De Gentse Spelen van 1539 (2 delen)

[p. 153]

Ipre.

Prologhe.
In dit spel zijn vier personagen: Gheloovigh herte, Lovelicke mondt, Gheest der waerheyt, Cleynmoedighe.

Gheloovigh herte.

1

Tbeloofde woordt dat in my beloken leift, ¹

 

Moet wt my, Gheloovigh Herte, ter stont spruuten,

 

Dien gheest waeraf Joel ghesproken heift.

 

Wilt zijn eere, ghy Lovelick Mont, wten.

Lovelicke mont.

5

Dien gheest openbaer nu elcken beradigh es-

 

Herte en mont nu dit betughen moet-

 

Die stervende benaut, beancxt, beladigh es, ^5-7

 

Waer wt elc magh tleven der zielen zughen zoet. ⁸

Gheloovigh herte.

 

Dien gheest wil u, heeren van Ghendt, crachtigh dryven,

10

Wiens licht lichte tot uwer verzoetenesse;

 

Met herte en mont wy dit eendrachtigh schryven

 

Met al u ghemeenten voor een groetenesse. ^9-2

Die gheest der waerheyt.

 

Wt u, Gheloovigh Herte, laet nu verlicht zijn, ¹³

 

Duer Lovelicke Mont gheift troost bevroedigh. ⁺

15

Ic zal u bystaen, up dat magh ghestight zijn ^14-5

 

Deze bedructe staervende cleymoedigh.

1 Tbeloofde woordt, de belofte, in casu de Heilige Geest, Joël 2:28, Hand. 2:17.

5-7 elcken beradigh es die, ieder helpt die; beladigh, bezwaard; herte ... moet, tussenzin.

8 waardoor ieder hoop kan krijgen op het eeuwige leven; zoet, heerlijk, bepaling bij leven.

9-2 wil dryven, moge bewegen; verzoetenesse, verlossing, heil, zie verzoeten Leffijnghe 488 (Rh. Gl. ‘vreugde’); voor een groetenesse schryven, als groet schenken.

13 Spreek, Gheloovigh Herte, laat het nu licht worden; vgl. 41; dat, dat het.

+ G 2 v.

14-5 bevroedighe troost, steun door lering; stichten, sterken.

[p. 154]

Gheloovigh herte.

 

Och Gheest der Waerheyt, dijn wort voortspoedigh

 

Zy den cleynmoedighen tot confortacye. ^17-8

Cleynmoedighe.

 

Ach, hoe wee es my tot elcker spacye,

20

Want als roock zo zijn vergaen mijn daghen!

 

Nu moet ic ghenieten sdoodts condempnacye.

 

Als gras es mijn herte neder gheslaghen. ^19-2

 

Al dat mijn ooghen voor vruecht anzaghen

 

Dats my in gallighe bitterheyt vergaen.

25

Gods straffijnghe comt my therte duercnaghen

 

Ende sdoodts nooden hebben my omvaen, ^25-6

 

Ende in my en vindic niet goets ghedaen.

 

Dus vreest mijn ziele voor Gods iusticye ²⁸

 

En gheen gherechtigheyt en magh voor hem staen. ²⁹

Gheest der waerheyt.

30

Weist ghetroost en vreest gheen malicye; ³⁰

 

Die gheest des heeren, naer u cleynmoedigh heesch, ³¹

 

Die es nu wtghestort up alle vleesch,

 

De welcke u wil consoleren ter stondt ³³

 

Wt gheloovigh herte duer lovelicke mont;

35

Want God u inder eeuwigheyt liefde draeght. ³⁵

Lovelicke mondt.

 

Ic, Lovelicke Mont, stondt, onversaecht,

 

Zo God behaeght zal u consoleren. ^36-7

Gheest der waerheyt.

 

En ic, Gheest der Waerheyt, zal u instrueren

 

Ende staerck fonderen teghen thelsch afgryzen. ³⁹

17-8 voortspoedigh = voorspoedig, heilzaam; confortacye, bemoediging; dijn wort (der waarheid), het evangelie, Col. 1:5.

19-2 Ps. 102:1, 4, 5; tot elcker spacye, in elk opzicht; condempnacye, vonnis; ghenieten, ondergaan.

25-6 straffijnghe, straf, beproeving; sdoods nooden, doodsangst; omvaen, bevangen.

28 Vgl. Ps. 119:120; iusticye, oordeel, 53.

29 Ez. 18:24b; gerechtigheyt, goede werken; magh voor hem staen, kan voor God standhouden.

30 malicye, boosaardigheid.

31 cleynmoedigh heesch (eis), beschroomd verlangen.

33 de welcke wil, en deze zal; consoleren, vertroosten, 37.

35 Jerem. 31:3.

36-7 stondt, lees stout (var.) = onversaecht; behaeght, onpersoonl.

39 instrueren ende vast fonderen, door lering een vaste grond geven.

[p. 155]

Cleynmoedighe.

40

Wie zal my nu int staerven troost bewyzen,

 

Dat peryckele des doodts mijnder zielen slaect? ^40-1

 

Met tranen broode moet ic my spyzen. ⁴²

 

Och, die heere heift my zo veil iammers ghemaect;

 

Die pylen des almaghtighen hebben my gheraect, ^43-4

45

Zo dat den troost mijnder zielen zy

 

Nu verre van my. ^45-6

Gheest der waerheyt.

 

Neen, uwen troost es by.

 

Al ziet ghy de straffyghe doot voor ooghen, ^47-8

 

Die heere wil de vernaerderde verhooghen; ⁺

50

Die ooghen des heeren zien up die benaut zy. ^49-0

Cleynmoedighe.

 

Mijn ziele gruwelt, mynen gheest verflaut my

 

Duer tghewighte mijnder zonden last. ^51-2

 

Gods oordeel naect, malediccye wast, ⁵³

 

Wat troost werdt my ter lester hueren, ach! ⁵⁴

Gheloovigh herte.

55

Den meesten troost die my ghebueren magh,

 

Dats twonderlichste, tcrachtighste, talder meeste,

Gheest der waerheyt.

 

Dat hooghste, dat diepste, tlaeste en teeste, ^56-7

Lovelicke mont.

 

Dat zoetste, dat wijste, dat alder vierighste,

Gheloovigh herte.

 

Talder vruchtbaerste en tgoederthierighste,

40-1 troost bewyzen, bijstaan; dat, opdat het; slaken, verminderen; peryckele des doodts, doodsgevaar.

42 Ps. 80:6.

43-4 zo veil iammers, zeer veel leed, Ruth 1:20; pylen, Job 6:4. Ps. 38:3.

45-6 Klaagl. 1:16; zy om het rijm voor is, ook elders.

47-8 by, nabij; straffigh, streng.

+ G 3 r.

49-0 vernaerderde, vernederden Job 5:11; ooghen d. h. Ps. 106:44.

51-2 verflauwen, moedeloos worden; Ps. 38:5.

53 Mal. 3:5; malediccye wast, zijn vervloeking komt.

54 leste huere, stervensuur; enen werden, iemand ten deel vallen.

56-7 wonderlichste, lees wonderlicste (var.); aldermeeste, allergrootste; eeste, eerste.

[p. 156]

Gheest der waerheyt.

60

Dat alder helighste, dat alder ghenadighste,

Lovelicke mondt.

 

Dat alder warachtighste, talder ghestadighste.

Cleynmoedighe.

 

Verclaerste my dat toch, wyze beraders. ⁶²

Lovelicke mont.

 

Dats dat eeuwighe levende woordt des vaders

 

Dat inden beghinne was by God almaghtigh,

65

Welck woordt zelve God was warachtigh, ^63-5

 

Dat inde waerelt cam wt liberaligheyt

 

Tot onzer zaligheyt. ^66-7

Cleynmoedighe.

 

Zoet es de verhaligheyt,

 

Maer dwort dat van God tot Adam ghesproken was,

70

Ende van Adam tghebodt verbroken was, ^68-0

 

Zo hoordic dit woordt met grooter onwaerde: ⁷¹

 

Vervlouct, vermaledijt zy de aerde

 

Die ghy zult aerbeyden om u bedryvigheyt,

 

Ende Eva beloofdy veil katyvigheyt; ^72-4

75

Alzo over my des heeren verstooren gaet, ⁷⁵

 

Tes zwaer om hooren, iaet.

Gheest der waerheyt.

 

Hoort watter vooren staet.

 

Een wtvercoren zaet die al tverlanghen brack

 

Beloofde God, daer hy totter slanghen sprack: ^78-9

80

Uwe maght willic in elcx anschauwen vellen,

 

Vyantschip tusschen u ende der vrauwen stellen ⁺

 

Om uwer boosheyt, listigh van dade,

 

Ende tusschen u zaet ende der vrauwen zade,

 

Dwelc u hooft breken ende vertreden zal. ^80-4

62 berader, helper; verclaerste, verklaar gij.

63-5 Het antwoord, Joh. 1:1.

66-7 Vgl. 1 Tim. 1:15; liberalicheyt, mildheid, goedertierenheid.

68-0 de verhalicheyt, deze woorden; maer, ware er niet; ende, omdat.

71 onwaerde, tegenzin, wrevel.

72-4 Gen. 3:16, 17; aerbeyden, bewerken; om u bedryvigheyt, tot, als uw bezigheid; beloven, aanzeggen; katyvigheyt, ellende.

75 verstooren, toorn.

78-9 brack, zou doen eindigen- 196; zagh, zou zien; verlanghen, begeerte (van de slang).

+ G 3 v.

80-4 Gen. 3:15; willen, zullen; boosheyt, wandaad; listigh van dade, listig uitgevoerd.

[p. 157]

Gheloovigh herte.

85

In teecken dat tzaet ons wilde bevreden al,

 

Zo heift die heere Achas willen verclaerzen,

 

Zegghende: een maeght zal ontfanghen en baerzen, ^85-7

 

Wiens zaet, zoot evangelichlic ghehoort es,

 

Des hemels vaders troostelic woordt es, ^88-9

90

Waer up hope en gheloove rust ende daect. ⁹⁰

Lovelicke mont.

 

Duer twort des hemels vaders eyst al ghemaect;

 

Van al datter ghemaect es en esser niet

 

Ten es al duer dwoordt des Heeren gheschiet;

 

Ende dit troostelic woordt ende anders gheen

95

Wast tlicht dat in die duusternesse scheen,

 

En die duusternessen en hebbent niet connen begrijpen. ^91-6

Cleynmoedighe.

 

En dat licht straft mijn zondighe strijpen,

 

Hoe dat ic alle Gods gheboden ghemist hebbe ^97-8

 

En alle zijn goede weldaetten verquist hebbe.

100

Nu van allen ydel woorden moet ic daer

 

Rekenijnghe gheven int openbaer;

 

Dies druct my des heeren handt ter nedere. ^100-2

Gheest der waerheyt.

 

Hoort dwoort der zaligheyt, ws gheest bevredere,

 

Tot Noe, die in dwoordt gheloove schiep

105

Doen dwater de gheheele waerelt overliep.

 

Om dat zijn gheloove te gheender stondt slaecte,

 

Die heere met hem een verbondt maecte

 

Ende met zijn zaet in ghebenedydijnghe. ^104-8

85-7 Jes. 7:14; in teecken, ten teken; al bevreden, volledig rust geven, 103; verclaerzen (verklaren), van zorg ontlasten; baerzen, baren.

88-9 wiens zaet, wier zoon; evangelichlic, in het evangelie, hapax.

90 daken up = rusten up, steunen op.

91-6 Joh. 1:3-5; begrijpen, overwinnen; wast, lees wat.

97-8 strijpe, streep, fig, streek; zondighe -, zonde; hoe dat, dat.

100-2 Matth. 12:36; rekenijnghe, rekenschap; daer, rijmlap.

104-8 Gen. 9:8; gheloove, vertrouwen.

[p. 158]

Lovelicke mont.

 

Dit zaet es dwoort der eeuwigher bevrydijnghe,

110

Dwelc sent Jan lovelick heift beschreven,

 

Zegghende: in hem zo was dat leven; ^109-1

 

Dies es de maght des doodts ghebleven tondere. ¹¹²

 

Dwoordt was een waraghtigh licht by zondere, ¹¹³

 

Dwoordt des heeren es der zielen voetzele.

Gheest der waerheyt.

115

Hoe zoet es zijn woordt boven eenigh zoetzele,

 

Meer dan huenich mynen monde pryzelick, ^{116 +}

 

Zeght David wyzelick.

Gheloovigh herte.

 

Dit woordt advyzelick

 

Gheschiedde Abraham in zynen persoon;

120

Die heere zeyde: ic ben dynen grooten loon;

 

Ziet op die sterren, des hemels verchieren,

 

Alzoo zal ic dijn zaet doen multiplyieren.

 

Abraham gheloofdet met grooter waerdigheyt ^118-3

 

Ende tes hem gherekent tot rechtvaerdigheyt.

Cleynmoedighe.

125

Wat magh my helpen Abrahams ghelove?

 

Cleynen troost can ic daer in bemaercken;

 

Gheen weldaet dat ic in my beschove, ¹²⁷

 

En God zal iugieren elc naer zijn waercken;

 

Dus blyvic cleymoedigh om des zonden zwaerheyt. ^128-9

Gheest der waerheyt.

130

Ghelooft met Abraham dit woort der waerheyt,

 

Zo werdt u troost vanden hemel verclaert;

 

Om dat ghy (zecht die heere) niet en hebt ghespaert

 

Uwen zone ende zijt ghehoorzaem bleven,

 

Zo willic hem mijn benediccye gheven

109-1 bevrydijnghe, verlossing; Joh. 1:4; lovelick, lovend; beschryven, (op)-schrijven.

112 1 Cor. 15:54, 55, Jes. 25:8; tonder blyven, bezwijken.

113 Joh. 1:9; by zondere, inzonderheid, stopwoord.

116 Ps. 119:103; pryzelick, waardeerbaar; wyzelick, naar waarheid.

+ G 4 r.

118-3 Gen. 15:1,5, 6; advyzelick, troostend; verchieren, tooi; met grooter waerdigheyt, in diep ontzag.

127 weldaet, iets goeds; beschoven, waarnemen.

128-9 1 Petr. 1:17; des, lees der (var.).

[p. 159]

135

En vermeerderen zijn zaet menighvuldigh

 

Als die sterren des hemels en tzant der zee,

 

Ende ooc zal in zijn zaet vol waerden

 

Ghebenedijt zijn alle tvolck der aerden; ^131-8

 

Den troost maecte Abraham int scheeden milde. ³⁹

Lovelicke mondt.

140

Dit woordt der beloften God verbreeden wilde

 

Op Isaac, Iacob zijn wtvercoren knecht, ^140-1

 

Op Iuda waer of die heere te vooren zeght: ⁴²

 

Die lovelicke roede en werdt niet ghenomen

 

Van Iuda, voor dat die staercke zal comen;

145

Dat volck, toe vallende, zal gheneghen zijn. ^143-5

Cleynmoedighe.

 

Och, moghte wat troost van my vercreghen zijn!

 

Mijn crachten versleghen zijn, dies ben ic moede ¹⁴⁷

 

In dolende weghen.

Gheest der waerheyt.

 

Dit woordt tuwen goede

150

Es belooft gheschreven, dus zydet bewarigh. ^149-0

 

Ghy veltlieden een aerde van Iuda vruchtbarigh,

 

Wt u zal my ryzen een leetsman loyaligh, ⁺

 

Die mijn volc regieren zal en maken zaligh. ^151-3

 

David ende zijn zaet hebbent ontfanghen; ¹⁵⁴

155

Die oude vaders riepen met groot verlanghen:

 

Hemelen opent u, wilt daerde bedauwen

 

Met swaerels verlossere. ^155-7

131-8 verclaren, verkondigen; Gen. 22:16-18; waerde, verdienste, aanzien-; vol-, rijmlap. De directe rede gaat over in indirecte. 135 moet eindigen op mee, ook, bovendien.

39 int scheeden, toen hij ging sterven; milde, zachtaardig, Tafel III 231.

140-1 Gen. 32:28; woordt der beloften, verbond; verbreeden op, uitbreiden tot.

42 waer of, over wie; te vooren zegghen, profeteren.

143-5 Gen. 49:10; roede, scepter; lovelick, voortreffelijk; die staercke, vgl. Ps. 24:8; toe vallen, partij kiezen; (hem) gheneghen zijn, gehoorzamen.

147 versleghen in dolende weghen, op dwaalwegen uitgeput.

149-0 belooft gheschreven, als belofte gegeven; tuwen goede, tot uw heil; bewarigh zijn, bewaren, er naar handelen.

+ G 4 v.

151-3 Micha 5:1; een, lees en; veltlieden ... vruchtbarigh, bewoners van het vruchtbare Judea; ryzen, voortkomen; loyaligh, trouw; regieren, leiden.

154 ontfanghen, aannemen, geloven (t, zie 140, 149).

155-7 die oude vaders, de vaderen uit het O. T.; het manna als type van Christus, Joh. 6:32, 33.

[p. 160]

Lovelicke mondt.

 

Dit woordt vul trauwen

 

Was een warachtigh licht, dat elc mensche

160

Duer zijn toecomste verlichte te wensche, ^158-0

 

Dat Abraham en zijn zaet verlicht heift

 

Staerc int gheloove.

Gheloovigh herte.

 

Aldus wel ghesticht heift. ¹⁶³

 

Uwen troost by Daniel duer tvermonden wast: ¹⁶⁴

165

Zydrach, Myzach, Abdenago stonden vast,

 

Up dwoordt Gods alleene troost verwachtende, ^165-6

 

Dwoordt van Nabugodonozor verachtende

 

Dwelc die Conijngh zeer was vernoyende,

 

En deidze werpen in den hoven gloyende,

170

Om dat zy Gods woordt in dier noot gheloofden,

 

Ende niet een haer van hueren hoofden

 

En was bedorven, maer ghepreserveirt. ^168-2

Gheest der waerheyt.

 

Insghelijcx was Daniel ghecondempneirt

 

Gheworpen tzijn onder de leeuwen grievelic;

175

Hy es bleven ghetroost int woordt zeer lievelic

 

Waer in alle ghenadigheyt gheleghen es. ^173-6

Lovelicke mondt.

 

Sent Ian zeght dat dit woordt vleesch bedeghen es

 

Ende heift onder ons ghewoont, en wy zaghen

 

Zijn heerlicheyt in des vaders behaghen,

180

Vul gracyen en ghenaden, als de gone

 

Die es svaders eenighe ghebooren zone. ^177-1

 

Dits tzaet der beloften, dits dwoordt alleene

 

Den staervenden troost ende anders gheene;

 

Dit woort van ons vaders ghelovigh begloost was,

158-0 Joh. 1:9; toecomste, komst; vul trauwen, betrouwbaar en te wensche, volkomen, bekende stoplappen.

163 heift, lees leift; wel ghesticht, krachtig gesterkt in het geloof.

164 troost, vertrouwen; duer tvermonden, door wat Daniël meedeelt.

165-6 Daniël 3:12-27; staen op, zich verlaten op; troost, hulp.

168-2 vernoyen, kwaad maken; maer (zij werden) ghepreserveirt, bewaard.

173-6 Dan. 6:17; grievelic, verscheurend; ghetroost in, vertrouwend op.

177-1 Joh. 1:14; bedeghen, geworden; in des vaders behaghen, naar Gods welbehagen; gracye en ghenade, in de bijbel genade en waarheid; als de gone die, omdat hij.

[p. 161]

185

Dat wt hemlieden int staerven den meesten troost was, ^184-5

 

Dwelc zy huer kinderen voort openbaer maecten:

 

Israels verlossijnghe waer zy naer haecten.

 

Hier om willen wy tooghen figuere ghereedt

 

Van claerder bescheedt. ^188-9

⁺

Cleynmoedighe.

190

Och, my dat verbreedt,

 

Want mijn verstant gheen kennesse van dien schept. ^190-1

Figure. ^Figuere
☞ Hier tooghmen Izaac, blent zittende in eenen stoel, ghevende de benediccie Iacob zynen zone, met een rolle: Weist een heere over uwen broedere, ghebenedijdt moet hij zijn die u ghebenedijdt. Voort tooghmen Iacob, ende voor hem knielende de kinderen Ioseph, met een rolle: Ziet ic staerve ende God zal met u zijn ende zal u weder brijnghen in uwer vaderen landt. Een ander rolle: Ghy zijt de ghebenedijdde des heeren die hemel ende aerde ghemaect heift. voort toogt men Christum inden tempel gheoffert, met een rolle: Heere laett nu uwen knecht naer dijn woordt in vreden gaen, want mijn ooghen hebben u zaligheyt ghezien.

Gheest der waerheyt.

 

Dats Isaac en Iacob die ghy ghezien hebt,

 

Die, Gods woordt gheloovende zonder ficcye,

 

Huer naercommers gaven de benediccye, ^193-4

195

Als Abraham constant, die hem verblijdde

 

Dat hy den dagh zagh van die ghebenedijdde ^195-6

 

Iesus Christus, int woordt betrauwende.

Gheloovigh herte.

 

Voort zijt ghy, Cleynmoedighe, daer anschauwende

 

Christum inden tempele ghepresenteirt.

200

Dats tzaet der vrauwen vooren ghedeclareirt,

 

Waer of Symeon hadde revelacye:

 

Die doodt niet te ziene tot elcker spacye,

 

Voor hy zaghe Christum die zonde betalen,

 

Alle zonden der waerelt. ^200-4

Lovelicke mondt.

205

Doen wildy dalen

 

In rusten, zegghende: heere, laet nu zaen ²⁰⁶

 

Uwen knecht naer u woordt in vreden gaen,

 

Want mijn ooghen hebben u zaligheyt ghezien.

184-5 vaders, voorouders; beglozen, overdenken; dat wt, lees daer wt.

188-9 tooghen, tonen; ghereedt, voorwaar, rijmlap; bescheedt, onderrichting; hier om, hier over.

+ H 1 r.

190-1 verbreden, uitleggen; kennesse, begrip.

Figuere 1. Gen. 27:23, de rol naar vs. 29; 2. de eerste rol Gen. 48:21, de tweede naar Gen. 26:29 met betrekking tot Isaäc; 3, gheoffert, opgedragen, Luc. 2:29, 30.

193-4 zonder ficcye, oprecht; naercommers, zonen.

195-6 Joh. 8:56, Gen. 22:18; constant, standvastig; zagh, zou zien (78).

200-4 vooren ghedeclareirt, hiervoor (88) genoemd; revelacye, openbaring; zonde, lees zoude (var.); tot elcker spacye niet, beslist niet.

206 zaen, spoedig.

[p. 162]

Cleynmoedighe.

 

Beroert van herten werdic duer tgheschien ²⁰⁹

210

Vander ghenade die ghy my nu tooght,

 

Maer den wegh des hemels es smal, tot dien

 

Es de poorte nauwe, dies hope verdrooght;

 

Ende my zelven en hebbic noyt ghepooght

 

God te dienen dan om shemels bate

215

Of wt vreezen der hellen, hoet God ghedooght;

 

Ghenade te bidden dijnct my te late. ^211-6

Gheest der waerheyt.

 

Hoort des heeren woordt, Cleynmoedighe van State:

 

Ick slae doodt ende ic ben levende makende;

 

Al verlaet ick u eenen cleynen tijt of date,

220

In ontfermigheyt groot ben ick u nakende, ^217-0

 

Om mijn woordt te doene ben ick wakende, ²²¹

 

U boosheyt willic als een wolcke wt planen;

 

Keert weder tot my, zijt vreeze slakende, ^222-3

 

Ick wil af dwaen alle dijn druckighe tranen. ²²⁴

Gheloovigh herte.

225

Dus zijt ghetroost; dits Christus vermanen, ^{225 +}

 

Die dat levende woordt des vaders zy:

 

Ic wil u ontladen, schuudt twijffelic wanen,

 

Alle die belast, beladen zijt, comt tot my! ^227-8

Lovelicke mondt.

 

Noch zeght dit levende woordt Christus vry:

230

Ic ben wtghegaen van mynen vader gheprezen

 

Om zynen wille te doene, dat elc hier by

 

In my en duer my magh zaligh wezen. ^230-2

209 beroert, ontroerd.

211-6 Matth. 7:14; tot dien, bovendien; lees wt my z., of drukt de datief uit: wat mij zelf betreft? om shemels bate, om de hemel te verdienen; hoet God ghedooght, hoe kan God het toelaten.

217-0 van state, van aard; Deut. 32:39; date = tijt; vgl. Joh. 7:33 en 14:3.

221 waken om, zich inspannen voor; (zijn woordt) doen, nakomen.

222-3 Jes. 44:22; boosheyt, ongerechtigheden; wt planen, uitdelgen.

224 Vgl. Jes. 25:8; af dwaen, afwissen; druckighe tranen, tranen van smart.

225 zijt ghetroost, houd goede moed, Joh. 16:33; vermanen, woord.

+ H 1 v.

227-8 Matth. 11:28.

230-2 Joh. 6:38; dat, opdat; hier by, hierdoor; in my en duer my, met mij en om mijnentwil; magh wezen, zij.

[p. 163]

Gheest der waerheyt.

 

Die heere zwaert by hem zelven tot dezen:

 

Dwoordt van mynen monde wtgaende vredigh

235

En zal niet weder tot my keeren ledigh. ^234-5

 

Dats dit zwaerdt des gheest dat ic hier voere,

 

Gods woordt, daer ic de waerelt mede beroere;

 

Ontfanct dat en u cleynmoedigheyt dint. ^236-8

Lovelicke mondt.

 

Zoo zeere heift God die waerelt bemint

240

Dat hy zynen zone ghegheven heift,

 

Up dat alle die hem gheloovigh ancleift

 

Niet verlooren en zijn, maer tleven beaerven. ^239-2

Cleynmoedighe.

 

Zal my dit zwaerdt bevryden vant eeuwigh staerven,

 

Zo wildic wel penitencye groot

245

Noch menigh iaer doen naer mijn doodt,

 

Up dat ic bevrijdt moghte scheeden van hier

 

Van thelsche vier. ^244-7

Gheest der waerheyt.

 

Vreest gheen dangier.

 

Ic en beghaere de doodt niet, zeght de heere,

250

Vanden zondare, maer dat hy bekeere

 

Ende tleven magh prouven. ^248-1

Lovelicke mondt.

 

Zo wie in my ghelooft, dats Christus leere,

 

Die heift dat eeuwigh leven tzynen vermeere. ^252-3

 

Waer wilt ghy touven? ²⁵⁴

Gheest der waerheyt.

255

Anroupt den heere in u bedrouven!

 

Hy zal u anhooren, dezen troost oorboort yet. ^255-6

234-5 Jes. 55:11; vredigh, vrede brengend.

236-8 Ef. 6:17; dinnen (dunnen), afnemen. Cleynmoedighe gebruikt het zwaard om de dood af te weren. Augustinus, in de Glossa Ordinaria bij Ef. 6:17 aangehaald, noemt het O.T. en het N.T. de snijkanten ervan.

239-2 Joh. 3:16; ancleven, aanhangen.

244-7 bevryden van, beschermen tegen; wel willen, volledig bereid zijn; naer, na; up dat, indien.

248-1 dangier, gevaar; Ez. 18:23; prouven, genieten (dat hij leve).

252-3 Joh. 6:40, 47; zo wie, ieder die; vermeer, verheffing, verlossing, 420, 423.

254 waer wilt ghy touven, waar blijft ge, wat draalt ge.

255-6 Ps. 50:15; in u bedrouven, in die tribulationis; troost oorboren, zich laten bemoedigen; yet (enigszins), stopwoord.

[p. 164]

Gheloovigh herte.

 

Maer hoe zult ghy anroupen om u behouven

 

Die ghy niet en kent noch en hebt ghehoort, ziet? ^{257-8 +}

Cleynmoedighe.

 

Ia, kennick God niet?

Gheloovigh herte.

260

Ghy en ghelooft zijn woordt niet. ²⁶⁰

 

Maer nu ghy dit zwaerdt des gheests hebt ontfaen,

 

Zult allen godloozen troost wederstaen; ²⁶²

 

Want hope, gheloove en liefde maerckelic

 

Comt duer kennesse van Gods woordt zeer staerckelick,

265

Zonder dwoord en es niet dan bedaervelicheyt. ^263-5

Gheest der waerheyt.

 

Kennesse es wortel der onstaervelicheyt,

 

Wt den woorde ryzende al te male, ^266-7

 

U brijnghende tot die speciale ²⁶⁸

 

Goddelicke theologale dueghden drye,

270

Zonder welcke ghy dhemelsche melodye

 

Niet en mueght bezitten, want zy spruten

 

Wt Gods woordts virtuten. ^270-2

Cleynmoedighe.

 

Wilt my doch ontsluten

 

Nu: als ic gheen goe waerck en can vulbrijnghen,

275

Noch vasten, vieren, lezen noch zijnghen,

 

Niet maghtigh eenen croes waters te ghevene,

257-8 om u behouven, te uwen bate; kennen, (als heer) erkennen, belijden; ook kennesse 264, 266, houdt erkenning, aanvaarding in; hooren, luisteren naar, gehoorzamen.

+ H 2 r.

260 ghelooven, vertrouwen stellen in.

262 zult (ghy); godloozen troost, insidias diaboli, Ef. 6:11.

263-5 maerckelic, duidelijk; staerckelic, machtig; bedaervelicheyt, vergankelijkheid.

266-7 kennesse (van Gods woord); ryzen, voortkomen; al te male, uitsluitend.

268 Goddelicke theologale dueghden, virtutes theologicae of deificae; goddelic, ‘wantsi God alleen voor hebben of datsi alleen van Gode gegheven werden, want si van natuerliken wercken niet ghewonnen en werden als ander duechden’, Tafel II 80.

270-2 melodye, vreugde; (spruten wt) Gods woordts virtuten, Gods krachtig woord-zie Nieuport 214.

[p. 165]

 

Hoe gheraeckic dan ten eeuwighen levene? ^274-7

 

Moet ic dan alleene in des staervens noot

 

Up dwoordt des heeren rusten, zuver en bloot,

280

Alzoot Abraham gheloovigh verwacht heift?

Lovelicke mondt.

 

Wie dat gheloove, vanden woorde zijn cracht heift, ²⁸¹

 

Zijn waerck, zijn heligheyt, zijn exaltacyen.

 

Tcomt duer tgehoor als een waerck by gracyen; ²⁸³

 

Dus es de waercker meerder dan dat ghewrocht es.

Gheloovigh herte.

285

Duer twoort gheloovende Gods wille vulbrocht es, ²⁸⁵

 

En dats svaders wille, naer Christus vermonden:

 

Dat zy ghelooven in dien hy heift ghezonden, ^286-7

 

Dats Iesum Christum.

Lovelicke mondt.

 

Hy es dat leven; daer in ²⁸⁹

290

Wie metter herte ghelooft ende niet te min

 

Met den monde belijdt, es zaligh blijckende. ^290-1

Gheloovigh herte.

 

Dies ben ic, Gheloovigh Herte, verrijckende. ⁺

Lovelicke mondt.

 

En ic, Lovelicke Mont, ben dies in mijn iuecht.

Gheest der waerheyt.

 

En ic, Gheest der Waerheyt, scheppe daer in vruecht ^292-4

295

Dat mijn woordt gheloovigh den dooden verwect,

 

Dattet den blenden ziende maect duer zijn duecht,

 

Dattet den zondare tot ghenaden trect,

 

Dattet duer zijn liefde de zonden bedect

 

Ende conforteirt alle herten warachtigh. ^295-9

274-7 Begrijp: wanneer niets dat ik doen kan, bij God als goed geldt, ook ... niet; (heilige dagen) vieren, vaak met vasten verbonden; lezen, bidden, gebeden opzeggen, vaak in één formule met zijnghen.

281 Wie gelooft, ontleent ... aan het woord; exaltacyen, verrukking.

283 Rom. 10:17; waerck by gracyen, daad van genade.

285 Contaminatie: duer twoort te gheloovene × twoort gheloovende? Of gheloovende, gelovig, in geloof.

286-7 Joh. 6; 40; vermonden, zeggen.

289 hy es dat leven, zie Joh. 11:25.

290-1 Rom. 10:9; niet te min, lees niet min, evenzeer; es blijckende, zal worden.

+ H 2 v.

292-4 verrijckende zijn = in zijn iuecht zijn = vruecht scheppen in.

295-9 Mijn woordt, Christus; gheloovigh, door het geloof; verwecken, levend maken; duecht, kracht; de zonden bedect, Rom. 4:7. Dode, blinde, zie Joh. 11 en 9: conforteren, sterken.

[p. 166]

Gheloovigh herte.

300

Zonder gheloove en es gheen dueght perfect,

 

Maer den gheloovighen es alle dijnck maghtigh. ^300-1

Lovelicke mondt.

 

Zacheus en die vrauwe van Chana claghtigh

 

Zijn ooc Abrahams zaet van Christus ghenaemt, ^302-3

 

Om datze in hem gheloofden crachtigh;

305

Want wie in hem ghelooft en werdt niet beschaemt. ³⁰⁵

Gheloovigh herte.

 

Ende een vaste hope, alzoot betaemt,

 

Moet ghy hebben, als Iob, die inder noodt zede:

 

Al waert dat my die heere die dood dede,

 

Zo willic in hem hopen. ^308-9

Gheest der waerheyt.

310

Die heere noch zeght:

 

Ic wil hem verlossen, want hy heift recht

 

In my ghehoopt met grooter lijdzamigheyt. ^311-2

Lovelicke mondt.

 

Gheloove en hope hebben zulcke bequamigheyt

 

Wt de cracht des wort Gods, wiet beletten woude,

315

Dattet boomen en berghen verzetten zoude; ^313-5

 

Want ons gheloove (dit wel verzint)

 

Es de victorye die de waerelt verwint ^316-7

 

Metter liefde die wten gheloove ryzen moet.

Gheloovigh herte.

 

Vulbrijnghende Gods wet. dits om bewyzen goet, ³¹⁹

320

Want God es de liefde en dwoordt es Godt, ³²⁰

 

Dats Christus vuldoende svaders ghebodt

 

Wiens liefde eeuwigh in ons es blyvende.

300-1 dueght, goed werk; zie Hebr. 11:6; maghtigh, mogelijk, hapax-het MWB noteert de betekenis uit de Teuthonista, maar heeft alleen een voorbeeld van onmachtig, onmogelijk; Marc. 9:23.

302-3 Zacheus, Luc. 19:9; die vrauwe van Chana, Matth. 15:22-28; claghtigh, klagend; ghenaemt van, genoemd door.

305 Rom. 9:33; vgl. Ps. 25:3.

308-9 Job 13:15.

311-2 Vgl. Job 42:9, 10, Jac. 5:11; lijdzamigheyt, verdraagzaamheid.

313-5 Zie 1 Cor. 13:2; wiet beletten woude, al wilde wie ook het beletten.

316-7 1 Joh. 5:4; verzint, begrijp.

319 Rom. 13:10; om bewyzen goet, makkelijk aan te tonen.

320 1 Joh. 4:8 en Joh. 1:1.

[p. 167]

Gheest der waerheyt.

 

Met dezen drye dueghden zijt u verstyvende, ³²³

 

Hoopt vaste up dwoordt zonder verconden.

⁺

Lovelicke mondt.

325

Gheloovet dwoort, twerdt u troost in druc vonden. ^324-5

Gheloovigh herte.

 

Bemint dwoordt en tzal u behouden.

Cleynmoedighe.

 

Och heere, behoedt my zeer goedertierigh

 

Duer u woordt zeer vierigh, dat ic leve daer in.

 

U woordt wtgaende tverlicht zeer chierigh, ^328-9

330

Daer ic mijn ooghen naer slae met herte en zin;

 

Ghelijc die oghen der crachten noch meer noch min

 

Zien up de handen van hueren heere,

 

Beghaeric dijn leere. ^331-3

Gheloovigh herte.

 

Gods glorye ende eere

335

Light int ghelooven zijns woordts vul prijsheyt, ³³⁵

 

Want tes een levende fonteyne der wijsheyt, ³³⁶

 

Ongrondelick overvloedigh, die niet en mijnct.

Gheest der waerheyt.

 

Daer wt zeght Esayas: comt al en drijnct;

 

Alle die durst hebben comt totten watere,

340

Zonder eenigh zelver, al waert noch latere,

 

Comt, coopt zonder wissel ende wilt eten

 

Wijn ende melck. ^338-2

323 hem verstyvende zijn, zich versterken.

+ H 3 r.

324-5 324 en 325 moeten van plaats wisselen; verconden, lees vercouden, verkoelen; een vers op -onden ontbreekt.

328-9 (leven)in, naar; u woordt wtgaende, Joh. 17:8; chierigh verlichten, helder licht geven.

331-3 Ps. 123:2; crachten, lees cnechten; noch meer noch min, nauwlettend.

335 prijsheyt = prijs, eer, roem; de rederijkers vormden zulke afleidingen van een substantief, bijv. overvloetheyt.

336 fonteyne, bron, Jez. Sirach 1:5; ongrondelick, onpeilbaar; overvloedigh, overstromend; mijncken, minder worden.

338-2 Jes. 55:1; wissel, ruilmiddel; eten, gebruiken; noch latere, al zou het nog later worden.

[p. 168]

Lovelicke mondt.

 

Christus laett ons weten

 

Dat zijn vleesch, zijn bloot, spyze ende dranck zy ³⁴⁴

345

Om tleven der zielen (dies hem eeuwigh danck zy)

 

Diet ontfanghen met gheloovighen motyve; ^345-6

 

Want wie in hem ghelooft, van zynen lyve

 

Zullen vloeden des levende waters vloyen. ^347-8

Gheest der waerheyt.

 

Dus Cleymoedighe, laet u niet vernoyen:

350

Die heere wil zijn beminde castyden. ^349-0

 

Laet dat woordt ryckelic in u groyen,

 

Dat uwer ziele can ghebenedyden. ³⁵²

Gheloovigh herte.

 

Up dat woordt heift Christus om ons bevryden

 

Zijn helighe kaercke vast ghefondeirt,

355

Twelck Pieter crachtigh conste belyden

 

Om dat hem vanden vadere was ghereveleirt; ^353-6

 

Als een vasten steen Christus ghefigureirt

 

Die Israel water gaf inde woostyne. ^357-8

⁺

Lovelicke mondt.

 

Dats Christus, duer dwoordt ons gheinstrueirt

360

Als alder troostelicste medicyne, ^359-0

 

Zegghende: en vreest niet slichaems pyne,

 

Ic ga totten vader u den wegh bereedende; ^361-2

 

Ghy zult weenen en hulen met drouven anschyne,

 

Maer u droufheyt werdt in blyschap breedende. ^363-4

344 Joh. 6:55; bloot, bloed, zie woostyne 358

345-6 om tleven der zielen, tot leven voor de ziel; diet ontfanghen met gheloovighen motyve, wanneer men het in geloof aanneemt.

347-8 Joh. 7:38; vloet, stroom; van zynen lyve, uit zijn buik.

349-0 laet u niet vernoyen, wees niet bezwaard; Hebr. 12:6.

352 opdat het een zegen zij voor uw ziel.

353-6 om ons bevryden, tot onze bescherming; reveleren, openbaren. Matth. 16:16-18. Naar aanleiding van ecclesia daar: ‘Die heilighe kerck, datmen hiet ecclesia, is een vergaderinge alre ghelovigher ende ghetrouwer menschen van anbeghin des eersten onnoselen mans Abels went totten (tot aan de) lesten rechtveerdighen mensche, die op aerden comen sal’, Tafel III 318. Katholieken beschouwden de kerk van Rome als de aardse vorm van deze gemeenschap, de reformatie wees dit af. Door Luther leidde dit tot een verschil in vertaling van ecclesia; reformatorisch-gezinden kozen gewoonlijk ‘gemeente’, katholieken ‘kerk’. De schrijver van Ipre deed het laatste. zie Bakhuizen van den Brink.

357-8 Ex. 17:6; lees es Chr.; steen, rots; figureren, voorafbeelden.

+ H 3 v.

359-0 woordt, evangelie; medicyne, geneesheer, zie Meesene 24 aant.

361-2 Vgl. Joh. 14:1, 2.

363-4 Joh. 16:20; breeden in zich uitbreiden, worden tot, Vulgaat vertetur in gaudium.

[p. 169]

Gheest der waerheyt.

365

Niemant en werdt die blijdschap van u scheedende,

 

En vreest niet, ic hebbe de waerelt verwonnen. ^365-6

 

Wie hem naer dit woordt es beleedende,

 

Tleven comt hem daer duere gheronnen. ^367-8

Cleynmoedighe.

 

Och Gheest der Waerheyt, ghy hebt begonnen

370

In my een groote beghaerte om weten

 

Godts woordts secreten. ^369-1

Gheloovigh herte.

 

Hoort Paulus vermeten:

 

Daer en es gheen onderscheedt, es hy vermondigh,

 

Zy zijn alle onrechtvaerdigh en zondigh

375

En behouvende dat zy God zijn pryzende,

 

En werden rechtvaerdigh, es hy bewyzende,

 

Zonder verdienste, wt puerder ghenaden,

 

Duer dat gheloove zeer crachtigh van daden

 

In Iesum Christum. ^372-9

Gheest der waerheyt.

380

Voort mooght ghy maercken:

 

Es Abraham, ons vadere, duer zijn waercken

 

Rechtvaerdigh gheworden in zulc beschodt,

 

Zo magh hy hem berommen, maer niet voor Godt;

 

Want de scriftuere zeght, zoo ic ongheslaect las,

385

Dat Abraham rechtvaerdigh ghemaect was,

 

Om dat hy dwoort gheloofde van God almaghtigh. ^380-6

Lovelicke mondt.

 

Die daer waerckt en werdt den loon warachtigh

 

Niet gherekent doch wt ghenaden puer,

 

Maer alleene voor schult ende aerbeyt zuer;

365-6 Joh. 16:22, 33; werdt scheedende, zal wegnemen.

367-8 Zie Joh. 5:24; hem beleeden, zich gedragen; comt gheronnen, stroomt toe.

369-1 beghinnen, causatief; Godts woordts secreten, de verborgenheid van het evangelie, Ef. 6:19.

372-9 vermeten, duidelijke uispraak; Rom. 3:22-24; vermondigh zijn, zeggen; behouvende ... pryzende, Gods lofprijzing ontberende, dit is God niet prijzende (egent gloria Dei).

380-6 Rom. 4:2, 3; in zulck beschodt, in die toestand? (Rh. Gl.), zie Meesene 30; ongheslaect, duidelijk.

[p. 170]

390

Die niet en waerckt en ghelooft in hem nochtan

 

Die den godloozen rechtvaerdigh maken can,

 

Zijn gheloove wert hem voor gherechtigheyt bloot

 

Alleen toe gherekent. ^387-3

Gheest der waerheyt.

 

Eenen troost zeer groot

395

Schiep David zegghende, wiens woorden corect zijn: ⁺

 

Zaligh zijn zy, wiens zonden bedect zijn

 

Ende vergheven, wt ghenaden ghehuldigh. ^394-7

Cleynmoedighe.

 

Ia, ben ic dan gheen goede ghewaercken schuldigh?

Gheloovigh herte.

 

Ia ghy, menighvuldigh, want hoe waert mueghelic!

400

Als ghy Gods woort ghelooft zeer huegelic,

 

Dat hy u ghemaect, bewaert, verlost heift,

 

Den lesten druepel bloeds zijns zoons ghecost heift,

 

Tgheloove zal waercken in dier maniere brijnghen,

 

Als gloyende spaercken die wt den viere sprijnghen

405

Inder liefden Gods. ^400-5

Cleynmoedighe.

 

Tes Gods wets bevel

 

Ende om dat ic de wet Gods valle rebel, ^406-7

 

Straft my mijn cleynmoedighe consciencye.

Lovelicke mondt.

 

Noch zeght de Apostel met reverencye:

410

Dit woordt der zaligheyt en es Abraham niet

 

En zynen zade duer de wet gheschiet,

 

Up dat hy een aerfghenaem des waerelts zy,

 

Maer wt de gherechtigheyt vanden gheloove vry. ^409-3

 

Waren zy die vander wet zijn aerfghename,

415

Zo ware tgheloove wt ende onbequame,

 

Want de wet die waerckt niet dan toornigh tempeest. ^414-6

387-3 Rom. 4:4, 5; rekenen = toerekenen 393; doch, immers; voor schuldt ende arbeyt, als arbeidsloon; voor gherechtigheyt, tot gerechtigheid; bloot, zuiver.

+ H 4 r.

394-7 Rom. 4:7 (Ps. 32:1); ghehuldigh, goedgunstig.

400-5 hueghelic, verblijdend; costen, betalen, hapax (zie MWB custen, WNT kusting); spaercke, vonk.

406-7 t, 398; rebel vallen, ongehoorzaam zijn.

409-3 Rom. 4:13; reverencye, eerbied; (dit woordt) up dat hy, dat hij, ut heres esset.

414-6 Rom. 4:14, 15; die vander wet zijn, die uit de wet leven; wt ende onbequame, ijdel en nutteloos; toornigh tempeest, (hevige) toorn. Zie ook druckigh-, Antwerpen 544, twyfelic-, Axcele 453; zondigh-, Wynoxberghe 472.

[p. 171]

Gheloovigh herte.

 

Die Gods woort warachtigh ghelooft onbevreest,

 

Die es dan wt God gheboren waerlick. ^417-8

Gheest der waerheyt.

 

Figueren, prophecyen ende wet eenpaerlick

420

Zijn tooghende claerlic tot elcx vermeerijnghe:

 

Christum den behouder duer dwoort vermaerlic-

 

Nu troost ons tevangelye openbaerlick-

 

In zijn leven stervende tonzer vermeerijnghe; ^419-3

Gheloovigh herte.

 

In zijn verryzen ons ghevende leerijnghe

425

Vast te gheloovene in die memorye,

 

Dat hy verwonnen heift des doodts verzeerijnghe.

 

Dies zegghen wy: doodt, waer es u victorye?

 

Helle, waer es u bete? dits tzijnder glorye

 

Gheopenbaert gheschiet duer dwoort vul waerde. ^{425-9 +}

Lovelicke mondt.

430

Ende heift zo verzoent in hemel ende aerde,

 

Duer hem zelven ons makende vrede

 

Om ons te brijnghene totter hemelscher stede

 

Duer zijn bloet an tcruce, en wt gheplaent heift

 

Dat hantgheschrifte dat ons ter doot vermaent heift; ^430-4

435

Dus es deis ghenade ende openbarijnghe

 

Godts woordts verclarijnghe. ^435-6

Gheest der waerheyt.

 

Tonzer bewarijnghe

 

En hadde ons de heere gheen woordt ghelaten:

 

Als Zodoma ende Gomorra verwaten

440

Waren wy vergaen als dalder booste. ^437-0

417-8 Joh. 1:12, 13.

419-3 eenpaerlic, voortdurend; tooghen Christum den behouder, tonen dat Christus onze redder is; duer dwoordt vermaerlic = duer dwoort vul waerde 429, als gevolg van Gods heerlijke belofte; vermeerijnghe, verlossing; 422 is een tussenzin; openbaerlic, zonder de verhulling van het O.T.

425-9 memorye, wat (in de bijbel) vermeld is; des doodts verzeerijnghe, de smartelijke dood, 1 Cor. 15:54, 55; gheopenbaert, openlijk.

+ H 4 v.

430-4 Col. 1:20 en 2:14; lees al verzoent; wt planen, uitwissen; handtgheschrifte, schuldbekentenis; vermanen, oproepen.

435-6 ghenade ende openbarijnghe, geopenbaarde genade; es Godts woordts verclarijnghe, maakt de waarde van Gods belofte duidelijk.

437-0 Rom. 9:29 (‘zaad’ is vervangen door ‘woordt’); verwaten, verdoemd.

[p. 172]

Lovelicke mondt.

 

Daer om es ons ghelaten Gods woordt te trooste,

 

Christus ons troostende, die zeght certeyn:

 

Om mijns woorts wille zydy nu reyn. ⁴⁴³

 

Ende voort zeght hy ons toe veil voordeels:

445

Ic zal by u blyven tot den dagh des oordeels,

 

Dats met den woorde zijns gheests vul wondere. ^444-6

Gheest der waerheyt.

 

Waer mede hy doden zal ende brijnghen tondere

 

Antechrist zittende in Gods temple,

 

Hem lovende als God vul qwaden exemple,

450

Die zijn gheboden hoogher verheffen doet

 

Dan Gods gheboden. ^447-1

Gheloovigh herte.

 

Dits om beseffen goet,

 

Dat alle ydelen troost, hoe schoone verclouct,

 

Gods woordt niet en es, die zy vervlouct. ^452-4

455

Daer of zeght Paulus een onderscheedijnghe: ⁴⁵⁵

 

En laet u niet bedrieghen met verleedijnghe,

 

Als phylosophye, des tijts verliezijnghe. ^456-7

Lovelicke mondt.

 

Die daer wandelen naer eyghen verkiezijnghe,

 

U daer in troostende te sterven met vreden,

460

Verthaerende in huer langhe ghebeden

 

Der wewen huzen, zegghende telcke stadt: ziet

 

En eitt en drijnct en handelt dat niet,

 

Gaende int schijn der heligheyt als ijnghelen ^458-3

 

Die huer vonden onder Gods woorden mijnghelen. ⁴⁶⁴

465

Dus moet uwen troost zijn ende meeste confoort: ^{465 +}

 

Dat levende Gods woordt.

443 Joh. 15:3.

444-6 voordeel, voorrecht; Matth. 28:20.

447-1 Vgl. 2 Thess. 2:3-8; hem, zichzelf; vul qwaden exempele, vol slechtheid. Zie voor de anti-christ Tafel III 615.

452-4 vercloucken, vervalsen; Dwelc G. w.

455 onderscheedijnghe, kenmerkende uitspraak, Plantijn: diffinitio.

456-7 Col. 2:8; met verleedijnghe, door verleiding.

458-3 Begrijp: Wee hun, die; Matth. 23:14, tegen de farizeeën en schriftgeleerden; telcke stadt, voortdurend.

464 vont, eigen bedenksel; mijnghelen onder, toevoegen aan.

465 confoort = troost, hulp.

+ 1 I r.

[p. 173]

Cleynmoedighe.

 

Och, dit zoette accoort

 

Mynen gheest duerboort int gheloove claerdere. ^467-8

 

Och heere, mijn hulpere ende mijn bewaerdere,

470

Mijn ziele betraut huer in ws woordts gheluut; ⁴⁷⁰

 

Cleynmoedigheyt vliet, troost comt bet naerdere,

 

Om dattet alle gracyen in hem besluut,

 

Ghenade ende zaligheyt ons ghevende wt

 

In Iesum Christum, om waeren cleynmoedigheyt. ^471-4

Lovelicke mondt.

475

Int woordt zijnder name groot van virtuut

 

Gheschied ons zaligheyt met overvloedigheyt;

 

Gheenen anderen name om ons behoedigheyt

 

En es ghegheven ter zaligheyt rijckelic. ^475-8

 

Figueren, propheten die gheven bevredigheyt,

480

Alzoomen u hier zal vertooghen blijckelic. ^479-0

Figuere. ^Figuere.
☞ Hier tooghtmen Moyses op hebbende gherecht de slanghe ende veil volcx daer up ziende, hebbende serpenten anden hals met een rolle: Ghelijc Moyses de slanghe inde Wostijne verhooghde, alzoo moet de zone des menschen verhooght werden.
Voort tooghtmen Ionas wt den walvisch met een rolle: Ghelijc Ionas inden buuck was vanden walvisch, alzoo moet de zone des menschen zijn drye daghen ende drye nachten int herte der aerden.
Voort tooghtmen Christum ghecruust met een rolle: Om de zonde des volcx hebbic hem ghesleghen. Ende huer ongherechtigheyt heift hy ghedreghen.
Voort tooghtmen Christum verryzende met een rolle: Om onze zonden es hy ghelevert, ende om onze rechtvaerdigheyt es hy verrezen.

Gheest der waerheyt.

 

Daer ziet ghy Moyses autentijckelick,

 

Hebbende up gherecht tmotalen serpent,

 

Up datze alle die waren prijckelick

 

Vanden fenyne ghebeten, gheschent,

485

En de slanghe anzaghen met ooghen present,

 

Niet en zouden staerven vanden fenyne. ^481-6

Gheloovigh herte.

 

Figuerlic es Christus die slanghe bekent,

 

Ieghen tbyten der zonden ons medicyne.

 

Alle die hem gheloovigh anzien ten fyne,

490

Zullen vander doodt zijn ghesalveirt. ^487-0

467-8 accoort, geluid, tijding; duerboren, doordringen; int gheloove claerdere, meer verlicht in het geloof.

470 hem betrauwen in, zich verlaten op; ws woordts gheluut, het woord dat ge gesproken hebt.

471-4 bet naerdere, naderbij; om dattet, omdat uw woord; wt gheven, verkondigen.

475-8 Hand. 4:12; twoordt zijnder name, zijn naam; om ons behoedigheyt, tot onze bescherming: rijckelic, algemeen prijzend rijmwoord.

479-0 bevredigheyt, lees bevroedigheyt (var.), begrip, inzicht (WNT verstand?), hier ‘zekerheid’; vgl. hem bevroen, zich zekerheid ververschaffen, Caprijcke 163; blijckelic, overtuigend.

Figuere. 1e rol Joh. 3:14; 2e rol Matth. 12:40; 3e rol Jes. 53:4 (Matth. 8:17); 4e rol Rom. 4:25; ghelevert, overgeleverd.

481-6 Zie Num. 21:9; autentijckelic, als in de bijbel vermeld, vgl. Leffijnghe 474; prijckelic voor perijckelic, 41; met ooghen present, met opmerkzame blik.

487-0 Joh. 3:15; bekent zijn, zijn; ten fyne, als ze sterven.

[p. 174]

Lovelicke mondt.

 

Als Christus was nakende de doodelicke pyne,

 

Dit woordt heift troostelic gheconsoleirt

 

Die menschelicheyt Christi (dit wel noteirt)

 

Als hy water ende bloet zweette, dit beprouft es, ^491-4

495

Ende sprac: mijn ziele totter doodt bedrouft es. ⁴⁹⁵

Gheloovigh herte.

 

Dit eeuwighe woordt Gods dat zonder hent leift,

 

Vertrooste den moordenaere in sdoods afgrijs;

 

Christus ziende dat hy gheloovigh bekent heift,

 

Zeyde: hedent werdt ghy met my int paradijs. ^496-9

Gheest der waerheyt.

500

Voort ziet ghy Ionas, den prophete wijs,

 

Die inden walvisch lagh drye daghen en nachten,

 

Figuere van Christo verryzende iolijs,

 

Duer wien wy alle zaligheyt verwachten. ^500-3

Lovelicke mondt.

 

In wiens verryzenesse alle die machten

505

Des doodts, der hellen zijn tonder bleven,

 

Ooc der zonden; dit zaet heift met crachten

 

Dat hooft des serpens anxstich ghewreven. ^{505-7 +}

Gheloovigh herte.

 

Dits dwoordt der waerheyt, den wegh en tleven,

 

Vleesch gheworden in een zuver maeght,

510

Den staervenden troost (by sent Ian beschreven) ^508-0

 

Zaligh es hy die hem alle liefde draeght.

491-4 doodelicke pyne, doodsangst; menschelicheyt, menselijke natuur; noteren, opmerken.

495 Matth. 26:38. Hiervoor ontbreekt een vers op -eirt? beprouven, bewijzen.

496-9 in sdoods afgrijs, toen deze bang was voor de dood; gheloovigh bekennen, intr. = refl., geloven; Luc. 23:43; hedent, heden; werden, zullen zijn.

500-3 Zie Jona 1:17, Matth. 12:40; figuere, als voorafbeelding; iolijs, heerlijk; alle zaligheyt, volledige zaligheid, zie alle liefde, 511.

505-7 tonder blyven, 112; wryven, vermorzelen; anxstich, vreselijk.

+ I 1 v.

508-0 Joh. 14:6; by ... beschreven, door ... opgetekend, Op. 14:13.

[p. 175]

Cleynmoedighe.

 

Dit woordt mijnder zielen zo behaeght,

 

Dattet my waerdt den cleynmoedighen name.

 

Duer dat woordt ben ic nu een onversaeght

515

Ghebenedijdde des heeren te mijnder vrame. ^513-5

 

Om die ghehoorzaemheyt des woorts bequame

 

In des heeren dagh zult ghy hooren publijcke

 

Dit troostelic woordt: comt ghy te same,

 

Ghebenedijdde, bezitt mijns vaders rijcke. ^516-9

Lovelicke mondt.

520

Laett ons den heere loven alle ghelijcke:

 

Het ongheweder des winters es af ghedaen,

 

Den voys der tortelduven hebben wy ontfaen

 

In onzen lande met vierighen lusten. ^520-3

Gheloovigh herte.

 

Goetheyt es trauwe in tghemoet ghegaen,

525

Daer iusticye en pays elcanderen custen. ^524-5

Cleynmoedighe.

 

Och heere, laett my naer u woordt gaen in rusten

 

Met Symeon, daer ic eeuwigh magh wezen vro, ^526-7

528

Om prijs tontfaene voor u, Alpha et O. ⁵²⁸

Finis.

513-5 waeren, het recht ontnemen op; vrame, voordeel.

516-9 Gezegd door Gheest der waerheyt; ghy, de toeschouwers; bequame, aangenaam; in des heeren dagh, op de dag van het oordeel; publijcke hooren, horen uitroepen; Matth. 25:34; bezitt, ontvang.

520-3 alle ghelijcke, allen tezamen; Hoogl. 2:11, 12; hebben wy ontfaen, horen we; vierighe luste, innige vreugde.

524-5 Ps. 85:11; trauwe, waarheid; daer, terwijl.

526-7 Luc. 2:29; met S, als S; vro wezen, de hemelse vreugde genieten.

528 om prijs tontfaene, zie 1 Cor. 9:24, 25; voor u, Alpha et O, voor uw aangezicht, o God. De slotregel zinspeelt tevens op de Ieperse kamer.

[p. 176]

16 cleynmoedigh

31 eysch 36 stout

49 D vernederde 56 twonderlicste

74 beloefdhy

87 baren 99 weldaden

129 der

203 soude 205 wildhy

274 wercken can

454 Dwelc gods 461 weduwen

479 bevroedicheyt 483 perijckelic