De Gentse Spelen van 1539 (2 delen)

[p. 397]

Bruessele

kamer
HET BOECK
(De Tytelooskens)
zinspreuk
‘Om beters wille’
antwoord
De beloftenesse Gods
 
(vijfde prijs)

[p. 398]

[p. 399]

Inleiding

Het lied

Eerder herinnerde ik al aan het lied waarmee de Brusselaars in Gent optraden (1 Erné). Het is op een merkwaardige plaats aangetroffen, in een hervormde zangbundel, die in 1558 te Emden uitgegeven werd en vijf jaar later herdrukt door G. van der Erven, een van de Vlamingen die naar Oost-Friesland uitgeweken waren (Wieder XXXIX en LVIII).

Het verheerlijkt de toegankelijkheid van de bijbel als bevrijding van geestelijke dwang en begin van nieuw christelijk leven. Dat het nog jaren later gezongen werd in een omgeving die met de r.k. kerk gebroken had, getuigt van de betekenis die het Gentse feest in de ontwikkeling van het godsdienstconflict heeft gehad. Naast de schaarse eigentijdse oordelen daarover, door Van Dis op blz. 30 genoemd, dient dit onverdacht getuigenis vermeld te worden.

Misleiding door voorgeschreven bijbeluitleg is hier het werk van tserpentich quaet, de boze duivel. Dit legt een direct verband met het polemische deel van het Brusselse spel, waarin Daude Serpent een gelijke rol vervult.

Vervolgens lijkt de tekst betrekking te hebben op een concrete Gentse situatie. Niet iedereen was daar gelukkig met het groots initiatief, bijv. in verband met de kosten. Toen de neringen om steun werden aangeschreven, weigerden vele en gaven andere maar de helft van het gevraagde bedrag (Vandecasteele 32/3). Het lied spreekt van minachting voor de rhetorica en verdachtmaking van haar beoefenaars in verband met het opgegeven thema. Daaruit blijkt, dat sommige inwoners zich tegen de plannen verzet hadden om de aanmatiging van de rederijkers en hun vrijmoedigheid in godsdienstige zaken. Er is zelfs in te lezen, dat ze zich tot het stadsbestuur wendden, maar eenstemmig terug werden gewezen (24/5). Zie het zotte refrein van Meenene (De godsdienstige opvatting).

Wanneer buitensporig gedrag aanleiding gaf tot een ingreep van hogerhand, lezen we daarover. Zo is in 1534 in Gent een mysteriespel verboden, ‘consedererende de groote dissolucye (losbandigheid) die in tselve spel so lanc so meer wardt ghebuerende’ (Decavele I, blz. 196) en werd in 1537 een zekere Poelgiers bestraft om al te grove spot met de geestelijkheid (Van Dis, blz. 30). Conflicten die intern werden afgedaan, blijven voor ons in de regel verborgen. Hier is dan een uitzondering. Door zijn openlijke steun aan de Gentse broeders en zijn lof voor het stadsbestuur maakt de dichter ons bekend met een interessant stukje voorgeschiedenis.

[p. 400]

Wanneer de liederenwedstrijd gehouden werd, is niet bekend. Mogelijk liet iedere kamer haar zanger vlak voor de vertoning van het zinnespel optreden. De introductie van Brussel sluit er duidelijk op aan, zonder er deel van uit te maken. Het refreinlied wordt immers met een prince-strofe afgesloten en de introductie wijkt in rijm en ritme af. Slechts het slot is gelijk.

Fraey gheestkens reyn, coemt alle ghemeyn ¹
Int Gentsche pleyn totter fonteyn
Solaes en vruecht vermeeren in alder eeren;
Want tis certeyn een snoo vileyn
Die dionstich greyn veracht so cleyn, ^4-5
Waer in dat men mach leeren het recht bekeeren.
Sulck toocht zijn valsche grille,
Broeders, tuwen spijte:
Verdraecht om beters wille, alst past by apetyte.

Dit goet opstel beuiel ons wel. ¹⁰
Dies wy seer snel quamen int spel
Om trecht van deser vraghen, met ons te draghen, ¹²
Want twroeghen fel dede ons ghequel
Door vreemden rel, ons seer rebel, ^13-4
Daer wy ons voor ontsaghen tot desen daghen.
Den gheest en swijcht niet stille
Maer roept nu met iolijte:
Verdraecht om beters wille, alst past by apetijte.

Schoone Maeght van Ghent, goet regiment ¹⁹
Hier is ontrent, wijsheyt present,
Goen raet so hebdy binnen en cloecke sinnen.
U wesen ient en was noyt gheschent,
U log gheprent blijft ongheent,
Datmen u hoort bekinnen dwoort Gods wt minnen ^23-4

1 gheestkens, rederijkers.

4-5 vileyn, kinkel; dionstigh greyn, de rhetorica; het recht bekeeren, de bekering.

10 opstel, plan; wel, uitstekend.

12 trecht, de gegrondheid; met ons draghen, komen aantonen.

13-4 wroeghen, beschuldigen; vreemde rel, gemene praatjes; rebel, vijandig.

19 regiment, bestuur.

23-4 gheprent, onuitwisbaar; bekinnen, belijden.

[p. 401]

25

Dwelck ghy sonder gheschille

 

Tot salighen profijte

 

Verdraecht om beters wille, alst past by apetijte. ²⁷

 

 

 

Fonteynelick saet, wijs in den raet, ²⁸

 

Tserpentich quaet ghy wel verstaet,

30

Twelck nu met veel manieren leert zijn scholieren.

 

Maer tis te laet ghecomen, iaet,

 

Den dagheraet nu schoone opstaet,

 

De sonne schijnt vroech te vieren; wilt vruecht hantieren:

 

Die lazen metten brille

35

Sijn nu dat doncker quijte;

 

Verdraecht om beters wille, alst past by apetijte.

 

 

 

Prince valliant, die conste plant, ³⁷

 

Den boeck playsant toocht zijn verstant ³⁸

 

- Wilt hem nu ouerlesen, ghij sult ghenesen -

40

Die Bruessel zant hier wt Brabant

 

Int Ghendtsche lant, daert conste vant, ⁴¹

 

Het Tijteloosken in dezen, broeders gepresen.

 

Al draeyt sulck sot zijn spille

 

Ons tot eenen verwijte: ^43-4

45

Verdraecht om beters wille, als past by apetijte.

27 verdraghen, verheffen.

28 Fonteynelick saet, leden van de Fonteine; tserpentich quaet, de boze duivel.

37 planten, bevorderen; verstant, opvatting.

38 ghenesen, zalig worden.

41 conste, talent; Het Tijteloosken, andere naam voor Het Boek.

43-4 zijn spille draeyen, in de weer zijn; verwijt, hoon.

De introductie

Evenals bij Thienen kregen de toeschouwers aan het begin van het spel op het toneel iets bijzonders te zien. De woorden waarin de zangers erover spreken, zijn zelfs overeenkomstig. Ginds ‘vloeyt inden pleyne een zuver claer fonteyne’, hier ‘bloeyt een lustich rijs int Ghentsche pleyn’.

In het rijs kan men een stok of staf zien, die ‘de beloftenesse Gods’ heette, zoals op een aangehecht stuk papier te lezen moest zijn. Met dit antwoord hoopt Het Boek een van de prijzen te winnen, die onder medewerking van de autoriteiten beschikbaar waren gesteld. Een betere troost was immers nooit onder woorden gebracht. Zo geeft Drs. Veerbeek een goed bij het spel aansluitende verklaring. Het publiek legde stellig direct verband tussen Gods belofte en Christus, die even verder genoemd wordt. Opmerkelijk is de vrijmoedigheid, waarmee Het Boek op voorhand haar antwoord aanprijst.

[p. 402]

Tevens zal het rijs in verband met de traditionele symboliek bedoeld zijn als representant van de staf van Aäron. Met twaalf andere in dorre toestand in de ark gelegd, was deze de enige die de volgende dag bloeide (Num. 17:1-8). De dorre tak was een bekend symbool van Maria, de bloem van Christus - ‘Nazarenus, dat beduut een die bloyende is, want hi was die bloem, die opter roeden wies van der wortel Yesse ontsproten’ (Jes. 11:1), zie Tafel III 168.

De personages

Proloog
Menschelic Verstandt (begrip), een ‘natuurlijk’ mens volgens 1 Cor. 2:14 - de natuurlijke mens begrijpt niet de dingen die des geestes zijn ... hij kan ze niet verstaan, omdat ze geestelijk onderscheiden worden. Komt in de afsluiting terug.
Gheestelic Zin (begrip), een ‘geestelijk’ mens volgens 1 Cor. 2:15 - de geestelijke mens onderscheidt wel alle dingen.
 
Spel
 
Hoofdpersoon
Staervende Mensche.
 
Helpers
God de Vader; spreekt in de eerste drie figueren.
Dlevende Woordt, het woord des levens, 1 Joh. 1:1; verkondiger van de ‘blijde boodschap’ 262; komt overeen met Gheestelic Zin, zie 413 naast 28.
Christus ant cruce, spreekt in de vierde toog.
Gheloove, Liefde en Hope.
 
Verleiders
Daude Serpent, de duivel, Op. 12:9, 20:2. Noemt zich ‘Goed schynende Opzedt’, schijnheilig boos plan.
Vernuftigh Succours, het verstand van de hoofdpersoon.
(zwijgend) Dood met zijn ‘strael der zonden’.
 
Attributen
een staf veil ghedichte boucken 43,
twee krukken, twyfel en crancke hope 193,
een bed van onvrede 189, in sdoots camer 194,
een staf de belofte Gods 281,
een mantel Christus 477.

[p. 403]

De vorm

Introductie		(niet in de Gentse druk) lied van Gheestelic Zin, abab bb cdcd
Proloog (genoemd)
	1-10	Menschelic Verstandt, aabab bc bcc
	11-16	tweede lied van Gheestelic Zin, dede ef
	17-99	samen, gepaard, gesloten einde
Spel A (I)	100-120	strofische monoloog van Daude Serpent
(II)	121-139	idem van Staervende Mensche
(III)	140-174	Staervende Mensche en Daude Serpent
B	175-203	Staervende Mensche en Vernuftigh Succours
C	204-240	Staervende Mensche en Daude Serpent
D	241-465	Staervende Mensche en God de Vader, Dlevende Woordt
E	466-505	Staervende Mensche en de goddelijke deugden
Afsluiting	506-510	Menschelic Verstandt, ababb

Behalve waar anders aangegeven is het rijm in proloog en Spel gepaard; AI en AII eindigen gesloten en als enige van de scènes D. Het laatste kan er op wijzen, dat de hoofdpersoon enige tijd alleen achterblijft, voordat de deugden hem bij komen staan. Een dergelijke vorm treffen we ook aan tussen proloog en Spel (zie de inleiding).

Proloog en afsluiting vormen een beknopt buitenspel.

Overzicht van de inhoud

Introductie
Begroeting, lof voor het thema en de verzekering, dat de Brusselse en Gentse rederijkers één zijn in hun liefde voor Christus. Zie verder een volgende paragraaf.
 
Proloog 1-99.
Menschelic Verstandt is op weg naar het hemelse Jeruzalem. Bang om af te dwalen doordat hij niet zien kan, staat hij stil in de hoop op hulp. Deze komt in de persoon van Gheestelic Zin, die in een lied Gods wegen prijst. Dit wekt Menschelic verstandt op. Hij begint iets te zien, maar heeft nog te veel vertrouwen op zijn staf ‘Veil ghedichte boucken’. Al zijn die door knappe theologen geschreven, Gheestelic Zin acht ze gevaarlijk; om Gods wegen te vinden, moet men zich deemoedig en zonder pretenties in de bijbel verdiepen. Dat deze moeilijk te begrijpen valt, komt door verkeerde uitleg, waarmee de mens het goede begrip onthouden wordt. Op boeken en menselijke lering moet men dus niet vertrouwen. Wil Menschelic Verstandt Gods weg leren kennen, dan moet hij luisteren naar het volgende spel.
 
Spel A
(I) 100-120.
Daude Serpent klaagt, dat Christus opnieuw geboren is en nu mensen aan zijn macht onttrekt, doordat ze zijn schijnheiligheid doorzien. Met de oude middelen ‘idel glorye, ghiericheyt, leigheyt’ zal hij ze lokken en weer in de hand krijgen.
(II) 121-139.
Staervende Mensche is wanhopig door de religieuze onzekerheid in de wereld, de felle twisten over uitleg van de bijbel. De één leest, dat hij veel verplichtingen op zich nemen moet, de ander, dat hij

[p. 404]

er op los kan leven. Zelf weet hij met de bijbel geen raad, doordat naast genade verdoemenis staat.
(III) 140-174.
Als ‘Goed Schynende Opzedt’ biedt Daude Serpent zijn diensten aan. Eerst betoogt hij, dat de mens de gevestigde inzettingen moet volgen (de kerkelijke voorschriften en gebruiken). Wanneer dit met een woord van Jeremia weerlegd wordt, wijst hij op de noodzaak om de geboden te onderhouden, want geen onreine zal het hemelse Jeruzalem binnengaan. Dit getuigenis uit Openbaringen treft Staervelick Mensche zwaar. Hij ziet de dood naderen (171).
 
B 175-203.
Zijn naaste bloedverwant Vernuftigh Succours kan alleen in tijd van voorspoed moeilijkheden helpen overwinnen, maar is onmachtig tegenover de dood. Hij reikt twee krukken aan, Twijfel en Zwakke Hoop, leidt Staervende Mensche naar het huis van de dood in het dal van weene en legt hem op het bed van onvrede, met de ironische opwekking, dat na lijden verblijden komt. Mensche blijft in diepe verslagenheid achter.
 
C 204-240.
Daude Serpent kan daardoor zijn aanval hervatten. Hij gebruikt het middel dat nu succes heeft en wijst op Gods voorbeschikking om de hoofdpersoon tot wanhoop te brengen, een zonde tegen de Heilige Geest. Met bijbelteksten bestookt en belaagd door de Dood, verliest Mensche inderdaad de moed, maar op het laatste moment smeekt hij God toch nog om hulp.
 
D 241-465 Het figuurlijk deel
Eerste toog 241-260 (niet in de marge). God erbarmt zich en geeft Dlevende Woordt opdracht, met het evangelie te troosten. Deze brengt de blijde boodschap over (261-264), laat Staervende Mensche opstaan en vervangt diens krukken door een staf ‘Gods belofte’.
Tweede toog 293-296. De paradijsscène waarin God de slang vervloekt en de komst van Christus aankondigt.
Derde toog 311-314 (niet in de marge). God vernieuwt de belofte aan Abraham. De ‘wet van Mozes’ was slechts een hulpmiddel; door het geloof staat de mens onder de ‘wet van de genade’. Daarom moet men op Gods belofte vertrouwen.
Vierde toog 369-406. Christus aan het kruis pakt de ‘strael der zonden’, drukt deze in zijn lichaam en kondigt zijn overwinning op Dood en Hel aan. Mensche voelt zich verlicht, maar blijft bang voor de dood.
Vijfde toog 415. De hel opengebroken, Satan gebonden en vermoedelijk enkele bevrijde vaderen. Daude Serpent is verdwenen, maar zal de mens blijven vervolgen 375-380.
Zesde toog 433-435. Christus staat op en verjaagt de Dood met zijn kruis; de mens krijgt deel aan het eeuwige leven. Staervende Mensche ziet
Zevende toog 449, de schaduw van de vluchtende Dood.
 
E 466-505 Het einde
Dlevende Woordt heeft afscheid genomen; Gheloove, Hope en Liefde bereiden Mensche voor op zijn dood; hij krijgt ‘Christus’ als nieuw overkleed.

[p. 405]

Achtste toog 478-483. Christus aan Gods rechterhand, aanbiddende heiligen op de achtergrond. Staervende Mensche komt tot het antwoord van de kamer; de deugden brengen hem ‘in payze’.
 
Afsluiting 506-510.
De ogen van Menschelic Verstandt zijn geopend. Hij gooit ‘vele ghedichte boucken’ weg, in het besef dat Gods beloften de krachtigste steun zijn voor de stervende mens.

De godsdienstige opvatting

De schrijver valt de kerk weloverwogen aan. In de eerste plaats omdat ze geestelijke geschriften goedkeurt, waarin hoogmoedige mensen hun wijsheid verkondigen zonder zich strikt aan de bijbel te houden (60). Al zijn ze niet helemaal verkeerd, doordat de Heilige Geest er niet in werkt geven ze vaak een onjuiste uitleg. Te denken is hier aan werken als die waartegen Gnapheus in Een Troost ende Spiegel der Siecken waarschuwde, Zielentroost, Mirakelboec, Moriael, Passionael, Vaderboec (blz. 197/8). Daarin lag het accent meer op Gods toorn dan op zijn liefde en genade, waardoor ze tot waardeloos berouw uit eigenbelang leidden. De auteur bepleit ootmoedige verdieping in de bijbel alleen (65). Gevaren van lekenlektuur ziet hij overigens ook: twist over de exegese en onzekerheid kunnen er het gevolg van zijn. Daar spreekt de burger, die sectevorming als een bron van maatschappelijke onrust beschouwde (149).

Vervolgens geldt zijn aanval de eisen van de kerk: gehoorzaamheid aan Gods geboden (160) én aan daude statuten (150). De laatste hadden geen betrekking op een oude ruime levenswijze, zoals Van Mierlo wilde (II blz. 336). Ze waren ook niet precies de oude roomse kerkleer (Van Dis, blz. 75), maar de wetten, voorschriften, gebruiken, sacramenten enz. die door vroegere geslachten van gelovigen waren overgeleverd - de buitenschriftuurlijke traditie, voor de kerk naast de bijbel bron van openbaring en norm. Hiertegen verzet de schrijver zich en hij laat de duivel als verdediger van het kerkelijk standpunt optreden.

Tenslotte brengt deze een nu succesvol argument in het geding, de predestinatie. Bedoeld moet zijn de zg. voorwaardelijke uitverkiezing, die afhankelijk gedacht werd van voorafgaande goede werken. Wie - als Staervende Mensche - besefte dat hij geen goed werk had verricht, kon erdoor tot wanhoop vervallen. Ook hier is het volgens de schrijver de duivel, die profiteert van de kerkelijke houding.

Tegenover de eisen van de kerk stelt Dlevende Woordt in opdracht van God zelf, de genade van het evangelie op voorwaarde van geloof (261/4). De Wet is een dienende functie toegewezen, als in Antwerpen (333). Daude Serpent herinnert nog eens aan de uitverkiezing (351), maar de macht die hij door zijn hypocryten (376) bezat, valt weg zodra Christus verschijnt (369). Evenals in Meesene 110 zijn hier met ‘hypocryten’ dolende gheleerde bedoeld en geen ketters (vgl. het zotte refrein); ketterij wordt niet aangevallen in dit spel. Bruessele beschuldigt de kerk ervan, dat ze door het traditiebeginsel te aanvaarden naast de bijbel het genadewerk van Christus belemmert en de duivel vrij baan geeft. Meer dan in andere spelen, die met populaire voorbeelden bezwaren tegen de kerkelijke praktijk toonden, is hier sptake van principieel verzet.

[p. 406]

Van bijzonder belang is daarbij de nadruk op het recent karakter ervan. Evenals in het lied gaat het om een pas begonnen ontwikkeling, waardoor Christus opnieuw geboren is (103), de gelovigen weer de bijbelse boodschap horen (262) en nu weten, dat geloof kan redden, omdat het tot rechtvaardigheid gerekend wordt (320). Dergelijke woorden en de tijdbepaling verbinden Bruessele met de hervorming. Ook de vreugde in het lied over het nu voor ieder open liggende Woord had dit effect. Verder blijkt uit een steekproef van Drs. Veerbeek, dat de auteur de lutherse bijbelvertaling van Liesveldt gebruikt heeft (313, 320, 340, 343, 346).

We weten niet hoe hij zich de ontwikkeling verder dacht of wenste, binnen of buiten de kerk. Gijsbert Mercx, die het spel vermoedelijk schreef, is volgens Van Mierlo nooit om ketterse neigingen lastig gevallen (II 337). Dat moge zo zijn, het spel in Gent toont toch wel degelijk reformatorische gezindheid.

De strekking van het vroede refrein komt overeen met die van het spel. De door wereld, vlees en Satan bedreigde mens is aangewezen op vertrouwen in God. Een vast geloof en hoop kan hem redden, omdat Christus dood, duivel en hel overwonnen heeft.

Het zotte, dat als refrein van Axcele gedrukt is, stelt de dolende gheleerde van nu gelijk aan de schriftgeleerden die Christus vervolgden.

De opvoering

Het Brusselse spel valt in het bijzonder op door de levendigheid van uitbeelding met behoud van een overzichtelijke bouw. Het bestaat grotendeels uit tweespraken van de hoofdpersoon met Daude Serpent, Vernuftigh Succours, nog eens Daude Serpent en Dlevende Woordt. Daardoorheen beweegt zich op de scène de Dood, terwijl God de Vader en Christus aan het kruis uit hun toog sprekend ingrijpen en de laatste in een figuere zelfs handelend optreedt. Over het rijs van de introductie is hiervoor al gesproken. Brachin heeft terecht bewondering voor het spel. Hummelen 3 behandelde de eisen die aan het toneel gesteld werden. Wat dit betreft, is alleen het spel van Kortrijk met dat van Brussel te vergelijken.

Van de acht figueren worden de eerste drie vlak na elkaar vertoond; er liggen slechts luttele regels tekst tussen. Aangezien God de Vader in de ‘troon’ zetelde, moeten Adam met de slang en Abraham in de zijcompartimenten boven getoond zijn, tenzij met de gordijnen van het middenvak zo gemanipuleerd werd, dat daar eerst God alleen te zien was, daarna met Adam en tenslotte met Abraham. Zo'n oplossing was echter niet noodzakelijk. Na 314 kwam de bovenverdieping beschikbaar voor de achtste toog van de triomferende Christus. Dit leverde geen moeilijkheden op, want 164 verzen en de vertoning van vier figuren zorgden zeker voor zo'n twintig minuten tijd.

Twee plaatsen beneden stelden sdoots camer voor en payze, elk van een bed voorzien. De eerste werd slechts gebruikt van 189 tot 279. Er ontstond dus gelegenheid op dezelfde plaats bij 449 de zevende figuere te vertonen, de schaduw van de dood. Voor elk van de overige drie bleef

[p. 407]

dan nog een plek beneden vrij: Christus aan het kruis en de hem aanvallende Dood; de verwoeste hel met enkele bevrijde vaderen; de opgestane Christus, die met zijn kruis de Dood verjaagt. De figuere van de hel dient dan mede om enige ruimte van tijd te scheppen. In Cortrijcke gebeurt iets dergelijks.

Wanneer de regisseur zijn zaken zo geregeld had, moesten Christus en de Dood na hun verschijning beneden zich snel naar boven verplaatsen om daar aan de apotheose deel te nemen. Het is mogelijk, dat voorafgaand aan een toog even gemusiceerd werd; dat zou de aansluiting vergemakkelijken. Over muziek tijdens een voorstelling is weinig bekend. Na de proloog was ze niet ongebruikelijk, maar verder zal de regisseur er naar behoefte gebruik van hebben gemaakt. In Lambrechts bundel vinden we er natuurlijk niets over.

De afwezigheid van regie-aantekeningen maakt het de lezer van dit spel lastig. Hij moet zich voorstellen, dat buiten de sprekende personages de Dood zich om Mensche heen beweegt. Hij is met Daude Serpent meegekomen (420). De Dood zwaait met zijn speer en als even later in ‘sdoots camer’ Mensche door hem deerlijk gewond is, bewaakt hij zijn verblijf. Vernuftigh Succours verdwijnt na 203.

Voor God de Vader kruipt het boze tweetal angstig weg, maar daarna volgen zeker uitvallen om het betoog van Dlevende Woordt te storen. Wanneer Christus aan het kruis verschijnt, vlucht Daude Serpent (375) met een dreigement voor later. Tenslotte pakt Christus zijn kruis om de Dood weg te jagen (435); men ziet deze wegsluipen als een schaduw. Hummelen denkt daarbij aan een doorzichtig gordijn, waar men hem als schim achterlangs ziet gaan, een mooie vondst. Denkbaar is ook, dat de gordijnen van het compartiment half dichtgeschoven werden. In het donker - de schaduw van de dood is een beeld voor duisternis - ziet men dan even woedende gebaren van de voorbijsluipende vluchteling.

In de achtste toog is de voorzegging uit Ps. 110:1 vervuld. Christus zit aan de rechterhand van de Vader met zijn vijanden onder zich. &c &c in de marge duidt op verdere aanwezigen, de Heilige Geest in de eerste plaats, engelen en heiligen (483).

De laatste claus is aan Menschelic Verstandt. Hij verlaat de plek terzijde waar hij het spel gevolgd heeft en smijt met afschuw zijn ‘vele ghedichte boucken’ weg.

Niet minder dan vier personages moeten successievelijk het toneel verlaten. Voor Vervnuftigh Succours was de weg aangewezen, waarlangs hij met de hoofdpersoon opkwam; voor de anderen de doorgang waardoor ze met Daude Serpent verschenen. Gezien de drukke bezetting van de toogruimten is het waarschijnlijk, dat de nissen van de tekening deze doorgangen vormden.