De Gentse Spelen van 1539 (2 delen)

(1982)–Anoniem Gentse Spelen, De– rechtenstatus



[pagina 277]

Antwerpen. Prologhe. In dit spel zijn zevenpersonagen: Tschrifs onderzoucken, Verkeerden zin, Stervende mensche, Smenschen bystant, Redene, De wet, Eyghen betrauwen. Tschrifs onderzoucken. 1[regelnummer] God groot u, eerwaerdighe heeren ongheblaemt, Ga naar voetnoot1 Alzoot betaemt. Verkeerden zin. Ic woude dat ghy waert verzaemt Daermen u moght spoelen teghen tschrifs ghevoelen, 5[regelnummer] Om u vercoelen. Ga naar voetnoot3-5 Tschrifs onderzoucken. Ghy fenynigh woelen, Gaet nu elders loopen uwen zin vercoopen; Men zal hier met hoopen int claer ontcnoopen U listigh stroopen, datter veil heift versmoort Ga naar voetnoot6-9 Ga naar margenoot+ 10[regelnummer] Oost, west, zuudt en noort. Verkeerde zin. Ey, zo werdt hier heel verstoort Den schat van mijn coye met lucifers proye; Dit maect my bloye. Ga naar voetnoot11-3
[pagina 278]
Schrifs onderzoucken. Wie hoort sgheests zoetheyt noye, 15[regelnummer] Daer dinspiracye tot contemplacye En der zielen collacye duer dwoordt ontdect, Reyn, onbevlect? Ga naar voetnoot14-7 Verkeerde zin. Hier werdic duer de schrift beghect, Nu tverstant wert verwect; dus verzie ic my plat 20[regelnummer] In een ander stadt. Ga naar voetnoot18-0 Schrifs onderzoucken. Hier moet ic hooren wat, Ga naar voetnoot21 Twaer qwaet dat my den zin daer af ontvloghe. Ontfanght dit in dancke voor ons prologhe. Naer pauza comt hier Staervende Mensche, stuenende metter rechter zyde op Eyghen Betrauwen, ende ande slijncke zyde wert hy gheleedt by tsmenschen bystant. Staervende mensche. O vreezelick ghepeyns met zorghen belayen, 25[regelnummer] Waer zal ic my drayen, Wat zal my ter noodt nu commen in stayen, Nu ic moet gaen mayen mijns levens vruchten? Ga naar voetnoot24-7 Wie zal my toch vanden vremden weder payen En wel berayen, 30[regelnummer] Op dat mijn droevigh herte wat moght verfrayen? Ga naar voetnoot28-0 Huere wilt verspayen, ghy doet my verzuchten. Ga naar voetnoot31 Tgepeys doet my duchten duer staervens geruchten, Ga naar voetnoot32 Ic en cans niet vluchten, dies therte moet beven. Dus willic my totter Redene begheven, 35[regelnummer] Daer ic al mijn leven totten dagh van heden Eerlick naer hebbe gheleift. Ga naar voetnoot36
[pagina 279]
Smenschen bystandt. Zijt toch te vreden, Ziet hier comt de Redene, die u zeer ghaerne Zal vertroosten. Ga naar voetnoot37-9 Redene. 40[regelnummer] Niemandt en ben icx te waerne. Waer om roupty op my, wildy hiet beghinnen? Ga naar voetnoot40-1 Staervende mensche. O Redene, ic moet wegh; zeght my wt minnen, Oft my God hier naermaels ooc wel zal loonen Mijn redelic leven. Ga naar voetnoot42-4 Ga naar margenoot+ Redene. 45[regelnummer] Al moght ict bethoonen In u herte, als wet van uwer natueren, Twaer best dat ghijt vraeghdet, alst magh ghebueren, Ga naar voetnoot47 Der Wet, ghegheven van God in gheschrifte. De wet. Ic ben den mensche niet anders dan een zifte, 50[regelnummer] Tqwaet wt tgoe scheydende duer mijn eerschappye. Wat es u believen? Ga naar voetnoot49-1 Eyghen betrauwen. Laet deis fantazye, Ghy hebt toch gheleift altijts naer redene Rechtvaerdigh, om naer u maght te bestedene 55[regelnummer] Uwen tijt, en God met veil schoon waercken betaelt, Alzoot gheboden es. Ga naar voetnoot52-6 Redene. Ghy hebt den zin ghefaelt. Dus Wet Gods, wilt hem alzins zijn verhalende Ga naar voetnoot57-8 De gheboden.
[pagina 280]
De wet. 60[regelnummer] Laet in u zijn dalende. Ga naar voetnoot60 Dit es voor al tgrootste en deerste ghebodt: Ghy zult liefhebben den heere uwen Godt Wt gheheelder herten, en desghelijcke Wt gheheelder zielen zeer autentijcke, 65[regelnummer] Wt gheheelen verstande diep en inwendigh, En wt gheheelder crachten altijts behendigh. En tweede ghebodt God dezen ghelijc verhief: Uwen even mensche zult ghy hebben zo lief Als u zelven; hier inne verbonden Ga naar voetnoot61-9 70[regelnummer] De gheheel mensche. Eyghen betrauwen. Hier in es hy ghevonden Gheheel rechtvaerdigh, hy hevet al ghedaen. Esser yet meer toe tzegghen? Redene. Iaet, wilt dat afvlaen: 75[regelnummer] Twerdt gheheescht wten gront van een zuver herte, Dwelc hy onzuver heift, al doeghet hem smerte. Ga naar voetnoot74-6 Want tserpents fenynigh qwaet eerst gheschoten es In Adams herte, daer voorts wt ghesproten es Ga naar margenoot+ De qwade beghaerte, en van Adams zaet voort Ga naar voetnoot77-9 80[regelnummer] Zijn ghecommen van natueren gheheel qwaet voort Alle menschen, welcker opzet en ghedachten, Zoo God zelve spreict, zijn ooc al qwaet in crachten. Ga naar voetnoot80-2 Dus es tzaet zondigh van man ende vrouwe Daer hy af commen es. Ga naar voetnoot84 Staervende mensche. 85[regelnummer] Och, ic vergrouwe! Ga naar voetnoot85 Hebbic niet ghedaen veil dueghdelicke waercken, Zo dat ic rechtvaerdigh ben?
[pagina 281]
Wet. Wilt eerst maercken Op datter staet: daer en es niemant rechtvaerdigh. Ga naar voetnoot88-9 90[regelnummer] Ia niet eenen, noch verstandigh, maer onwaerdigh. Ooc zo en es daer niemant die naer God vraeght; Al zijn zy af gheweken, haer zelven behaeght Ga naar voetnoot92 En tzamen onnut worden, zo datter niemant En es die daer goet doet, ooc niet eene, want 95[regelnummer] Huer kele es een open graf dwelc tvuul ontluuct, En tot bedrogh hebben zy haer tonghe ghebruuct, Tfenijn der slanghen onder haer lippen ghetast. Haren mont es vol vermaledydens vast En bitterheyts; ooc zijn haer voeten zeer snel Ga naar voetnoot95-9 100[regelnummer] Om bloet te stortene, verstaet dit toch wel. Ga naar voetnoot89-100 Dus zydy int herte ghestelt gheheel onreyne Ga naar voetnoot101 Voor den heere uwen God. Eyghen betrauwen. Ghy acht hem cleyne. Hy heift emmers de wet Gods onderhouden; 105[regelnummer] Hoe condy hem straffen? Ga naar voetnoot104-5 Redene. Hy en doet, en trouwen, Want alle de waerelt es Gode schuldigh, Dats int overtreden zeer menighfuldigh. Ga naar voetnoot106-8 Al schijnt hij rechtvaerdigh, van buten zeer schoone, 110[regelnummer] God es anziende therte wt zynen throone.
[pagina 282]
Dijnct of hy zijn waercken niet en heift vortghebroght Om zijns zelfs liefde, en eyghen bate zocht, Ga naar voetnoot110-2 En tqwaet alleenlic wt vreezen ghelaten Om onghestraft te zyne tot zijnder baten. 115[regelnummer] Hadde hy vanden waercken negheen loon verbeyt, Hy zou naer zijn herte gheweist hebben bereyt Ga naar margenoot+ Tvleeschs lust te volghene (hoe can hijt messaken) Ga naar voetnoot117 En hadder gheen wet gheweist. Staervende mensche. Hoe zoudic laken, 120[regelnummer] Tdijnct my van natueren naer zulc bewyzen. Ga naar voetnoot119-0 Redene. Ghy ziet wten slechten veil waercken ryzen Daer zy om werden ghestraft menygherande, Dwelc ghy hebt gheschuut, vreezende de schande, En zijt gheheel in ws zelfs liefde verzoncken 125[regelnummer] Teghen God en even mensche. Ga naar voetnoot121-5 Eyghen betrauwen. Zydy droncken? Gheift God den mensche dan een wet, tes onrecht Als hyze niet hauwen en can. De wet. Ghy zijt noch slecht. 130[regelnummer] Swets waercken en connen niemant zaligh maken, Maer elc moet duer my tot kennesse gheraken Van zijn zondyghe waercken; dies ic stichte Ga naar voetnoot130-2 Toornigheyt en hy verstoort hem even lichte Op de wet; dies hy ooc es vergramt van binnen 135[regelnummer] Op dieze ghegheven heift, wilt dit verzinnen. Ga naar voetnoot132-5 Hier omme zo waerck ic inden mensche de doot Ga naar voetnoot136 Metter verdommenesse.
[pagina 283]
Staervende mensche. Och, dat woordt es groot. Ga naar voetnoot138 Ic meende dat my de wet zoude verminderen 140[regelnummer] Mijn zonden, op dat my niet en zou hinderen De verdommenesse. O Wet, dorstict zegghen, Ghy doet onrecht. Redene. Hoe, wildijt God ontlegghen? Ga naar voetnoot143 Deze zonde es voor God die alder meeste. De wet. 145[regelnummer] Ia, die ghy oyt deidt wt ws herten keeste, Want ghy God zijn rechtvaerdigheyt veriunt. Ga naar voetnoot145-6 Redene. En zijn godheyt, want ghy hem niet straffen en cunt. Deze grove zonde die moet God wreken. Ga naar voetnoot147-8 De wet. Duer zijn rechtvaerdigheyt naer sherten ghebreken, Ga naar margenoot+ 150[regelnummer] Dwelc ghy ons moet bekennen waer te zyne. Ga naar voetnoot149-0 Staervende mensche. O Wet en Redene, ghy doet my pyne. Dies ic gheheel verdwyne in mynen moet, Ga naar voetnoot152 Mijn cracht faelgiert my, ic en can eenen voet Niet meer voortghestellen met dezen stucke. Ga naar voetnoot153-4 155[regelnummer] Dies ic moet zitten in benautheyt met drucke, Ga naar voetnoot155 Mijn betrauwen begheift my, ic maght wel clagen Ga naar voetnoot156 Dat ic dmeeste heb ghemist in al mijn daghen. Ga naar voetnoot157 O Redene, ic hadde u emmers toe betraut Dat ghy my zoudt hebben vertroost.
[pagina 284]
Redene. 160[regelnummer] Ghy spreict zeer staut. Ic straf ooc de zonden tot elcker hueren Als de gheschreven wet, die God u houdt vueren, Ga naar voetnoot162 Int oordeel naer sherten gront; en oft zo came Dat God maer en zaghe op de bloote fame 165[regelnummer] En die oordeelde, wat waer God toch meer yet Dan een waerlick rechter, die als een heer, ziet, Oordeelt naer tghuendt dat hy hoort? want tbekennen Ga naar voetnoot163-7 Der liefden en weet hy niet; zulc moght hem wennen Ga naar voetnoot167-8 Op duutwendigh waerck en voorts dan God haten 170[regelnummer] En even mensche. De wet. Hier duer boven maten Tghebodt der liefden zou zijn tot niet gheiaeght. Ga naar voetnoot171-2 Dies vallen wy clachtigh, dat ghy om tzijn geplaeght Ga naar voetnoot173 Waerdigh zijt, hier namaels met veil gheweens, 175[regelnummer] Als zondigh mensche. Staervende mensche. My dijnct, ghy zydes bee eens. Nu my de Wet en Redene teghen vallen, Och nu en weetic gheenen troost met allen! Ga naar voetnoot177-8 Waer zal ic nu voor Gods oordeel moghen vlien, 180[regelnummer] Nu God tdiepste mijns herten gaet duerwien? Wat zal mijns gheschien dan een eeuwigh staerven? Ga naar voetnoot180-1 O berghen, valt op my om mijn bedaerven! Ga naar voetnoot182 Moght ic van God zijncken in tdiepste der hellen En my verbaerghen!
[pagina 285]
Vercondygher des woordts. 185[regelnummer] Die hem hier nu wilt tellen Metten evangelyschen predicanten, Ga naar voetnoot185-6 Ga naar margenoot+ Die en magh hier niet rusten, maer altijts planten En vrede condyghen tot smenschen voetzele. Ga naar voetnoot187-8 Smenschen bystant. Hoort, welck lieflick en zuver ontmoetzele Ga naar voetnoot186-9 190[regelnummer] Comt ons hier, met woorden niet om verzoeten? Ga naar voetnoot189-0 Hy zal messchien u druckigh herte boeten. Ten zal zo qwaet niet zijn, God es ghenadigh. Ga naar voetnoot191-2 Bidt om gracye. Staervende mensche. Och, ic ben versmadigh, 195[regelnummer] God en verhoort gheen zondaers, maer die Gods wille Zijn vulbrijnghende. Ga naar voetnoot194-6 Vercondigher des woordts. O Mensche, zwijght toch stille. Ic ben ghezonden om de ghene alleene Dier huer zonden bekennen, tzy groot of cleene, Ga naar voetnoot198-9 200[regelnummer] Te troostene; dus zijt u tot my keerende En verhuecht u. Staervende mensche. Wildy my ooc zijn leerende, Ga naar voetnoot202 Ghelijc deis twee nu doen, die my verdomt hebben? Wie zydy dan? Vercondygher des woordts. 205[regelnummer] Wildy my ooc ghenomt hebben? Ic ben de Vercondygher des Vreids met Gods woort, Dwelc u belooft es dryvuldigh in accoort Ga naar voetnoot207 Inden paradyze, tot een verlossijnghe Des menschen die verdomt was.
[pagina 286]
Staervende mensche. 210[regelnummer] Dats zonderlijnghe, Maer tes te late, hier en helpt gheen conste Ga naar voetnoot210-1 En mijns en es gheen bate. Vercondygher des woordts. Anhoort mijn ionste: Redene en Gods Wet die hebben verstroyt 215[regelnummer] Den Verkeerden Zin op ws zelfs waercken betoyt, Ga naar voetnoot213-5 Maer niet de ghenade die u ghecomen es, Al eyst dat u de perfectheyt benomen es. Ga naar voetnoot217 ☞ Figuere. Hier zalmen tooghen de figuere van deerste belofte ghedaen inden paradyze ieghens tserpent. Heft op u ooghen, anziet een schoon figuere, Die voort vloyt den gheheelen bybel duere 220[regelnummer] In schoon beloften; zijt hier in verblydendende. Ga naar margenoot+ Staervende mensche. Ic biddu, en weist my hier af niet mydende Trechte bedietzele, ic zalder op letten. Ga naar voetnoot221-2 Vercondigher des woordts. God sprack totten serpente: ic zal zetten Tusschen u ende den wyve vyantschap ghereet; 225[regelnummer] Tusschen uwen zade, tes een claer bescheet, En haren zade, dwelc zal vertreden u hoot, En ghy zult hem byten met menighen stoot Inde vaerssemen; dus God u beloofde hier Ga naar voetnoot223-8 Verlossijnghe van tserpentelic dangier Ga naar voetnoot228-9 230[regelnummer] En de verdommenesse die duer tserpent Ghecommen was; aldus beghint hier excellent Devangelye dwelc ic u vercondyghe. Staervende mensche. Zoudt ooc voor my zijn?
[pagina 287]
Vercondigher des woordts. Iaet, voor al de zondyghe 235[regelnummer] Die Gods beloften betrauwen warachtigh. Staervende mensche. Moet ict verdienen? Vercondigher des woordts. Ghy en zijt dies niet maghtigh. Abraham, die heift Gods beloften ghelooft, Dwelc hem es gherekent gheweist, en niet berooft, 240[regelnummer] Tot rechtvaerdigheyt, naer des schrifs sentencye. Ga naar voetnoot238-0 Staervende mensche. Es tgheloove zo groot in Gods presencye, Wilt my dan toch totten gheloove helpen Duer de beloften. Ga naar voetnoot241-3 Vercondigher des woordts. Gods woordt zal u stelpen. Ga naar voetnoot244 245[regelnummer] Iacob ende David bewyzen u eenpaerlic Hoe tzaet der beloften u cam openbaerlic. Ga naar voetnoot245-6 Esayas beschrijft tontfanghen en baren Van eender maeght, en naer zijns zelfs verclaren: Een cleyn kindt es u gheboren onghedaert 250[regelnummer] En eenen zone is u ghegheven zeer waert. Ga naar voetnoot247-0 Micheas schrijft dat hy zal werden gheboren In Bethleem, zo es gheschiedt. Ga naar voetnoot251-2 Staervende mensche. Vriendt vercoren, Magh ict vraghen dwelc voor my staet verholen? Ga naar margenoot+ Vercondigher des woordts. 255[regelnummer] Ia ghy vry, met vraghen en zuldy niet dolen. Laet hooren of ghy u yewers in verschrict. Ga naar voetnoot255-6
[pagina 288]
Staervende mensche. My dijnct dat tniewe testament ons ooc bestrict, Meer dan Redene en Wet doen fynalick. Ga naar voetnoot257-8 Redene. Ghy verstaet den zin daer af gheheel qwalick 260[regelnummer] En verkeert, daermen Christus es ghebruuckende. Ga naar voetnoot259-0 Wet. Zoo zijn zy ooc den zin van my versmuuckende, Die Gods ghenade van my niet wt en scheyden, Ga naar voetnoot261-2 Dwelc groot qwaet es. Vercondigher des woordts. Wilt u om hooren bereyden. 265[regelnummer] Christus, oudt dertigh iaren, doen ghijngh hy preken, Daer hy om ghezonden was zoot es ghebleken, Teghens den verkeerden zin, al versmaden zijt, Ga naar voetnoot267 En riep: comt al tot my die beladen zijt, Ic zal u vertroosten en niet wtiaghen. Ga naar voetnoot268-9 Staervende mensche. 270[regelnummer] Waer om spreict Christus dan, ic moet ooc vraghen: Wildy zaligh zijn, houdt de gheboden alle, Ga naar voetnoot271 Alst niemant doen en can? Wet. Dit compt by ghevalle, Want Christus daer ghebruucte mijn officye 275[regelnummer] En strafte met my zijn qwade condicye, Want hy die ghehouden hadde, zoo hem dochte, Van ioncx, zoo ghy zeght. Ga naar voetnoot273-7
[pagina 289]
Staervende mensche. Maer oft ickt vraghen moghte, Daer Christus spreict: zo wie een vrauwe anziet Ga naar voetnoot278-9 280[regelnummer] En haers es beghaerlic, die heift ghedaen, ziet, Overspel int herte; en die hier spreict Dwaes tot zynen broedere, De wet. Is waert dat hy steickt Int helsche vier; dus ghebruuct my overvloedigh Ga naar voetnoot279-4 285[regelnummer] Christus byde ghenade. Ga naar voetnoot285 Redene. Ende ooc gloedigh Ga naar margenoot+ Staetter noch, datter niet en magh achter blyven Een tytelken des wets. Ga naar voetnoot286-8 Staervende mensche. Wat magh ic beclyven Ga naar voetnoot289 290[regelnummer] Anders dan benautheyt? dus wilt my toch vinden Eenyghen troost in dezen. Redene. Wil ict ontbinden? Ga naar voetnoot292 Ic en de Wet moeten by de ghenade staen, Op dat den zin niet verkeert en werde ontfaen, 295[regelnummer] En om dat alzo niemant zoude schynen Hem zelven te helpene en voorts verdwynen In hypocrisye, ghelijc zy meest deden. Ga naar voetnoot293-7 Wet. En wilden huers zelfs waercken an God besteden Ga naar voetnoot298 Om zaligh te zyne en bleven doen gheschent.
[pagina 290]
Vercondygher des woordts. 300[regelnummer] Dat was de cauze dat zy Christum, hier present, Ga naar voetnoot300 Niet en ontfijnghen om te zyne beschermt. Staervende mensche. Zal ic ooc van Christo wezen ontfermt, Daer ic gheduerende mijns levens termyne Op my zelven heb ghestaen? Ga naar voetnoot302-4 Vercondygher des woordts. 305[regelnummer] Naer de doctryne Der Evangelyen en valt noyt te spade. Maer scheet dus de ghenade met wyzen rade: Ga naar voetnoot307 Devangelye en wet zijn beede tzamen Gods woordt, maer zy hebben verscheeden namen. 310[regelnummer] De wet verdomt en devangelye vergheift, Dus elc een zonderlijnghe officye heift, Ga naar voetnoot311 Al eyst tzamen gheschreven in eenen bouck, Tzy int oude oft nieuwe. Staervende mensche. Dat verstant es clouck. 315[regelnummer] Hoe hebben de schriften my altijts gheqwelt Gheheel verkeert! Ga naar voetnoot314-6 Vercondygher des woordts. Ghy werdt evangelisch ghestelt, Ga naar voetnoot317 Als ghy niet en anziet waert staet gheschreven. Devangelye comt voor de wet ghedreven, Ga naar voetnoot319 320[regelnummer] Duer de beloften Gods wten paradyze Ga naar margenoot+ En voorts duer God met der propheten advyze, Ga naar voetnoot321 Die u wyzen op Christum, den weldadere, Die met hem ghebraght heift voor u te gadere Dwelc u was benomen, daer de wet af es 325[regelnummer] Een dienersse, die over de zonden straf es, Ga naar voetnoot324-5 Om dat elc van Christo beghaerlic zijn zoude Ga naar voetnoot326 Verlost te zyne.
[pagina 291]
Staervende mensche. Och, nu ict dus herknouwe, Zo crijgh ic eerst devangelisch verstant. Ga naar voetnoot328-9 330[regelnummer] Dus helpt my hier wte. Vercondygher des woordts. Comt, werdt vast gheplant In Christo, en light redelic op vredelicke ruste, Ga naar voetnoot331-2 Die u Christus was ghevende met luste. Want vertroosten es zijn officye grootelic Ga naar voetnoot333-4 335[regelnummer] Voor de benaude. Redene. Dat beken ic blootelic Warachtich tzyne, zonder eenigh bedrogh, Ga naar voetnoot336-7 Zoot is ghebleken. De wet. Tzelve zegghic ooc noch, 340[regelnummer] Want ic ben die den mensche heift beschuldight. Vercondygher des woordts. Maerckt hoe hem Christus an u heift verduldight, Ga naar voetnoot341 De zonden verghevende, elc makende ghezont, Ende naer tschrifte vermont, gheleden te dier stont Ga naar voetnoot343 Voor u de passye die ghy hadt verdient. Staervende mensche. 345[regelnummer] My dijnct dat wy God hadden tot eenen vriendt, Anders en haddet ons niet moghen gheschieden.
[pagina 292]
Vercondygher des woordts. Esayas willet u gheheel bedieden Metten Evangelisten, hoe proffytelick Figuere. ☞ Hier zalmen tooghen Christum ant tcruce hanghende. Dat zijn doot was; dus anziet hoe verwytelick Ga naar voetnoot347-9 350[regelnummer] De zone Gods hijngh ghediffameirt te schanden, Ga naar voetnoot349-0 Ghewont duer zijn voeten, zyde en handen. Dus heift Christus gheleden uwe qwalen Ende ghedraghen uwe smerten zonder falen. Ghy hebt hem gheacht als eenen melaetzen, 555[regelnummer] Gheslaghen van God en vernedert ter plaetzen Ga naar margenoot+ Daer hy om u onrechtvaerdigheyt es ghewont, Ontwee ghewreven, en ghy zijt naer tschrifs oorcont Met zijn bulen ghenezen; en ooc als zijn feyt Heift hy u onrechtvaerdigheyt op hem gheleyt 360[regelnummer] Ende is gheoffert, want hy zelve wilde. Ga naar voetnoot352-0 Staervende mensche. O God, vadere, zydy voor ons zo milde, Op dat ghy behouden mooght der menschen zielen? Ga naar voetnoot361-2 Vercondigher des woordts. Noch heift hem de heere willen vernielen In crancheyt, en ghelevert zeer ootmoedelic 365[regelnummer] Zijn ziele ter doot, en riep doen behoedelic: Ga naar voetnoot363-5 Tes al vervult, en was midts dien ghevende Zynen gheest. Ga naar voetnoot366-7 Staervende mensche. Och, moght my dat zijn anclevende, Zo waer ic levende int staerven verhueght. Ga naar voetnoot368-9
[pagina 293]
Vercondigher des woordts. 370[regelnummer] De schrift zeght, dat ghy u daer op verlaten mueght. Aldus heift Christus an tcruce ghesleghen Thandtgheschrift dat u hier in therte stont tseghen, Ga naar voetnoot371-2 Dwelc es de zonde, doot ende thooft serpentelic. Dit es van tzaet der beloften presentelic Ga naar voetnoot373-4 375[regelnummer] Vertreden, want Christus reyne was waerckende Een perfect leven, alzo elc es maerckende, Wt gront zijns herten, ghelijc God gheboden heift. En swaerels beghaerte van hem ghevloden heift, Ga naar voetnoot378 Want alzo alle zijn leven was van buten, 380[regelnummer] Zoo was therte daer de vruchten wtspruten. En waest niet? willet met u tween betughen. Ga naar voetnoot381 Redene. Ic ken dat waer es. De wet. Ic en cans ooc niet bughen. Ga naar voetnoot382-3 Vercondigher des woordts. Hy heift wille ghehadt in des heeren wet, ziet, Ga naar voetnoot384 385[regelnummer] Op dat tminste tytelkin daer af zou net, ziet, Ga naar voetnoot385 Blyven staende. dwelc niet en was in uwe maght, Dat dede God en zandt wyzelic bedacht Zynen zone inde ghedaente opt ronde Des zondyghen vleeschs, en verdoende de zonde 390[regelnummer] Duer de zonde, op dat zou zijn an elcken cant Ga naar margenoot+ Vervult de gherechticheyt des wets vaylliant, Ga naar voetnoot386-1 Die u wt schult en op groote punicye Gheheescht werdt. Ga naar voetnoot392-3
[pagina 294]
Staervende mensche. Eyst ieghens Gods iusticye 395[regelnummer] Dat ic dwaerc Christi ooc voor tmyne nomen magh? Ga naar voetnoot394-5 Vercondygher des woordts. Tes waer, diet ghelooft hem dies wel beromen mach, Want God noch yngelen en haddent van doene, Ga naar voetnoot397 Voor wien zoudt dan zijn? Redene. Ic zeght ten sayzoene: Ga naar voetnoot399 400[regelnummer] Al dat Christus ghedaen heift es voor den menschen, Van deerste beghin. Ga naar voetnoot401 De wet. Ic moet hem ooc toe wenschen; Al schijn ic straf, tes mijn wterste meenijnghe Ga naar voetnoot402-3 Hem daer toe te drijnghene. Staervende mensche. 405[regelnummer] Twaer vercleenijnghe Om zegghen van Gods ghenade, wilt dat schutten, Zy es te groot. Ga naar voetnoot405-7 Vercondygher des woordts. Ghy en zultze niet wt putten, Want God heift hem die van gheen zonde en wiste, 410[regelnummer] Voor u allen tot zonden ghemaect met liste, Ga naar voetnoot410 Doen ghy al tzamen noch zijn vyanden waert; En heift u zonden ghedreghen onvervaert Ga naar voetnoot412-3 An thout, dus maect u zijn bloet van zonden reynlic En al dat hy heift behoort u toe ghemeynlic, 415[regelnummer] Van zijn gheboorte anne; dus leift vastelic Ga naar voetnoot414-5 Int gheloove.
[pagina 295]
Redene. Ghy, verstaet duer my tastelic; Als oft ghijt al ghedaen hadt principale. Ga naar voetnoot417-8 Staervende mensche. Hoe zoude te vullen in my eenyghe tale 420[regelnummer] God van dezen troost dancken, tdijnct my wondere. Vercondygher des woordts. Niet dan in hem vast ghelooven by zondere; Gods beliefte es u zekerlic schijnckende Ga naar voetnoot421-2 Zijn rijcke om niet. Ga naar margenoot+ Staervende mensche. O God, weist mijns ghedijnckende, 425[regelnummer] Als ben ic zondigh, int gheloove zeer cranck. Ga naar voetnoot425 Vercondygher des woordts. Zondigh zuldy ooc blyven al u leven lanck; Maer die ghelooft, dezen es God niet tellende Voor zondigh, want God es u Christum stellende Tot wijsheyt, heligheyt ende gherechtigheyt. 430[regelnummer] Dus waest wel van u een groote slechtigheyt, Ga naar voetnoot428-0 Dat ghy u zelven woudt zaligh zijn makende. Staervende mensche. Ooc heere, es my therte staerckelic hakende, Hoe moghtic yewers meerderen troost vercryghen? Ga naar voetnoot432-3
[pagina 296]
Vercondygher des woordts. Rust u zelven noch, en wilt een weynigh zwyghen. Ga naar voetnoot434 435[regelnummer] Hy es begraven, den derden dagh verrezen Inden zelven staet; zo moet ghy ooc wezen, Ga naar voetnoot436 Want die ghedoopt zijt in Christo Iesu goet, Hebt Christum anghedaen en zijt zeer zoet Ga naar voetnoot437-8 Hebt Christum anghedaen en zijt zeer zoet Leden zijns lichaems en ghebeenten staerck. Ga naar voetnoot438-9 440[regelnummer] Dus zijn de gheloovyghe in swaerelts paerck Ga naar voetnoot440 Tzamen met Christo ghecruust gheweist rijckelic, Ghestorven en begraven autentijckelic, Figuere. ☞ Hier zalmen tooghen de figuere daer Christus, verrezen zijnde triumpheirt over tserpent en de doot. Ende ooc met hem verrezen, want al dat hy es Ga naar voetnoot440-3 Zijt ghy ooc; dus ziet hoe Christus vry es 445[regelnummer] Levende ende ooc over al triumpheirt. Dit zydy ghemaect. Staervende mensche. Mijn herte veriubyleirt Ga naar voetnoot447 In Christo, die op zijn lekens noyt en viel wreedt. Ga naar voetnoot448 Vercondygher des woordts. Dit es de figuere van u bruloft cleedt 450[regelnummer] Tot eenen rocke daer ghy u mede bedect, Ende den nieuwen mensche die ghy antrect, Die naer Gods beilt es gheschepen onstaervelic; Ga naar voetnoot449-2 Zo dat ghy met Christo nu zijt aervelic Trijcke der hemelen, daer Christus in eeren 455[regelnummer] Gheclommen es met hem, om ws vrueghs vermeeren, Ga naar voetnoot453-5 De ghevanghenesse ghevanghen leydende, Ga naar voetnoot456 En es aldaer uwe plaetze bereydende Ende ooc zittende tzijns vaders rechter handt. Ga naar voetnoot457-8 Ga naar margenoot+ Staervende mensche. Lof God, vader almaghtigh; wat waerder pant Ga naar voetnoot459 460[regelnummer] Hebdy ons gheschoncken wt liefden minnelic!
[pagina 297]
Vercondygher des woordts. Nu danc ic God dat ghy dit zijt verzinnelic. Ga naar voetnoot461 Alzo Christus tot u sprack opder aerden: Blijft in my en ic u altijts van waerden, Ga naar voetnoot463 Op dat waer ic ben, ghy daer ooc met my zijt, Ga naar voetnoot464 465[regelnummer] Aldus duer tgheloove ghy den vader by zijt Ende ghetreden in Gods staet. dwelc (elc dit vatte) Ga naar voetnoot465-6 De mensche waende van tserpent cryghen int platte, Maer vant hem bedroghen, dit hebdy gheestelic Ga naar voetnoot467-8 Duer tgheloove. Christus es ooc God feestelic, 470[regelnummer] Tstaet gheschreven: die my ziet, ziet den vadere. Ga naar voetnoot469-0 David spreict: ghy zijt God; en wildijt nadere Hebben bewezen met vaster fundacyen? Ga naar voetnoot471-2 Redene. Tes ghenough bewezen voor alle nacyen. En eyst niet alzo in u herte ghezaeyt? Staervende mensche. 475[regelnummer] Och iaet, mijn ziele die es in God ghepaeyt; Waer ic nu verlost van dit vleeschelic pack! Ga naar voetnoot475-6 De wet. Zo willic u dan laten in dit ghemack; Ga naar voetnootBij 477 Want ghy alsnu niet meer en zijt beghaerende, Dan dat hemels es. Ga naar voetnoot477-9 Staervende mensche. 480[regelnummer] O doot, zijt vertaerende Dit vleesch; leght my neder, mijn leden die flauwen. Ga naar voetnoot481
[pagina 298]
Vercondygher des woordts. Hier naermaels zo zuldy u leven anschauwen, Dwelc met Christo staet in God verborghen certeyn. Als hem Christus zal openbaren, tzuver greyn, Ga naar voetnoot483-4 485[regelnummer] Werdy ooc openbaer int converseren Met God en dijnghelen int eeuwigh hoveren, Met een lichaem int wezen onbegrypelick. Ga naar voetnoot485-7 Dus leift de rechtvaerdyghe mensche rypelick Duer tgheloove in Christo, zonder verdrieten. Ga naar voetnoot488-9 Staervende mensche. 490[regelnummer] Of God my noch hier laett, hoe zal ict ghenieten, Dezen troost teghens dit zondigh ghespuusele? Ga naar voetnoot490-1 Vercondygher des woordts. Hier teghens heift Christus, voor een becuussele, Ga naar margenoot+ U ghegheven tot de zonden qwijtschellijnghe Zijn vleesch en bloet; zeght hebdy noch meer qwellijnghe, 495[regelnummer] Om yewers noch meerderen troost te zouckene? Ga naar voetnoot492-5 Staervende mensche. Och neen ic, zo waer ic waerdt te vervlouckene. My dijnct, ict hebt al, daer en blijft niet buten. Vercondygher des woordts. Voorwaer vrient, noch en magh ic daer op niet sluten Dwelc den mensche staervende meesten troost es. Ga naar voetnoot498-9
[pagina 299]
Staervende mensche. 500[regelnummer] Zeght my, ic moet vraghen, want zeer goet propoost es: Ga naar voetnoot500 Eyst my, zondyghe mensche, naer de schriftuere Niet ghenough, dat God wt bermhertigheyt puere, Naer zijns zelfs beloften, niet en heift ghespaert Zynen zone, maer voor ons ghegheven vermaert? 505[regelnummer] Die ons gheboren es in swets vulbrijnghen, Ghepassijt, ghestorven, boven alle dijnghen Ga naar voetnoot505-6 Verrezen; heift zonde, doot, duvel verwonnen. Zoo God den mensche dat heift willen ionnen, En zijn in Christo ghestorven onghestoort, Ga naar voetnoot508-9 510[regelnummer] Met hem begraven, verrezen, en noch voort Gheestelic met hem ten hemel ghevaren? Vercondygher des woordts. Nu wilt deze solucye wel bewaren, Ga naar voetnoot512 Want de helyghe apostolysche kaercke Gheloovende belijdt (elc hier op maercke) 515[regelnummer] Des vleeschs verryzenesse heel lichamelic. Ga naar voetnoot513-5 En Iob zeght ooc: Ic weet dat ic beqwamelic Zal verryzen inden wtersten daghe, Ende in mijn vleesch tot mynen behaghe God zien; en Paulus willet ooc bedien, Ga naar voetnoot516-9 520[regelnummer] Dat ghy ten wtersten daghe eerst zult zien De doot gheheel te nieten met hueren strale. Ga naar voetnoot519-1 Dus es tvleesch verryzen, tot mynen verhale, Des menschen troost meest, want en caem dat niet, Zo waert van Christo al te vergheifs gheschiet 525[regelnummer] Dat hy ghedaen heift, en smenschen troost waer wte. Ga naar voetnoot522-5
[pagina 300]
Ziet, dus zalt commen inde laeste mynute, Dwelc God Ezechiel heift ghetooght gheheel. Ga naar voetnoot526-7 En Christus zal hier gheven het oordeel Over levende en doode: dus verblijdt nu, Ga naar voetnoot528-9 530[regelnummer] Dat hy oordeel gheven zal die daer bevrijdt u. Ga naar margenoot+ Figuere. ☞ Hier tooghtmen de verryzenesse des vleeschs. En alsdan zuldy eewigh zonder zwaerheyt Met Christo, u hooft, ghebruucken inder waerheyt Al dat hy heift en es, met God dryvuldigh. Ga naar voetnoot532-3 Wat zeghdy daer af? Staervende mensche. 535[regelnummer] Dien troost es ghehuldigh, Wie zoude daer teghens zijn murmurerende? Ga naar voetnoot535-6 Ghy zijt my daer den meesten troost solverende. O God, haelt my wt des waerelts allende, Nu ic den meesten troost hebbe in mijn hende; 540[regelnummer] Ic danck u, eer dat vergaet mijn memorye. Ga naar voetnoot539-0 Lof God, vader almaghtigh, van uwer victorye, Want ghy my zonder verdienste gheloont hebt Duer u bermhertigheyt die ghy my ghetoont hebt. Ga naar voetnoot541-3 Tvleeschs crachten vergaen my als een druckigh tempeest. Ga naar voetnoot544 545[regelnummer] Vader, ontfangt in uwen handen mynen gheest. Ga naar voetnoot545 Vercondygher des woordts. Hebt lof en danck God, vader ghebenedijt, Die den mensche voor swaerels fondacye vlijt Voorzien hebt, eeuwigh crachtigh in u zelven. Ga naar voetnoot547-8 Redene. O God, ic moet u ooc nu lof toe welven Ga naar voetnoot549 550[regelnummer] En ooc u ghenade eeuwigh zijn pryzende.
[pagina 301]
Schrifs onderzoucken. O God, ic moet u ooc danck zijn bewyzende, Die ons met troost zijt spyzende En minlick int zayen laet dalen dijn rayen, Voor tverlayen 555[regelnummer] Van allen qwayen, dwelc ons moght beschayen Duer Sverkeerts Zins crayen, die my hilt ghevanghen, Gheleyt in tverstranghen in verkeerde ganghen. Ga naar voetnoot553-7 Dies my tverlanghen dit wou zijn bevroyende, Dat nu es vloyende. Ga naar voetnoot558-9 Vercondygher des woordts. 560[regelnummer] Zijt nu schrifs moyende, Ga naar voetnoot560 En wel verfroyende dat qwaet es broyende Ga naar voetnoot561 Den zin verkeert, groyende in zulc bestieren Teghen schrifs manieren. Ga naar voetnoot562-3 Schrifs onderzoucken. Neimt danckelic thanthieren 565[regelnummer] Van ons Violieren, slecht in tverchieren, Ga naar voetnoot564-5 Eil Fonteynisten, reyn in conversacye, Ga naar voetnoot566 Ga naar margenoot+ 567[regelnummer] Hier met blijft bevolen Gods milde gracye. Finis.
[pagina 302]
	[tekstkritische noot]naast 1 acht personagien; Tschrifs ondersoeckere; Vercondigher des vreeds - indien niet anders vermeld, dan het hele spel door: (T)schrifs ondersoeckere in plaats van (T)schrifs ondersoucken voetnoot1 groot = groet, zegene; ongheblaemt, hooggeacht. voetnoot3-5 ghy, de Antwerpenaren, zie hun spreuk; daer, daar, waar (de hel); spoelen, onderdompelen; tschrifs ghevoelen, de werking van de bijbel; om u vercoelen, om u te kalmeren, uw belangstelling te temperen. voetnoot6-9 woelen = woeler, intrigant; uwen zin vercoopen, uw mening aan de man te brengen; met hoopen, volop; int claer ontcnoopen, duidelijk aan de kaak stellen; stroopen, roven (van zielen). margenoot+ P 3 v. voetnoot11-3 verstoren, te niet doen; den schat ... proye, de rijke schat in mijn (helse) stal met Lucifers buit; bloye, bang. [tekstkritische noot]28 vremden wech payen voetnoot14-7 ontdect, lees: wert ontdect (var.); het weesrijm van 15 doet vermoeden, dat daarvoor een regel wegviel-in de nadruk niet aangevuld. Wie hoort niet graag het lieflijk woord van de geest, wanneer de opwekking tot inkeer en tot een feestmaal voor de ziel door dit zuivere, onbevlekte woord wordt gedaan. voetnoot18-0 hier, in Gent (zie 20); begecken, voor gek zetten; nu tverstant wert verwect, nu men tot inzicht komt; verzien, reflexief, maken dat men weg komt; plat, zonder meer. voetnoot21 wat hooren, een poosje luisteren. naast 24 slijncke, linker. voetnoot24-7 vreezelick, angstwekkend; waer, waarheen; ter noodt, bij het sterven; in stayen (staden), te hulp; mayen, oogsten. voetnoot28-0 weder, lees wech (var.); vremt, onbekend; payen van, geruststellen omtrent; berayen, goede raad geven; verfrayen, intr., vrolijk worden. voetnoot31 huere, stervensuur; wilt verspayen, blijf nog wat weg. voetnoot32 staervens gheruchten, de verschrikkingen van het sterven. voetnoot36 eerlick, naar eer en geweten. [tekstkritische noot]41 yet beghinnen 43 namaels 53 naer de redene 58 hem als nu zijn voetnoot37-9 te vreden, rustig, kalm; vertroosten, bijstaan. voetnoot40-1 waeren met genitivus objectivus, weigeren; hiet beghinnen, iets van plan zijn; roupen op, aanroepen. voetnoot42-4 wech moeten, moeten sterven; wt minnen, alsjeblieft; redelic, rechtschapen. margenoot+ P 4 r. voetnoot47 alst magh ghebueren, zo mogelijk. voetnoot49-1 zifte, zeef; eerschappye, gezag. voetnoot52-6 fantasye, getob; naer u maght, zo goed mogelijk; betalen, het zijne geven. voetnoot57-8 den zin falen, de kern niet vatten; alzins, volledig (var. als nu); verhalen, nog eens noemen. [tekstkritische noot]69 inne is 71 Binne 75 gheeyscht voetnoot60 laet, laat het; zo levet 72, valt 306 enz. voetnoot61-9 Matth. 22:38, 39; autentijcke, echt; behendigh, gepast, waardig; verheffen, uitvaardigen; verbonden, lees es verbonden (var.); verbinden in, verplichten tot. voetnoot74-6 afvlaen, lees afslaen (var.), verwerpen; doeghet, doet het. margenoot+ P 4 v. voetnoot77-9 tfenynigh qwaet, het gif van de zonde; qwade beghaerte, wil tot zonde. voetnoot80-2 Gen. 6:5; opzet en ghedachten, cogitatio cordis; al, volkomen. voetnoot84 hy, Staervende Mensche, 133. voetnoot85 vergrouwen, schrikken. [tekstkritische noot]106 in trouwen voetnoot88-9 maercken op datter staet, letten op wat in de bijbel staat. voetnoot92 haer zelven behaeght, dat wil zeggen: (hebben zy) haer zelven behaeght; al, allen. voetnoot95-9 dwelc tvuul ontluuct, dat zijn rottende inhoud toont; vgl. Matth. 23: 27, 28; ghetast, opgehoopt; vast, steeds. voetnoot89-100 Rom. 3:10-15, naar de Psalmen, Spreuken en Jesaja. voetnoot101 ghestelt zijn, staan; int herte onreyne, met een onrein hart. voetnoot104-5 cleyne achten, onderschatten; emmers, steeds, 158; straffen, veroordelen, 275. voetnoot106-8 hy en doet, dat doet hij niet; en trouwen, voorwaar; es Gode schuldigh, staat schuldig tegenover God; dats in, namelijk door. [tekstkritische noot]111 voortsgebrocht voetnoot110-2 1 Sam. 16:7; throon, hemel; zocht, gezocht. margenoot+ Q 1 r. voetnoot117 messaken, loochenen. voetnoot119-0 laken, (daardoor) te kort schieten; van natueren, natuurlijk; naer zulc bewyzen, volgens uw toelichting. voetnoot121-5 slecht, dom; menygherande, op allerlei manieren; schuwen, nalaten; schande, schade, nadelige gevolgen; teghen, in strijd met uw plicht jegens. voetnoot130-2 Rom. 3:20. voetnoot132-5 Rom. 4:15; hem verstoren, kwaad worden; even lichte, even gauw, direct; verzinnen, begrijpen. voetnoot136 Rom. 7:9, 10. [tekstkritische noot]145 deedt 146 vergunt bij 156 Hier beghevet hem Eyghen betrouwen ende den stervende mensce wort van Smenschen bijstant in eenen setel gheset voetnoot138 groot, ernstig, onheilspellend. voetnoot143 ontlegghen, ontzeggen. voetnoot145-6 keest, het binnenste, omschrijvend rijmwoord; rechtvaerdigheyt, gerechtigheid; veriunnen, misgunnen, niet erkennen. voetnoot147-8 godheyt, goddelijkheid; straffen, 105; wreken, bestraffen. margenoot+ Q 1 v. voetnoot149-0 duer, om; naer sherten ghebreken, overeenkomstig uw verzuim; bekennen, erkennen; waer, juist. voetnoot152 verdwynen, vergaan; in mynen moet (gemoed), rijmlap. voetnoot153-4 faelgieren, in de steek laten; voortghestellen, vooruitzetten; met dezen stucke, hierdoor. voetnoot155 zitten, gaan zitten; benautheyt met drucke, kommer en angst. voetnoot156 Zie de variant; begheven, verlaten. voetnoot157 dmeeste, het belangrijkste; missen, verzuimen. [tekstkritische noot]167 tgene 176 zijt des bey voetnoot162 als, evenals; vueren houden, als waarschuwing voorhouden. voetnoot163-7 int oordeel naer sherten gront, door de uitspraak van uw geweten. voetnoot167-8 tbekennen der liefde, het oordeel van de liefde. voetnoot171-2 boven mate, hier: geheel en al; tot niet iaghen, te niet doen. voetnoot173 clachtigh vallen, aanklagen; plaghen, straffen; waerdigh zijn, verdienen. voetnoot177-8 teghen vallen, zich keren tegen; gheenen ... met allen, helemaal geen. voetnoot180-1 duerwien (wieden), doorvorsen; mijns gheschien, mijn deel zijn. voetnoot182 Hos. 10:8; om mijn bedaerven, tot mijn verderf. [tekstkritische noot]207 is dryvuldich en accoort voetnoot185-6 hem tellen met, zich rekenen tot. margenoot+ Q 2 r. voetnoot187-8 magh, ‘mag’ en ‘moet’; (het woord) planten, verkondigen, zie Jac. 1:21; vrede, genade. voetnoot186-9 zulc moght, menig rechter zou; hem wennen (wenden) op, afgaan op, voetnoot189-0 ontmoetzele, iemand die tegemoet komt; niet om verzoeten, in beminnelijkheid niet te overtreffen. voetnoot191-2 druckigh herte, benard gemoed; boeten, genezen; qwaet, erg. voetnoot194-6 versmadigh, waard om veroordeeld te worden; Joh. 9:31. voetnoot198-9 alleene, uitsluitend; dier, lees die. voetnoot202 leeren, de les lezen. voetnoot207 Gen. 3:14, 15; beloven, voorzeggen; dryvuldigh, door de drie Personen; in accoort, in overeenstemming met elkaar (var. eensgezind). [tekstkritische noot]215 beroyt 220 verbydende 228 verssenen voetnoot210-1 zonderlijnghe, buitengewoon belangrijk; conste, kennis; mijns en es gheen bate, voor mij is er geen hulp meer. voetnoot213-5 ionste, liefdeboodschap; verstroyen, verjagen; betoyt, lees beroyt (var.), armzalig-betoyt van tuien, vastgelegd, gefundeerd (Rh. Gl.). voetnoot217 perfectheyt, staat van zondeloosheid. margenoot+ Q 2 v. voetnoot221-2 trechte bedietzele myden, de juiste uitleg verborgen houden; letten op, zorgvuldig luisteren naar. voetnoot223-8 Gen. 3:15; ghereet, terstond, nu; claer bescheet, duidelijke uitspraak; hoot, kop; stoot, slag, hier beet; vaersseme, var. verssene, hiel. voetnoot228-9 hier, in Genesis; tserpentelic dangier, de bedriegelijke slang. [tekstkritische noot]252 soot is voetnoot238-0 Rom. 4:3; sentencye, uitspraak. voetnoot241-3 presencye, aanwezigheid, blijvende bemoeienis; duer, op grond van. voetnoot244 stelpen, stillen, tot rust brengen. voetnoot245-6 Zie Luc. 1:32, 33; eenpaerlic bewyzen, gelijkelijk tonen; tzaet der beloften, Christus; u cam openbaerlic, openlijk tot u gekomen is. voetnoot247-0 Jes. 7:14 en 9:5. voetnoot251-2 Micha 5:1; zo, lees zoot (var.). margenoot+ Q 3 r. voetnoot255-6 vry, gerust; verschricken in, reflexief, bang zijn voor; of, als. [tekstkritische noot]268 die daer beladen voetnoot257-8 bestricken, in de val laten lopen; fynalick, uiteindelijk. voetnoot259-0 daermen, lees daer my, waar mij, vgl. 284. voetnoot261-2 versmuucken, verduisteren (Rh. Gl.); wt scheyden, onderscheiden. voetnoot267 versmaden, versmaadden. voetnoot268-9 Matth. 11:28; wt iaghen, wegjagen. voetnoot271 Matth. 19:17-20. voetnoot273-7 by ghevalle comen, toevallig gebeuren; want, doordat; een officye ghebruucken, een taak of ambt waarnemen; zijn, van de jongeling in de bijbeltekst; condicye, staat; die, de geboden, de wet. [tekstkritische noot]295 niemant en soude voetnoot278-9 Maar, met permissie (hoe is het dan). voetnoot279-4 Matth. 5:28 en 22; steken, zitten, verkeren. voetnoot285 by de ghenade, naast de genade. margenoot+ Q 3 v. voetnoot286-8 gloedigh, in vurige woorden; Matth. 5:18; achter blyven, onvervuld blijven. voetnoot289 beclyven, winnen, verkrijgen. voetnoot292 ontbinden, uitleggen. voetnoot293-7 Zie ‘De godsdienstige opvatting’. voetnoot298 besteden, schenken; gheschent bly-: ven, voor goed verloren gaan. voetnoot300 hier present, toen hij op aarde was. voetnoot302-4 ontfermt wezen, in ontferming aangenomen worden; daer ic (var. dat ic) terwijl of hoewel ik; mijns levens termyne, mijn hele leven lang; staen op, vertrouwen op. voetnoot307 scheeden, onderscheiden; dus, aldus; met wyzen rade, wijselijk. voetnoot311 zonderlijngh, apart; officye, taak. voetnoot314-6 verstant, uitleg; clouck, belangrijk. voetnoot317 ge gedraagt u in de geest van het evangelie. voetnoot319 ghedreven comen voor, voorafgaan aan. margenoot+ Q 4 r. voetnoot321 advijs, verkondiging; met, middels. voetnoot324-5 dwelc u benomen was, namelijk de genade; daer af, waarvan; dienersse, dienares; straf, streng, ook 403. voetnoot326 beghaerlic zijn, verlangen; van Christo, door Christus. [tekstkritische noot]bij 328 Hier helpen sie hem wten stoel van benautheyt ende leggen hem op een bedt heet vredelike ruste voetnoot328-9 begrijp ik pas wat het evangelie is; herknouwen, overpeinzen; zie de variant. voetnoot331-2 werdt gheplant in Christo, steun op, hecht u aan Christus; redelic, behoorlijk, zoals voor een stervende past; herinnert aan Matth 11:28. voetnoot333-4 grootelic, in hoge mate; met luste, van harte. voetnoot336-7 bekennen, betuigen; blootelic, onomwonden; waerachtigh, waar. voetnoot341 hem verduldighen an, lankmoedig zijn jegens. voetnoot343 vermont, mededeling. voetnoot347-9 Jes. 52 en 53. voetnoot349-0 verwytelic, smadelijk; diffameren, onteren. margenoot+ Q 4 v. voetnoot352-0 onrechtvaerdigheyt, ongerechtigheid; ontwee (stuk) wriven, verbrijzelen; feyt, misdrijf. voetnoot361-2 Vgl. Joh. 3:17; milde, goedertieren. voetnoot363-5 Zie Jes. 53:10; en (hij, Christus, heeft) ghelevert; behoedelic, beschermend ten opzichte van zijn volgelingen? WNT: ‘om het rijm, zonder eigen betekenis’. voetnoot366-7 Joh. 19:30. voetnoot368-9 ancleven, betreffen; int staerven verhueght zijn, zich verheugen op de dood. [tekstkritische noot]372 Thandtscrift 389 verdoemde 393 Gheeyscht voetnoot371-2 Col. 2:14; thandtgheschrift, de schuldbekentenis; enen tseghen staen, zich tegen iemand richten. voetnoot373-4 Dwelc es, dat wil zeggen, thooft serpentelic, de kop van de slang; tzaet der belofte, Christus; presentelic, nu. voetnoot378 swaerels beghaerte (de Verkeerde Zin), verlangen naar wat de wereld biedt. voetnoot381 betughen, getuigen. voetnoot382-3 kennen, verklaren; dat, dat het; bughen, draaien, anders uitleggen. voetnoot384 wille, lust; Ps. 1:2. voetnoot385 Zie 286-8. margenoot+ R 1 r. voetnoot386-1 Rom. 8:3 en 4; wyzelic bedacht, in zijn wijsheid; opt ronde, kort en goed(rijmvulling); verdoende, lees verdoemde (var); an elcken cant, volledig; de gherechtigheyt, het recht, de rechtsvordering; vaylliant, edel (epitheton ornans). voetnoot392-3 die tegen u ingebracht wordt op grond van uw schuld en met gevaar van een zware straf. [tekstkritische noot]394 Ist teghens 412 BC sonden gheoffert onvervaert voetnoot394-5 iusticye, rechtvaardigheid; nomen voor, beschouwen als. voetnoot397 van doene hebben, nodig. hebben. voetnoot399 ten saysoene, nu (Rh. Gl.). voetnoot401 van deerste beghin = van zijn gheboorte anne, 415. voetnoot402-3 moet toewenschen, wens het hem toe; wterste meenijnghe, uiteindelijke bedoeling. voetnoot405-7 vercleenijnghe, onderschatting; schutten, tegengaan, niet doen. voetnoot410 met liste, met overleg. voetnoot412-3 En (deze) heift; 1 Petr. 2:24, 1 Joh. 1:7. voetnoot414-5 ghemeinlic, zonder uitzondering, gezamenlijk; vastelic, standvastig. [tekstkritische noot]419 soudick te vollen in eenighe 430 wast 432 Och hoe is mi voetnoot417-8 tastelic, zeer duidelijk; principale, met name. voetnoot421-2 Imperatief-zin: geloof slechts krachtig in hem; vgl. Nieuport 57; by zondere, in hoge mate, zonder beperking; beliefte, welbehagen; vgl. Luc. 12:32. margenoot+ R 1 v. voetnoot425 als, lees al (var.); cranck, zwak. voetnoot428-0 Steenbergen (blz. 20) meent dat wijsheyt hier niet past, maar de autheur citeert 1 Cor. 1:30; slechtigheyt, domheid. voetnoot432-3 Ooc heere es, zie Och hoe es (var.); yewers, ergens. [tekstkritische noot]453 beerffelic voetnoot434 rusten, reflexief, rustig, kalm zijn. voetnoot436 inden zelven staet (als voor zijn dood); moet, zult. voetnoot437-8 Gal. 3:27; goet, lieflijk, rijmvulling, evenals zoet, staerck, rijckelic, authentijckelic, vry in de volgende regels. voetnoot438-9 Ef. 5:30. voetnoot440 swaerelts paerck, de wereld. voetnoot440-3 Vrij naar Rom. 6:4-8. voetnoot447 veriubileren, jubelen. voetnoot448 lekens (ledekens), leden; wreedt, hard, vijandig. voetnoot449-2 Zie hier een overkleed om aan te trekken, een symbool van uw bruiloftskleed en van de nieuwe mens die ge aandoet, die onsterfelijk naar Gods beeld is geschapen; Ef. 4:24-zie Bruessele 477. voetnoot453-5 Vgl. Matth. 19:28, 29; aervelic, beërvende; met Christo, door Christus. voetnoot456 Ef. 4:8. voetnoot457-8 Vgl. Joh. 14:2; Ende (es) ooc. margenoot+ R 2 r. voetnoot459 wat waerder pant, wat een kostbare schat. [tekstkritische noot]bij 477 Hier gaet de wet binnen van hē voetnoot461 verzinnelic zijn, beseffen. voetnoot463 ic u, lees ic (blijf) in u, Joh. 15:4; altijts van waerden, steeds even krachtig, geheel en al. voetnoot464 Joh. 17:24. voetnoot465-6 Vgl. Joh. 11:40; by, nabij; in Gods staet treden, als God worden, Gen. 3:5; voetnoot467-8 int platte, zo maar; bedrieghen, misleiden; wanen, verwachten; maer (hy) vant. voetnoot469-0 feestelic, op heerlijke wijze; Joh. 14:9. voetnoot471-2 Ps. 90:2; en wildijt, wilt ge het soms; fundacye, bewijsgrond. voetnoot475-6 Ps. 62:2; ghepaeyt, rustig; dit ... pack, mijn lichaam. voetnootBij 477 Zie de variant; binnen, achter de coulissen. voetnoot477-9 ghemack, toestand van rust en vrede; vgl. Col. 3:1, 2. voetnoot481 flauwen, zwak worden. [tekstkritische noot]491 gespintsele 492 bekintsele 493 der sonden 497 ic hebt 498 ict voetnoot483-4 verborghen, geborgen; greyn, voortreffelijk persoon. voetnoot485-7 ‘in heerlijkheid’ uit de bijbeltekst is uitgewerkt tot ‘int converseren ... onbegrypelick’; converseren met, omgaan met; int eeuwigh hoveren (feesten), in zaligheid; int wezen onbegrypelick, smetteloos. voetnoot488-9 Rom. 1:17 en overeenkomstige plaatsen; duer, uit; rypelick, ernstig en waardig. voetnoot490-1 of, indien; dit zondigh ghespuussele, lees ghespintsele (var., spinsel, web vgl. Jes. 59:5), de zonde. margenoot+ R 2 v. voetnoot492-5 becuussele, lees bekintsele (var.), teken; de, lees der; voor, als. voetnoot498-9 noch, toch; magh, kan; sluten, concluderen; dwelck, wat. [tekstkritische noot]500 tpropoost is 521 niete voetnoot500 propoost, lees tpropoost (var.), de kwestie; goet, belangrijk. voetnoot505-6 in swets vulbrijnghen, om de wet te volbrengen, vgl. Matth. 5:17; boven alle dijnghen, bovenal. voetnoot508-9 Zoo God, dat God; ionnen, gunnen; en zijn, en dat wij zijn; onghestoort, ongedeerd. voetnoot512 solucye, antwoord (op de Gentse vraag); zie 537. voetnoot513-5 het zesde artikel van het Symbolum Apostolicum; de helyghe apostolische kaercke, de r.k. kerk. voetnoot516-9 Job 19:26; beqwamelic, op passende wijze; behaegh, vreugde; wterste dagh, oordeelsdag. voetnoot519-1 willet bedien, getuigt; eerst, pas, vgl. 1 Cor. 15:54; strael, pijl of lans. voetnoot522-5 tot mynen verhale, om samen te vatten; caem, zou komen, gebeuren; wte zijn, gedaan zijn, verdwenen zijn. [tekstkritische noot]526 comen in die laetste bij 531 vv Ezechi 37 547 swerelts fundacie wijt voetnoot526-7 de laeste mynute, het einde van mijn tijd; Ez. 37:1-14. voetnoot528-9 Het achtste artikel van het S.A.; 2 Tim. 4:1. margenoot+ R 3 v. voetnoot532-3 ghebruucken, genieten; God dryvuldigh, de Drie- eenheid. voetnoot535-6 ghehuldigh, verblijdend; mumureren, bezwaar maken. voetnoot539-0 hende, stervensuur; memorye, bewustzijn. voetnoot541-3 victorye (op de dood); tonen, betonen. voetnoot544 als een druckigh tempeest, in een hevige benauwdheid. voetnoot545 Het ‘endelveers’ van de stervende, Ps. 31:6, Luc. 23:46. voetnoot547-8 vlijt, lees wijt, bepaling bij waerelt (var.); swaerels fundacye, de grondlegging der wereld, Ef. 1:4, 5; voorzien, voorbeschikken. voetnoot549 toe welven, toekennen, betuigen (Rh. Gl.). [tekstkritische noot]555 alle den quayen 561 verfoeyende 566 Ghi eel voetnoot553-7 int zayen, uitzendend; raye, straal; dijn, var. zijn; voor tverlayen, tegen de overmacht; qwaye, zonde; beschayen, benadelen; crayen, geschreeuw; int verstranghen, in angst; in verkeerde ganghen, op dwaalwegen. voetnoot558-9 bevroyen, leren kennen; vloyende zijn, voorhanden zijn. voetnoot560 moyen, zich verdiepen in. voetnoot561 verfroyende, lees verfoyende (var.), verafschuwend; es broyende, uitbroedt, subj. den zin verkeert. voetnoot562-3 groyende ... manieren, die welig tiert, wanneer hij iemand kan brengen tot wat met de bijbel in strijd is. voetnoot564-5 thantieren van ons, onze behandeling van het onderwerp; slecht int verchieren, onbekwaam in het bedenken, verzinnen. voetnoot566 eil (var. Ghi eel), edele; conversacye, levenswandel. margenoot+ R 3 v.

Vorige Volgende

De Gentse Spelen van 1539 (2 delen)

Antwerpen.

Over dit hoofdstuk/artikel

titels