De Gentse Spelen van 1539 (2 delen)

[p. 123]

Meesene.

Prologhe.
☞ In dit spel zijn vier personagen: De Mensche, Ont fermhertigheyt, Kaercke, Ghetughe des gheests.

Staervelick Mensche.

1

O, onredelic leven coruptybelic,

 

In my aerm allendigh mensche beseven,

 

Qwaet gheboren in zonden gryvelic, ^1-3

 

Wie zal my ter noodt nu troost hier gheven?

5

Niet dan qwaed en vindic in al mijn leven. ⁵

 

Dies magh ic wel beven ende zijn bevreest.

 

O God, vader, zone ende heligh gheest,

 

Sturtt u gracye meest, mijn allende begloost, ⁸

 

Dat ic, Staervelic Mensche, magh ghecryghen troost. ⁺

10

Want als ic mijn leven hebbe over ghedocht:

 

Wt mijn eyghen es niet dan zonde ghewrocht, ¹¹

 

Veil qwaetheyt ontcnocht tot mijnder onvrame. ¹²

 

Och, wie zal my verlossen van sdoodts lichame? ¹³

 

Es hier niemandt eerzame ter Godts eeren

15

Die my nu den uprechten troost zal leeren? ^14-5

 

Waer zallic my keeren, vul drucx aerbedelic? ¹⁶

 

O Godt, schepper der creatueren redelic, ¹⁷

 

Zendt my, Mensche, u Goddelicke ghenade.

1-3 coruptybelic = coruptyvelic, verderfelijk, zondig; gryvelic, oogrijm voor grievelic, zwaar (var. horribelic om het rijm); onredelic, de mens onwaardig, Ps. 51:7.

5 Rom. 7:18.

8 u gracye meest, uw overvloedige genade; mijn allende begloost, aanschouw mijn ellendige toestand.

+ E 2 v.

11 Vgl. Rom. 7:20.

12 qwaetheyt ghewrocht, slechts gedaan; onvrame, ongeluk.

13 sdoodts lichame, de dood; Rom. 7:24.

14-5 eerzame, heilig levend; uprecht, waarachtig.

16 vul drucx aerbedelic, vol zwaar verdriet.

17 redelic, met rede begaafd.

[p. 124]

Ontfaermhertigheyt.

 

O Staervelic Mensche, claghtigh zonder schade, ¹⁹

20

Wilt u nu van murmuracyen spennen. ²⁰

 

Laetse murmureren die Godt niet en kennen,

 

Naer dat ghy den Heere ontfaermhertigh kendt ²²

 

Ende in hem ghelooft.

Mensche.

 

Mijn lichame schendt

25

Mynen gheest, die my ghegheven es hueghelic. ^24-5

Ontfaermhertigheyt.

 

Wederstaet tvleesch.

Mensche.

 

Ten es my niet mueghelic:

 

Dat ic wil doen latic, naer Paulus vermaen,

 

En dat ic wil laten, dats van my ghedaen.

30

Niet ic, maer al dat zondigh beschot

 

Dat daer in my woont. ^28-1

Ontfaermhertigheyt.

 

Ghy ghelooft in Godt

 

Die neder ghedaelt es om zwaer verstranghen, ³³

 

En in al dat ghy ter vonte hebt ontfanghen? ³⁴

35

In dat doopsel des waters neimt ghy u bevrijdt, ³⁵

 

Dat in zijn bloedt ghewasschen es u habijt, ³⁶

 

Ghereynight, ghezuvert duer tbloedigh bedauwen ³⁷

 

Witter dan de snee?

19 clachtigh zonder schade, klagend zonder letsel.

20 hem spennen van, zich onthouden van; murmuracye, geklaag.

22 naer dat, aangezien.

24-5 Rom. 7:23; hueghelic, tot verheffing, tot heil.

28-1 Rom. 7:19, 20; vermaen, gezegde; beschot van beschieten, gedijen; dat zondigh beschot, de gedijende zonde.

33 Vgl. Joh. 6:38; om zwaer verstranghen, tot zwaar lijden.

34 ter vonte, bij de doop; namelijk de verlossing van de erfzonde.

35 neimt ghy u bevrijdt, vindt ge bescherming (Rh. Gl. ‘toevlucht’).

36 Op. 1:5, vgl. Joh. 1:7; dat, namelijk dat; habijt, kleed.

37 duer tbloedigh bedauwen, door besprenging met zijn bloed, Hebr. 12:24, 1 Petr. 1:2.

[p. 125]

Mensche.

 

Ia ic, wel, in trauwen, ^38-9

40

Maer als ic Iacobus woordt maercke ter noodt,

 

Dat een gheloove zonder ghewaercken es doodt,

 

Nu en vindic niet goeds van my ghewroght hier. ^40-2

 

Waer hebbic de liefde des heeren vulbroght schier, ⁴³

 

Zynen wille ghezocht fier (dies my afgrijst) ⁴⁴

45

Den naecten ghecleedt, den hongherighen ghespijst,

 

De dolende ghewijst, den ghevanghen verlost? ⁺

 

Wat heift my den onghehaerbaerghden ghecost?

 

Waer cammic den onvertroosten verstaercken? ^45-8

 

Zijn dit niet van onzen gheloove de waercken?

50

Dies ic wel zegghen magh tot elcken beschoove: ⁵⁰

 

Doodt es mijn gheloove.

Ontfaermhertigheyt.

 

Blijft stantvastigh, niet als zondighe doove. ⁵²

 

Ziet, hier comt gaende Christus bruudt vercooren;

 

Wilt huer anhooren.

Kersten kaercke.

55

Staervelic Mensche, stelt ter storme u ooren. ⁵⁵

 

Leght af alvooren swaerelts bevrydijnghe. ⁵⁶

 

Ic bringhe u bodtschap en nieuwe tydijnghe,

 

Tot u vermydijnghe, niet om bedaerven: ⁵⁸

 

Bereedt u huus, Mensche, want ghy moet staerven, ⁵⁹

60

Niemandt en heift hier blyvende stede;

 

Dus maect u ghereedt. ^60-1

38-9 Ps. 51:9; wel inderdaad.

40-2 ter noodt, in mijn nood; Jac. 2:17, 26; nu, dan.

43 schier, snel, spontaan, van harte? Een veel gebruikt stopwoord.

44 dies my afgrijst, het vervult me met afschuw.

+ E 3 r.

45-8 De tekst noemt vier lichamelijke werken van barmhartigheid: naakten kleden, hongerigen voeden, gevangenen verlossen, ongeherbergden (vreemdelingen en pelgrims) verzorgen; daarnaast de geestelijke werken ‘dolende wisen (dwalenden terechtbrengen) bij ‘hongerigen voeden’ en ‘onvertroosten verstercken’ in plaats van zieken bezoeken. Vgl. Des Coninx Summe 422-439 en Tafel XXII-XXVII.

50 tot elcken beschoove, hoe men het ook bekijkt.

52 blijft stantvastigh, houd vol; zondighe doove, onwillige zondaar.

55 storme, storm- of banklok, voor plechtige afkondigingen.

56 swaerelts bevrydijnghe, bescherming die de wereld biedt, hier ws. voorgesteld door een mantel; alvooren, eerst.

58 vermydijnghe, behoud; niet om bedaerven, niet om u te verderven.

59 bereedt u huus, stel orde op uw zaken, vgl. Jes. 38:1.

60-1 Hebr. 13:14; gereedt, reisvaardig.

[p. 126]

Mensche.

 

Och ghaerne, waer mede?

 

Niet en hebbic van my zelven, dits blijckelic. ^62-3

 

Den verloren zone ben ic ghelijckelic,

65

Want tghuent dat my gaf mijn hemelsch vadere,

 

Es verloren, verstroyt allegadere.

 

My zelven en kennic niewers toe ydoone. ^64-7

Kaercke.

 

O Mensche, u habyten waren zo schoone,

 

Naer de ziele verheven in grooter waerden,

70

Naer tlichame onstaervelic up der aerden;

 

Ghy waert regymentuer van swaerelts paercken. ^68-1

 

Hebt ghijt nu mesbruuct?

Figure.
Adam en Eve brekende tghebod, Dat hem bevolen was van den uppersten God.
Ghelijc een vrauwe u, Mensche, bracht in sneven, Duer een vrauwe, zijt ghy weder int leven.

Mensche.

 

Wilt hier an maercken ⁷³

 

Wie mijnder aervenesse was ontaervelic, ⁷⁴

75

Wie my dede staerven: ic was onstaervelic,

 

Duer Adams vallen de mensche verzucht,

 

Want Godt hen verboodt te nutten van een vrucht. ^76-7

 

Ghy zult staerven, sprac de Heere almachtigh,

 

Eitt ghy van die vrucht; nu blijcket warachtigh ^78-9

80

Dat wy menschen zijn commen in zwaren rauwe

 

Duer thelsche serpent.

Ontfermhertigheyt.

 

Als bedroogh de vrauwe ⁺

 

Den man, Mensche (dus niet en murmureirt)

 

Duer een vrauwe zydy weder gherepareirt; ^82-4

85

Godt wrachte in Maria tgheloovigh wezen. ⁸⁵

 

Dus zijt ghy ghenezen. ⁸⁶

62-3 waer mede, wat moet ik meenemen; blijckelic, blijkbaar, duidelijk.

64-7 enen ghelijckelic zijn, zijn als iemand; tghuent dat, datgene wat; verloren, verstroyt, verspild en weg; nieuwers toe ydoone, nergens toe bekwaam.

68-1 u habyten waren, gij waart; verheven in grooter waerden, in hoog aanzien gesteld; regymentuer van swaerelts paercken, heerser over de aarde.

73 wilt hier an maercken, zie in deze figuere.

74 wie (mij) van mijn bezit beroofd heeft.

76-7 verzuchten, in nood zijn, in zwaren rauwe 80; hen, lees hem.

78-9 De eerste helften zijn verwisseld, zoals uit het binnenrijm blijkt; waerachtigh, overduidelijk.

+ E 3 v.

82-4 Naar Augustinus, zie Tafel III 86. Als, zoals; gherepareirt, verlost.

85 tgheloovigh wezen, het geloof. Zie Tafel II 274: de engel kwam tot Maria ‘dat hise brochte toe gelove, van gelove tot consent ende van consent tot des gods soen te ontfangen’. Vgl. Deynze 169: tverganghelic wezen, de vergankelijkheid, de dood.

86 ghenezen, redden; dus, zo.

[p. 127]

Mensche.

 

Danck hebt van dezen.

 

Nochtans haudt my verknezen byzondere,

 

De zonde in my den gheest haudt tondere, ^88-9

90

Scherpelic dreeghende met zware punicye.

 

Ic vreeze de doodt duer zulcke iusticye, ⁹¹

 

Want tghetal mijnder zonden es onnommelick. ⁹²

Kaercke.

 

Niet en es den gheloovyghen verdommelick. ⁹³

 

Dit doet u met harde sentencye dreghen,

95

Dat de mensche niemandt en meent dan zijn eghen. ⁹⁵

 

De liefde Godts in hem zeer weynigh blijckt.

 

Dit doet datmen harde sentencye strijckt, ⁹⁷

 

Want beter es de zonde ghelaten staen

 

Duer dreeghement, dan zy ware ghedaen

100

Op de ontfermhertigheyt vanden heere.

 

Onthaudt deis leere. ^99-1

Ontfermhertigheyt.

 

O Goddelicke heere, ¹⁰²

 

Helyghe Christenkaercke, beminde Godts bruut,

 

Laett den Mensche hooren u minnelic saluut, ¹⁰⁴

105

Dat u Christus uwen brudegoom heift ghelaten,

 

Daer de mensche troost in vindt buten maten;

 

Want al u last es tevangelye, Godts woordt. ¹⁰⁷

88-9 verknezen hauden, in zijn macht houden; om het binnenrijm te lezen: verknezen my haudt; de zonde is apo koinou gebruikt.

91 duer zulcke iusticye, als me zulke rechtspraak wacht.

92 Ps. 40:13.

93 verdommelick zijn, verdoemen.

95 subject bij 94; menen, liefhebben.

97 dit doet, dit maakt; sentencye strijcken, vonnis vellen.

99-1 dan, dan dat; op, in de verwachting van; leere, les.

102 heere (identiek rijm), vereerd persoon, vreemd ten aanzien van een vrouwelijk personage.

104 minnelic saluut, liefdeboodschap, evangelie.

107 last, opdracht.

[p. 128]

Kaercke.

 

Van my en was noyt anders ghehoort

 

Duer al mynen raedt. ¹⁰⁹

110

Zijnder hypocryten ghecommen voort ¹¹⁰

 

Om te zayen qwaedt zaedt

 

In Gods Christen kaercke, schuut haerlieder daet. ¹¹²

 

Wat es u gheleert, zegghet my openbaerlic, ¹¹³

 

Ghy Mensche, claerlic?

Mensche.

115

Dreeghement vervaerlic.

 

Wet, om huer ghebod zijn my meest verhalich,

 

Zegghende: laet ghijt, nemmermeer wert ghy zaligh; ^116-7

 

Ende ghy, Christenkaercke, lievelic engien, ⁺

 

Ghy leerdt datt al duer de liefde moet gheschien. ^118-9

120

Waer zallic vlien? ic blyve in zwaer verdriet,

 

Want de liefde en vindic in my zelven niet;

 

Wt mijn eyghen en can ic niet goedts ghevinden. ^120-2

Ontfermhertigheyt.

 

O Mensche, en wayt niet met allen winden! ¹²³

 

U werdt ghewijst der zonden vuldoenijnghe, ¹²⁴

125

Den oprechten troost en blyde verzoenijnghe;

 

Niet wt verdienten en es hy u ghelaten,

 

Maer duer de ghenade. ^126-7

Mensche.

 

Wat maght my baten,

 

Moet ic die verdienen hier in dit leven?

130

Van natueren es my niet anders ghegheven

 

Dan alle qwaedt, des ic an my bemaercke. ^130-1

109 raedt, geboden en voorschriften.

110 hypocryten, predikers die de wet boven de genade stellen; ook in reformatorische geschriften gebruikt voor farizeeën en schriftgeleerden.

112 schuut haerlieder daet, wacht u voor hen.

113 openbaerlic = claerlic, duidelijk.

116-7 zijn (zy) my; verhalich zijn om, bij herhaling spreken over; zie Deut. 27:26.

+ E 4 r.

118-9 lievelic engien, beminnelijk wezen; duer de liefde, uit liefde, 1 Tim. 1:5.

120-2 Tot wie (van u) zal ik me wenden? In moeilijkheden blijf ik in elk geval, want de liefde die gij vergt, bezit ik niet (en) eigen goede werken, door de wet geëist, heb ik evenmin.

123 Zie Ef. 4:14.

124 wisen, verkondigen.

126-7 Ef. 2:8, 9; hij, lees die?

130-1 Ef. 2:3; des, hetgeen.

[p. 129]

Kaercke.

 

Dat en leerdt u niet de helyghe kaercke,

 

Dat yemandt vuldoen moet voor zijn zonden,

 

Want de mensche es onnutte vonden

135

Als hy al dat moghelic es ghedaen heift,

 

Zoo Lucas vermaen gheift. ^134-6

Mensche.

 

Mijn herte bevaen leift

 

Onvreidtsaem, puer inden gheest onverduldigh. ^137-8

 

Naer dien dat ickt al ben te doene schuldigh,

140

Zo mueghen my mijn zonden wel verdommen, ^139-0

 

Want ic en can noch schuldt, noch liefde vulcommen. ¹⁴¹

 

Dies magh ic wel blyven puer dezolaet; ¹⁴²

 

Al mijn leven es qwaet.

Ontfermhertigheyt.

 

O Mensche, verstaet. ¹⁴⁴

145

Zijt zonder waenhope telcker huere,

 

Want ontfermhertigh zijn es Godts natuere. ¹⁴⁶

 

U zal zijn ghezonden de gheest der waerheyt,

 

Hy zalt u al leeren. ^147-8

Kaercke.

 

Hy es de claerheyt,

150

Tot eenen troostere der menschen gheprezen. ^149-0

 

Ziet hier zijn ghetughe.

134-6 Luc. 17:10.

137-8 bevaen, angstig; onvreidtsaem, onrustig; onverduldigh, wanhopig.

139-0 naer dien dat, omdat; mueghen, moeten.

141 Herhaalt 120-1; vulcommen, voldoen aan.

142 puer dezolaet, diep terneergeslagen.

144 verstaet, luister.

146 Vgl. Ps. 86:15.

147-8 Joh. 16:13.

149-0 claerheyt, licht; gheprezen tot, verheerlijkt als; Joh. 14:26.

[p. 130]

Mensche.

 

O gheestelic wezen, ¹⁵²

 

Ic ben verknezen in allende aervelic. ¹⁵³

 

Tvleesch es gheheel mynen gheest bedaervelic, ⁺

155

Dan bevoelic my staervelic; dit begloost. ^154-5

 

Ic bidde u: leert my den uprechten troost,

 

Dat ic mijn leven magh henden iolyzelic. ¹⁵⁷

Ghetughe des gheests.

 

Vought u met de bruudt Christi pryzelic,

 

Gheloovet tgheloove in huer ghefondeirt. ^158-9

Mensche.

160

Alzo doen ic, maer ic hebt ghemesuzeirt

 

Met mijn stijnckende zonden; tmagh my wel rauwen, ^160-1

 

Of ten ware dat ic my moght betrauwen

 

Up de waercken van menschen vindijnghe bestaen. ^162-3

Ghetughe des gheests.

 

O Mensche, wat ghewaercken hebt ghy ghedaen

165

Die u dijncken loon te ontfanghen waerdigh,

 

Of waer duer ghy zaudt moghen zijn rechtvaerdigh,

 

Recht of u Godt ware den hemel schuldigh

 

Duer u invencye? ^166-8

Mensche.

 

Zeer menighfuldigh

170

Hebbic ghezocht lichamelicke vreden,

 

Onder tschijn van dueghden, duer langhe ghebeden,

 

Niet ghezwicht vele pilgrymagen clouc; ^170-2

 

Werdic ongheloont?

152 gheestelic, van de Heilige Geest vervuld.

153 verknezen in allende aervelic, verworpen tot eeuwige ellende.

+ E 4 v.

154-5 bedaervelic zijn, schenden, vgl. 24; staervelic, gedoemd tot een blijvende dood; dit begloost, denk u dit in.

157 henden, eindigen; iolyzelic, vreugdevol.

158-9 hem voughen met, zich schikken naar; pryzelic, eerwaardig; in huer ghefondeirt, dat haar fundament is.

160-1 mesuzeren, misbruiken; stijnckende (vore Gode), gehaat bij God.

162-3 of ten ware dat, tenzij; van menschen vindijnghe bestaen, op grond van menselijk bedenksel verricht.

166-8 waer duer, op grond waarvan; moghen, kunnen; recht of, net alsof; invencye, eigen bedenksel, 291, 426.

170-2 lichamelicke vrede, persoonlijke veiligheid; dueght, vroomheid; niet gheswicht (hebbic), ik ben niet teruggedeinsd voor.

[p. 131]

Ghetughe des gheests.

 

Als een onreyn douc

175

Zijn menschelicke waercken (hoe dat ghijt keert)

 

Godt behaghelic, zo Esayas leert. ^174-6

 

Dijnct mensche, dus hebbende ghesleipt den plough, ¹⁷⁷

 

Lasten u Godts gheboden niet waercken ghenough? ¹⁷⁸

 

Hoe laett ghy den dienst van zijnder offycye? ¹⁷⁹

Mensche.

180

O bedrieghelicke waerelt vul alder malycye, ¹⁸⁰

 

Hoe ben ic aldus an u bedrieghen gherocht? ¹⁸¹

 

Niet dan schijn zonder zijn duer u ghewrocht,

 

Zaligheyt ghezocht daer zu niet en was. ^182-3

Ontfaermhertigheyt.

 

Zijt zonder waenhope, noch ghevet pas! ¹⁸⁴

185

Al zijt ghy duer ydele glorye ghefaelt, ¹⁸⁵

 

Uwen meesten troost werdt u hier verhaelt,

 

Waer duere ghy wezen zult zeere verhueght.

⁺

Kaercke.

 

O Mensche, wie heift u aldus ontwueght

 

In deis beladijnghe? ^188-9

190

In alsen sop alzo verkeert mijn dueght?

 

Tes u beschadijnghe. ^190-1

 

Wie delft de putten, tot uwer versmadijnghe, ¹⁹²

 

Om te vinden dat stijnckende water onreyne,

 

En vlieden van my, een vloedighe fonteyne,

195

In wien ghestelt es de kersten vergarijnghe

 

Naer dopenbarijnghe?

174-6 Jes. 64:6; hoe dat ghyt keert, hoe ge het ook voorstelt.

177 den plough sleipen, zwaar werk doen.

178 Leggen Gods geboden u geen zware taken genoeg op?

179 Waarom verwaarloost ge de taak die hij u geeft? Zie voor officye, taak, Antwerpen 311, 334.

180 malicye, verdorvenheid.

181 Hoe heb ik me door u laten bedriegen!

182-3 (es)duer u ghewrocht; (hebbic) ghezocht; zu, zij (Brugghe 139).

184 noch ghevet pas, nog is er gelegenheid.

185 falen, tekortschieten, elders steeds met hebben.

+ F 1 r.

188-9 ontwueght, naast ontweeght, op een dwaalspoor gebracht, zie Nieukaercke 10-de var. heeft ontvueght van ontvoegen, in een treurige toestand brengen; beladijnghe, rampzaligheid.

190-1 dueght, gerechtigheid, Amos 5:7, 6:12; beschadijnghe, nadeel; alsen sop, alsem.

192 Contaminatie van Wie graaft tot zijn v. en Hoe graaft ge tot uw v., vgl. Jer. 2:13-Wie graaft tot eigen smaadheid putten om vuil water te vinden en weg te vluchten van mij, een stromende bron, op wie volgens de Openbaring de gemeenschap der gelovigen gegrondvest is, Op. 21:6, 22:17.

[p. 132]

Ghetughe des gheests.

 

In u bezwarijnghe ¹⁹⁷

 

Blijft ghy, Mensche, duer alzulc verkiezen.

 

Dijnct wat zy winnen die God verliezen.

200

Dit leert ons Paulus met zinnen propijs: ²⁰⁰

 

Niemandt en late hem dijncken te zyne wijs,

 

Up menschen wijsheyt ne staet ten gheenen stonden, ^201-2

 

Want alle menschen zijn lueghenachtigh vonden,

 

Naer Davids vermonden ghezeyt met lusten. ²⁰⁴

Mensche.

205

Waer op zallic, Staervelic Mensche, dan rusten?

 

Ghy zeght hem: tzijn menschelicke waercken bestaen,

 

Veel verchierijnghe an hout en steenen ghedaen,

 

Aultaren ghesticht, zeer chierelic behanghen. ^206-8

 

Zal ick hier vooren gheenen loon ontfanghen?

210

Waer omme toochtment ons teenen exemple, ²¹⁰

 

Maket ons niet zaligh?

Ghetughe des gheests.

 

Dit es den temple, ²¹²

 

Alzo ons betooght de schriftuere claer;

 

Hier in zult ghy God stichten eenen aultaer,

215

Die zult ghy verchieren als de vayllande, ²¹⁵

 

Want ghehoorsaemheyt gaet boven offrande.

 

Ghelijck daer staet duer Gods peticye: ²¹⁷

 

Ick wil ghehoorsamelicke condicye,

 

Maer gheen sacrificye alzoo beseven ^218-9

220

En zult ghy God gheven.

197 bezwarijnghe, moeilijkheden.

200 met zinnen propijs, uit een vurig gemoed.

201-2 Zie 1 Cor. 3:18, 21; staen up, vertrouwen op.

204 Ps. 116:11; vermonden, verklaring; met lusten (listen), met wijsheid.

206-8 Ge zegt tot de mens, het is maar mensenwerk hout en steen op te sieren en prachtige altaren te stichten.

210 teenen exemple, als voorbeeld ter navolging.

212 gij zijt de tempel, 1 Cor. 3:16.

215 als de vayllande, voortreffelijk, zo goed mogelijk.

217 duer Gods peticye (eis), omdat God het zo wil.

218-9 1 Sam. 15:22; ghehoorsamelicke condicye, gehoorzaamheid; alzoo beseven, zo, als offer ter verzoening; 219 apo koinou.

[p. 133]

Mensche.

 

Al gheheel mijn leven

 

Es qwaet, met rechten eyst dat ick truere.

 

O, nu kennic wel ande helighe schriftuere,

 

Datt al quaet es wt my zelven ghewrocht hier. ^223-4

225

Niet dan mijn eyghen daer in ghezocht schier, ^{225 +}

 

Om my zalicheyt te winnen telcken keere.

Ghetughe des gheests.

 

Zo en zijt ghy maer huerlijnck vanden heere,

 

Naer datt ghedaen es om loon ontfanghen. ²²⁸

 

Ghy en zult metten aerfghenamen niet ganghen

230

In u svaders rijck, twelc es zonder hende. ^229-0

Mensche.

 

O waerelt, dat ic u noyt en kende!

 

Dies es mijn allende zwaer om verhalen.

 

Waer mede zallic al mijn schult betalen,

 

Naer dat ic niet dan ydelheyt hebbe anthiert? ²³⁴

Ontfermhertigheyt.

235

Mensche, uwen vader es ghepayziert,

 

Niet duer verdienten, maer wt puerder ghenaden. ^235-6

 

Hy wilde tmenschelicke gheslaghte ontladen,

 

Hy heift hem ontfermt der zonden ghetal. ^237-8

Kaercke.

 

Zouct ruste in my, Mensche; voorwaer, ic zal

240

U leeren hoe ghy werdt los van caermen,

 

Daer ghy hem zult vinden met open aermen,

 

Om elcx ontfaermen, midts open wonden,

 

Met zijn dierbaer bloet ghenesen de zonden, ^241-3

 

Waer duer es bevonden mijn medicyne.

245

Al dit ick u gheve.

223-4 kennen an, inzien door.

225 (hebbic) ghezocht; schier, haastig.

+ F 1 v.

228 naer datt, omdat het.

229-0 Vgl. Gal. 4:7; zonder hende, eeuwig, Luc. 1:33.

234 ydelheyt anthieren, waardeloze dingen doen.

235-6 paysieren, verzoenen; Vgl. Rom. 11:6 en overeenkomstige plaatsen.

237-8 ontladen, ontlasten; der zonden ghetal, over alle zonden.

241-3 daer ghy hem zult vinden ... ghenesen de zonden, daar zult ge zien, dat hij de zonden verzoent; om elcx ontfaermen, uit erbarming over allen; midts, door middel van, uit.

[p. 134]

Mensche.

 

O schoone robyne, ²⁴⁶

 

Ghy verhaelt mijn troost te dezen termyne, ²⁴⁷

 

Wilt my die nu leeren tot mynen wensche.

 

Wat zallic doen, aerm allendigh mensche,

250

Oyt hebbende ghezoght swaerelts behaghen, ²⁵⁰

 

Afgoderye ghedaen om zochte daghen

 

Te vercryghene? zo hebbic duer vremde goden ^251-2

 

Gods wille wederstaen en zijn gheboden;

 

Want my es gheleert van int beghinnen:

255

Ghy zult my alleene dienen en minnen ^254-5

 

Met al uwer herte, wt alle uwe crachten.

 

My zelven magh ic dies wel verachten,

 

Dat ic hebbe ghevolght diversche tyden: ²⁵⁸

 

Sdycendaeghs sent Anna om mijn bevryden, ²⁵⁹

260

Aertschrijcdom bestryden, dits mijn intencye; ²⁶⁰

 

Den woonsdagh wt vreezen van pestilencye

 

Gheviert; aldus hebbic my zelven ghezocht ^{261-2 +}

 

Ende al de daghen zo over ghebroght, ²⁶³

 

Nauwe eens ghedocht up Gods liefde ghegloost. ²⁶⁴

Ontfermhertigheyt.

265

Daer gheen schult en es, daer en ghebreict gheen troost;

 

Naer dat ghy God maghtigh bekennende zijt, ²⁶⁶

 

Tgheloove beleeden van tbeghin uwer tijt,

 

Dat van hem beschriven devangelische claercken. ^267-8

Mensche.

 

Ia, hadde ict beleift metten ghewaercken,

270

Maer over my zelven ick sentencye strijcke:

 

Ic moghte wel wezen Zodoma ghelijcke. ^270-1

 

Ware in my publijcke Gods liefde met luste, ²⁷²

 

Zo haddic vrede.

246 robyne, robijn, in de middeleeuwen kostbaarder dan diamant.

247 verhalen, verkondigen; te dezen termyne, nu.

250 oyt, steeds; swaerelts behaghen, wat de wereld behaagt.

251-2 zochte daghen, een aangenaam leven; duer vremde goden, ter wille van afgoden.

254-5 Matth. 22:37; van int beghinnen = van tbeghin uwer tijt, van jongsaf.

258 diversche tyden, allerlei kerkelijke vieringen, missen.

259 sdycendaeghs, dinsdags; om mijn bevryden, tot mijn bescherming (tegen armoede).

260 bestrijden, verwerven.

261-2 den woonsdagh vieren, de woensdag als kerkelijke feestdag houden.

+ F 2 r.

263 overbringhen, doorbrengen, besteden.

264 Contaminatie van ghedocht up G. liefde en up G. liefde ghegloost.

266 machtigh bekennen, als (al)machtig erkennen.

267-8 (hebt) beleeden; devangelische claercken, de evangelisten.

270-1 sentencye strijcken, vonnis vellen; Zodoma ghelijcke, als Sodom.

272 publijcké, zichtbaar; met luste, van harte.

[p. 135]

Ghetughe des gheests.

 

Hier es gheen ruste.

275

Al u daghen, zeght Iob, zijn vul gheruchten,

 

Niet anders dan strijdt, want ghy moet met zuchten ^275-6

 

U broodt eten, ende u water drijncken

 

Met grooten anxte, want ghy moet dijncken ^276-8

 

Dat tvleesch en den gheest hier contraryieren. ²⁷⁹

Mensche.

280

Niet en hebbic ghedaen om mijn verchieren,

 

Van my niet ghedaen zijn veil dueghden blijckelic. ^280-1

 

Ic ben doch niemandt groots ghelijckelic,

 

Paus, Keyzer, Conijngh, al zulc bediet. ^282-3

 

Ic wilde wel coopen, maer ic en hebbe niet

285

Daer ic mede zoude mueghen doen payment. ²⁸⁵

 

Ware trijcdom van haven in my prezent,

 

Zo moghtic brieven van pardoenen coopen,

 

Wtvaerden, iaerghetyden stichten by hoopen,

 

Om daer duere te zyne wt purgacye. ^286-9

Ghetughe des gheests.

290

Neen Mensche, dat ware God defamacye. ²⁹⁰

 

Moght ghy duer eyghen invencye zijn zaligh,

 

Zo en hadde Christus niet ghezijn betaligh

 

Voor tmenschelicke gheslaghte, wilt dit bevroen. ^291-3

 

Totten Goddelicken woorde en zult ghy doen

295

Yet af of toe, zo daer staet gheschreven. ^294-5

Mensche.

 

Ia alle symonye die my es ghebleven

 

Van mijn ouders tot my gheopenbaert,

 

Biechte, penitencye (my dit verclaert) ⁺

 

Als lezen en vasten zeer menighvuldigh? ^296-9

275-6 Job 7:1; gheruchte = strijdt.

276-8 Ez. 4:16.

279 Gal. 5:17; hier, op aarde; contraryieren, (elkaar) tegenstreven.

280-1 niet, niets; om mijn verchieren, tot mijn luister; dueghden blijckelic, opvallende grote daden.

282-3 niemandt groots ghelijckelic, niet als iemand met een hoge positie; al zulc bediet, en zo; doch, immers.

285 payment doen, betalen; mueghen, kunnen.

286-9 present zijn, (aanwezig) zijn; brief van pardoene, aflaatbrief, 319; wtvaerden, iaerghetyden stichten, geld schenken voor missen bij mijn begrafenis en op de jaardagen daarvan; te zyne wt purgacyen, het vagevuur te ontgaan.

290 defamacye, schande, miskenning.

291-3 zaligh zijn, zalig worden; en hadde niet ghezijn betaligh, zou niet betaald hebben; bevroen, begrijpen.

294-5 Deut. 4:2, 12:32, Op. 18, 19.

+ F 2 v.

296-9 En alle simonie waaraan ik door mijn opvoeding gewend ben, de biecht en boetedoening als vaak bidden en vasten; simonie, poging om Gods oordeel te beïnvloeden.

[p. 136]

Ghetughe des gheests.

300

Al ditte te doene zijt ghy schuldigh,

 

Maer laetet naer tevangelye gheschieden.

 

Die up Moyses stoel zitten, dat zy u ghebieden

 

Zult ghy doen, niet daer up betrauwende dies,

 

Want die zijn ziele wil winnen, blijft in tverlies; ^301-4

305

Maer ghy zult dit doen, naer Paulus vermaen,

 

Om te blivene doverheyt onderdaen. ^305-6

 

Al dat zy beghaeren, latet gheschien,

 

Want Christus zelve en wilde niet vlien

 

Den pennijngh te gheven van tol of chijs,

310

Waer mede hy ons heift ghedaen bewijs,

 

Elc eerende inden roup, tzy van wat staten. ^308-1

Kaercke.

 

Nieuwers op en mueght ghy u verlaten,

 

Verneirt u onder Gods crachtighe mueghentheyt. ^312-3

Mensche.

 

U Kersten Kaercke, mijns zins verhueghentheyt, ³¹⁴

315

Met rechten ghy zijt elcx menschen verblydijnghe.

 

Ghy zyt ghefondeirt op Pieters belydijnghe, ³¹⁶

 

Leert u bevrydijnghe ende troost publijcke. ³¹⁷

Kaercke.

 

Om niet gheift Christus elc mensche zijn rijcke.

 

Hy es den pardoen brief bezeghelt vonden. ³¹⁹

320

Al mijn verdienten hebbic wt zijn wonden,

 

Al dat ick gheve, dat es duer hem gheschiet.

301-4 naer tevangelye, in de geest van het evangelie, Matth. 23:2,3; up Moyses stoel zitten, het kerkelijk gezag uitoefenen; dat, wat; niet daer up betrauwende dies, zonder er daarom op te vertrouwen; winnen, behouden, salvam facere; int verlies blyven, verliezen, zie Matth. 16:25 en overeenkomstige plaatsen.

305-6 Rom. 13:1, Titus 3:1; onderdaen, onderdanig.

308-1 vlien, zich onttrekken aan; den pennijngh van tol of chijs gheven, belasting of schatting betalen; bewijs doen, een voorbeeld geven; inden roup, in zijn roeping, ambt waartoe iemand geroepen is, Rom. 13:7.

312-3 nieuwers, nergens; 1 Petr. 5:6.

314 U, lees O; mijns zins verhueghentheyt = verblydijnghe, vreugde mijns harten.

316 Pieters belydijnghe, het antwoord van Petrus op de vraag: Wie zegt gij dat ik ben?, waarna Jezus sprak: Op deze petra zal ik mijn gemeente bouwen, Matth. 16:16-18. Tevens lijkt echter gedacht aan het eerste artikel van de apostolische geloofsbelijdenis, dat aan Petrus toegeschreven wordt (Tafel III 275), want Mensche vervolgt deze belijdenis in 347.

317 Verkondig alom de bescherming en steun die ge biedt.

319 vonden, bevonden; vgl. Joh. 6:27.

[p. 137]

Ontfaermhertigheyt.

 

O bruudt Christi, ghy ghevet elcken om niet,

 

Ghelijc oft u was ghegheven eenpaerlick. ³²³

 

Al die u gaven vercoopen, claerlick

325

Mesbruucken u insettijnghe feestelick. ³²⁵

 

Smaect dit keestelick. ³²⁶

Ghetughe des gheests.

 

Tbeghin was gheestelick, ³²⁷

 

Huer voortstel heift den Gods zone meshaeght,

 

Want hy coopers en vercoopers heift wtgheiaeght. ^328-9

330

Hier heift hy bewezen:

 

Wie duer coopijnghe om zijn gracye vraeght,

 

Hy blijft verknezen. ^330-2

 

Dus Mensche, ghy en dorft niet claghen by dezen ³³³

 

Dat ghy arm ende allendigh zijt ghestelt, ⁺

335

Want Gods gaven en zijn niet te coopen om ghelt,

 

Ghelijck Pieter int waerck der Apostelen leert. ^335-6

Mensche.

 

Al mijn waercken hebbic ghedaen verkeert.

 

Dies my therte verzeert, Ghetughe der Waerheyt,

 

Leert my den troost en oprechte claerheyt, ^338-9

340

Hoe dat ick zal mueghen staerven hueghelic. ³⁴⁰

Ghetughe des gheests.

 

Zonder gheloove ten es niet mueghelic

 

God te behaghene, zo Paulus schrijft. ^341-2

 

Dus hebt ghy tghelove in Christo, ghy blijft

 

Inder eeuwigheyt zaligh; u zelven beprouft ^343-4

345

Of u yet tot den ghelove behouft,

 

Of dat ghy zijt inder eeuwigheyt vercoren. ^344-6

323 ghelijc of (= alsof), lees ghelijc als (var.), zoals; eenpaerlick, op gelijke wijze.

325 handelen in strijd met uw gewijde regel.

326 (tegen Mensche) Besef dit goed.

327 tbeghin was geestelick, de eredienst begon zuiver.

328-9 huer voortstel, wat de priesters vervolgens deden, zie Matth. 21:12.

330-2 bewisen, duidelijk maken; coopijnghe, koop; verknezen, verworpen.

333 dorven met ontkenning, behoeven; arm ghestelt zijn, arm zijn.

+ F 3 r.

335-6 Hand. 8:18-20.

338-9 therte verzeert my, ik ben diep bedroefd; oprechte claerheyt, het ware inzicht.

340 hueghelic, met blijdschap.

341-2 Hebr. 11:6.

343-4 Rom. 10:9 vlg.

344-6 Onderzoek uzelf, of er iets aan uw geloof ontbreekt; vercoren, lees verloren; vgl. 2 Cor. 13:5.

[p. 138]

Mensche.

 

Ic gheloove wel dat Christus es gheboren

 

Vander maghet Maria in swaerels foreest,

 

In huer ghedaelt duer den helighen gheest,

350

Ghecruust, ghestorven, begraven, verrezen. ^347-0

Kaercke.

 

Dit heift hy ghedaen om u ghenezen. ³⁵¹

 

Want noynt en leedt hy voor zijn eyghen schult.

 

Al datter gheschreven stondt, heift hy vervult, ³⁵³

 

Want daer te vooren stondt ghy onder de wet,

355

Nu heift hy u onder de gracye ghezett. ^354-5

 

Hy en heescht niet anders dan tgheloove perfect,

 

Twelc de zonde bedect. ^356-7

Mensche.

 

Es in my suspect ³⁵⁸

 

Tgheloove, twelc ic voor niemandt en hele?

Ghetughe des gheests.

360

Neent, maer den vyandt ghelooft alzo vele,

 

Nochtans en blijft hy dies niet te min bezwaert. ^360-1

 

Maer die Gods woort hoort, gelooft en bewaert,

 

Wel hemlien die zo tgheloove beluucken. ^362-3

Mensche.

 

Wie zijnse die ment zo ziet ghebruucken?

365

Wie weet offer eene alzo ghelooft?

Ghetughe des gheests.

 

Die ghebrandt zijn, ghezackt, versmoort, onthooft,

 

Om tgoddelic woordt vervolght met tempeeste. ^366-7

347-0 Het vervolg van de geloofsbelijdenis (316); wel, vast; in swaerels foreest, op aarde (Thielt 547, Thienen 225).

351 om u ghenezen, om u te redden, tot uw redding, 397.

353 Passim in het Johannes-evangelie.

354-5 Rom. 6:14.

356-7 Zie Rom. 4:3-7.

358 suspect, verdacht, ondeugdelijk.

360-1 Jac. 2:19; beswaert, angstig.

362-3 Luc. 11:28 (constructio ad sensum); beluucken, in zich besluiten, vasthouden; bewaren, in acht nemen.

366-7 tgoddelic woordt, het christelijk geloof; met tempeeste, hevig.

[p. 139]

Ontfermhertigheyt.

 

Alzulcke menschen leifden inden gheeste: ⁺

 

Tvleesch es verwonnen, tblijft al subiect. ³⁶⁹

370

Maer een mensche allendigh hem kennende bevlect,

 

Zoude ghaerne den meesten troost verwaerven, ³⁷¹

 

Als hy moet staerven.

Mensche.

 

O waerelt, ic volghe u subtijl bedaerven

 

Duer tzondigh exploot van sgheests ghenaeren. ^373-4

Ghetughe des gheests.

375

Tzondaers doodt en es niet Gods beghaeren,

 

Maer dat hy hem zy ommekeerende ter dueght. ^375-6

 

Mensche, naer dat ghy niet van u zelven vermueght

 

Dan zonden, en ghaerne zoudt troost ontfanghen,

Figuere. ^Figuere.
☞ Hier tooghtmen Christus an tcruce. Moyses staende up den steen, ende tserpent inden spriet, met een rolle. Den steen die Moyses slough met zijn roede, Daer twater wt spranck om elc te drijncken, Dezen steen was Christus met zynen bloede, Twelc voetzel es om die hem eewigh ghedijncken.

 

Ziet hoe uwen troost al was ghehanghen

380

An een cruus, voor elck die doodt ghesmaect,

 

Want den vader met hem heift levende ghemaect, ^380-1

 

U zonden vergheven, een goddelicke ghifte.

 

Die de obligacye en tandtgheschrifte, ³⁸³

 

Al dat u daer van te vooren was teghen,

385

Heift hy gheschuert en an tcruus ghesleghen;

 

Ghelijc Moyses slouch naer swoorts bevroetzele ³⁸⁶

 

Up den steen, waer duere zy hadden voetzele,

 

Al dat volc van Israel inde wostyne.

 

Mensche, nu es Christus uwe medicyne. ³⁸⁹

390

Met dezen steen zijt ghy costelic begaeft, ³⁹⁰

 

Dats de fonteyne daer ghy wt zijt ghelaeft.

 

Om de zonde mijns volcx, schriftuere zeght voort,

 

Hebbic hem ghesleghen, dits svaders woort. ^392-3

 

Dit en es den steen niet van philosophye

+ F 3 v.

369 subiect, onderworpen (aan de geest); al, geheel en al.

371 zoude (ook).

373-4 in uw spoor maak ik op sluwe wijze de redding van mijn ziel onmogelijk; duer tzondigh exploot (daad), door mijn zonden.

375-6 Ez. 18:23.

Figuere. Ex. 17:6, 1 Cor. 10:4; steen, rots; inden spriet, tot een staf geworden (Ex. 4:4); te drijncken, om te drinken te geven; om die hem ghedijncken, voor wie hem gedenken.

380-1 (heift) ghesmaect; heift (u).

383 Lees hier De voor Diede; de obligacye en tandtgheschrifte, de getekende schuldbekentenis, Col. 2:14.

386 naer swoorts bevroetzele, volgens getuigenis van de schrift, 412.

389 medicyne, zie 244.

390 costelic begaeft, rijk gezegend; 1 Cor. 10:4.

392-3 Jes. 53:5,8.

[p. 140]

395

Of inghezett duer menschelicke fantasye. ^394-5

 

Ghelijc tserpent verheven was, zo wy lezen, ^396-8

 

Moeste den Gods zone om u ghenezen

 

An een cruus gherecht zijn, om tzondigh meschiet; ³⁹⁸

 

Dits uwen aflaet, Mensche, en bezeghelden brief.

Kaercke.

400

O Mensche, ghy mueght wel hebben lief

 

Die u dus verhief wt der zonden punicye!

 

Want de wet over u niet dan iusticye

 

En dede, dies waert ghy in tribulacye. ^401-3

Ontfermhertigheyt.

 

Nu es de gramschap verkeert al in gracye.

405

Nu zijn zy verblijdt, die waren in rauwen. ⁺

 

Den hemel es gheopent, dat lustigh bedauwen ⁴⁰⁶

 

Es ghecommen; dies hadden zy verlanghen, ^407-0

 

Doude vaders die riepen met drucke bevanghen:

 

O hemele, wilt u opene schueren,

410

Laet ons troost ghebueren!

Mensche.

 

Gheheel los van trueren

 

Es mijn herte beseven duer zulc bevroetzele. ⁴¹²

 

Voor my anghenomen zulc hardt ghemoetzele,

 

Om der zonden voetzele tot mijnder onvrame. ^413-4

415

Tfy ouden Adam, ghy zondigh lichame,

 

Dat ghy den gheest hebt dus connen verleeden. ^415-6

394-5 Col. 2:8; steen van philosophye, steen der wijzen; inzetten, verzinnen.

396-8 Joh. 3:14; rechten, omhoog heffen.

398 meschiet, lees meschief (var.); om tzondigh meschief, om het door onze zonden aangerichte onheil, om onze rampzalige zonden.

401-3 verheffen wt, verlossen van; iusticye doen, rechtspreken; tribulacye, (doods)nood

+ F 4 r.

406 dat lustigh bedauwen, de verfrissende dauw, zie Deut. 33:28.

407-0 dies, daarnaar; doude vaders, de vaderen, die in de limbus patrum (Abrahams schoot, Luc. 16:22) op de nederdaling van Christus wachtten; troost, heil.

412 beseven zijn (Rh. Gl. emendeert bedeghen), zijn.

413-4 (Dat Christus) voor mij dit harde lot aanvaard (heeft), omdat ik tot mijn onheil de zonde heb gekoesterd!

415-6 zondigh lichame, zondaar; verleeden, kwellen.

[p. 141]

Ghetughe des gheests.

 

Niet en magh u daeren, en wilt niet scheeden

 

Vander waerheyt, weist altijts tvleesch bevechtigh. ⁴¹⁸

 

Zijt ghy onrechvaerdigh, Christus es gherechtigh,

420

Ghegheven tot uwer verlossijnghe altoos. ^419-0

 

Christus es heligh, Mensche, al zijt ghy boos.

 

Niet en magh u schaden, hebt ghy zijn ionnen. ⁴²²

 

Anschaudt hoe dat hijt al heift verwonnen,

 

Doodt, zonde, waerelt, den vyant verdreven.

Figuere. ^Figuere.
☞ Hier tooghtmen Christum verrijzende, vernielende tserpent met een rolle: O doodt, waer es u prijckel onzoet? O zonde, waer es u heerschappije? Vyant, helle, ghy light onder voet, Al verwonnen, mensche, wie es u partye?

425

O Mensche, waer vooren zoudt ghy beven?

 

Wil u yemandt duer invencye beschaden,

 

Hy zeght: comt al tot my, ic zal u ontladen;

 

Comt, drijnct om niet, hoe zondigh ghy leift; ^426-8

 

Ic bent alleene die de zonden vergheift.

430

Zo vierigh es hy zynen troost u schijnckende. ⁴³⁰

 

De zonden werdt hy niet meer ghedijnckende,

 

Wanneer de mensche op zijn zonden verzucht. ^431-2

Mensche.

 

Mijn herte als nu es zonder eenigh ducht. ⁴³³

 

Waer ic nu staervende naer der chaerten propoost, ⁴³⁴

435

Duer u instruccye ghevoelic zulcken troost,

 

Dat my tleven niet lust yet meer respijts. ⁴³⁶

 

Maer den mensche en staet niet een wyle tijts,

 

Zijn eerste es dat hy te zondighen begont. ^437-8

Kaercke.

 

Mensche, leert staerven, bin dat ghy sterven cont. ⁴³⁹

440

Maer eyst dat ghy zondight, alzo daer staet:

 

Ghy hebt eenen middelaere, een advocaet. ^440-1

 

Wanneer de mensche hem zelven bekent,

 

Met zijn ontfermhertigheyt es tuwaerts ghewent ^{442-3 +}

 

De heere excellent, vul dueghden pryzelic.

418 bevechtigh zijn, bestrijden.

419-0 gherechtigh, zondeloos; altoos, voorwaar.

422 ionnen, genade.

Figuere. l Cor.15-55; onzoet, scherp; partye, tegenpartij.

426-8 beschaden, schaden; Math. 11:28; drijnct om niet, vgl. Jes. 55:1.

430 vierigh, brandend van liefde.

431-2 Hebr. 8:12, 10:17 (Ez. 18:21-23); werdt ghedijnckende, zal gedenken.

433 ducht, vrees; als nu, nu.

434 naer der chaerten propoost, zoals de ‘chaerte’ het stelt.

436 tleven, lees te leven (var.); yet meer respijts, ook maar iets langer.

437-8 maar de mens houdt geen ogenblik stand, hij begint direct weer te zondigen; begont, rijmvorm voor begint of begonde.

439 bin dat ghy, zolang ge nog.

440-1 1 Joh. 2:1.

442-3 hem bekennen, berouw hebben.

+ F 4 v.

[p. 142]

Mensche.

445

Of my begrepe die doodt afgryzelic, ⁴⁴⁵

 

Zo datze my name tmenschelic verstant,

 

Wat zoude dan wezen mijn troost! zeght, want

 

Kennesse gheheele my dan ontgaet. ⁴⁴⁸

Ontfermhertigheyt.

 

Es u tgoede benomen, zo es ooc tqwaet.

450

Wt kennesse en magh u niemandt bedwelmen. ⁴⁵⁰

 

Met dit helmet u van te vooren wilt helmen. ⁴⁵¹

 

Dats thelmet der zaligheden anghedaen, ⁴⁵²

 

Dat ghy den listighen anloop mueght wederstaen

 

Van svyandts ommerijnghen, subtijl en wreedt. ^453-4

Kaercke.

455

Doet van te vooren an tharnasch Gods ghereedt, ⁴⁵⁵

 

Zo mueght ghy metten zwaerde verstyven. ⁴⁵⁶

 

Twelc es Gods woordt; ghy zulter me verdryven

 

Den vyandt: dit es den raedt der kaercken

 

Met al huer claercken. ^458-9

Mensche.

460

Niet en can ic waercken,

 

Alzo langhe als tvleesch hier qwelt mynen gheest,

 

Want al tvleeschs gheneghentheyt es tot zonden meest. ^460-2

 

Dat ic doen wille latic, zo Paulus verclaert. ⁴⁶³

 

Ic hebbe Gods woort ghehoort (maer niet bewaert),

465

De figuere zijns doodts (dies mijn herte zeer es),

 

Ia zijn verryzenesse, twelc noch meer es. ^465-6

 

Al dit gheloove maket my rechtvaerdigh.

445 (Maar) wanneer de dood me plotseling zou overvallen.

448 kennesse, berouw, de mogelijkheid om berouw te tonen.

450 wt kennesse, buiten bewustzijn; bedwelmen, bezwaren.

451 hem helmen (hapax), een helmet (helm) opzetten.

452 Zet de helm der zaligheid op, Ef. 6:17.

453-4 Ef. 6:11; den listighen anloop (aanval) van svyandts ommerijnghen, van de listen en lagen leggende duivel (insidias diaboli).

455 Ef. 6:13; Mensche krijgt de wapenrusting Gods; ghereedt, direct.

456 verstyven, zich versterken.

458-9 raedt, lering; clœrck, priester.

460-2 Niets (goeds) kan ik doen; gheneghentheyt, neiging, lust.

463 Rom. 7:15, 19.

465-6 De tweede helft van de regel is telkens een tussenzin. De figuere zijns doodts (379) en (de figuere van) zijn verryzenesse (423 vlg.) zijn nevengeschikt aan Gods woort; er is samengetrokken op ghehoort in de algemene betekenis ‘vernomen’, ten aanzien van figueren ‘gezien’; zeer, bedroefd.

[p. 143]

Ghetughe des gheests.

 

Abraham bleef in tgheloove vulhaerdigh. ⁴⁶⁸

 

An hem eyst ghebleken (hoort zondighe doove),

470

Dat den rechtvaerdighen leift wt den gheloove. ⁴⁷⁰

 

Wel hem, die tgheloove te belevene zochte!

Mensche.

 

Abraham metten waercken tgheloove vulbroghte,

 

Alzo ons de schriftuere doet vermaen, ^472-3

 

Maer wt mijn eyghen en es niet goets ghedaen.

475

Waer op zallic staen, hoort wat ic belyde. ⁴⁷⁵

Ghetughe des gheests.

 

Dijnct om den moordenaere ter rechter zyde.

 

Waer op stont hy int hende zijns levens vulbroght? ^{476-7 +}

 

Noyt en wasser yet goets van hem ghewroght.

 

Waer op stonden de thien malaetsche mede? ⁴⁷⁹

Figuere. ^Figuere
☞ Hier tooghtmen God den vader in zyne maiesteyt met een rolle: Moyses ic zal slaen met druckighen zeere Dit volck, over meerder volc stellen u heere.
Moyses met een rolle: Ick biddu heere voor zo veil snevens, Up dat den toorn van u gramschip coelt. Plaent my liever wt den bouck des levens, Up dat dit volck u bermherticheyt bevoelt.
David met een rolle: Inde diepste diepte van al mijn zonden, Van dic noch een diepte om mijn verstaercken. In Gods diepe bermertigheyt hebbic vonden, Dat die gaet boven al zijn waercken.
De kinderen van Israel met een rolle: Israhel lovelicke loven upzett, De heere u ontfermt heift duer Moyses ghebett. Moyses die voor Israel heift ghebeden, Dat be teeckent Christus in dit beschoven, Als hi totter, doot was bestreden, Israel es al die in hem ghelooven.

480

Mattheus, Zacheus vercreghen ooc vrede, ⁴⁸⁰

 

Ia alle zondaers, die beghaeren te loone ⁴⁸¹

 

Zijn milde gracye.

Mensche.

 

Ontfermhertigheyt schoone,

 

Gheen meerder troost dan ghy zijt puerlic, ⁴⁸⁴

485

Ic keere my tot u.

468 vulhaerdigh, standvastig.

470 Rom. 1:17 en overeenkomstige plaatsen.

472-3 Jac. 2:21 (Gen. 22:9); vermaen doen, meedelen.

475 staen op, vertrouwen op, 477, 479; belyden, zeggen.

476-7 Luc. 23:43; vulbrocht, adjectief, voltooid.

+ G 1 r.

479 Luc. 17:12.

Figuere 1e rol Num. 14:12; met druckighen zeere, met een benauwende ziekte (de pest).
2e rol Ex. 32:11 en 32; bidden, genade smeken; veil snevens, zware straf; planen, uitwissen.
3e rol Van dic, lees Vandic; de tekst herinnert eerst aan Ps. 130; noch een diepte, nog iets diepers; om mijn verstaercken, tot mijn steun, hulp; boven al zijn waercken, over al zijn werken, Ps. 145:9.
4e rol Israhel, lovelicke loven upzett, hef lofzangen aan, Israël; dat beteeckent Christus, Mozes is een praefiguratie van Chr.; in dit beschoven, in deze uitleg, hier?; bestreden, benauwd; Israel es al die, met Israël worden allen bedoeld die.

480 Mattheus, Matth. 9:9; Zacheus, Luc. 19:2-10; vrede, de eeuwige vreugde.

481 te loone beghaeren, vragen (zonder het begrip ‘loon’ of ‘beloning’).

484 puerlic, waarlijk.

[p. 144]

Ontfermhertigheyt.

 

Anschaut figuerlic ⁴⁸⁶

 

Hoe zijn ontfermhertigheyt al te boven gaet

 

Zijn ghewaercken, dies u hem te loven staet.

 

Want wilde hy zijn rechtvaerdigheyt qwyten, ⁴⁸⁹

490

Wy waren langhe tijt als de Sodomyten

 

Al vergaen duer ons ongherechtighede. ^490-1

Ghetughe des gheests.

 

Met rechten, o heere, dat David zede:

 

En oordeelt my niet naer u gherechtigh recht,

 

Maer naer u ontfermen; laet uwen knecht

495

In vreden wandelen. ghy hebt hem verhoort, ^492-5

 

Ghy hebt ontfermt, doen ghy waert verstoort. ⁴⁹⁶

 

Ia Israel, want u was toeghezeyt

 

Ghesleghen te zyne, noch hebt ghy verbeyt. ⁴⁹⁸

 

Duer Moyses ghebet faelden zy veil snevens. ⁴⁹⁹

500

Moyses sprack: doet my wt den bouck des levens,

 

Liever dan u volc zoude gheblaemt zijn. ⁵⁰¹

 

Van hemlien ooc zaudt ghy niet ghenaemt zijn ⁵⁰²

 

Goedertierigh, bermhertigh heere te zyne.

Kaercke.

 

Den ghezonden en behouft gheen medicyne, ⁵⁰⁴

505

Israel es vanden heere ghespaert.

 

Het zijn al Israelyten, zo David verclaert,

 

Die in Christo ghelooven, hem kennende zachtmoedigh. ^506-7

Ghetughe des gheests.

 

Voor de zyne badt Christus met liefden gloedigh.

 

Hy sprac: vader, van die ghy my hebt ghegheven, ^508-0

486 figuerlic, in een toog.

489 zijn rechtvaerdigheyt qwyten, naar zijn gerechtigheid handelen.

490-1 Gen. 19:24 en overeenkomstige plaatsen; al, allen.

492-5 Ps. 143:2,8; met rechten, met reden.

496 ontfermen, zich ontfermen; verstoort, vertoornd.

498 noch, toch; verbeyden, verwachten.

499 veil snevens, zware straf; falen, ontkomen aan.

501 blamen, te schande maken; liever dan (dat).

502 ooc, dan, immers; namen, noemen, zeggen.

504 Matth. 9:12 en overeenkomstige plaatsen.

506-7 David, lees Paulus, zie Rom. 10:11, 12; zachtmoedigh, genadig.

508-0 Joh. 17:12; verloren blyven, verloren gaan.

[p. 145]

510

Daer en es maer eenen verloren ghebleven.

 

Dat was Iudas, zondigh hebbende ghewrocht; ⁵¹¹

 

Up Christus ontfermen en heift hy niet ghedocht,

 

Maer hy schiedt van hem vul desperacye. ^512-3

 

Hadde hy beghaert zijn Goddelicke gracye,

515

Hy was om tontfermene zo ghehuldigh, ^{515 margin}

 

Als waren de zonden alzo menighvuldigh, ⁵¹⁶

 

Als tzandt der aerden, noch zoude boven dien ⁵¹⁷

 

Hem gracye gheschien, naer Christus bediet. ⁵¹⁸

Ontfermhertigheyt.

 

Als de mensche hem vindt in sdoodts verdriet, ⁵¹⁹

520

Te water, te lande, messchielic vergaende, ⁵²⁰

 

Dat hy biechte noch sacrament es ontfaende, ⁵²¹

 

Nochtans up Gods ontfermen betraut,

 

Midts dat hem zijn zondigh leven beraut, ^522-3

 

Dontfermhertigheyt maect hem van zonden reene,

525

Met berau ghemeene. ⁵²⁵

Mensche.

 

Zo blyvic alleene

 

Up dontfermherticheyt stervende ghehuldigh,

 

Met berau menighvuldigh. ^526-8

Ghetughe des gheests.

 

Dat zijt ghy schuldigh.

530

Laet ons oorlof nemen naer speils bewyzen. ⁵³⁰

511 zondigh hebbende ghewrocht, omdat hij gezondigd had.

512-3 Matth. 27:3-5; schiedt, scheidde.

515 Hy, Christus; ghehuldigh, genadig.

margin G 1 v.

516 als, lees al (var.).

517 noch, toch; boven dien, desondanks.

518 bediet, woorden.

519 sdoots verdriet, doodsnood.

520 meschielic vergaende, door een ongeluk omkomend.

521 dat, zodat; sacrament (der stervenden).

522-3 (maar) nochtans; midts dat, doordat.

525 met berau ghemeene, in verband met, om zijn berouw.

526-8 blyven up, blijven bij, zich verlaten op; stervende ghehuldigh, ootmoedig stervende (Rh. Gl.); berau menighvuldigh, diep berouw.

530 oorlof, afscheid; naer speils bewyzen, na de vertoning van ons spel.

[p. 146]

Ontfermhertigheyt.

 

Orlof, notabele uphanghers van pryzen! ⁵³¹

Kaercke.

 

Oorlof, onthoudt ons simpel memorye! ⁵³²

Mensche.

 

God ionne ons allen zijn eeuwighe glorye.

 

Met pynen duere in tverclaren. ⁵³⁴

535

God wil onzen edelen Keyzer bewaren. ⁵³⁵

Finis.

531 oorlof, vaarwel; uphangher, uitlover.

532 onthoudt ons simpel memorye, een slotformule die overeenkomt met bijv. wilt danckelic nemen ons simpel spel (Ipre), neimt in dancke ons slicht vermaen (Caprijcke) en dergelijke Simpel en slicht zijn de gebruikelijke adjectieven hierbij; de tekst duidde men aan met spel, vertoogh, opstel, voortstel, vermaen, colacye, werck enz. Memorye is ook zo gebruikt: spel dat iets in gedachte brengt. Onthouden correspondeert met danckelic nemen, ontfaen, vriendelijk aannemen, ontvangen.

534 met pynen duere int verclaren, moeizaam door het aardse leven naar het goddelijk licht. Vermoedelijk was dit de volledige naam van de kamer; men gebruikte daarvan alleen de eerste drie woorden.

535 wil, moge.

naast 4 en boven clauzen: Kerstenkercke 3 in sonden horribelic

59 Bereydt

95 eyghen

138 Onvreedtsaem

157 eynden

188 ontvuecht

234 heb ghehantiert

323 Ghelijc als

398 tsondich miskief 416 verleyden

436 BCD te leven

516 A Al 520 misschielic