier comt de doot.

Staervende mensche.

 

Och, ic zie de doodt! ¹⁷¹

 

Waer zallic vlien wt dezer drouffenesse?

Daude serpent.

 

Hier comt een tot uwer behouffenesse:

 

Vernuftigh Succours, u naeste bloedt. ^172-4

Staervende mensche.

175

Och Vernuftigh Succours, my toch bystandt doet,

 

Want ic benaut ben met allendigher smerten. ¹⁷⁶

Vernuftigh succours.

 

Staervende Mensche, ic zie u bedruct van herten;

 

Naer mijnder macht zo commic tot uwer baten.

Staervende mensche.

 

Och, die doodt bedrouft my zeer boven maten,

180

Waer ic my keere of wende, zy volght my.

Vernuftigh succours.

 

Vander doodt en can ic u niet ghemaken vry,

 

Dus moet ghy u gheven onder haer ghewelt. ¹⁸²

⁺

Staervende mensche.

 

Och, ic ben noch zo qwalic om staerven ghestelt; ¹⁸³

 

Mijn mesdaet doet mijnder zielen qwellage.

Vernuftigh succours.

185

Ic en weet u gheenen raet, ghy moet duer tpassage

 

Lyden, een huere en hebdy niet zekere naulic. ^185-6

170 hoe, waarom.

171 variant strael, pijl of korte lans, ‘prikkel’, 1 Cor. 15:56, 215.

172-4 drouffenesse, ellende; een, iemand; behouffenesse, dienst; bloedt, bloedverwant.

176 benauwen, in het nauw brengen; met ... smerten, allerverschrikkelijkst.

182 onder haer ghewelt, in haar macht.

+ AA 1 v.

183 qwalic ghestelt, slecht voorbereid; mesdaet, zonde, schuld; qwellage doen, kwellen.

185-6 duer tpassage lyden, de enge pas doorgaan; naulic, amper.

[p. 418]

Staervende mensche.

 

Ey lacen, ic ghevoele my zelven flaulic,

 

Gheen ghezontheyt en es in mijn leden.

Vernuftigh succours.

 

Comt, ic zal u legghen op ‘tbed van onvreden’; ¹⁸⁹

190

Alst tqwaet wegh es, zal u tgoet ghelucken. ¹⁹⁰

Staervende mensche.

 

Vernuftigh Secours, gheift my twee crucken,

 

Mijn ghebeente es cranc duer sdoots felle nope. ¹⁹²

Vernuftigh succours.

 

Ziet, daer es ‘twyfel’ en daer es ‘crancke hope’;

 

Comt in sdoots camer, want uwen troost es cleene. ¹⁹⁴

Staervende mensche.

195

Waer staet de camere?

Vernuftigh succours.

 

Hier, int dal van weene, ¹⁹⁶

 

Daer alle bedructheyt es overvloedigh.

Staervende mensche.

 

Nu ligghic hier, noyt en was ic zoo mesmoedigh,

 

Ic zie tdal van weenen vol tribulacyen. ^198-9

Vernuftigh succours.

200

Dus henden alle tsmenschen recreacyen,

 

Daer om en can ic u nu niet ghehelpen;

 

Inden tijt der weilden moghtic tlyden stelpen,

 

Maer nu moetty zoucken een ander confoort. ^200-3

189 onvrede, innerlijk onrust.

190 na lijden komt verblijden; ghelucken, te beurt vallen.

192 cranck, krachteloos; nope, aanval.

194 camer, huis; uwen troost es cleene, er is geen hulp voor u.

196 dal van weene (geweeklaag), herinnert aan Matth. 8:12 en overeenkomstige plaatsen, ‘de buitenste duisternis, waar wening zal zijn er knersing der tanden’ en aan Joël 3:2, 12, over het dal van Josafat, de plaats van het gericht.

198-9 mesmoedigh, verslagen, tribulacye, kommer, 455.

200-3 recreacye, genoegen; weilde, werelds genot.

[p. 419]

Daude serpent.

 

Nu willic hem gaen listigh vallen an tboort ²⁰⁴

205

En trecken hem in desperacye,

 

En legghen hem voor Gods predestinacye,

 

Daer ic veil menschen nu met verdoove;

 

Zo brijnghic hem dan int ongheloove. ^206-8

 

Staervende Mensche, hoe eyst, zydy noch bevreest?

Staervende mensche.

210

Wat ic zie, tzijn my banieren des droufheyts meest; ²¹⁰

 

Die doot wilt my tallen canten volghen.

Daude serpent.

 

Hadhy nu taeskin van wanhopen ghezwolghen, ⁺

 

Zo en helpen hem alle schriftueren niet. ^212-3

Staervende mensche.

 

Wat strael heift die doot?

Daude serpent.

215

Den strael der zonden, ziet,

 

U dreyghende om u tijts versommenesse. ²¹⁶

Staervende mensche.

 

O wee mijns, ic zie de verdommenesse!

 

Waer zal ic my baerghen? noyt dus versaeght!

Daude serpent.

 

Weit dat God den mensche om de zonden plaeght, ²¹⁹

220

Zo de schriftuere ghetught zeer menighfuldigh.

Staervende mensche.

 

Van mijn iongheyt kennic my in allen schuldigh ²²¹

 

Tot noch toe; waer met zal ic nu betalen?

204 an tboort vallen, aanklampen; desperacye, wanhoop; listigh, verraderlijk.

206-8 predestinacye, voorbeschikking; verdooven, in de war brengen. De r.k. kerk leerde, dat God het lot van de mensen voorbeschikt had met eerbiediging van hun vrije wil en werken. Zie De godsdienstige opvatting.

210 baniere, vaandel, hier metonymisch legerschaar.

+ AA 2 r.

212-3 helpen, lees hielpen (var.); taesken, het lokaas, of het kleinste beetje; wanhope, twijfel aan Gods genade; een doodzonde.

216 versommenesse, bijvorm van versomenesse, verspilling; tijt, (levens) tijd.

219 plaghen, straffen.

221 kennen, weten; in allen, tenvolle.

[p. 420]

Daude serpent.

 

Tes te langh ghebeyt, ghy moghes niet verhalen; ²²³

 

Tpont dat hy u belaste hebdy ghegraven.

Staervende mensche.

225

Ten heift niet ghewouckert; zijn goddlicke gaven ²²⁵

 

Hebbic ooc mesbruuct in ydel glorye.

Daude serpent.

 

Ghy hebt Gods tempel, Gods liefte cyborye,

 

Duer schandelicke beghaerte ghevyoleirt. ^227-8

Staervende mensche.

 

Tes waer; dies my de doot nu perseqweirt, ²²⁹

230

Ghevende my veil doodelicke wonden

 

En iaeght my ter hellen metten strael der zonden.

 

Och wee mijns, dat ic oyt gheboren was!

 

Die doot overvalt my, ey lacen, veil te ras.

 

Wat es de mensche, heere, die ghy tleven iont:

235

Als een blomkin des velts, verdrooght in corter stont, ^232-5

 

En als tblaeykin, dat keert met allen winden.

 

My en troosten nu niet dan lastyghe vrinden. ^236-7

 

O hemelsche vadere, wilt my beschaermen!

 

Anziet mijn iammer, hoort mijn roupen, mijn kaermen!

240

In mynen diepen noot, heere, my te helpen haest. ^239-0

God de vader.

 

Inden meesten ancxt ben ic den menschen naest ²⁴¹

 

Die tot my roupen en hulpe beghaeren;

 

Mijn barmhertigheyt en zal ic hem niet waeren,

 

Alzoo ic ghezworen hebbe by my zelven: ^{243-4 +}

223 niet, niets; verhalen, herstellen; belasten, toevertrouwen, Matth. 25:25.

225 wouckeren, winst opleveren; ooc, zelfs, of integendeel.

227-8 Gods tempel, uw lichaam, 1 Cor. 3:16 en overeenkomstige plaatsen; liefte, lees liefste (var.); ciborye, hostiekelk. fig. bergplaats voor iets kostbaars- ‘Den gheest es den schat, dlichaem de ciborie’, WNT III 2030; vyoleren, schenden.

229 dies, daarom; perseqweren, vervolgen.

232-5 Job 3:3, 7:17 en 14:2; ionnen, gunnen, schenken.

236-7 keren, draaien; lastygh, verwijtend, aanvallend, als Jobs vrienden.

239-0 iammer, ellende, Job 10:15; hoort ..., Ps. 130:1, 2; my te helpen, tot mijn hulp, Ps. 22:20 en overeenkomstige plaatsen.

241 Zie ‘Als de angst meest is, so is Gods hulpe allernaest’, a⁰ 1558, Stoett onder nr. 1643.

243-4 Ps. 89:34-36; waeren, ontzeggen.

+ AA 2 v.

[p. 421]

245

Ic wil mijn tornyghe gramschap van hem welven

 

Ende hem deel gheven onder mijn famelye. ^245-6

 

Mijn levende woordt troost met Devangelye

 

Den mensche die int dal van weenen leyt,

 

Want hy benaut es en tot my roupt en schreyt.

250

Ic hebbe ghehoort zijn allendigh zuchten groot;

 

Zeght hem: ic en beghaer niet der zondaren dood,

 

Maer dat hy wone in mijn helyghe stadt. ^250-2

 

Tooght hem mijn rijcke ghenadyghe schat,

 

Dien ic belooft hebbe alle menschen kinderen.

255

Zonde, dood, helle en zal hem niet hinderen,

 

Ghelooft hij in my met goeder intencye. ^253-6

Dlevende woordt.

 

O Hemelsch Vader, met diligencye

 

Zallic vulbrijnghen uwen goeden wille,

 

Den mensch condigh maken openbaer en stille ^257-9

260

De rijcdommen uwer godheyt onghemeten. ²⁶⁰

 

Verhueght u, Mensche, wilt druc vergheten,

 

Ic vercondighe u een blyde tydijnghe:

 

Godt heift u belooft eeuwighe bevrydijnghe!

 

Ghelooft in hem, u drouvigh meshopen breict.

Staervende mensche.

265

Och, wie zydy, die zo troostelic tot my spreict? ²⁶⁵

 

Uwen naem es my zeer vremdt en onbekendt.

Dlevende woordt.

 

Ic ben Dlevende Woordt, an u ghezendt,

 

U condyghende vrede en goede dijnghen. ²⁶⁸

245-6 welven van, afwenden van; deel, erfdeel, vgl. een erfdeel geven onder de geheiligden, Hand. 20:32; famelye, gevolg, mijn f., de mijnen; troost, imperatief.

250-2 allendigh zuchten, kermen van ellende; Ez. 18:23, 393; helyghe stadt, Op. 21:2.

253-6 mijn ghenadyghe schat, de rijkdom van mijn genade (Ef. 1:7); met goeder intencye, oprecht.

257-9 diligencye, ijver; goet, heilig; condigh, bekend; (te)maken; openbaer en stille, op alle manieren.

260 godheyt, lees goetheyt (var.), goedertierenheid, Rom. 2:4, genade, als in 253. Zie goedheyt in 276; maar in 366 weer godheyt. Uit de kontekst blijkt, dat de variant juist is: ghenadyghe schat 253, blyde tydijnghe 262, beloften 272, 366; onghemeten, onmetelijk.

265 troostelic, bemoedigend.

268 vrede, Ef. 2:17; goede dijnghen, gaven van God.

[p. 422]

Staervende mensche.

 

Ziet alle deze vyanden die my omrijnghen;

270

Hoe zallicx ontcommen? eylacen, ic en weet. ^269-0

Dlevende woordt.

 

Vreest niet, die crachtyghe handt Gods es u bereet;

 

Ghelooft zijn ghenadyghe beloften voorwaer. ^271-2

Staervende mensche.

 

Welc zijn zijn beloften, zeght my dat claer,

 

Daer ic my in moght troosten en op betrauwen? ^273-4

Dlevende woordt.

275

Staet op, ic zalze u doen anschauwen,

 

Op dat ghy de goedheyt Gods moeght verstaen.

Staervende mensche.

 

Gheift my mijn crucken, want ic en can niet ghegaen, ²⁷⁷

 

Midts lastyghe ziecten die my dus crijncken. ⁺

Dlevende woordt.

 

Wildy noch langhe op twee zyden hijncken;

280

Zo blijfdy als Achab prophete beschaemt. ^279-0

 

Neimt daer den stock ‘de belofte Gods’ ghenaemt,

 

Die u zal bevryden voor zucklen oft gletsen; ²⁸²

 

Houdt u vast daer an, ghy en zult u niet qwetsen,

 

Hoe wel tvleesch scromt voor alle myserye. ^283-4

285

Ic zal u tooghen Gods groote misterye ²⁸⁵

 

Eerst by Adam, die Gods ghebodt niet en hiel;

 

Tserpents Raedt volghende hy in zonden viel, ²⁸⁷

 

Waer duer de doot heift heerschappye ghenomen

 

En es voort over alle vleesch ghecomen,

290

Wiens maght duer Christus es berooft. ²⁹⁰

☞ Hier tooghtmen Adam naect ende tserpent met God, die spreict tot tserpent.

 

Maer comt en hoort wat hy Adam heift belooft,

 

Dat ghy mooght staen op zijn trostyghe ghenade. ^291-2

269-0 Ps. 17:9 en overeenkomstige plaatsen; zallicx, zal ik aan hen.

271-2 bereet, ten dienste; ghenadyghe belofte, belofte van genade.

273-4 claer, duidelijk; hem troosten in/op = betrauwen op/in.

277 ghegaen, lopen; dus crijncken, zozeer verzwakken.

+ AA 3 r.

279-0 1 Kon. 18:21-29; Achab prophete, lees Achabs propheten; blyven, voor goed ... worden.

282 Vgl. Ps. 121:3; bevryden voor, behoeden tegen; zucklen, struikelen; gletsen, uitglijden.

283-4 hoe wel, hoe zeer; scrommen (schromen) bang zijn; miserye, pijn.

285 misterye, geheimenis; by A., aan A. 307; Gen. 2:16, 17.

287 raedt, list, 361; Gen. 3:1 vlg.

290 es berooft, (hem) is ontnomen.

291-2 trostigh, heilrijk; dat, opdat.

[p. 423]

God de vader.

 

Ic zal vyantschap tusschen uwen zade

 

Zetten en tusschen tzaet van eender vrauwen,

295

Welc zaet zal u hooft vertreden en ontsticken dauwen; ^293-5

 

Vermalendijt zuldy zijn en eeuwigh beven.

Dlevende woordt.

 

Die belofte trooste Adam al zijn leven,

 

Wetende dat hy God te vriende heift ghehad. ²⁹⁸

Staervende mensche.

 

Levende Woordt, noch ben ic int ghelove mat,

300

Mijn proper natuere es ijnkel qwaet en broos. ^299-0

Dlevende woordt.

 

En vreest niet, rust op Gods belofte altoos, ³⁰¹

 

Al steict u vleesch vol zondyghe borstelen.

Daude serpent.

 

Ic vreeze dit viskin zal my ontworstelen ³⁰³

 

Duer Dlevende Woort, dwelc hem tooght groot wondere.

Staervende mensche.

305

O Levende Woordt, zeght my by zondere: ³⁰⁵

 

Wat heift God meer belooft daer troost wt cam?

Dlevende woordt.

 

Deis belofte vernieuwede hy by Abraham,

 

Om dat hy zijn aervenesse zou vast maken,

 

Op dat de menschen daer troost in zou smaken

310

En weten dat op God moet elcx toeverlaet zijn. ^308-0

293-5 Gen. 3:15; zaet, nakomeling; een vrauwe, Maria; ontsticken dauwen, vermorzelen.

298 heift ghehad, temporeel gelijk aan een imperfectum, had.

299-0 mat, zwak; proper, eigen; broos, zonder weerstand.

301 zondyghe borstelen, scherpe, stekende zonden.

303 wondere, wonderwerken (van God).

305 by zondere, vooral.

308-0 Zie Hebr. 6:13-18; zijn aervenesse, wat God belooft of schenkt, hier belofte; vast maken, bevestigen; menschen, lees mensche (var.); toeverlaet, vertrouwen, hoop = troost 313.

[p. 424]

God de vader.

 

Als de sterren des hemels zo zal u zaet zijn, ^{311 +}

 

In welc zaet ic bermhertigheyt zal bethoonen

 

Tot troost van veil heydensche persoonen,

 

Want ic God ben, die levende maect en gheneist.

Dlevende woordt.

315

Hier me es Abraham ghetroost gheweist,

 

Want hy gheloofde de woorden des heeren al,

 

Wetende dat God belooft, dat hijt houden zal.

 

En hy es int gheloove niet vercranct,

 

Maer heift God gheglorificeirt, ghelooft, ghedanct,

320

En dat es hem tot gherechtigheyt gherekent; ^315-0

 

Daer duer hem God heift met besnyden gheteeckent,

 

Dwelc hy ontfijngh als een warachtigh zeghele. ^321-2

 

Dus Mensche, dits u den troostighsten reghele,

 

Want wat God belooft, houdt hy onverholen. ^323-4

Staervende mensche.

325

Maer zijn wet die hy my heift bevolen

 

En hebbic niet ghehouden, maer mesbruuct gheheel;

 

Hoe zoudic in zijn aervenesse hebben deel?

 

Hier om blijf ic mestroost en beroert van zinne. ³²⁸

Dlevende woordt.

 

Weit, die wet es neffens ghecommen inne. ³²⁹

330

Zy en verdomt niet, noch en maect zaligh noch reyn,

 

Maer zy gheift u kennesse der zonden certeyn,

 

Haer tot eenen breydel die Gods weghen myen. ^330-2

 

Want de wet en alle prophecyen

 

Van Moyses af hebben op Christum ghewezen,

311 Rom. 4:17 ‘veel heydensche personen’ in plaats van ‘vele volken’ naar de bijbelvertaling van Liesveldt (anders dan bij Vorsterman). Deze en volgende verwijzingen daarnaar dank ik aan Veerbeek: ghenezen, redden.

+ AA 3 v.

315-0 Rom. 4:18-22; troosten, sterken; vercrancken, zwak worden; 320 naar Liesveldt.

321-2 Rom. 4:11; daer duer, daarom; een waerachtigh zeghele, een zegel van de rechtvaardigheid van het geloof.

323-4 reghele, leefregel; onverholen, zonder twijfel.

328 beroert van zinne, verontrust.

329 Rom. 5:20; neffens inne commen, erbij komen.

330-2 Rom. 3:21.

[p. 425]

335

Maer de belofte es wt liefde gherezen

 

Die God in zynen zone wilde bewyzen

 

Tot een vuldoenijnghe, om u veriolyzen. ^335-7

 

Want de wet doodde, tvleesch doende te niet, ³³⁸

 

Maer duer de belofte es ghenade gheschiet, ³³⁹

340

Op dat de rechtvaerdigheyt die wt God ghelt

 

Openbaer zoude werden en u vertelt

 

Duer tgheloove in Christum, die dhende es der wet; ^340-2

 

Die tot eenen stoel der ghenaden es ghezet, ³⁴³

 

Op dat hy niet alleene gherechtigh en zy,

345

Maer rechtvaerdigh maect die int gheloove Christi

 

Staen en rusten inde wet der gracye. ^344-6

Staervende mensche.

 

Noch vreezic, ziet, die eeuwyghe blamacye,

 

Want deis vyanden blyven my al ontrent. ^347-8

⁺

Dlevende woordt.

 

U es veil crachtygher hulpe prezent:

350

Staet vast op dwoort dwelc u de heer heift ghezworen. ³⁵⁰

Daude serpent.

 

Daer zijnder veil gheroupen en luttel vercoren, ³⁵¹

 

Dat stater gheschreven, ic moet u ontdecken.

335-7 1 Joh. 4:10; bewyzen, tonen; vuldoenijnghe, verzoening.

338 want (u, var.) de wet doodde, Rom. 7:10, 11; vleesschelic verraden (var.), lichamelijk in het verderf storten.

339 Gal. 3:18.

340-2 Gal. 3:11; dhende der wet, Rom. 10:4; wt, lees voor (var.); vertellen, openbaren; die voor God ghelt-naar Liesveldt.

343 Hebr. 4:16; stoel der ghenaden, genaderechter, vgl. stoel van Rome, paus (MWB); stoel in plaats van troon, naar Liesveldt.

344-6 Rom. 3:26; wet der gracye, genadewet, het nieuwe verbond; rusten in, vertrouwen stellen in.

347-8 blamacye, verderf; al ontrent, zeer dichtbij.

+ AA 4 r.

350 woordt, belofte; Hebr. 6:17.

351 Matth. 20:16; moet 't; ontdecken, bekend maken.

[p. 426]

Dlevende woordt.

 

Laet u daer om niet van Gods belofte trecken,

 

God es warachtigh int ontfermen, weist niet vervaert.

355

Hy heift u als den appel zijns ooghen bewaert, ³⁵⁵

 

Anders waerdy Sodoma ghelijc gheworden. ³⁵⁶

 

Al magh u die duvel met veil vreezen gorden, ³⁵⁷

 

Hy es verwonnen en in zijn leste eeuwe; ³⁵⁸

 

Hy loopt als eenen briesschende leeuwe

360

Zouckende listen om u te verslinden, ^359-0

 

Maer pijnt zynen raedt niet tonderwinden, ³⁶¹

 

God en zal u niet laten, weist op u hoede.

Staervende mensche.

 

Den gheest inwendigh dient met den ghemoede,

 

Maer het vleesch es tot alder crancheyt gheneghen. ^363-4

Dlevende woordt.

365

Comt, volgt my naer en weist niet versleghen,

 

Ic zal den rijcdom der godheyt verclaren ^365-6

 

En den troost der beloften Gods openbaren ³⁶⁷

 

En u vyanden verwinnen tuwen wensche.

Figuere.
☞ Hier tooghtmen Christum hanghende an tcruce.

 

Ziet hier uwen troost, Staervende Mensche!

370

Dits tzaet dwelc belooft es tuwer zaligheyt,

 

Deze eyst die sent Ian heift den wegh bereyt

 

Daer wet en alle propheten af tughen, ^371-2

 

Dits de fonteyne daer ghy trost mooght wtzughen,

 

Waer me verwonnen werdt tDoude Serpent. ^373-4

355 appel zijns ooghen, als bijbels beeld onder andere Deut. 32:10.

356 Jes. 1:9, Rom. 9:29.

357 gorden met vreezen, vervullen met (doods)angst.

358 Op. 12:10-12; zijn leste eeuwe, het laatste tijdperk van de wereldgeschiedenis, waarin de duivel macht heeft, namelijk de tijd tussen de geboorte van Christus en het Oordeel. Zie voor de zeven of acht tijdperken MWB 2, 758 (Boendale) en Tafel II 71.

359-0 1 Petr. 5:8.

361 onderwinden, zich inlaten met; laten, verlaten.

363-4 Matth. 26:41; inwendigh, in de mens; dienen, meewerken; ghemoede, bereidheid.

365-6 versleghen, mistroostig; godheyt, lees goetheyt (var.), zie 260 aant.; ic zal, var. ic zal u.

367 den troost der beloften, de beloofde trooster.

371-2 Matth. 11:10, Mal. 3:1, Johannes de Doper; wet en propheten, het hele Oude Testament-zie 333.

373-4 Joh. 4:14 (Op. 21:6); fonteyne, bron.

[p. 427]

Daude serpent.

375

Och, mijn maght wert weder op een nieu gheschent, ³⁷⁵

 

Die ic langh ghethoont heb in mijn hypocryten; ³⁷⁶

 

Nochtans zal ic Christum in zijn hielen byten ³⁷⁷

 

En mijn tanden maken als bloedyghe zwaerden

 

En laghen legghen totten hende der aerden,

380

Den mensche tot zijnder bedaervenesse. ^379-0

Dlevende woordt.

 

Dits tzaet van beloften en die aervenesse ³⁸¹

 

Die Adams en Abrahams zade es belooft;

 

Nu wert de doot haer groote maght berooft. ⁺

 

Dus en laet u van hem niet vervremen,

385

Hy zal den strael der zonden van u nemen

 

Daer u de doot met wijst het eeuwigh dangier. ^384-6

Hier spreict Christus hanghende an tcruce.

Christus an tcruce.

 

Nu wil ic nemen den strael der zonden hier.

 

Doot, ic zal u doot zijn en helle uwe beit, ³⁸⁸

 

Zo daer ghesproken es duer den propheit:

390

Mijn volc zal uwen ancxt noch gruwel niet zien,

 

Alle die my ghelooven en tot my vlien

 

Zullen niet beschaemt werden duer u gheruchten, ^391-2

 

Want mijn ooren verlanghen naer tzondaers zuchten.

 

Ic ben de vuldoenijnghe van uwer schult, ³⁹⁴

395

Al wat van my gheschreven es hebbic vervult,

 

De persse hebbic alleen ghetreden nu. ³⁹⁶

 

Ic ben de offrande gheoffert voor u, ³⁹⁷

 

Ic ben daer Moyses serpent af es figuere,

 

Ziet op my, ic zal u ghenezen puere. ^398-9

375 schenden, vernietigen.

376 hypocryten, schijnheilig handelen.

377 Zie Gen. 3:15.

379-0 thende der aerden, de tijd van het oordeel.

381 tzaet van beloften, de beloofde nakomeling.

+ AA 4 v.

384-6 vervremen, scheiden; het eeuwigh dangier, de hel.

388 Hos. 13:14, zie Meenene 125/6; beit, doodsbeet.

391-2 Ps. 25:3, Rom. 10:11; beschamen, te schande maken; gheruchten, moeilijkheden.

394 1 Joh. 2:2 en overeenkomstige plaatsen.

396 Jes. 63:3; persse, trog waarin druiven stukgetrapt werden.

397 Hebr. 9:26.

398-9 Num. 21:9, vgl. Joh. 3:14; figuere, voorafbeelding; puere, volkomen.

[p. 428]

400

Ic ben dleven, de waerheyt en den wegh, ⁴⁰⁰

 

Ic ben priester naer doorden van Melchycedech

 

Doende gherechtyghe offerande, ^401-2

 

Ic ben dlevende broot wt des hemels lande, ⁴⁰³

 

Ic ben de fonteyne tot tzondaers lavenesse, ⁴⁰⁴

405

Ic zal verwinnen naer mijn begravenisse ⁴⁰⁵

 

Alle u vyanden, Mensche, en weist niet versaeght.

Dlevende woordt.

 

Nu weitty dlam Gods dwelc al u zonden draeght.

 

Hebdy, Mensche, noch gheen troostyghe ghevoelijnghe? ^407-8

Staervende mensche.

 

Consciencye smaect zachte vercoelijnghe,

410

Midts datze vander zonde nu es ontlast;

 

Maer Levende Woordt, de doot blijft by my vast,

 

Tooghende my veil felder ghezichten. ^409-2

Dlevende woordt.

 

Zijt ghetroost, ic zal uwen gheest verlichten. ⁴¹³

 

Maerct wat grooter troost u God heift ghezonden.

Figuere.
☞ Hier tooghtmen de helle opghebroken.

415

Ziet de helle ghebroken, Sathan ghebonden.

 

Hoe zoudy u meerder troost ghegheven connen! ^415-6

 

U zonden zijn wegh, tserpent es verwonnen

 

Dwelc u bezwaerde en dreeghde metter wet,

 

Hem tooghende gheveynst Goet Schijnende Opzet,

420

Dwelc u zonde, doot en helle toezandt,

 

En Vernuftigh Secours tot uwen onderstandt, ^{419-1 +}

 

Die u ghebraght heift in alle iamere,

 

In tdal van weenen, in sdoots camere,

 

Zijnde van menschen troost verlaten,

400 Joh. 14:6.

401-2 Hebr. 7:11; Melchycedech (Gen. 14:18), koning der gerechtigheid, type van Christus; gherechtyghe offerande, offerande der gerechtigheid, Deut. 33:19.

403 Joh. 6:49-51.

404 Vgl. Joh. 4:14.

405 Vgl. 1 Cor. 15:25, 26.

407-8 Joh. 1:29; weten, kennen; troostyghe ghevoelijnghe, gewaarwording van troost.

409-2 vercoelijnghe, lafenis; midts dat, doordat; vast, aanhoudend; fel, wreed, vijandig; ghezichte, blik.

413 zijt ghetroost, houd moed; vgl. Ef. 3:9.

415-6 breken = opbreken, openbreken; Sathan ghebonden, Op. 20:2; zoudy, zou hij.

419-1 hem gheveynst tooghen, zich valselijk voordoen; onderstandt, steun.

+ BB 1 r.

[p. 429]

425

Tot dat my u Hemelsch Vader zandt te baten,

 

Die u bemint en beclaeght dat ghy sneift; ^425-6

 

Waer om hy zynen zone niet ghespaert en heift, ⁴²⁷

 

Die u verlost heift wt zondigh gheduene,

 

Die u dezen stoc ghaf tot eenen stuene,

430

Om dat ghy in crancheyt niet en zoudt faelgeren

 

En u daer op zoudt troosten en vast fonderen,

 

Dwelc es ghenadyghe bewyzenesse. ^429-2

Figuere.
☞ Hier tooghtmen Christum verryzende, ende smytende de doot met zynen cruce.

 

Comt, ziet nu Christus in zijn verryzenesse ^{bij 433}

 

Tooghende groote ghenadyghe cracht,

435

Hebbende de doot gheheel tonder ghebraght. ^434-5

 

Wetet dat Christus nu niet meer en staerft; ⁴³⁶

 

Zijnder lenen ghy duer Gods belofte verwaerft. ⁴³⁷

 

Nu en heift zonde, doot, overhandt noch ghebod,

 

Want dat Christus leift, dat leift hy by God

440

Ende dat zelve leven es u proper eyghen; ^438-0

 

Vreeze noch verdriet, ancxtelic dreyghen

 

En magh u niet van Gods liefde scheyden. ^441-2

Staervende mensche.

 

Nu willic met vruechden den heere verbeyden

 

Die my verlost heift van mijn vyanden,

445

Ic wil my gans waerpen in zijn handen. ^443-5

 

Ic weet wel, hy en werdt mijns gheen versmadre,

 

Hy nomt my zijn kindt, hy es mijn vadere;

 

Ic en vrees niet, al doet my tvleesch veil wederstoots. ^446-8

Dlevende woordt tooght hem hier de schauwe des doots.

Dlevende woordt.

 

Ziet, nu en ziet ghy maer een schaduwe des doots, ^{bij 449}

450

Nu leifdy met Christum, verhueght uwen zin.

425-6 te baten, tot hulp; beclaghen, betreuren; dat, als; sneven, verloren gaan.

427 Rom. 8:32.

429-2 gheduene (gedoen), handelingen, vgl. 2 Tim. 4:18- verlossen van alle boos werk; om dat, opdat; faelgeren, bezwijken; ghenadyghe bewyzenesse, blijk van genade.

bij 433 smyten, krachtig slaan.

434-5 ghenadyghe cracht, daad van genade; tonderbrijnghen, onderwerpen.

436 Rom.6:9.

437 Vgl. 1 Joh. 2:25; zijnder lenen, lees zijn leven (var.).

438-0 Rom. 6:10, 11; overhandt = ghebodt, macht, gezag; eyghen, eigendom, 467.

441-2 Rom. 8:35-39; ancxtelic dreyghen, dreigend gevaar.

443-5 Naar Ps. 31:6-9; den heere, Christus.

446-8 een versmadere werden, zullen verwerpen; wederstoot, tegenstand.

bij 449 schauwe, schaduw, schim.

[p. 430]

Staervende mensche.

 

Tvleesch es my schadelic, maer tstaerven ghewin; ⁴⁵¹

 

Ghedanct zijt Levende Woort die my dit briefde.

Dlevende woordt.

 

Ziet hier comt Gheloove, Hope en Liefde,

 

Die zullen u wachten als ghelievers ialours,

455

In tribulacye troost ghevende en secours

 

En uwen wegh ten rechten beschicken; ^454-6

 

Zonde, doot, helle noch ancxtelic verschricken ⁴⁵⁷

 

En zal u niet meer doen mestroostigh qwelen.

 

Staervende Mensche, ic wil u God bevelen, ^{459 +}

460

Want ghy zijt verlost wt tzwaer tempeest;

 

Ic laet u den troostere, den helyghen gheest, ⁴⁶¹

 

Die zal u tot alder volmaectheyt spoeden

 

En u van allen qwaden behoeden,

 

Zoot God belooft heift met wonder zonder ghetal, ^462-4

465

Want wie op Gods belofte rust verwaerft dit al.

Gheloove.

 

Staervende Mensche en vreest nu gheen mesval. ⁴⁶⁶

 

Tes al u eyghen, wat Christus heift ghedaen.

Liefde.

 

Hoe zoudy nu zulcken goeden vader afgaen, ⁴⁶⁸

 

Die u dit om niet al heift willen schijncken?

Hope.

470

En met hem zult in zijn glorye blijncken,

 

Zoo belooft heift Tlevende Woort onversweghen. ^470-1

451 Fil. 1:21; brieven, verkondigen.

454-6 wachten, verzorgen; ghelievers, geliefden; troost = secours, hulp ten rechten beschicken, recht maken, Jes. 45:13.

457 ancxtelic verschricken, schrik aanjagende angst; qwelen, lijden.

459 enen God bevelen, afscheid van iemand nemen; tempeest, ellende.

+ BB 1 v.

461 De Heilige Geest, Gods goedheid als derde persoon, schenkt geloof, hoop en liefde. Dlevende Woordt spreekt met Christus' woorden, Joh. 14:26.

462-4 spoeden, aanzetten; behoeden van, beschermen tegen; qwaet, ramp; wonder, wonderbaarlijke daden.

466 mesval, onheil.

468 afgaen, verloochenen; zoudy, zoudt ge.

470-1 zult (ghy), var.; Matth. 13:43; onversweghen, openlijk.

[p. 431]

Gheloove.

 

Dwelc noyt in smenschens herte en es ghesleghen,

 

Noyt hooren ghehoort, noch ghezicht begrepen,

 

Dwelc dat God bereydt heift ende gheschepen

475

Die zijn woordt ghelooven groot van virtute. ^472-5

Liefde.

 

Schudt nu dezen rock, den ouden Adam, wte,

 

Doet dit nieu onbevlect cleedt, Christum, aene. ^476-7

Hope.

 

Pijnt noch figuerlick hier tverstant tontfaene, ⁴⁷⁸

Figuere.
☞ Hier tooghtmen Christum zittende ter rechter handt zijns vaders, hebbende onder hem zonde doot, helle, &c.

Hope.

 

Ziet Christum zitten in zijnder gloryen

480

Als verwinlick conijngh groot van victoryen,

 

Waer duer vervult werdt Davids prophecye:

 

Hy zitt nu ter rechter handt zijns vaders blye; ^479-2

 

De ghemeenschap der helyghen voor u bidt daer, ⁴⁸³

Liefde.

 

U gherechtigheyt,

Hope.

485

Uwen troost,

472-5 1 Cor. 2:9- ‘hem liefhebben’ is vervangen door ‘zijn woordt ghelooven’; ghesleghen, lees ghesteghen; ghezicht, oog; virtuut, kracht.

476-7 Ef. 4:22, 24; vgl. Antwerpen 450.

478 figuerlic, door een figuere. Na 478 wendt men zich naar de toog; vervolgens gaat Hope verder - zie in de algemene inleiding de § over opeenvolgende clauzen van de zelfde spreker In de 8⁰ 's B, C en D is het tweede Hope door Gheloove vervangen, om de regelmatige afwisseling in de voorgaande clauzen, maar ten onrechte.

479-2 verwinlick, zegevierend; Ps. 110:1.

483 Volgens middeleeuwse voorstelling zit Christus aan Gods rechterhand in de achtste hemel, de hemel van de Drie-eenheid en verblijven de heiligen in de zevende, het empyreum- ‘dit is die eyghen proper woenstat Gods, der heilighen ende der enghelen, Tafel III 229.

[p. 432]

Gheloove.

 

U middelaer

 

In wiens bloede dat ghy ghedoopt zijt, ^484-7

 

En bidt voor u zijn Hemelsche Vader altijt

 

Als troostigh advocaet, noyt gheenen nettere. ^488-9

Liefde.

490

Al ziet ghy dit in een donker lettere, ^{490 +}

 

Nemet voor uwen troost spade en vrough.

Staervende mensche.

 

Dat hijt my belooft, tes my al ghenough, ⁴⁹²

 

Ic weet wel hy en zal my niet bedrieghen,

 

Hy es warachtigh hy en zal niet lieghen;

495

Daer om zijn my Gods beloften den meesten troost.

Gheloove.

 

Staervende Mensche, dat es hier trechte propoost. ⁴⁹⁶

 

Comt nu in payze, vry van verzeere,

 

Slaept nu en rust nu hier in God den heere, ^497-8

 

Die u duer zijn beloften heift zaligh ghemaect.

Staervende mensche.

500

Mijn ziele, heere, u by wezen haect, ⁵⁰⁰

 

Want den tijt van mynen slape es by ghecomen

 

En dat mijn ziele zal worden ghenomen

 

Wt dit aerdtsche huus en vleesschelic coffere. ⁵⁰³

 

Dus ic, heere, in uwen handen offere

505

Die nu scheedt, hemelsch vader ghebenedijt. ⁵⁰⁵

484-7 gherechtigheyt, 1 Cor. 1:30; troost, helper, Hebr. 13:6; middelaer, Hebr. 8:6; ghedoopt in zijn bloed, Rom. 6:3.

488-9 En bidt, die bidt; troostigh advocaet, pleiter voor uitkomst, genade; net, rein.

490 1 Cor. 13:12; een doncker lettere, een duister woord, een raadselzie een doncker woord, WNT 3, 2823.

+ BB 2 r.

492 belooft, lees belooft heift (var.).

496 propoost, conclusie.

497-8 Zie Op. 14:13; verzeer, smart, lijden. Staervende Mensche wordt opnieuw in een kamertje met een bed gebracht, nu in het land van payze.

500 haken, heftig verlangen; u by wezen, lees naer u bijwezen. Bewysen in de nadrukken A en D moet een drukfout zijn.

503 dit aerdtsche huus, 2 Cor. 5:1; coffere, kist.

505 die nu scheedt, mijn ziele, object bij offeren, in genade aanbevelen; scheeden, het lichaam verlaten. De woorden, naar Ps. 31:6, herinneren aan het ‘endelvers’ van de stervende tijdens het laatste sacrament, zie Tafel III 476; ghebenedijt, die geprezen zij.

[p. 433]

Menschelic verstandt.

 

Nu hebbic mijn ghezighte, noyt meerder iolijt,

 

In payze, in rusten leiftmen te zamen. ⁵⁰⁷

 

Vele ghedichte bouckin maec ic my qwijt,

 

Die hem daer op verlaet magh hem wel schamen,

510

Want den meesten troost zijn Gods beloften. Amen.

Finis.

507 Vgl. versamenen, in de hemel opgenomen worden; te zamen (met God), in de hemel.

14 smenschen 16 Daer de bloemkens; gherechticheyt

22 Wildy 24 in trouwen 30 Want te voren

51 slechten

60 ict 72 in en werct

83 een secours sal 88 Waer doer 103 op een nieu

114 cruymken 123 weet mi schier

144 bent

153 sulcs al 158 quaet en is

bij 171 Hier coemt de doot met eenen strael

bij 191 Die twee crucken die hi hem langt heeten deen twifel ende dander crancke hope

213 hielpen 220 getuycht

227 liefste

253 mynen rijcken ghenadigen 260 goetheyt

309 mensche

318 hi en is

338 Want u de wet doode en vleesschelic verriet 340 voor God

366 sal u den; goetheyt

375 wert nu weder clauskop na 386 AD Christus aent cruyce spreect; het bijschrift in de marge ontbreekt daar. 390 volc en sal 391 die in my

bij 415 opgebroken en Sathan gebonden 424 van allen menschen

437 Sijn leven

462 volmaectheyt eerst spoeden 470 B sult ghi in

472 gestegen na 478 BCD clauskop Gheloove

492 belooft heeft 500 AD bewijsen

507 leef ick