De Gentse Spelen van 1539 (2 delen)

(1982)–Anoniem Gentse Spelen, De– rechtenstatus

Meesene

kamer
MET PYNEN DUERE
zinspreuk
‘Hoe ic labuere, met pynen duere’
antwoord
Tbetrauwen op dontfermhertigheyt Godts / met berau van zonden

(geen prijs)

Inleiding

De personages

Hoofdpersoon
(De) Mensche, Staervelick Mensche; beroept zich hardnekkig op zijn eigen verdiensten en beseft pas heel laat, dat hij het vlees diende en niet de geest.

Helpers
Ontfaermhertigheyt, (verkondiger van Gods genade) leidt de komst van Kaercke en Ghetughe des Gheests in en de grote toog aan het eind. Staat dicht bij Mensche, zie ons 310, 490.
Kaercke, Kerstenkercke, Helyghe Christenkaerke, na 54, de r.k. kerk.
Ghetughe des Gheests, na 150, Ghetughe der Waerheyt 388, getuige van de geest der waarheid, Joh. 16:13. Een apostelfiguur, die door de Heilige Geest geleid wordt; betrekt zijn uitspraken ook op zichzelf: ons 210, 310.

Attributen

De mantel swaerelts bevrydijnghe, die Mensche moet afleggen wanneer hem de dood wordt aangezegd (56) en de wapenrusting Gods, die hij later aangordt (451).

De vorm

Blijkbaar bedoelt de schrijver een rijmscheiding aan het eind van de eerste scène (of de proloog?), waar hij het rijm van anderhalf vers voortzet in een vol vers:

50/6----a--a/----a/----b--b/----b

Een paar keer gebruikt hij gekruist rijm in hele en halve verzen (108/2, 188/1, 329/2). Dit duidt mijns inziens niet op een scheiding, maar op een claus die extra aandacht verdient.

			Proloog of introductie ontbreekt
Spel	A	1-52	Staervelic Mensche en Ontfermigheyt gekruist begin, gesloten einde
	B	53-151	Kaersten Kaercke komt op gepaard rijm, open einde
	C I	152-399	Ghetughe des Gheests komt op gepaard rijm gesloten einde
	II	400-529	gepaard rijm gesloten einde
Alsluiting		530-535	gepaard rijm gesloten einde

NB De vz. 94 en 95 moeten van plaats wisselen.

Overzicht van de inhoud

A (1-52)
In het zicht van de dood betreurt Mensche zijn zondig leven en bidt om genade. Hij is gedoopt en gelooft in God, maar zijn geloof zonder werken van barmhartigheid is dood.

B (53-151)
Dan luidt de banklok en kondigt Kaercke zijn dood aan. Mensche moet zijn in de wereld beschermende mantel afleggen en staat berooid als de verloren zoon. Beroep op Adams schuld helpt niet, omdat Maria de verleiding door Eva goed heeft gemaakt (toog van de paradijsscène en mogelijk van Maria). Mensche vreest dus een zware straf. Kaercke wijst er op, dat die dreiging dient om hem van zonden te weerhouden. Hij moet God liefhebben en niet zichzelf.
102
De kerk predikt het evangelie van Christus, al zijn er onder haar dienaren schijnheiligen, die alleen op de wet wijzen. Dit verwart Mensche. Hij kan immers geen genade verdienen, doordat hij noch tot liefde, noch tot voldoening voor zijn zonden in staat is. Om duidelijk te maken, dat God barmhartig is, treedt de derde helper op.

C I (152-399)
Nadrukkelijk zegt Ghetughe des Gheestes dat de kerk op geloof gebouwd is en (188) als gemeenschap van alle Christenen het water van het leven bezit. Ondanks zijn verklaring in het begin (A) voert Mensche nu hardnekkig aan, wat hij zelf voor zijn eigen heil gedaan heeft. Het wordt allemaal waardeloos geacht: lange gebeden, pelgrimages, versiering van beelden en altaren (al gaat de kerk daarin voor), missen tegen armoede en pest; ook missen voor overledenen en aflaten, die de rijken kopen kunnen, worden afgekeurd.
296
Hebben, vraagt Mensche, de voorvaderen dan met biecht en boete, bidden en vasten enkel getracht God om te kopen? Daar geeft Ghetughe des Gheests een voorzichtig antwoord op: aan de voorschriften van de overheid (de kerk) moet men gehoorzamen, zoals Christus heeft gezegd, maar men mag er zijn vertrouwen niet op stellen. Christus schenkt de hemel zonder betaling; wie anders zegt, misbruikt de kerk. Het verval is door Christus al veroordeeld, toen hij de tempel van handelaars zuiverde. Noodzakelijk is alleen tgheloove perfect, twelc de zonde bedect (356). Daarvoor moet men Gods woord horen, geloven en bewaren (362). Een toog van Mozes, water slaande uit de rots en van Christus aan het kruis dient ter bevestiging. Christus is de enige aflaat.

C II (400-529)
De mens heeft alle reden om Christus lief te hebben, want deze heeft de wet vervangen door de genade en daardoor de hemel geopend. (toog van de triomferende Christus). Mensche aanvaardt dit, maar heeft nog bezwaren van andere aard. De mens zondigt immers telkens weer (hij moet leren sterven voor hij sterft); de dood kan hem buiten bewustzijn treffen (tot zekerheid krijgt hij Gods wapenrusting); het vlees blijft verleiden (daartegen helpt volharding in het geloof). Eindelijk geeft hij zich gewonnen aan Gods barmhartigheid. Een uitgebreide toog besluit het Spel.

Hierna wordt nog even op het berouw gewezen (523), in het antwoord van de kamer genoemd; in noodgeval is het zelfs zonder biecht en sacramenten voldoende. Voordien is er niet over gesproken.

Afsluiting (530-535)
Afscheid van de autoriteiten met zegewens voor de keizer.

De godsdienstige opvatting

Voor de schrijver is de ‘helyghe christen kaercke’ bruid van Christus (103), op het geloofswoord van Petrus gesticht (316) en geleid door de Heilige Geest (personage). De mens moet haar geloof aannemen (158) en bij haar rust zoeken, want zij brengt hem tot Christus (239). Aan deze dankt ze heel haar vermogen (320).

Schrijver weet echter ook van priesters die ‘qwaedt zaedt zayen’ (111) door de wet te prediken in plaats van de liefdeboodschap van de kerk. Hij noemt ze hypocryten (110). Zoals uit de volgende claus blijkt, zijn daar priesters mee bedoeld (evenals in Bruessele 376) en geen ketters; het spel bevat geen waarschuwing tegen ketterij.

De Mensche staat geheel onder hun invloed. Hardnekkig blijft hij klagen dat hij geen goede werken verricht heeft en te arm is om aflaat of voorbeden te kopen (280). Ghetughe des Gheests noemt elk menselijk werk waardeloos en betrekt daar zelfs biecht en boete bij (298). Aan zo'n kerkelijk voorschrift moet men wel gehoorzamen, maar zonder er op te vertrouwen (303). Voor een stervende gaat het niet om biecht en sacrament (der zieken), maar om berouw en vertrouwen op Gods barmhartigheid (521). Daarvoor is geloof nodig; geen historisch geloof (360), maar geloof in Christus, twelc de zonde bedect (356). De martelaren (van de kerk) overwonnen door hun geloof het vlees (366); wie dit niet kan, moet zich bekeren en dan zal Christus zijn aflaat zijn (399).

Sola fide en sola gratia, met een verkondiging die reformatorisch zou kunnen heten, maar die voor de schrijver de ware r.k. kerk kenmerkt. Ondanks kritiek en relativering blijft hij haar trouw. Zelfs ziet hij, naar ik meen, allen mettertijd weer in haar verenigd, want eens werd Israël gered en Israel es al die in Christus ghelooven, de slotwoorden van de laatste figuere.

Het vroede refrein prijst Maria om ‘huer gheloovigh consent’ en vermeldt met lof de vrouwenvrede van Nice. Het zotte veroordeelt beeldendienst.

De opvoering

In het begin is er enige activiteit op het toneel: Kaercke komt plechtig op, de banklok luidt en Mensche moet zijn werelds kleed afleggen. Kort daarna verschijnt Ghetughe des Gheests. Verder wordt het betoog alleen door de ontvangst van Gods wapenrusting onderbroken (451) en door togen.

De figuere van de paradijsscène in B dient als uitgangspunt. De rol, of de tweede rol, wijst op het herstel van de zondeval door Maria (73), een oud thema, al uit de tijd van de kerkvaders. Mogelijk was dit een

dubbelfiguere, zoals ook aan het eind van C I vertoond wordt: Christus aan het kruis en Mozes, water slaande uit de rots (bij 379). In C II volgen de triomferende Christus (bij 424) en een groots slottafereel: God in zijn majesteit zegt rampen aan, die het volk van Israël zullen treffen- Mozes smeekt om erbarming. David verkondigt de diepte van Gods barmhartigheid en de Israëlieten loven God, omdat hij Mozes verhoord heeft (486).

De toneelbouw bood voldoende ruimte voor dit alles; het slottafereel moet boven in de ‘troon’ geplaatst zijn.

De spelers knielden natuurlijk tijdens de aanbidding. Daarna kwamen ze nog even naar voren voor het afscheid.

Vorige Volgende