De Gentse Spelen van 1539 (2 delen)

(1982)–Anoniem Gentse Spelen, De– rechtenstatus



[pagina 375]

Meenene. Prologhe. In dit spel zijn vier personagen: Troostelic nopen, Gheestelic verstant, Schriftuerlicke approbacye, Menigh goet herte. Troostelic nopen. 1[regelnummer] Lof goddelic ingien vol zoeter gracye, Ga naar voetnoot1 U raeyen bespraeyen hier daerde beneden; Gheestelic verstant. Laet ons gheschien ws gheests inspiracye. Schriftuerlicke approbacye. Lof goddelic ingien vul zoeter gracye, Menigh goet herte. 5[regelnummer] Ghy zijt by wien te dezer spacye Ghesproken, ontploken werdt den troost vul vreden. Ga naar voetnoot5-6 Troostelic nopen. Lof goddelic ingien vul zoeter gracye, U rayen besprayen hier daerde beneden, Wiens lof niet te vullen magh zijn beleden. Ga naar voetnoot9 Gheestelic verstant. 10[regelnummer] Laett ons vertooghen op den dagh van heden: Welc den mensche staervende meesten troost es, Waer toe dat nu al onslier propoost es Ga naar margenoot+ Om die vraghe claerlic te solverene. Ga naar voetnoot10-3
[pagina 376]
Schriftuerlicke approbacye. Ons staet daer op wel te terminerene 15[regelnummer] Wie dat den troostere es, wy moetent ontbinden; Dan zullen wy den meesten troost mueghen vinden, Die ons vertroosten magh voor tsvyants verdoven. Ga naar voetnoot14-7 Menigh goet herte. Alle vulcommen ghiften dalen van boven, Vanden vadere des lichts die niemant wil schaden, Ga naar voetnoot18-9 20[regelnummer] Want Paulus noompt hem vadre der ghenaden, God alder troost, in gloryen rijckelic. Ga naar voetnoot20-1 Troostelic nopen. Christus es ooc eenen troost wel blijckelic, Want Lucas beschreven heift naer sgheests bevel, Ga naar voetnoot22-3 Dat Symeon den troost van Israel 25[regelnummer] Verwachtende was van langhe daer te vooren, En ziende Christum veertigh daghen ghebooren Wart vertroost in vreden, zoo hy beghaerde. Gheestelic verstant. De helyghe gheest es ooc troost op daerde, Want God nomt hem den trooster tonzer vramen. Ga naar voetnoot28-9 Schriftuerlicke approbacye. 30[regelnummer] Dit zijn dan drye troosters in een te zamen, Daer wt dat alle zoete troosten vloeyen Die den staervende mensche troostigh bespoeyen, Ia die God beminnen in liefden hooghe. Ga naar voetnoot32-3 Hier me dat wy scheeden van ons prolooghe. Troostelic nopen. 35[regelnummer] O diepte der wijsheyt vul duechts verleenijnghe, Zendt ons u gracye, dat wy ons meenijnghe Vulcommen mueghen bin der Ghendtsche landauwe. Ga naar voetnoot35-7
[pagina 377]
Gheestelic verstant. Zo dat wy hier nu al zonder vercleenijnghe Den meesten troost nopen by u vereenijnghe; Ga naar voetnoot38-9 40[regelnummer] Dat bidden wy u, hemels vader ghetrauwe. Schriftuerlicke approbacye. Sturt ons uwen gheest in, zoet van beschauwe, Want zonder uwe hulpe eyst al verloren. Ga naar voetnoot41-2 Menigh goet herte. U inspiracye tot onzen behauwe Laet in ons waercken, uwen gheest vercoren, 45[regelnummer] Zo datter in ghesticht zijn diet zien en hooren. Ga naar voetnoot43-5 Ga naar margenoot+ Troostelic nopen. Al heift God duer zijn gracye ghehuldigh Den mensche verchiert met ghiften menighfuldigh, Deen in sprake en dander in wijsheyt gent, In kennessen der dijnghen zeer excellent; 50[regelnummer] Ghegheven cracht de ziecken te curerene Ende ooc den gheest om te propheterene; Ga naar voetnoot46-51 Nochtans int staerven, wat helpet verzweghen, Hier in es den meesten troost niet gheleghen Om wel te solverene der chaerten vraghe. Ga naar voetnoot54 Gheestelic verstant. 55[regelnummer] Vele zullen zegghen ten wtersten daghe: Heere, hebben wy niet prophecyen ghewaeght Ga naar voetnoot55-6 En in uwen name de vyanden veriaeght, Teeckenen ghedaen en ander crachten ghewrocht? Dan zal Christus zegghen, wyzelic bedocht: 60[regelnummer] Ic en hebbe u noyt ghekent, dus gaet van my.
[pagina 378]
Schriftuerlicke approbacye. Daelmoessen voor Christo zeer pryzelic zy, Ga naar voetnoot61 Den naecten cleeden, den hongheryghen spyzen, Den durstyghen laven, niemant verpyzen, Ziecken viziteren, die helpende wezen; Ga naar voetnoot62-4 65[regelnummer] Bedijnghe es ooc voor Christo gheprezen, Want daer staet: bidt, men zal u gheven dan. Maer hier duere niemant ghevinden can Ga naar voetnoot66-7 Den meesten troost, of zy moeten dolen. Menigh goet herte. Als wy ghedaen hebben dat ons es bevolen 70[regelnummer] Van God, zo moeten wy dijncken claerlic Onnutte dienaers te zyne eenpaerlic, Niet de minste gracye des heeren waerdigh. Ga naar voetnoot69-2 Troostelic nopen. Nemaer een levende gheloove rechtvaerdigh Duer liefde waerckende, zo Paulus schrijft, 75[regelnummer] Dat es een zonderlijnghe dueght die troost verstijft Inden staervende mensche voorwaer beseven. Ga naar voetnoot73-6 Gheestelic verstant. Daer staet: die in my ghelooft heift teeuwigh leven. Schriftuerlicke approbacye. Die den anderen mint heift de wet vervult. Ga naar voetnoot77-8 Menigh goet herte. Ooc es God de liefde, dit weten zult, Ga naar margenoot+ 80[regelnummer] En die inde liefde woont, die woont in God. Ga naar voetnoot79-0
[pagina 379]
Troostelic nopen. Nootzakelic gheloove es een zeker slot En zonder dat en magh niemant God ghelieven. Ga naar voetnoot81-2 Gheestelic verstant. Liefde veriaeght alle zondyghe grieven, Ga naar voetnoot83 Liefde heift oyt elcken veil troosts verworven. Schriftuerlicke approbacye. 85[regelnummer] Maer doude vaders, al zijn zy ghestorven Int gheloove met waercken wter liefden vat, Zy en hebben den meesten troost niet ghehadt, Want den hemel was voor hemlieden gheloken; Al waerby de beloften Gods voorsproken 90[regelnummer] Zy niet ontfaen hebben, maer van verre ghezien. Ga naar voetnoot85-0 Menigh goet herte. Nochtans hadden zy de hope noch boven dien; Ga naar voetnoot91 Maer den meesten troost was hemlien faelgierigh. Troostelic nopen. Wats boven de ghenade Gods goedertierigh, Wiens ontfermhertigheyt es zonder mate, 95[regelnummer] Elcken troost ghevende vrouch en late, Die tot hem te keerene zijn gheneghen? Ga naar voetnoot96 Gheestelic verstant. Ziet hoe Manasses heift gracye vercreghen. Ga naar voetnoot97 Dus laet ons op God betrauwen alleene, Zijn ghenadigheyt es om elcken, ghemeene Ga naar voetnoot99 100[regelnummer] Voor den bedructen aermen menschen zondigh.
[pagina 380]
Schriftuerlicke approbacye. Hoe troostigh es een betrauwen goetgrondigh Op tgoddelic woordt, vul van beloften schone, Dwelc den mensche ghevende es troost ydone, Verlichtende therte als schijn der zonnen. Ga naar voetnoot101-4 Menigh goet herte. 105[regelnummer] Veil monstren hebben de helyghen verwonnen Duer theligh woordt Gods dat alle smerte boett; Hoe lijdtsamigh hebben zy gheweist ghemoedt En de tormenten vromelic wederstaen! Ga naar voetnoot106-8 Troostelic nopen. Pieter sprack: o heere, waer zouden wy gaen? Ga naar voetnoot109 110[regelnummer] Ghy hebt woorden des eewighs levens playsant. Gheestelic verstant. Eyst niet een zeer troostelic onderstant Ga naar margenoot+ Den mensche verwachtende sdoots sentencye, Te hebben een gheruste consciencye? Voorwaer, het es een troostyghe verblydijnghe. Ga naar voetnoot111-4 Schriftuerlicke approbacye. 115[regelnummer] Een vroylic maeltijt vul blyder tydijnghe Es een consciencye gherust maerckelic; En onze glorye, zeght Paulus staerckelic, Es ghetughe der consciencyen wroughen. Ga naar voetnoot115-8 Menigh goet herte. Noch meerder troost dan dezen om een ghenoughen 120[regelnummer] Magh den mensche staervende in hem ghewinnen Int betrauwen van Christus lyden wt minnen, Zijn bitter passye tonzer voorspoede groot, Ga naar voetnoot119-2 Die ons ghewasschen heift met zynen bloede root, Daer wy in zonden waren overghetorden. Ga naar voetnoot123-4
[pagina 381]
Troostelic nopen. 125[regelnummer] Hy es voor onslieden sdoots doot gheworden En shellen bete, naer Ozeas bewyzen. Ga naar voetnoot125-6 Gheestelic verstant. Tes eenen zoeten troost niet om vulpryzen Den mensche staervende in dit dal van weene, Dat Iesus Christus van Nazareene, 130[regelnummer] Den rechten Messias, tbelofte ons vaders, Verwonnen heift tslot van de helsche verraders, De poorte der hellen ter neder ghevelt En ons in zijn vaderlicke hoyrye ghestelt. Hoe magh de mensche meerder troost ghelucken? Ga naar voetnoot129-4 Schriftuerlicke approbacye. 135[regelnummer] Och, wat blomkins van trooste maghmen noch plucken Int verryzen Christi, gheenen troost hier teghen, Die al onze zonden zelve heift ghedreghen Ende ons van dezen heift gherepareirt; Ga naar voetnoot136-8 Die in Adam waren al ghecondempneirt, 140[regelnummer] Zijn in Christo levende gheworden vry. Ga naar voetnoot139-0 Menigh goet herte. Wat troostelicken troost wy hebben noch hier by, Dat Christus, den wegh, tleven en de waerheyt, Gheclommen es boven in dupperste claerheyt Ga naar voetnoot141-3 Ter rechter handt zijns vaders inden hooghsten raet, 145[regelnummer] Daer hy es middelaere ende advocaet, Twelc Ioannes betuught, alzo wy lezen. Ga naar voetnoot144-6 Ga naar margenoot+ Troostelic nopen. Hy es onze zoenijnghe noch boven dezen, Ga naar voetnoot145-7 Hy es voor ons een eeuwigh wakere En zonder hem en es gheen zalighmakere, 150[regelnummer] Alzo ons Esayas heift beschreven. Ga naar voetnoot149-0
[pagina 382]
Gheestelic verstant. Dapostolen naer Gods opvaert ghebleven, Alle deze dueghden vul troostigh confoort Ontfijnghen zy in hem duer tgoddelic woort: Ga naar voetnoot151-3 Zy waren zonder zonde, God behaghende, 155[regelnummer] Met een goet gheloove hem liefde draghende, Hopende eenpaerlic met ghestadigheyt In een betrauwen staerc op Gods ghenadigheyt, Op zijn passye vul sdueghs bewyzenesse, Op zijn victorieuze verrizenesse, 160[regelnummer] In zijn opclemmen duer den hemel crachtigh, Ga naar voetnoot156-0 Int zitten ter rechter handt Gods almaghtigh. God hadde hemlien met zynen gheest verchiert. Nochtans, hebbende dat hier es gheallegiert, Hemlieden ghebrac om claer te belydene Ga naar voetnoot163-4 165[regelnummer] En om voor den name Gods te strydene Den meesten troost noch, vul van perfeccyen. Menigh goet herte. Ic moet hier vraghen onder correccyen Van dezen zoeten troost, groot van valuere: Eyst een van de vruchten des helighs gheests puere, 170[regelnummer] Als vrede, liefde, langhmoedigheyt goet, Goedertierigheyt, zachtmoedigheyt, zuverheyt zoet, Ga naar voetnoot167-1 Of een van de zeven ghiften, my dat berecht, Daer of ons Esayas noch naectelic zeght, Waer wt dat troost magh scheppen een yghelic? Ga naar voetnoot172-4 Schriftuerlicke approbacye. 175[regelnummer] Dit zijn al middelen tot dien ghecryghelic, Ga naar voetnoot175-8 Want den troost des trosters, shelighs gheests waercken, Es een zonderlijnghe cracht en een verstaercken In de leerijnghe Christi waraghtigh duerzoght, Ga naar voetnoot178 Anhanghende tzamen als een keten ghecnocht; Ga naar voetnoot179
[pagina 383]
180[regelnummer] Want als Christus ‘den trooster’ zeght diet al vulcomt, Hy hem daer by ‘den gheest der waerheyt’ nomt, Of dat daermede refereirt ende sluut. Ga naar voetnoot180-2 Troostelic nopen. Ic zal, zeght hy, mijn vadere, der hemelen iuut, Bidden; hy zal u eenen trooster gheryven Ga naar margenoot+ 185[regelnummer] Die u inder eeuwigheyt zal by blyven, Den Gheest der waerheyt, zo Ioannes oorcont. Ga naar voetnoot183-6 Gheestelic verstant. Noch zeght ooc Christus voort ter zelver stont Vanden trooster die God zal zenden nedere In zynen name als een bevredere: 190[regelnummer] Die zal u al leeren weten by zondere Dat ic u ghezeyt hebbe boven en ondere En van my ghehoort hebt; dits approbacye. Ga naar voetnoot189-2 Schriftuerlicke approbacye. Och, boven dit es noch een confortacye Zeer troostelic, die andere troosten vermeest, Ga naar voetnoot193-4 195[regelnummer] Dats een blyde roerijnghe des helighs gheest, Ga naar voetnoot195 Ghetughe ghevende van goddelicken pays, Een aerfghenaem tzyne van themelsche palays Ga naar voetnoot196-7 Duer Iesum Christum, vul goddelicker dueght. Menigh goet herte. O alder meesten troost, Troostelic nopen. 200[regelnummer] O alder zoetste iuecht, Die den mensche staervende vertroosten mueght; Lof troost boven troost, niet om gronderen. Ga naar voetnoot200-2
[pagina 384]
Gheestelic verstant. Dezen troost can de mensche versolazeren Weder hy gheestelic of lichamelic staerft, Ga naar voetnoot203-4 205[regelnummer] Want hy daer duere vulle zekerheyt verwaerft. Ghelijc een consciencye cnaghende Taenzichte mesmaect, zuchtende, claghende; Contrary des zoetheyts troost overvloeyende Therte verblijdt en maket tleven bloeyende, 210[regelnummer] In trooste groeyende, vry van dolueren. Ga naar voetnoot206-0 Schriftuerlicke approbacye. Zo ontpeynzelic groot es, zoet van ghueren, Dezen troost des pays Gods inde mensche binnen, Dat hy te boven gaet alle zinnen, Zo Paulus van dezen es een vermondere. Ga naar voetnoot211-4 Menigh goet herte. 215[regelnummer] Zo zoete, dat David dies hadde een wondere, Roupende an God als die vercryghen wilde: Ga naar voetnoot215-6 Hoe groot, o heere, es uwe zoetheyt milde, Die ghedoken es voor die u vreezen zeere. Ga naar voetnoot217-8 Ga naar margenoot+ Troostelic nopen. Hoe goet, hoe zoete es dynen gheest, o heere. Gheestelic verstant. 220[regelnummer] Daeromme schreef Ioannes, godlic dijnckende, Van eenen witten steen of paerle blijnckende, Daer in gheschreven es eenen nieuwen name Die niemant en kent, dan die es beqwame Om dien tonfanghen in zoeter memorye. Ga naar voetnoot220-4
[pagina 385]
Schriftuerlicke approbacye. 225[regelnummer] Dezen troost verzekert dhemelsche glorye Metten helyghen gheest ghezeghelt, ghepant, Zo Paulus schreef en totten Ephesen zandt, Om dat zy dwoordt Gods gheloofden ghereghelt. Zy waren duer tevangelium ghezeghelt 230[regelnummer] Metten zoeten gheest vry van bedaervenesse, Welc den pant es van onzer aervenesse Ter verlossijnghe van ons Christen nacye. Ga naar voetnoot225-2 Menigh goet herte. Lof alder zoetsten troost vul iubilacye, Wy, die ghevoelende, in gracy vermeeren, 235[regelnummer] Roupende: Abba vadre, tot u wy keeren; Dezen troost ons alleene can succoureren. Ga naar voetnoot233-6 Troostelic nopen. Wats zekerder dan shelighs gheests affirmeren, Die daer tuught onzen gheest zonder inderen Dat wy zijn Gods wtvercoren kinderen; 240[regelnummer] En zijn wy kinderen Gods zonder besmitten, Zo moeten wy dan zijn rijcke bezitten Als mehoyrs met Christum int goddelic pryeel. Ga naar voetnoot237-2 Gheestelic verstant. En mids dat tghetughe shelighs gheests gheheel Warachtigh es, zonder eenyghe ficcyen, 245[regelnummer] Ghetughe ghevende der benediccyen Als kinderen Gods zeer victoryeus, Ga naar voetnoot243-6 Dwelc ghezeyt es de kennesse gloryeus Des pays vul troostelic int slot finael, Ga naar voetnoot247-8 Gheen zoeter dan van trooste, dits principael, 250[regelnummer] Dan te zyne int staerven duer den gheest verclaert. Ga naar voetnoot249-0
[pagina 386]
Schriftuerlicke approbacye. Dezen troost maect de kaersten ziele onvervaert, Datze metten Psalmiste magh zegghen lichte: Ic zagh den heere staen in mijn ghezichte An mijn rechter zyde tot mynen behoude, Ga naar margenoot+ 255[regelnummer] Om dat ic my niet beroeren en zoude. Ga naar voetnoot252-5 Hoe magh ons zijn meerder troost nootzakelic? Menigh goet herte. Deze zoetheyt des troost es zo vermakelic Inden mensche makende zwaerheyt confuus, Zy werden droncken van de vruchtbaerheyt dijns huus, 260[regelnummer] Inder ghenouchten beke, zoet van maniere. Ga naar voetnoot257-0 Troostelic nopen. Dits den stroom van die edele riviere Die de stadt Gods verblijdt, vul van miracle. Ga naar voetnoot261-2 Gheestelic verstant. Ghehelight heift de heere zijn tabernacle; Den stroom der riviere hier voren ontdect, 265[regelnummer] Dat es de vrucht des helighs gheests perfect, Verblydende de ziele, Gods edel stede. Ga naar voetnoot263-6 Schriftuerlicke approbacye. Elc Christen ziele es Gods tempel mede, De tabernacle daer God te wonen beghaert; Dit zijn de rivieren vloeyende expaert 270[regelnummer] Van hem die ghelooven autentijckelic In Iesum Christum, noyt yemant bezwijckelic, En die es metten gheest ghezeghelt, gheprent. Ga naar voetnoot267-2 Menigh goet herte. Dits den dau van trooste die God hier zendt Ga naar voetnoot273 Zijn dienaers die twaerck van zonden haten.
[pagina 387]
Troostelic nopen. 275[regelnummer] Dapostolen tzamen ghesloten zaten Ga naar voetnoot275 Dezen troost ontfanghende, waren ontsteken Met zulcker vierigheyt, hebben onbezweken Dwoordt Gods gaen preken zonder ancxt of ducht. Ga naar voetnoot276-8 Dies waren zy verlicht van tgoddelic lucht, 280[regelnummer] Dat gheen tormenten huer consten bedwijnghen, Ga naar voetnoot279-0 Maer blydelic dat zy de doot ontfijnghen; Twas hemlieden gheestelicke medicyne. Gheestelic verstant. Duer dezen troost keerden met blyden anschyne Van sheeren raedtshuus, zonder te verwaerene, 285[regelnummer] Als die dan blydelic staerven zeer ghaerene, Duer Iesum Christum, die alle dueght vermagh. Ga naar voetnoot283-6 Schriftuerlicke approbacye. Als Iob dezen troost van verren anzagh, Daer hy te vooren was in zijn verstoorte, Ga naar margenoot+ Vervlouckende den dagh van zijnder gheboorte, 290[regelnummer] Hy zeyde daer naer duer dit troostelic nopen: Al sloughe my de heere doot, ic zal hopen In hem; es dit dan niet een costelic schat? Ga naar voetnoot287-2 Menigh goet herte. David, die te voren zo hertelic badt Om niet te staervene int middel zijns iaren, 295[regelnummer] Dezen troost veriaeghde in hem zulc verzwaren, Hoe wel hy dien maer en zagh van verre, Dat hy claeghde inde goddelicke sterre Tverlanghen zijnder woonijnghe op de waerelt. Ga naar voetnoot293-8
[pagina 388]
Troostelic nopen. Paulus in dezen troost ooc gloryeirde. 300[regelnummer] Wie zal ons, sprack hy, vander liefde scheeden? Tribulacy, benautheyt, noch gheen verleeden Van honghere, dorst, zwaerdt, noch gheen torment; Al zijn wy als slaghschapen ter doot gheschendt, Hier in verwinnen wy, dits zijn berommen. Ga naar voetnoot299-4 Schriftuerlicke approbacye. 305[regelnummer] O troostelicken troost niet om vulsommen, Wien alle andre troosten maer hulpe bieden! Exemple: daer zullen zijn twee ziecke lieden. Den eenen betraut hem int woordt Gods fijn En op Christus beloften die daer in zijn; 310[regelnummer] Nochtans zo es hy tot in de doot bedrouft, Tdoleur der ziecten hy smaect en prouft, Ga naar voetnoot305-1 Hy claeght als Ezechyas de conijngh dede, Hy bidt om tleven met innygher bede. Ga naar voetnoot312-3 Dander ziecke gheestelic triumpheirt, 315[regelnummer] Die van sgheests roerijnghe es gheinspireirt, Ghetughe hebbende vanden pays Gods lustigh Een aerfghenaem tzyne met God gherustigh; Hem en magh tribulacy noch belet nozen, Hem dijnct hy light in een bedde met rozen, 320[regelnummer] Beghaerende met vieryghen apetyte Om van dit lichame te zyne qwyte; Ga naar voetnoot316-1 Hy es roupende met David, hoe hy vercranct: Ghelijc den hert naer swaters fonteyne lanct, Zo lanct mijn ziele tot u, mijn heere eenpaer. 325[regelnummer] Deze heift verre den meesten troost voorwaer, Want dandre die es zijn doot betruerlic. Ga naar voetnoot322-6
[pagina 389]
Ga naar margenoot+ Troostelic nopen. Wy hebben ghehoort by redenen schriftuerlic Ende ooc by exemple verstaen te wensche: Welc den meesten troost es den staervende mensche; 330[regelnummer] Maer tes noodt figuere te ziene ten fyne, Die wy tooghen zullen; schuuft de gordyne. Ga naar voetnoot327-1 Figuere. Ga naar voetnootFiguere ☞ Hier tooghtmen de kinderen van Israel gaende duer de roo zee; en den conijngh Pharao met zijn haercracht, met een rolle: Cum extendisset Moyses manum super mare, abstulit illud dominus flante vento vehementi et urente tota nocte, et vertit in siccum; divisaque est aqau et ingressi sunt filii Israel per medium sicci maris. Ander figuere. ☞ Hier tooghtmen den ziecken ziende de doot en den vyant, ende versaeght zijnde keert hem naer Christum ghecruust, met een rolle: Ipse spiritus testimonium dat spiritui nostro, quod sumus filii dei. Voor den toogh deze rolle: Quoniam estis filii dei, misit deus spiritum filii sui in corda vestra clamantem, Abba pater. Gheestelic verstant. Disrahelsche benaut, vergruut mesmoedigh, In anxte vervolght van Pharao bloedigh, An dander zyde waren zy in grooter noodt, 335[regelnummer] Anschauwende de watren der anstaende doot. Ga naar voetnoot332-5 Waer Moyses met eenen ghetroosten moede Hief op zynen aerme, stac wt zijn roede Op dwater daer Pharao in bleef verslint. Ga naar voetnoot336-8 Doe cam daer van God eenen bernende wint, 340[regelnummer] Blazende al de nacht troostigh thuerer baten, Die in de zee maecte weghen ende straten Waer duere by Moyses zijn volc te male Passeirde, vertroost int generale Wten handen van Pharao, vry van gheschille. Ga naar voetnoot339-4 Schriftuerlicke approbacye. 345[regelnummer] De wint die blaest daer hy blazen wille. Dezen wint es de cracht des hooghsten ghezeyt, En die cracht van hooghe es ooc toegheleyt Den helyghen gheest die troostigh labuert, Ga naar voetnoot345-8 Die met zynen toeblazen de wateren schuert 350[regelnummer] Des drucx int staerven, als therte verflaut.
[pagina 390]
Menigh goet herte. Want de mensche wezende inde doot benaut, Vergruwende es vanden vyant rebelligh, Die hem ommerijnghende es als een leeu felligh Om te verslindene, zoo in Petro staet. Ga naar voetnoot351-4 355[regelnummer] Maer duer dat Iesus Christus, ons toeverlaet, Ga naar voetnoot355 Heift als Moyses zyne aermen wtghestrect, Zijn lichame an thoudt des crucen gherect, Daer staervende heift ons wt svyandts armeye Gheleedt ten weghe van dhemelsche intreye, 360[regelnummer] Om hem te volghen als kinderen pryzelic. Ga naar voetnoot358-0 Troostelic nopen. Al schijnt dwater des doots droufheyt afgryzelic, Duer Iesum Christum comt den gheest inwuenigh Die dat verandert veil zoeter dan huenich, Ga naar voetnoot361-3 Daer makende straten des troosts verbreedende, Ga naar margenoot+ 365[regelnummer] Waer in de staervende mensche es leedende Daer boven in gloryen inder ijnghelen zanck. Gheestelic verstant. Hoe menigh mensche light ziec en cranck, De doot van daghe te daghe verwachtende; Hy zeght: hy en ware tstaerven niet achtende, 370[regelnummer] Moghty den hemel cryghen naer tscheeden van hier. Eyst niet dan eenen grooten troost voor zulc dangier, De roerijnghe des gheests Gods thebben inwendigh, De kennesse spays Gods te weten onhendigh, Ga naar voetnoot371-3 Verzekert dat hem Gods rijcke wert gheschiende?
[pagina 391]
Schriftuerlicke approbacye. 375[regelnummer] Dits de blyde tafle die David was ziende Inden gheest, zegghende wt liefden heet: Ghy hebt de tafle voor dy bereedt Teghen mijn vyanden, oyt qwaet ghebleken; Ghy hebt my met olye vet ghestreken, 380[regelnummer] Mynen dronckilct zoeter es dan eenigh dranck; U ghenade my volghen zal mijn leven stranc, Ic zal wonen int huus des heeren voordachtigh. Ga naar voetnoot375-2 Menigh goet herte. Dolye es den helyghen gheest warachtigh, Olye der verhueghenessen behoudigh; Ga naar voetnoot384 385[regelnummer] Dit es de zoete roke menigh foudigh, Daer de dochters naer langhen inder cantyken. Ga naar voetnoot385-6 Troostelic nopen. Dits ooc thuenigh en olye in ghelyken Datmen wten steene, dats wt Christum zuught, Ga naar voetnoot387-8 Waer af dat Moyses inden gheest ghetuught, Ga naar voetnoot389 390[regelnummer] Daer alleene Gods kinders zijn naer hakende. Gheestelic verstant. De waerelt en magh dit niet zijn smakende, Want zou es met zienden ooghen al blent. Ga naar voetnoot391-2 Menigh goet herte. Ach, tes eenen grooten troost voor diene bekent Warachtigh, perfect, wel houdende vastelic. Ga naar voetnoot393-4 Troostelic nopen. 395[regelnummer] Om dit te tooghen by redene tastelic, Ziet: een malfacteur ghevanghen certeyn, Zijnde in handen vanden iuge souvereyn, Al heift oyt anders eerlic gheweist zijn bedrijf, Al heift hy voor de prince ghewaeght zijn lijf, Ga naar voetnoot395-9 Ga naar margenoot+
[pagina 392]
400[regelnummer] Wat hem zijn vrienden zegghen of vermonden Dat hem vanden Keyzere es remis ghezonden, Perdoen ende gracye, hy blijft in smerte. Ga naar voetnoot400-2 Dien troost en gaet hem niet vul ter herte, Dijnckende datter hem zijn lijf ancleift. Ga naar voetnoot403-4 405[regelnummer] Maer als hy tremis inden boezem heift, Dan es hy verblijdt zonder te cesserene, Hem lanct voor den Iuge te comparerene, Wel wetende dat hy zal zijn ontsleghen. Ga naar voetnoot405-8 Gheestelic verstant. Christus Iesus es onzen Iuge bedeghen, 410[regelnummer] Van levende en doode over al ghezett. Ga naar voetnoot409-0 Elc levende mensche es hier een zondigh ledt; Als hy ghevoelende es des doodts morseel, Dan es hy vreezende Gods rechtvaerdigh ordeel, En wat de schriftuere hem leght voor ooghen 415[regelnummer] Vande groote ghenade die God wilt tooghen Die op hem gheheel zijn betrauwen stellen, Verlossende van deeuwighe doodt der hellen, Remis elcken biende zonder zelver of gaudt, Ga naar voetnoot411-8 Hier in hem niet te vullen ghetroost en haudt. Ga naar voetnoot419 420[regelnummer] Maer als sgheests roerijnghe in hem es ontbonden, Dan heift hy den meesten troost ghevonden, Trapeel van banne heift hy inde handt, Hy heift den zeghele dan van zijn inlandt, Ga naar voetnoot422-3 Hy heift verzekertheyt zonder malicye, 425[regelnummer] Hy compareirt blyde voor Gods iusticye. Dus es dit den meesten troost naer ons vermeten. Ga naar voetnoot424-6
[pagina 393]
Schriftuerlicke approbacye. Hier by Ioannes zeght: in dit wy weten Dat Godt met ons woendt zonder eenigh falen, Duer den gheest die hy in ons doet dalen, Ga naar voetnoot427-9 430[regelnummer] Veriaghende van ons alle druck en rauwe. Het herte lijdt fantazye, ghelijc een vrauwe Die den aerbeydt heift, naer tswijsmans bevroen, Ga naar voetnoot431-2 Ten zy dat de mensche tgoddelic vizyoen Ga naar voetnoot433 Daer ghezonden zy ter zelver huere. Figuere. ☞ Iacob light ziec te bedde, voorhem commende zijn kinderen ende heift deze rolle in zijn handt: Ipse erit expectatio gentium. Gheestelic verstant, 435[regelnummer] Schuuft de gordyne en anschaut figuere. Troostelic nopen. Als Iacob tleven ghevoelde wegh varende, Was al zijn kinders by een vergarende Ga naar margenoot+ Als Ruben, Symeon ende Levy, daer naer Hemlieden toesprekende met bitterheyt, maer 440[regelnummer] Commende tot Iuda en ghijnc propheteren Ga naar voetnoot436-0 Van Christo, ghevoelde troostigh inspireren, Ga naar voetnoot441 Zegghende: de cepter en zal niet zijn ghewaert Voor dat hy commen zal die tvolc beghaert, Die zijn cleedt wasschen zal inden wijn vynues, 445[regelnummer] Zijn mantel in bloet der druven precyues; Schoonder zijn ooghen zijn dan wijn verheven. Ga naar voetnoot442-6 Dits Christus, ons van zynen vadre ghegheven, Die hem tot inder doot heift vercleynight En ons met zynen bloede heift ghereynight, 450[regelnummer] Zijn ooghskins bedaut van bloede lekende. Ga naar voetnoot448-0 Voort alle de woorden die Iacop was sprekende Die waren vruechdelic vul troost ende blyde. Ga naar voetnoot452
[pagina 394]
Gheestelic verstant. Hier maghmen noteren te tezen tyde Hoe dat Iacob, druckigh zijnde, zonder vrueght, 455[regelnummer] Heift inden mistyken leeu van Iuda verhueght, Ga naar voetnoot453-5 Verstaende duer roerijnghe sgheest openbaren Dat hijt was die zy verwachtende waren. Ga naar voetnoot456-7 Niet dat hy daer den pays ontfijngh sobijt, Maer zoude hem ghebueren naer zeker respijt; Ga naar voetnoot458-9 460[regelnummer] Dit was maer een schauwe des troost beseffende. Nochtans was daer by in vruechden verheffende, Dat hy zijn ander kinders ghebenedyde. Ga naar voetnoot460-2 Figure. Ga naar voetnootFiguere ☞ De rover keert hem naer Christum met een rolle: Domine, memento mei dum veneris in regnum tuum. Christus naer hem ziende spreict: Amen dico tibi, hodie mecum eris in paradyso. Voor den toogh: Ingressus est in me spiritus, postquam locutus est mihi. De ziecke ziende naer Christum, met deis rolle: Abba pater. Voor den toogh: Pax dei exuperat omnem sensum. Schriftuerlicke approbacye. Den dief hanghende an Christus rechter zyde, Al hadde hy te vooren gheblasfemeirt, Ga naar voetnoot463-4 465[regelnummer] Hem keerende tot Christum, was gheinstrueirt Duer sgheest roerijnghe niet om versubtylen, Ga naar voetnoot466 Ontfanghende den gheest Gods ter zelver wylen. Dezen troost andere troosten te boven ghijngh. Menigh goet herte. Iudas deze roerijnghe niet en ontfijngh, 470[regelnummer] Om dat hy hem van Christus heift afghekeert. Gheestelic verstant. Hier by zo mueghen wy dan zijn gheleert: Al zijn wy vul zonden als de onreyne, Ons keerende tot Christum, des troosts fonteyne, Hy gheift ons dezen troost in allen houcken. Ga naar voetnoot472-4
[pagina 395]
Ga naar margenoot+ Schriftuerlicke approbacye. 475[regelnummer] Dus dan die elders den meesten troost verzoucken, Ga naar voetnoot475 Ne cryghen Gods gheest niet, waer zy spitten, delven. Menigh goet herte. Die dezen gheest niet en heift, (prouft elc u zelven) Ga naar voetnoot477 En behoort God niet toe; dus vreest den slagh. Troostelic nopen. Noyt oore en hoorde, noyt ooghe en zagh, 480[regelnummer] Noyt en const tbegrijp inden mensche zijncken Van die vruecht die God hemlieden zal schijncken, Die den voorschreven troost cryghen vulmaectelic. Ga naar voetnoot479-2 Gheestelic verstant. Dus zegghen wy voor concluzye naectelic: Gheen meerder troost en maghmen ontpluucken 485[regelnummer] Die den staervende mensche magh ghebruucken, Ga naar voetnoot483-5 Dan de roerijnghe sgheest; gheen troost zo pryzelic, Betughende den pays met God iolyzelic Ga naar voetnoot486-7 Duer Iesum Christum, vul dueghs ghegoten; Dan eyst ghezeghelt, gheteeckent, ghesloten 490[regelnummer] En verzekert vast als een douwarye, Zo dat ons niet en magh ter contrarye Indre gheschien by svyants verzierijnghe. Ga naar voetnoot489-2
[pagina 396]
Schriftuerlicke approbacye. Dezen troost es een gheheel purgierijnghe Ga naar voetnoot493 Van zondyghe smetten abominabele. Menigh goet herte. 495[regelnummer] Eerwaerdyghe wyze heeren notabele, Oorlog met dezen, ghy constyghe artisten; 497[regelnummer] Neimt dancklic voor de Meenensche barbaristen. Ga naar voetnoot496-7 Finis.	voetnoot1 goddelic ingien, God; u raeyen bespraeyen, uw stralen verkwikken, zegenen. voetnoot5-6 by wien, degene door wie; te dezer spacye ghesproken, nu, openlijk gezegd-zie 1 Drewes 324; troost ontpluken, vertroosting schenken. voetnoot9 mueghen, kunnen, passim. margenoot+ X 3 v. voetnoot10-3 vertooghen, uiteenzetten; waer toe dat, in verband waarmee; al onslier propoost, heel ons verlangen; claer solveren, duidelijk beant-woorden, 54. voetnoot14-7 termineren, bepalen; ontbinden, duidelijk maken; vertroosten voor tsvyants verdoven, helpen tegen Satans vernietigende aanval. voetnoot18-9 Jac. 1:17. voetnoot20-1 2 Cor. 1:3; in gloryen rijckelic, in verheven heerlijkheid. voetnoot22-3 wel blijckelic, heel duidelijk; Luc. 2:25-32; beschreven, geschreven; naer sgheests bevel, in opdracht van de Heilige Geest. voetnoot28-9 Joh. 14:26; vrame, nut, heil. voetnoot32-3 troostigh bespoeyen (besproeien), heilrijk verkwikken; ia die, mits ze. voetnoot35-7 diepte der wijsheyt, Rom. 11:33; vul dueghts verleenijnghe, die ons alle goeds schenkt; meenijnghe vulcommen, plan volbrengen; bin der Ghentscher landauwe, in Gent. voetnoot38-9 al zonder vercleenijnghe, zo goed mogelijk; nopen, treffen, weten te vinden- Rh. Gl. ‘brengen’ (?); by u vereenijnghe, door gemeenschap met u. voetnoot41-2 zoet van beschauwe, liefderijk op ons neerziend; verloren, nutteloos. voetnoot43-5 vercoren, geliefd; ghesticht zijn in, gesterkt worden door. margenoot+ X 4 r. voetnoot46-51 1 Cor. 12:8-10; ghehuldigh, goedgunstig; verchiert, getooid, 162; gent, schoon lieﬂjk.-Van Gelder, blz. 31, beoordeelt deze passage verkeerd, door hierbij aan de renaissance te denken. voetnoot54 chaerte, de uitnodiging met vermelding van opdracht, prijzen enz. voetnoot55-6 Matth. 7:22, 23; wterste dagh, oordeelsdag; ghewaghen, spreken; ander crachten ghewrocht, andere grote daden verricht; wyzelic bedocht, in zijn wijsheid. [tekstkritische noot]64 visiteren helpende die wesen voetnoot61 Luc. 12:33; aelmoessen, sing.; voor Christo, bij Christus; pryzelic, prijzenswaard = gheprezen 65. voetnoot62-4 Zie Matth. 25:35, 36; verpyzen (van pise, pieze, gewicht), onderdrukken-Rh. Gl.: verachten, versmaden (?) en verpisijnghe, afkeuring (?); lees: helpende die (var.). voetnoot66-7 Matth. 7:7; ghevinden, verwerven; (of) zy moeten dolen, als ze dit denken, dwalen ze vast en zeker. voetnoot69-2 Luc. 17:10; eenpaerlic, steeds, 156. voetnoot73-6 Gal. 5:6; nemaer, maar; rechtvaerdigh, oprecht; zonderlijnghe dueght, bijzondere kracht; verstyven, versterken; voorwaer, als waarheid; beseven, gevoeld, ervaren. voetnoot77-8 Joh. 6:47, Rom. 13:8. margenoot+ X 4 v. voetnoot79-0 1 Joh. 4:16; dit (ghy) weten zult, voorzeker. voetnoot81-2 (zie 77) nootzakelic, bijgevolg; zeker slot, betrouwbare conclusie; Hebr. 11:6. voetnoot83 (zie 78-9) zondyghe grieven, kwellende zonden; oyt, altijd. voetnoot85-0 Hebr. 11:13; doude vaders, de geloofshelden uit het O.T.; waercken wter liefden vat, uit liefde bedreven daden; luken, sluiten; al waerby, waardoor; voorsproken, voorzegd. voetnoot91 enen faelgierigh zijn, iemand ontgaan. voetnoot96 Zie Jes. 45:22. voetnoot97 Manasses, 2 Kron. 33:12, 13. voetnoot99 om elcken, over ieder, Ef. 4:7; ghemeene, ook. voetnoot101-4 troostigh, bemoedigend, 114, 152 enz.; goetgrondigh, diep; tgoddelic woordt vul van beloften, zie 1 Joh. 2:25; ydoon, nuttig, heilzaam; schijn, licht. voetnoot106-8 boeten, genezen, stillen; lijdtsamigh ghemoedt, geduldig gestemd; torment, marteling, 302; vromelic, kloekmoedig. voetnoot109 Joh. 6:68; playzant, aangenaam (stoplap). margenoot+ Y 1 r. voetnoot111-4 troostelic onderstant, opwekkende of krachtige steun; sdoots sentencye, het doodsoordeel; verblydijnghe, oorzaak tot vreugde. voetnoot115-8 Vgl. Spr. 15:15; vul blyder tydijnghe, met opgewekt nieuws; maerckelic, klaarblijkelijk; en, want; 2 Cor. 1:12; staerckelic, nadrukkelijk; lees tghetughe;-der consciencyen wroughen van ons keurend geweten. voetnoot119-2 om een ghenoughen, tot (zijn) tevredenstelling, voldoening; in hem, in zichzelf; betrauwen van, vertrouwen op; voorspoet, heil. voetnoot123-4 Op. 1:5; daer, toen; overterden, afdwalen. voetnoot125-6 Hos. 13:14; bete, Vulgaat morsus; naer Ozeas bewyzen, zoals Hosea zegt. voetnoot129-4 dal van weene, vallis lacrymarum, Vulgaat Ps. 37:7; recht, waar; tslot van de helsche verraders (verdervers), de helleburcht; in zijn vaderlicke hoyrye ghestelt, tot mede-erfgenaam gemaakt; ghe lucken, te beurt vallen. voetnoot136-8 hier teghen, die deze evenaart; repareren, verlossen. voetnoot139-0 1 Cor. 15:22; al, allen; vry, voorwaar. voetnoot141-3 hierby, hierdoor; Joh. 14:6; dopperste claerheyt, het hoogste licht. voetnoot144-6 Col. 3:1. margenoot+ Y 1 v. voetnoot145-7 1 Joh. 2:1 en 2; betughen, vermelden; zoenijnghe, verzoening, -er. voetnoot149-0 Zie Jes. 25:9 en 45:5, 6-Hand. 4:12. voetnoot151-3 blyven, achterblijven; deze dueghden, de voorgaande voortreffelijkheden; troostigh confoort, sterke vertroosting; ontfijnghen, hadden ontvangen; in hem, in zich; tgoddelic woort, Christus. voetnoot156-0 eenpaerlic, 71; ghestadigheyt, standvastigheid; sdueghs bewyzenesse, blijk van (zijn) goedheid; duer den hemel, door het uitspansel heen, Ef. 4:10; int zitten, Col. 3:1 en overeenkomstige plaatsen. voetnoot163-4 allegieren, aanhalen, noemen; belyden, getuigen, zich uitspreken. voetnoot167-1 onder correccyen, met voorbehoud van verbetering; valuer, waarde; eyst, is het; vruchten van de Heilige Geest, Gal. 5:22. voetnoot172-4 berechten, vertellen; Jes. 11; noch, ook; naectelic, duidelijk, 483. voetnoot175-8 tot dien ghecryghelic, bovendien te verwerven; waercken, werking; zonderlijngh, bijzonder; verstaercken, bevestiging. voetnoot178 omdat de Heilige Geest volkomen thuis is in .... voetnoot179 anhanghende tzamen, een geheel vormend (Christus en de Heilige Geest); ghecnocht, gesmeed. voetnoot180-2 vulcommen, voltooien; refereren = sluten, overeenkomen. Zie Joh. 14:6. margenoot+ Y 2 r. voetnoot183-6 Joh. 14:16, 17; gheryven, geven; iuut, vreugde; oorconden, meedelen. voetnoot189-2 Joh. 14:26, 27; bevredere, rust schenker; boven en ondere, ooit; en (ge); approbacye, bevestiging. voetnoot193-4 confortacye, vertroosting; vermeesen, Westvlaams voor vermeersen, versterken, kracht bijzetten. voetnoot195 roerijnghe, opwekking, alleen in Meenene en in verband met de Heilige Geest (195, 315, 372, 420, 466, 469, 486), niet gelijk aan inspiracye, ingeving, 3, 43; dats (dat es), namelijk. voetnoot196-7 goddelicke pays, pays Gods, 212, 316, 373, pays met God, 487, verzoening met God; (onze geest) ghetughe ghevende, zie Rom. 8:16, 17; een aerfghenaem tzyne, dat wij erfgenaam zijn, 317. voetnoot200-2 iuecht, vreugde; niet om gronderen, niet te doorgronden. voetnoot203-4 versolazeren, moed geven; weder ... of, of ... of. voetnoot206-0 ghelijc ... contrary, zoals ... zo daarentegen; des zoetheyts troost, = of lees des troosts zoetheyt (233, 257); doluer, smart. voetnoot211-4 ontpeynzelic, ondenkbaar; Fil. 4:7; een vermondere zijn, zeggen. voetnoot215-6 een wondere hebben + genitief, zich verbazen over; als die vercryghen wilde, omdat hij (die zoetheyt) verwerven wilde, vol verlangen. voetnoot217-8 Ps. 31:20; ghedoken, verborgen (quam abscondisti). margenoot+ Y 2 v. voetnoot220-4 Op. 2:17; godlic, godvruchtig; bequame, geschikt; memorye, gezindheid. [tekstkritische noot]242 me oors voetnoot225-2 Ef. 1:12-14; ghezeghelt ghepant, met zijn zegel gewaarborgd; omdat, opdat, 255; ghereghelt, ordelijk, op de juiste wijze. voetnoot233-6 Rom. 8:15; iubilacye, zaligheid; keeren, zich wenden; versuccoureren, redden. voetnoot237-2 2 Rom. 8:16, 17; affirmeren, nadrukkelijk verklaren; zonder (h)inderen (belemmeren), zonder terughouding; zonder besmitten, onbesmet; mehoyr, mede-erfgenaam; goddelic pryeel (lusthof), hemel. voetnoot243-6 mids dat, omdat; ficcye, bedrog; benediccye, zegen, goddelijk geschenk. voetnoot247-8 dwelc ghezeyt es, namelijk; kennesse gloryeus, heerlijke wetenschap; int slot finael, bij het definitieve einde. voetnoot249-0 gheen, niets; principael, het voornaamste; verclaren, verlichten. margenoot+ Y 3 r. voetnoot252-5 Hand. 2:25; lichte, opgewekt; hem beroeren, bewogen worden. voetnoot257-0 Ps. 36:9; zo vermakelic ... zy, zo verkwikkend, dat ze; confuus maken, een eind maken aan; zoet van maniere, heerlijk zoet. voetnoot261-2 Ps. 46:5a; stroom, snelle stroming, impetus. voetnoot263-6 Ps. 46:5b; ontdecken, openbaren, noemen; vrucht, lees vlucht, snelle vaart-de snelheid waarmee de Heilige Geest werkt, werd vergeleken met die van een pijl, zie Tafel III 243. voetnoot267-2 1 Cor. 3:16; expœrt, epitheton ornans, heerlijk; bezwijckelic, in de steek latend; van hem (hen) die ghelooven en die es (met verschil in getal); ghezeghelt gheprent, met een zegel gemerkt. voetnoot273 dau, dauw, bijbels beeld voor neerdalende zegen. voetnoot275 Hand. 2:1; ghesloten, besloten, afgezonderd. voetnoot276-8 (zy) waren; (met zulcker vierigheyt) ... hebben, dat ze hebben; onbezweken, volhardend. voetnoot279-0 dies, lees dus, zozeer; lucht, licht; torment, marteling, 302. voetnoot283-6 Hand. 5:41; keerden (zy); verwaeren, zich verzetten; als die, omdat ze; duer I.Chr., voor Jezus Christus. margenoot+ Y 3 v. voetnoot287-2 Job 3:3-13:15; anzagh, gezien had; daer, terwijl; verstoorte, hapax, verstoordheid; troostelic nopen, vinden van vertroosting. voetnoot293-8 Ps. 102:25; middel, midden; maer en zagh, slechts zag; claghen, beklagen; verlanghen, verlengen; waerelt, lees aerde (rijm)-vgl. Ps. 142:8. voetnoot299-4 Rom. 8:35-37; gloryeren in, roemen over; tribulacye, verdrukking; verleeden, kwelling; ter doot schenden, doden; berommen, roemen. voetnoot305-1 niet om vulsommen, meer dan te zeggen is; fijn, epitheton ornans; tot in de doot bedrouft, dodelijk terneergeslagen, doodsbang; doluer, pijn; prouven = smaken. Van Gelder (blz. 31) wijst hierbij op Funus van Erasmus. Daar wordt inderdaad over twee zieken gesproken. De ene denkt aan wereldse zaken, de wapens die hij gedragen heeft; de ander bidt tot God. Er is niet de minste overeenkomst met de Menense tekst. De schrijver daarvan heeft het thema ergens anders gevonden. voetnoot312-3 Ezechias, Hizkia, Jes. 38:3. voetnoot316-1 lustigh, aangenaam; met G. gherustigh, veilig bij G.; belet, zwarigheid; nozen, deren; apetijt, verlangen; qwyte van, verlost van. voetnoot322-6 Ps. 42:2; vercranken, zwakker worden; fonteyne, bron; langhen, verlangen; eenpaer, steeds; betruerlic zijn, treuren over. margenoot+ Y 4 r. voetnoot327-1 Toespraak tot het publiek. redenen schriftuerlic, bijbelse uitspraken; te wensche verstaen, duidelijk begrijpen; noodt, nodig; ten fyne, tenslotte. voetnootFiguere 1 Ex. 14:21, 22. 2 (de zieke van 314) Rom. 8:16 en Gal. 4:16. voetnoot332-5 vergruwen, rillen van angst; mesmoedigh, wanhopig; an dander zyde, anderzijds; bloedigh, adv. of adj. (bloeddorstig, wreed). voetnoot336-8 Waer, lees Maer (var.); met ... moede, vol vertrouwen; op dwater, over het water, super mare; verslint blyven, verzwolgen worden. voetnoot339-4 bernent, brandend, heet; troostigh, behulpzaam; te male, samen; int generale, volledig; vry van gheschille, stellig, Brugghe 410. voetnoot345-8 Joh. 3:8; es ghezeyt, wordt genoemd; van hooghe, van boven; toelegghen, geven; troostigh labueren, zich inspannen om te helpen. [tekstkritische noot]373 onendich voetnoot351-4 inde doot, tijdens het sterven; rebelligh, opstandig; felligh, wreed; 1 Petr. 5:8; om (hem). voetnoot355 duer dat, met het oog daarop; gherect (zijnde). voetnoot358-0 heift (hy); svyants armeye, het gevecht met de duivel (WNT: leger); dhemelsche intreye, de hemelpoort; pryzelic, dierbaar. voetnoot361-3 des doots droufheyt, droefenis over de dood; inwuenigh commen, in ons komen wonen; verbreedent, wijder wordend; waer in, waarlangs; in gloryen leeden, de hemelse heerlijkheid binnenbrengen; inder ijnghelen zanck, onder zang van de engelen. margenoot+ Y 4 v. voetnoot371-3 dangier, leed; kennesse, getuigenis; onhendigh, eeuwigdurend. [tekstkritische noot]385 ruecke 387 thonich voetnoot375-2 Ps. 23:5, 6; dy, lees my; stranc, lees lanc; oyt, altijd; dronckkilct, beker; voordachtigh, stellig (Rh. Gl.). voetnoot384 olye der verheughenessen, Hebr. 1:9; behoudigh, zaligmakend. voetnoot385-6 Hoogl. 1:3; menighfoudigh zoete, zeer zoet. voetnoot387-8 1 Cor. 10:4; in ghelyken, insgelijks. voetnoot389 waer af, de rotssteen waarover, Deut. 32:4. voetnoot391-2 Zie Joh. 14:17; zou, zij. voetnoot393-4 bekennen, kennen als; wel houden vastelic, steeds goed bewaren. voetnoot395-9 by redene tastelic, overtuigend; een malfactuer, een overtreder; iuge souvereyn, opperste rechter; oyt anders, verder steeds; eerlic, eerzaam; prince, vorst. margenoot+ Z 1 r. voetnoot400-2 wat hem ..., al zeggen hem ...; vermonden = zegghen; remis, pardoen en gracye, vrijstelling van straf; in smerte, bekommerd. voetnoot403-4 vul ter herten gaen, volledig geruststellen; datter hem zijn lijf ancleift, dat het om zijn leven gaat. voetnoot405-8 boezem, hart (wanneer hij er innerlijk van overtuigd is); hem lanct, hij verlangt; compareren, verschijnen, 425; cesseren, ophouden. voetnoot409-0 es bedeghen, is; Hand. 10:42; van levende en doode over al, over levenden en doden samen. voetnoot411-8 zondigh ledt, zondaar; morseel, beet (morsus), zie 125-6 aant.; zonder zelver of gaudt, Jes. 55:1. voetnoot419 hierop vertrouwt hij niet ten volle. voetnoot422-3 rapeel van banne, herroeping van verbanning; den zeghele van zijn inlandt, het gezegeld besluit waarbij zijn verbanning herroepen wordt. voetnoot424-6 versekertheyt zonder malicye, betrouwbare zekerheid; iusticye, gerecht; naer ons vermeten, zoals wij durven beweren. voetnoot427-9 1 Joh. 4:13. voetnoot431-2 fantazye, zwaarmoedigheid; den aerbeydt hebben, baren; naer tswijsmans bevroen, naar de mening van de wijze man-hier niet Salomo, maar Jesaja (13:8), de profeet. voetnoot433 tgoddelic vizyoen, doelt op de voorspelling van Jacob. Figuere 3 (Jacob op zijn sterfbed) Gen. 49:10 (Vulgaat). margenoot+ Z 1 v. voetnoot436-0 Gen. 49:1-7; en ghijnc, lees ghijnc. voetnoot441 ghevoelde, lees ghevoelende? troostigh, krachtig. voetnoot442-6 Gen. 49:10-12; vynues, hapax, fra vineux, wijnachtig, epitheton ornans of krachtig; wijn verheven, edele wijn. voetnoot448-0 Fil. 2:8; vercleynighen, zich vernederen; bedaut, vochtig; leken, vloeien. voetnoot452 blyde, blijdschap. voetnoot453-5 tezen, lees dezen (var.); druckigh, bedroefd; heift verhueght, verheugde zich op, Op. 5:5; noteren, opmerken. voetnoot456-7 hy, Christus. voetnoot458-9 hy, Jacob; sobijt, subiet; maer (dat deze) zoude. voetnoot460-2 was (hy); een schauwe (schaduw) des troost, bepaling van gesteldheid; verheffen = refl.; daer by, daardoor; dat, zodat-de bedoeling lijkt ‘Zo verh., dat’; (ooc) zijn ander kinders. voetnootFiguere 4 (de rover) Luc. 23:42, 43; voor de toog Ez. 2:2; Christus spreict, d.w.z. door de rol- (de tweede zieke) Fil. 4:7. voetnoot463-4 dief = rover, misdadiger. Volgens de bijbel lasterde de andere. Misschien moet voor hadde hy gelezen worden was hy (Christus). voetnoot466 niet om versubtylen, epitheton ornans, van subtijl, fijn, bekwaam; wyle, ogenblik. voetnoot472-4 als de onreyne, op schandelijke wijze; ons keerende, zodra we ons wenden; in allen houcken, overal, altijd. [tekstkritische noot]476 En crijgen 492 Hindre margenoot+ Z 2 r. voetnoot475 verzoucken, zoeken. voetnoot477 prouven, onderzoeken; slagh, onheil, ramp, dood. voetnoot479-2 Zie 1 Cor. 2:9; const, kon. voetnoot483-5 voor concluzye, als slotsom; ontpluucken, openbaren; ghebruucken, openbaren; ghebruucken, genieten. voetnoot486-7 pryzelic, lofwaardig; betughen, onwederlegbaar bewijzen; iolyzelic, heerlijk; vul dueghs ghegoten, vol genade. voetnoot489-2 t, de verzoening met God; sluten, vastleggen; vast, voorgoed; douwarye, lijfrente of huwelijksgift, die in een contract werden vastgelegd-zie 225; ter contrarye, in strijd daarmee; (h)indre, schade, leed; verzierijnghe, list. voetnoot493 purgierijnghe, zuivering. voetnoot496-7 oorlog (lees oorlof) met dezen, hiermee nemen wij afscheid; constyghe artisten, bekwame kunstenaars, dichters-waarschijnlijk in het bijzonder tot de Gentse rederijkers gericht; neimt danckelic voor, aanvaard het in dank jegens.

Vorige Volgende

De Gentse Spelen van 1539 (2 delen)

Meenene.

Over dit hoofdstuk/artikel

titels