De Gentse Spelen van 1539 (2 delen)

[p. 57]

Leffynghe.

Prologhe.
In dit spel zullen wezen dry personagen: De Mensche, Schrifturelic troost, Hope der ghenaden.

¶ De Mensche.

1

Waer zallic met namen een trooster zoucken?

 

My dijncke dat ic gheheel verlaten zy. ^1-2

 

Ic ben simpel, my en helpen gheen clooster boucken, ³

 

Noch libraryen en commen te baten my.

5

Ic anmaercke tleven van mynen state vry ⁵

 

Ende vinde my grondeloos vul mesdaden,

 

Der diepte mijns zonden en vindic mate by. ⁷

 

Dus roupic totter diepte Gods ghenaden;

 

Grooter es zijn diepte, tbermhertigh ontladen, ⁹

10

Dan alle de diepten des menschen allende.

Schriftuerlic troost.

 

Ic, Schriftuerlick Troost, wille nu gaen beraden

 

Den Mensche; duer my zien alle verblenden. ^11-2

 

Al gaen zy verdoolt, ic leerze erwenden

 

Tot rechter kennesse, alser op ghegloost es. ^13-4

15

Waer light de reyze?

⁺

Mensche.

 

Och, onder donbekenden,

 

Lacen, duchtic heere, midts mijn propoost es

 

Om weten: welck staervende den meesten troost es,

 

Wantt zo gheprent te Ghendt de vraghe staet. ^16-9

1-2 Ic met namen, in het bijzonder ik; my dijncke, ik meen.

3 simpel, ongestudeerd; cloosterboucken, theologische werken.

5 Ik beschouw zonder terughouding de gesteldheid van mijn (geestelijk) leven; 5-10 refereert aan Ps. 130:1.

7 mate vinden by + datief, een maat vinden voor.

9 tbermhertigh ontladen, de barmhartigheid waarmee hij ons ontlast.

11-2 beraden, helpen, zie Ps. 146:8a.

13-4 verdoolt gaen, de weg bijster zijn; (h)erwenden, terugkeren; rechte kennesse, waar inzicht; alser op ghegloost es, zoals dat in bijbel en commentaren wordt gegeven.

+ A 1 v.

16-9 onbekenden, ondeskundigen; lacen, helaas; midts, omdat; propoost, verlangen; staervende den, lees den staervende (var.); prenten, drukken.

[p. 58]

Schriftuerlic troost.

20

Tuutgheven in tzuden, noort, west ende oost es. ²⁰

 

Schriftuere van dien blijckt als den dagheraet. ²¹

 

Dus vriendt, toch neder hier nu u claghe laet,

 

Ghy zult u zelven gheheel zijn bedervende. ^22-3

Mensche.

 

Maer die int uterste des doods vlaghe vaet,

25

Hoe zaude zijn propoost troost zijn verwaervende? ^24-5

 

Ic en cant begrypen.

Schriftuerlic troost.

 

Wij zijn al stervende

 

Van onzer gheboorten tot thende ons leven. ^27-8

 

Dit was allen menschen Adam beaervende,

30

Tghebodt afkaervende. ^29-0

Mensche.

 

Och vriendt verheven,

 

Wilt my tverstandt daer breeder af gheven,

 

Zo en es mynen troost niet gheel verloren. ^32-3

Figure.
☞ Hier tooghtmen een naeckt kindekin, hebbende een rolle: Quasi flos egreditur et conteritur et fugit velut umbra et nunquam in eodem statu permanet.
Iob 14.

Schriftuerlic troost.

 

Merckt dit kindekins vertoogh gheschreven, ³⁴

35

Twelck als een blomme (wilter naer hooren)

 

Wtspruut, corts vergaet midts sdoods verstooren, ³⁶

 

Vlied als een schaduwe, nemmermeer blijft

 

In eenen staet.

Mensche.

 

Sherte wilt oorboren

40

Vrueght; hoe wel dat tbroosch vleesch den gheest bekijft,

 

Nochtan mijn moedt beclijft. ^39-1

20 uutgheven, bekend maken. Dit vers behoort nog tot de vorige claus.

21 de bijbel is hierover volmaakt duidelijk.

22-3 nederlaten, deponeren; bederven, te gronde richten.

24-5 die, als iemand; tuterste, het sterven; vaen, opvangen; vlaghe, klap.

27-8 Vgl. 1 Cor. 15:31.

29-0 Vgl. Rom. 5:14; beaerven, als erfdeel nalaten; afkaerven, overtreden.

32-3 verstandt, uitleg; verloren, onvindbaar.

34 Let op de geschreven toelichting bij dit kindje, Job 14:2.

36 corts, snel; midts, door; sdoods verstooren, de vernietigende dood.

39-1 Sherte, lees Therte (var.); wilt oorboren vrueght, verheugt zich; bekyven, vechten tegen; beclyven, toenemen; hoe wel, hoezeer.

[p. 59]

Figure.
☞ Een Ionghelinc van 20. iaren met een rolle: Dum adhuc ordirer, succidit me.
Esa. 38.

Schriftuerlic troost.

 

Dus tleven duerdrijft. ⁴²

 

Ziet dit ionghelijngh, schoon, frisch van leden,

 

Hoe fray van zeden, al de dood ontlijft! ⁴⁴

45

In mijn opgroyen heift hy my afghesneden,

 

En mijn daghen zijn sneldere duer gheleden

 

Dan zo een wevere zynen drom afsnijdt.

 

Dit schriftuere belijdt. ^45-8

Mensche.

 

Nu valt beneden ⁺

50

Mijn iuecht bestreden, die onlancx tijt verblijdt.

 

Nu maerckic wel: tsmenschen leven es maer een strijdt

 

Ter waerelt wijdt. ^49-2

Figure.
☞ Een man van 30. iaren met een rolle: Iunior fui etenim senui.
Psal. 38.

Schriftuerlic troost.

 

Anschaut noch zonder respijt

 

De derde eeuwe onder den mannen blommen. ^53-4

55

Daer staet: Ic was ionghere, maer ben ghecommen

 

Tot mynen daghen, midts sdoots ontcnoopere, ^55-6

 

Tslevens afstroopere. ^56-7

Mensche.

 

Nu can ic sommen

 

Dat mijn daghen sneldere dan een loopere

60

Zijn ghepasseirt. ^58-0

42 Jes. 38:12; duerdryven, wegvloeien.

44 Hoe fray van zeden, hoe levenslustig van aard.

45-8 duer lyden, voorbijgaan; drom, deel van de ketting van een weefsel, dat aan de kam blijft zitten; dan zo, dan wanneer; belyden, zeggen.

+ A 2 r.

49-2 beneden vallen, te niet gaan; iuecht, bloei der jaren; onlancx tijt, slechts korte tijd; Job 7:1.

53-4 respijt, uitstel; eeuwe, tijdvak.

55-6 Ps. 37:25; ionghere, een jongeling; tot zynen daghen commen, sterven.

56-7 sdoots ontcnoopere, slevens afstroopere, de ontbindende dood, die van het leven berooft; Rh. Gl vervangt leven door dood (onnodig).

58-0 sommen, samenvatten; loopere, hardloper; Job 9:25.
Waarschijnlijk vertrekt Schr. Troost voor een korte pauze en blijft Mensche (vgl. Thielt).

[p. 60]

Figure.
☞ Een audt grijs man met een rolle: Breves dies hominis eius, qui praeteriri non poterunt.
Iob. 14.

Schriftuerlic troost.

 

Dits den vierden becoopere: ⁶¹

 

Daudtste eeuwe verwent, cranc in tverscheene, ⁶²

 

Wiens daghen cort zijn al warenze gheene, ⁶³

 

Zynen termijn werdt ooc niet passeerende, ⁶⁴

65

Maer ter aerden keerende.

Mensche.

 

Eeuwich eerende

 

Blijfic u, vriendt, om dit werck avyzelick. ⁶⁷

 

Hier dient op ghelett met herten wyzelick,

 

Waer op ick my troosten magh int hende meest ⁶⁹

70

Och wistic toevlucht, dat ware pryzelick,

 

Of onder eens vlerken bleve onbevreest. ^70-1

Schriftuerlic troost.

 

Ick weet u raedt.

Mensche.

 

Hoe zoete smaeckt den keest!

 

Payt my, zoo een moeder tkindt metten zoghe. ^73-4

Schriftuerlic troost.

75

Ghaerne zone, maer vertouft naer de prologhe.

 

Welck es uwen troost? ^75-6

Mensche.

 

Vader, by ghedoghe

 

Mynen troost voor allen troost om loven staet; ^77-8

 

Ic peynze wel dezen troost te boven gaet: ⁷⁹

80

Dats wijsheyt in tswaerelts practijckieren ⁸⁰

 

Van allen mannieren.

61 becoopere, hapax, iemand die moet betalen, namelijk die dootscout, dat wil zeggen sterven; zie echter Rh. Gl. 34 en MWB s.v. becopen Aanm.

62 verwent (verwenden) op weg terug; cranc in tverscheene, zonder weerstand tegen de dood.

63 cort al warenze gheene, zo kort alsof ze niet bestonden.

64 (De oudste generatie) zal haar gezette levensduur ook niet overschrijden, Job. 14:5.

67 werck avyzelick, voorlichting.

69 hem troosten op, vertrouwen op; int hende, in het stervensuur.

70-1 toevlucht, een veilige plek; of mocht ik onder iemands vleugels schuilen, Ps. 36:8.

73-4 keest, de zin van uw woorden; payen, rustig maken; zoo, zoals.

75-6 De grens tussen proloog en Spel; Schriftuerlic Troost verlaat het toneel.

77-8 by ghedoghe, met uw welnemen; om loven voor, te prijzen boven.

79 wel peynzen, stellig menen; te boven gaen, de beste zijn.

80 wijsheyt in tswaerelts practyckieren, inzicht in het doen en laten van de mensen, wereldse wijsheid, phylosophye 88; dats, namelijk.

[p. 61]

Schriftuerlic troost.

 

Laett zulck verzieren,

 

Want Augustinus zeght een gheloovelick woordt: ^82-3

 

Wy hebber veil ghezien ende ghehoordt,

85

Die met haerlieder wijsheyt zijn gheclommen ⁺

 

Ter hemelen, nu haer ziele verdommen,

 

Als Aristoteles in thelsche eestere, ^84-7

 

Phylosophe, der phylosophyen meestere.

 

Oock Achytofel by hemzelven veil wiste,

90

Maer ghijngh te qwiste, hoe schalck van liste,

 

Dat hy niet en miste van thelsche torment;

 

Verhingh hem zelven verblendt. ^89-2

Mensche.

 

Ach lacen, ic kendt:

 

Die tswaerelts wijsheyt nu poghen te sprekene,

95

Pleghen donnoozele te verstekene,

 

Voor zotten te rekene. ^93-6

Schriftuerlic troost.

 

Te verbrekene

 

Godts ghebodt certeyn es gheen wijsheyt vonden, ^97-8

 

Maer vulmaeckte wijsheyt es afstaen van zonden,

100

Naer Bernardus oorconden, en die beweenen,

 

Hem zelven vercleenen. ^99-1

Mensche.

 

Verstaet mijn meenen:

 

Of ic troost zochte ten hooghe mueghende,

 

Die zijn ter waerelt nu meest verhueghende.

105

Vondick daer troost, tzaude my wel ghelucken. ^103-5

82-3 verzieren, verzinnen, fantaseren; gheloovelick, geloofwaardig.

+ A 2 v.

84-7 van velen die ..., hebben we gezien en gehoord, dat ze nu hun ziel (zichzelf) vervloeken; thelsche eestere, de hel.

89-2 Achytofel, 2. Sam. 16:23; 17:1-23; te qwiste gaen, ten onder gaan; schalck van liste, slim; miste van thelsche torment, ontkwam aan de hellepijn; (en) verhingh; verblendt, in zijn verblinding.

93-6 kennen, toegeven; donnozele versteken, de eenvoudigen (=rechtvaardigen, 110) smadelijk behandelen; reken, rekenen.

97-8 Vgl. Spr. 10:8; vonden, bevonden.

99-1 Vgl. J. Sirach 18:27; oorconden, getuigenis; vercleenen, gering achten.

103-5 hooghe mueghende, aanzienlijken, machtigen; verhueghen, zich verheffen; wel ghelucken, goed gaan.

[p. 62]

Schriftuerlic troost.

 

Neen, die zegghen: laet ons de aermen bedrucken, ^106-2

 

Weduwen, weezen en zullen wy sparen. ^106-7

 

Ons vromichheyt es een wet (om wel verclaren)

 

Van onrechtverdichheyt. als stekende valcken ^108-9

110

Laett ons donnoozelen, zegghenze, verschalcken,

 

Want contrarye ende onprofitelick

 

Zijnze ons ghewercken. ^109-2

Mensche.

 

Ach, dit es spitelick,

 

Ken zoucke gheen troost van zulcker ghevaerten. ^113-4

115

De waerelt es nu vul qwader beghaerten,

 

Tzy duer dooghen, tvleesch en ydel gloryen. ^115-6

 

Den gheest teghen tvleesch stelt hem ter victoryen,

 

Ende tvleesch teghen den gheest met zijn practijcke. ^117-8

Schriftuerlic troost.

 

Wee u lieden in syon die zijt rijcke ⁺

120

Ende u lieder hope stelt meest ghetroost

 

Inden bergh van Samaryen. ^119-1

Mensche.

 

Noch mijn propoost

 

Naer taerdsche rijcdom niet te qwiste slaet,

 

Twelck de mensche voor zijn God inde liefde laet. ^122-4

Schriftuerlic troost.

125

De psalmiste raedt:

 

Eyst dat de rijcdommen u overvloyen,

 

Stelter therte niet op. ^126-7

106-2 Wijsheid 2:10-12.

106-7 bedrucken, verdrukken; en, niet.

108-9 onze kracht is, dat onrechtvaardigheid wet is worden; om wel verclaren, tussenzin, om het duidelijk te zeggen.

109-2 steken, stoten, op een prooi neervallen; verschalcken, ten val brengen; contrarye, hinderlijk, nadelig.

113-4 spitelick, jammer: ghevaerte, gezelschap.

115-6 1 Joh. 2:16; contaminatie: tzy duer..of × duer..en.

117-8 Gal. 5:17; hem ter victoryen stellen, naar de overwinning streven; tvleesch met zijn practijcke, het listige vlees.

+ A 3 r.

119-1 Amos 6:1; h. stellen in, op; meest ghetroost, in volle rust.

122-4 liefde, lees kiste (var.), geldkist; noch, verder; propoost, verlangen; te qwiste slaen, onbelangrijk achten; in de kiste laten, sparen; voor zijn god, als zijn (af)god.

126-7 Ps. 62:11.

[p. 63]

Mensche.

 

Al mijn vermoyen

 

Es verloren, waer toe mijn troost ghehecht dient. ^128-9

130

Weitt ghy een ander troost, ic bidts u, zeght, vrient,

 

Want ic ben ongherust, therte duercnaeght my,

 

Tot troost beiaeght zy. ^131-2

Schriftuerlic troost.

 

Baruch beclaeght vry

 

Al die haer ghetroosten op swaerelts lievers. ^133-4

Mensche.

135

Des waerelts troosters zijn lastighe grievers. ¹³⁵

 

Naer haerlieder troost volghen duzent verzuchten. ¹³⁶

 

Wie comt ons ghindere?

Schriftuerlic troost.

 

Ic wil u pluchten.

 

Laets vry niet duchten, druck werdt ghekeert. ^138-9

Mensche.

140

Als icze anschauwe, therte iubileert

 

Ende exulteert. ¹⁴¹

☞ Hier comt Hope der ghenaden.

Hope der ghenaden.

 

Uwen troost zy vermeert! ¹⁴²

 

Ghy lieden die inde waerelt druck hebben,

 

Weist ghetroost, namaels zult ghy gheluc hebben.

145

Christus voor ons allen heift de waerelt verwonnen ^143-5

 

Duer sbloeds wtronnen. ¹⁴⁶

Mensche.

 

Waerom comt ghy?

128-9 Al mijn moeite (om te ontdekken) waarop ik steunen moet, is vergeefs.

131-2 ongherust, verontrust; therte duercnaeght my, mijn geweten kwelt me; tot troost beiaeght zy, tot ik hulp heb gevonden.

133-4 swaerelts lievers, die de wereld liefhebben, Baruch 6; hem ghetroosten op, vertrouwen op.

135 lastighe grievers, bezwaarlijke helpers, Job 16:2 (consolatores onerosi); griever van gerieven, grieven, helpen; afleiding van grieven, benadelen (Rh. Gl.) wordt door de bijbelplaats weerlegd.

136 verzucht, zware zucht.

138-9 pluchten (plichten), bijstaan; laets' laat ons (166).

141 exulteren, opspringen van vreugde; jubileren, juichen.

142 heb goede moed!

143-5 Joh. 16:33.

146 wtronnen, uitvloeien.

[p. 64]

Hope der ghenaden.

 

Om hier dueght te ionnen ¹⁴⁸

 

Elcken die cleyn gheloovigh leven bevreest. ¹⁴⁹

150

Hebt goeden moedt, ic bent, verlicht uwen gheest. ⁺

 

Ghy cleyn vervaert hoopkin, pooght niet te bevene,

 

U hemelsche vadere belieft te ghevene

 

U teeuwigh rijcke. ^151-3

Schriftuerlic troost.

 

Wt teeuwighe levene

155

Esse ghedaelt, schoon om niemants versmaden. ^154-5

Mensche.

 

Wie zijt ghy dan?

Hope der ghenaden.

 

Hope der ‘Ghenaden.’

 

Die my verlaten, zullen beschaemt werden,

 

Die van my wech gaen, zullen gheblaemt terden

160

Nedere ende inder aerden gheschreven:

 

Want zy verlaten den ader wtghedreven

 

Des waters van tleven. ^158-2

Mensche.

 

Waer hebt ghy ghebleven?

 

My wilden verleeden onschamel voorhoofden,

165

Touvende, smeeckende ende my beloofden: ^164-5

 

Laets eten, drijncken, morghen zullen wy sterven, ¹⁶⁶

 

Daer en es gheen hope tuwen verwerven;

148 dueght ionnen, goed doen, een dienst bewijzen.

149 cleyn gheloovigh, adverbium, genoteerd in de Thesaurus van Plantijn (1573). De bijbel van Liesvelt (1526, 1542) heeft het subst. naar Luther (Matth. 6:30); het Leven van Jezus onder andere cap. 46: volc van cleinen gheloeve, modicae fidei. De vele mnl. vergelijkbare afleidingen als cleinhertich, cleinmoedich, goet/groot/hooch/crancmoedich enz. enz., doen vermoeden dat het woord al voor de lutherse bijbelvertaling gebruikt werd.

+ A 3v.

151-3 Luc. 12:32; pooght niet te bevene, vrees niet-vgl. Edijnghe 338, Wijnoxberghe 360.

154-5 teewighe leven, de hemel, zie Col. 1:5, 6; schoon om niemants versmaden, zo schoon dat niemand haar gering zal achten, dat ieder haar bewonderen zal.

158-2 Jer. 17:13; gheblaemt nedere terden, geschandvlekt ondergaan; inder aerden (werden) gheschreven, vergaan: ader wtghedreven, springader.

164-5 verleeden, verleiden; onschamel voorhoofden, schaamteloze kerels; touven = smeecken, vleien; beloven, verzekeren.

166 1 Cor. 15:32, Jes. 22:13.

[p. 65]

 

U plaghe, riepenze, es onghenezelick. ¹⁶⁸

 

Maer inden daghe mijnder noodt wezelick

170

Zocht ic den Heere met handen wtghereckt

 

Des nachts teghen hem, tot tranen verweckt:

 

Ic en ben niet bedroghen. ^169-2

Schriftuerlic troost.

 

Hope perfect

 

Comt den mensche van boven by gracye, ¹⁷⁴

175

Den crancken sterckheyt in tribulacye,

 

Toeverlaet in storme, schaduwe voor hitte

 

Den staervende mensche. ^175-7

Mensche.

 

Hoe versta ick ditte?

 

Den staervende mensche, zeght, wie es dye

180

Dan troost verwaervende? ^179-0

Schriftuerlic troost.

 

In theolegye

 

Sent Augustijn ons tverstandt es utende: ^181-2

 

Niemant es stervende, de doodt onslutende; ¹⁸³

 

Hy es levende, wie oyt ziele darf. ¹⁸⁴

185

Leist noch: duer wien tlichhaem ghevoelen verwarf. ¹⁸⁵

 

Want ghemeenelic wiens aseme cranck begheift,

 

Dien zeghtmen stervende, hoe wel hy noch leift;

 

Sghelijcx in onze tale men daghelicx relt:

 

Die mensche stervende heift dit bestelt. ^186-9

Mensche.

190

Dat woordekin ‘stervende’ es wel ghespelt, ¹⁹⁰

 

Maer therte my qwelt recht om te wetene,

 

Wt zorghen oft my stonde te verghetene: ¹⁹²

 

Op welcken troost ic my meest gherusten magh.

 

Want ten zal my dan niet zeer wel lusten, ach,

195

Vele te biddene of te smeeckene. ^194-5

168 Vgl. Jer. 30:12.

169-2 Ps. 77:3; noodt wezelick, zielenood (mystiek taalgebruik); bedroghen, teleurgesteld.

174 by gracye, uit genade.

175-7 Jes. 25:4 (van God gezegd); cranc, zwak; tribulacye, kommer.

179-0 dye, tweelettergrepig, díe; verwaerven, verschaffen.

181-2 in theologye, in theologische zin; tverstant uten, uitleggen.

183 de doodt on(t)slutende, als de poorten van de dood open gaan, vgl. Job 38:17, Ps. 9:14.

184 Wie ooit gestorven is, leeft toch.

185 noch, verder; (de ziel) waardoor het lichaam zintuiglijk kon waarnemen. Ziele, naar Augustinus, de menselijke geest zo lang ze in het lichaam vertoeft; daarna heet ze geest (Tafel II 46).

186-9 zegghen, noemen; rellen, zeggen; bestellen, bepalen.

190 wel spellen, duidelijk verklaren.

192 uit angst dat ik het zou verwaarlozen.

194-5 want dan behoef ik helemaal niet meer te vragen.

[p. 66]

Hope der ghenaden.

 

Als een mensche beghint ter doodt te weeckene,

 

Vervroomt hem met hopen, zeght de wyze man, ^196-7

 

Want dan de vyant stelt hem afgryzen an. ¹⁹⁸

 

Wacht, dat hy van zijn hope niet verflauwe claer. ¹⁹⁹

200

De wrougher des menschen brijnght voort zeer claer

 

Tzondigh ghebrec, zeggende: ghy zijt mesdadich. ^200-1

Schriftuerlic troost.

 

Dan zult ghy peynzen: heere God ghenadigh,

 

Want op u betrauwet mijn aerme ziele,

 

Onder de schaduwe, ach of ic verniele,

205

Uwer ghenadyghe waerken zal ic hopen. ^202-5

Mensche.

 

In wat huus des toevluchts werdic ghecropen, ²⁰⁶

 

Als Gregorius woorden ter herten zijncken?

 

Met tranen, zeght hy, moghen wy wel ghedijncken,

 

Hoe gruwelic de viandt hem zal vercloucken

210

Totten stervende mensche, om qwaedt verzoucken ^209-0

 

In allen houcken.

Hope der ghenaden.

 

Leist over de boucken

 

Van taude, ooc van tnieuwe testament.

 

Nieuwers zult ghy lezen, gaet, keert en went, ²¹⁴

215

Dat God oyt yemandt heift willen bedrieghen;

 

Die zelve de waerheyt es, magh niet lieghen. ²¹⁶

 

Iosue den Israhelschen sprack ghemanniert:

 

Ghy zult weten dat niet een woordt es ghefaelgiert

 

Van tguendt dat u God in tgoede belooft heift. ^217-9

196-7 weecken, verzwakken; vervromen, sterken (imperatief, niet reflexief als in Rh. Gl.) de wijze man, Salomo, zie Spr. 24:11, 11:7.

198 vyant, duivel; afgryzen anstellen, angst aanjagen.

199 claer, lees daer, dan.

200-1 wrougher, aanklager; tzondigh ghebrec, de zondeschuld; mesdadich, schuldig.

202-5 Ps. 57:2; (wees mij) ghenadigh (var.); verniele, waercken, lees verviele, vlaercken; of ic verviele, mocht ik bezwijken; gh. vl., beschermende genade.

206 werdic ghecropen, zal ik schuilen; huus des toevluchts, Jes. 4:6.

209-0 hem vercloucken tot, zich inspannen tegen; om qwaet verzoucken, om zijn zonde na te speuren.

214 nieuwers, nergens; gaet, keert en went, zoek waar ge wilt.

216 a. Jer. 10:10; b. Tit. 1:2.

217-9 Joz. 23:14; ghemanniert, op passense wijze, of: duidelijk (Rh. Gl.); ghefaelgiert, onvervuld gebleven; int goede, tot uw heil.

[p. 67]

Schriftuerlic troost.

220

Vindtmen ooc zulc mensche, die zoo verdooft sneift,

 

Dat eenigh dijngh magh den heere te zwaer zijn? ^{220-1 +}

 

Hoort wat God duer Ezechiel zeght, dits claer fijn:

 

In wat huere de zondare verzuchten can

 

Voor zijn zonden, daer es gheen beduchten an,

225

Zijn zonden zallic niet meer ghedachtigh wezen. ^222-5

Hope der ghenaden.

 

Vanden wyze man maghmen waerachtigh lezen:

 

Dat Woordt Godts es gloyende vanden viere

 

Ende es een schildt in alder manniere

 

Wier op betrauwen. ^226-9

Mensche.

230

Christus cocht ons diere

 

Met zynen bloede tonzer victorye. ^230-1

 

Ons vleesch es hoy ende onze glorye

 

Es ghelijck een lustighe blomme des velts.

 

Thoy werdt verdrooght, de blomme met veil gheqwelts

235

Valt af, maer des heeren troostelic woordt

 

Blijft, hopic, inder eeuwighheyt. ^232-6

Hope der ghenaden.

 

Kindt van nu voort

 

Vernedert u onder de mueghende handt vast

 

Des heeren, ende werpt op hem u gheplantt last

240

Der zurghvuldigheyt; hy zal zurghen voor u;

 

Hebt goede hope. ^237-1

Schriftuerlic troost.

 

Onsluut u trezoor nu

 

Der herten, zo mueght ghy zijn verwervende

 

Welck smenschens meesten trost es stervende.

245

Schrifture, figure zalt tughen bloot hoe. ^242-5

220-1 verdooft sneeft, rampzalig zondigt, (te menen); Luc. 1:37.

+ A 4 v.

222-5 Ez. 18:21, 22; verzuchten voor, berouw hebben van; daer es gheen beduchten an, tussenzin, daarvoor hoeft ge niet te vrezen.

226-9 Spr. 30:5; gloyende vanden viere, ignitus; waerachtigh, naar waarheid.

230-1 1 Cor. 6:20, 7:23; victorye, overwinning (over de dood).

232-6 Jes. 40:6-8; hoy, te maaien gras; werdt verdrooght, verdroogt; gheqwelt, smart (de t om het rijm).

237-1 1 Petr. 5:6 (Ps. 55:23); mueghent = vast, krachtig; u gheplantt last der zurghvuldigheyt, de zware bekommering die ge meedraagt.

242-5 u trezoor der herten, (de schatkamer van) uw hart; schriftuere, figuere, bijbelteksten en tableaux; bloot, duidelijk; smenschens trost, smensen troost.

[p. 68]

Hope der ghenaden.

 

De rechtverdighe hoopt tot in zijn doodt toe,

 

Midts welc hy ghenaeckt ter zaligher havene. ^246-7

Schriftuerlic troost.

 

O Mensche, pijnt Godts last te beslavene,

 

Want een cnape die niet smeesters wille doet,

250

Wetentigh daer teghen in gheschille wroet,

 

Werdt zeer ghesleghen. ^248-1

Hope der ghenaden.

 

Met eenen stille moedt

 

Zeght Iob: al waert dat God my doodde nu,

 

Noch zaudic op hem hopen; van gheen noode gru

255

Eyst te hebbene. Paulus tonzen propooste ^252-5

 

Zeght: wy hebben eenen Godt van goeden trooste,

 

Christum advocaet; dies commen wy nadere ^256-7

 

Voor den hemelschen vadere.

Hope der ghenaden.

 

Noch cladere ²⁵⁹

260

Zeght Psalmista: mijn hope hebbic ghevest, och,

 

In u, o Heere. ^259-1

Schriftuerlic troost.

 

Kindt, wy raden u best doch:

 

Haudt niet op van hopen totten bediende nacht,

 

Den dach van verdiensten die niet vremde acht; ^263-4

265

Wan ghy niet en hoopt zo langhe u leven es,

 

Al dat ghy ghehoopt hebt voor u een sneven es,

 

Den loon verdreven es. ^265-7

246-7 Hebr. 3:6; midts welc, waardoor.

248-1 Luc. 12:47; pynt Gods last te beslavene, doe zo goed mogelijk Gods wil; wetentigh, bewust, ws. o.i.v. wetigh (Rh. Gl.); wroeten, handelen; daer teghen in gheschille, in strijd daarmee; ghesleghen, getuchtigd.

252-5 Job 13:15; moedt, gemoed: eyst, is het; gru, angst.

256-7 God van trooste, 2 Cor. 1:3; Christum advocaet, 1 Joh. 2:1; tonzen propooste, over wat ons bezig houdt, hierover.

259 De clauskoppen boven 259 en 262 moeten wisselen.

259-1 Ps. 39:8; cladere < claerdere, duidelijker (var.); zie MWB 3, 1460.

263-4 bediende, lees bestemde, door God bepaalde; dach van verdiensten, dag van vergelding; lees dy voor die; vremde, niet voor u bestemd.

265-7 wan, wanneer; es een sneven, vervalt; verdreven, verloren.

[p. 69]

Mensche.

 

Mynen gheest begheven es.

 

Laet my doch, o heer, wat mijn zwaerheyt claghen,

270

Up dat mijn herte mach Godts claerheyt draghen,

 

Eer ic int donckere ter aerden belende,

 

Te niete wende. ^268-2

Hope der ghenaden.

 

O aerme verblende,

 

Weit ghy niet dat Christus, uwen verlosser, leift

275

En inden laetsten daghe, waeromme ghy beift,

 

Zal u vertroosten subijt vander aerden,

 

En zien uwen zalichmakere vul waerden,

 

Zo ghy nu zijt in ziele en in live? ^273-8

Mensche.

 

Midts dat gheloove ic vast nu blive

280

An de hope weir ghestelt in mynen schoot. ²⁸⁰

Hope der ghenaden.

 

Wy moeten al tsamen verryzen vander doot

 

En voor den stoel des Heeren ons vertooghen.

 

Elc zynen loon inde goddelicke ooghen

 

Verwerven zal, deen vruecht, dander tbedrucken. ^281-4

285

Daer werden verscheeden de stijnckende bucken

 

Van Gods schaepkins; dus hoopt up den pastuer goet

 

Die voor allen sturtte zijn dierbaer zuer bloet. ^285-7

 

Volght nu zynen voys, ghy werdt niet truerende,

 

Maer troost ghebuerende. ^288-9

268-2 begheven, zwak worden; claerheyt draghen, licht ontvangen; belenden, belanden; te niete wenden, vergaan, Job 16:8 (in nihilum redacta).

273-8 Job 19:25, 26; waeromme, waarvoor; vertroosten vander aerden, uit de aarde ophelpen (de terra surrecturus sum); en zien, en gij zult zien; vul waerden, in al zijn heerlijkheid; in ziele en in live, in levenden lijve.

280 weir ghestelt in mynen schoot, mij opnieuw geschonken.

281-4 2 Cor. 5:10; in de goddelicke ooghen, voor Gods aangezicht, vgl. Ez. 20:35; bedrucken, smart.

285-7 Matth. 25:32, 33; pastuer, herder; zuer, bitter.

288-9 Joh. 10:27; (u werdt) troost ghebuerende, ge krijgt hulp.

[p. 70]

Schriftuerlic troost.

290

Hier in es puerende

 

Sent Augustijn doctuer; die hope verkiest, ^{290-1 +}

 

Wacht dat ghy den moet goed doch niet verliest,

 

Noch de hope van dueghden niet af en snouckt,

 

Maer om verhoort te zyne u zelven verclouckt;

295

De fonteyne verzouckt der Godts ghenaden. ^292-5

Hope der ghenaden.

 

Dinghesturtte gracyen elcken beraden, ²⁹⁶

 

Tgheloove, hope ende charitate.

 

Eerst tgheloove verlicht den mensche by mate

 

Om kennesse te hebbene van de zaken

300

Die boven natueren gaen (wilt wel smaken), ^298-0

 

Maer by hope in charitate vercrijght

 

De wille gratie ende tot dueghden nijght. ^301-2

 

Deze drye vertroosten den mensche stervende.

 

Wient Godt belieft, die zijnt verwervende. ³⁰⁴

305

Maer nu teghenwoordigh alster nypen zal, ³⁰⁵

 

Moet hope den meesten troost begrypen al,

 

Zo schriftuere tuught met schoonen eloqwencyen. ^306-7

Mensche.

 

Wat es hope?

290-1 pueren in, zich verdiepen in.

+ B 1 v.

292-5 wacht, pas op; hope van dueghden afsnoucken, de hoop op Gods genade laten varen (afsnijden); hem vercloucken, moed vatten; verzoucken, zich wenden tot (imper.).

296 dinghesturtte gracyen, door God ingestorte genadegaven.

298-0 Hebr. 11:1-3; by mate, zoveel nodig is; wilt wel smaken, besef dit goed.

301-2 door hoop op Gods liefde ontvangt de mens het vermogen uit vrije wil goede werken te verrichten en streeft hij daarnaar.

304 Vgl. Ps. 127:2.

305 in het lijden van deze tegenwoordige tijd, Rom. 8:18.

306-7 moet begrypen al, omvat, is ten volle; eloqwencye, welsprekenheid.

[p. 71]

Hope der ghenaden.

 

Den meester der sentencyen ³⁰⁹

310

Schrijft van my met zoeter verhalighheden: ³¹⁰

 

Hope vander toecommende zalighheden

 

Es een zeker verbeydijnghe, sprutende

 

Wter gratien Godts, in beslutende

 

Voorgaende verdienten. ^311-4

Schriftuerlic troost.

315

Ic ben utende

 

Dat hope tverzekerde herte onderhaudt,

 

Want Paulus wt hope sprac wonder baudt:

 

Ic weet wien ic ghelooft hebbe blijckelic,

 

Ic ben verzekert. ^315-9

Hope der ghenaden.

320

Staerck onwijckelic

 

Hoopte Paulus; up tgoedt twelc hy verbeyde,

 

Al zijn lyden up leyde. ^320-2

Schriftuerlic troost.

 

Verzekert zeyde:

 

My es bewaert de croone der gherechtighheyt. ^323-4

Mensche.

325

Och vrienden, spaert nu mijn groote slechtigheyt,

 

Eer ic dit wiste, men vandt gheen cranckere. ^{325-6 +}

309 meester der sentencyen, Petrus Lombardus (†1164), auteur van Sententiarum libri 4, een veel geciteerd scholastisch handboek, in de scholen pas eind zestiende eeuw verdrongen door de Summa Theologica van Thomas van Aquino. In het Tafelspel van een prochiaen, een coster en een wever noemt de koster het ‘niet om verplaysanten’.

310 verhaligheyt, woord.

311-4 Est enim spes certa expectatio futurae beatitudinis, veniens ex Dei gratia et meritis praecedentibus, Liber 4, Dist. XXVI.

315-9 uten, verklaren (dat hoop de grond is van onze zekerheid), 2 Tim. 1:12; blyckelic, heel zeker.

320-2 staerck onwijckelic, kloekmoedig en onverzettelijk; up tgoedt ... leyde, voor het heil dat (hij) verwachtte, had (hij) al zijn lijden over, Rom. 8:18.

323-4 2 Tim. 4:8; zeyde (hy).

325-6 verschoon mijn domheid; cranck, onvast in het geloof.

+ B 2 r.

[p. 72]

Hope der ghenaden.

 

Blijft an de hope als een vast anckere,

 

Gaende int inderste van dat ons bedect es,

 

Twelc Godt perfect es. ^327-9

Mensch.

330

Therte my nu verwect es

 

Om te vraghene ulieden voor tverpaercken,

 

Of een mensche hopen magh up zijn ghewaercken?

 

Ic vraeght, goe claercken. ^330-3

Schriftuerlic troost.

 

Men moet niet maercken

335

Tsmenschens verdienten alleene ghezet,

 

Want zoo te hopene es hoovaerdigh vermet,

 

Maer met Godts gracye, hier up wel staerc hoort.

 

Ende voorgaende dueghden brijnghen tghewaerc voort,

 

Tsamen ghehecht tot hope ghetrauwelic. ^334-9

Hope der ghenaden.

340

Ezechias de conijngh badt niet fllig;auwelic,

 

Tranen sturtende als hy de bodtschap ontfijngh

 

Van Isaia om sterven, noyt bitter dijngh,

 

Maer zijn hope hijngh zeer vast anden Heere,

 

Biddende om gracye met allen zeere, ^340-4

345

Die hy verwarf; dus hier tonzen propooste

 

Blijct, dat hope hem in Gode ghetrooste

 

Midts zijn anroupen. ^345-7

Mensche.

 

Hy waer wel de booste

 

Stervende mensche, die int artijckel dan ³⁴⁹

350

Up Godt niet hoopte.

327-9 Hebr. 6:19; int inderste, ad interiora; perfect, volmaakt.

330-3 verpaercken, heengaan; claerck, geestelijke, geleerde.

334-9 Men mag goede werken van de mens niet apart beschouwen, want het is hovaardig en aanmatigend zo te hopen, maar - luister hier goed naar - in verband met Gods genade, en voorafgegane goede werken leiden tot die genade, wanneer ze verbonden zijn met waarachtige hoop.

340-4 Ezechias (Hiskia), 2 Kon. 20, Jes. 38; niet fllig;auwelic, met aandrang; bitter, bitterder; met allen, voorwaar.

345-7 tonzen propooste, zie 255; ghetroosten, vertrouwen geven in.

349 int artijckel, in articulo mortis, stervensuur, WNT Suppl. 1734.

[p. 73]

Schriftuerlic troost.

 

Comt u perijckel an

 

Inde zee des waerelts, wilt niet af breken

 

Tancker van hope, of ghy moght zeer straf steken

 

Te gronde, meszeylt, eer ghy inde havene ^352-4

355

Qwaemt van glorye.

Hope der ghenaden.

 

Pooght clouc te beslavene,

 

Ghewilligh in duuterste tribulacye. ^356-7

 

Rust up hope, den stoc Godts van gracye,

 

Leint an den pylaer des gheloofs ghestichte.

360

Ghetroost u daer up, ghy zult niet lichte ⁺

 

In waenhope vallen. ^359-0

Schriftuerlic troost.

 

Al Davids ghewichte

 

Lagh up Godts gracye inhertich ghedropen;

 

Als my tghevecht rijst, sprac hy, noch zal ic hopen. ^362-4

Mensche.

365

Wat indert my tghevecht of tstraffelic nopen,

 

Als mijn troostighe hope vast therte ancleift? ^365-6

 

Wie zal afnemen, twelc Godt my gheift?

 

Hy es onverwinnelic, wie zal hem verwinnen

 

Die hem met heift?

Hope der ghenaden.

370

Kindt behaudt die zinnen.

 

Niemand u daeren magh, noch thelsche ghevaerte.

 

Een zake met David laet zijn u begherte:

 

Dat ghy wonen mueght met Gode ghehecht daer

 

In thuus van payze. ^370-4

352-4 afbreken, kappen; straf te gronde steken, zwaar aan de grond lopen; meszeylt, uit de koers.

356-7 beslaven, zich inspannen (ook 579) ghewilligh in duuterste tribulacye, in tribulatione patientes, Rom. 12:12.

+ B 2 v.

359-0 ghestichte is omschrijvend gebruikt, als in slevens ghestichte, het leven, Everaert blz. 553, themelsche-, de hemel, Van Styevoort II 142; hem ghetroosten up = betrauwen in 380.

362-4 ghewichte, lees ghezichte, blik; inhertich, vol aandacht; Ps. 27:8.

365-6 (h)indert; straffelic nopen, felle aanval; troostigh, moedgevend, of: hoop op zaligheid.

370-4 zinnen, gezindheid; noch thelsche ghevaerte, zelfs de hel niet; met Gode ghehecht, samen met God, Ps. 4:9.

[p. 74]

Schriftuerlic troost.

375

In mijn ghevecht claer

 

Hopic, zeght Augustinus zo baudelic,

 

Dat God my beghiften zal menighvaudelic

 

Met zijn eeuwich leven. ^375-8

Mensche.

 

O my, vercaudelick ³⁷⁹

380

Zondare, ic wil inden Heere betrauwen

 

Ende mijn weghen straffen, van als berauwen, ³⁸¹

 

Verzuchtende: ic hebbe mynen Godt verbolghen.

 

Ic en wanhope niet, troost zal my naervolghen,

 

Duer zijn bermhertigheyt en zijn wonder cranen. ³⁸⁴

Schriftuerlic troost.

385

Waerom zaude Godt ons zo dicwils vermanen

 

Om up hem te rustene teeuwighen daghen,

 

Wildy ons plaghen? hoe zaudy ons verdraghen?

 

Maer neen, ontfermen es zijn proprieteyt,

 

Twelck ons wel greyt. ^385-9

Hope der ghenaden.

390

Hieremias heift ghezeyt: ³⁹⁰

 

Wie zijn hope up Godt stelt es ghebenedijdt,

 

Hy zal zynen troost wezen.

Schriftuerlic troost.

 

Een mensche verblijdt

 

Die hopelic lijdt; den gheest verheven gaet

395

Teeuwigher zalicheyt, van hem verdreven laet ⁺

 

Tvleeschs ingheven qwaet. ^394-6

375-8 claer, adjectief, heerlijk, of adverbium, volkomen; zo baudelic, met sterk vertrouwen; menighvaudelic, rijkelijk.

379 vercaudelic, hapax, naast vercout en coudelic, lauw; zie Op. 3:15, 16.

381 straffen, afkeuren; van als berauwen, over alles berouw hebben.

384 cranen, lees tranen (var.), zie Hebr. 5:7.

385-9 plaghen, straffen; proprieteyt, kenmerkende eigenschap (Audenaerde 186), Ps. 103:8, 13; wel greyen, bijzonder welkom zijn.

390 Jer. 17:7.

+ B 3 r.

394-6 de geest bevrijdt zich van de zondige inblazingen van het vlees en stijgt op naar de eeuwige zaligheid; hopelic, hopend.

[p. 75]

Hope der ghenaden.

 

Dit wel beschreven staet,

 

Dat hope in dezen tijdt, smaect dit ten keeste,

 

Es een vigilye van deeuwighe feeste.

400

Zy en vast niet, maer een maeltijdt gheduerich

 

Haudtse met verzekertheyt. ^398-1

Mensche.

 

Nemmermeer truerich

 

Magh my maken eenighs menschen qwellijnghe

 

Of qwade rellijnghe. ⁴⁰⁴

Schriftuerlic troost.

405

Maerct qwaet upstellijnghe:

 

Hoemen Susanna valsch ghijngh ghewroughen ^405-6

 

Ter doodt toe; maer laes, al haer ghenoughen

 

Was ten hemel waert met weenen en tranen,

 

Met wtgherecten aermen om Gods ontfaermen,

410

Pacyentigh teghen de valsche razaryen. ^407-0

 

Hope inwendich was al haer verblyen,

 

Voor iusticye te lyen. God liet gheschien,

 

Datse by dien den troost verwarf. ^411-3

Hope der ghenaden.

 

Hope doet vlien

415

Alle beschaemtheyt, den mensche anlegghende; ⁴¹⁵

 

O Heere, in u (was David zegghende)

 

Hebbic ghehoopt, eeuwigh werdic niet beschaemt! ^416-7

Mensche.

 

Natuerlicke vreeze den mensche betaemt. ⁴¹⁸

398-1 in deze tijdt, tijdens ons leven; ten keeste smaken, goed beseffen; vigilye van deeuwighe feeste = voorsmaeck der ewigher guede, Tafel II 83; maeltijdt hauden met, zich voeden met; verzekertheyt, belofte.

404 qwade rellijnghe, laster.

405-6 qwaet upstellijnghe, boze opzet; ghewroughen, beschuldigen.

407-0 laes, ach; ghenoughen, behagen, Dan. 13:42; tranen, lees kaermen: pacyentigh, lijdzaam; valsche razaryen, gemene streken.

411-3 was haar enige vreugde, dat ze leed ter wille van het recht.

415 beschaemtheyt, schaamte; anlegghen, aankleven.

416-7 Ps. 31:2 en overeenkomende plaatsen.

418 natuerlicke vreeze, aangeboren angst als gevolg van de erfzonde, Tafel II 103.

[p. 76]

Hope der ghenaden.

 

Maer die vreezende hoopt, dats Godts gave.

Schriftuerlic troost.

420

Hope vertroost de pacyentighe slave.

Mensche.

 

Pacyencye prouft.

Hope der ghenaden.

 

Prouvijnghe brijnght hope.

Schriftuerlic troost.

 

Hope niet verdrouft. ^421-3

Hope der ghenaden.

 

Godts zyde gheiftse nope,

425

Ende haer woonste heiftse int hooghste ghestelt, ^424-5

⁺

Mensche.

 

Wat es mijns inden hemele?

Schriftuerlic troost.

 

Blijft ongheqwelt:

 

Noyt ooghe zagh, noch oore en hoorde,

 

Noyt herte begreep in wijshede oorboorde,

430

Wat Godt bereedt heift voor die hem beminnen. ^428-0

Mensche

 

Zo tvoghelkin zijnght inde mute binnen,

 

Hopende te commene inde bosschage,

 

Schelijcx mijn ziele in tslichaems cavage

 

Hoopt te commene in haer blyvende stede.

435

Wat ghaer ic up der aerden dan? ^431-5

421-3 Rom. 5:4, 5; pacyencye prouft, lijdzaamheid onderzoekt (Gods bedoeling), Vulgaat: probationem operatur; verdrouven, in verwarring brengen.

424-5 zyde, lees liefde; nope gheven, opwekken; en heeft haar een woning in de hemel bereid, vgl. Col. 1:15.

+ B 3 v.

428-0 1 Cor. 2:9, Jes. 64:4; begrypen, bevatten; in, lees en wijshede oorboorde, en nooit had het verstand beschikking over, wist het verstand.

431-5 mute = cavage, kooi; blyvende stede, Hebr. 13:14; ghaeren, verlangen.

[p. 77]

Hope der ghenaden.

 

Ydel vrede.

 

Al ydelheyt der ydelheyt es de waerelt

 

Te comparerene. ^436-8

Mensche.

 

Och, hope ghepaerelt, ⁴³⁹

440

Leedt my tot Godt ende van swaerelts luste.

Schriftuerlic troost.

 

Hope es sdrucx vercoelijnghe.

Hope der ghenaden.

 

Aerbeyts ruste. ^441-2

 

Droufheyt beghaertse te verminderen,

 

Maer niet vermeeren.

Schriftuerlic troost.

445

Inde hope Godts, kinderen,

 

Verblyden wy (zeght Paulus) in charitate

 

Die niemandt veriont goet. ^445-7

Hope der ghenaden.

 

Troost haudt in state

 

Ons, dat wy hopen noch te ghebruuckene

450

De glorye Godts. ^448-0

Mensche.

 

My te ontluuckene

 

Roert tqwaet, gheneghen mijnder broosscher iueghden,

 

Ieghen daffeccye en wille tot dueghden,

 

Maer mijn hope moghenze niet te neder slaen. ^451-4

436-8 Pred. 1:2, 12:8; compareren, beschouwen als.

439 ghepaerelt, ep. ornans; mogelijk ook in verband met een paarlentooi.

441-2 vercoelijnghe, verzachting; aerbeyts ruste, leniging van smart.

445-7 Zie Rom. 12:12 en 13:10; verionnen, misgunnen.

448-0 troost, vertrouwen; in state, in stand; ghebruucken, genieten.

451-4 Om toegang tot mij te krijgen, roert de zonde -toegeefllig;ijk tegen-over mijn jeugdige zwakheid-zich tegen mijn gezindheid tot het goede; moghen, kunnen, zullen.

[p. 78]

Hope der ghenaden.

455

Al die tuwer rechter zyde neder staen, ⁴⁵⁵

 

Can hope verwinnen.

⁺

Schriftuerlic troost.

 

Maerkelic was ontdaen

 

Zacharye, dat voor den ijnghel des Heeren

 

Stondt Iesus, de groote priester, zo wy leeren

460

Ende Sathan tzijnder rechter zyde

 

Om vyandtschap te doene. ^457-1

Hope der ghenaden.

 

Ghy vechter blyde,

 

Clemt deze vijf trappen, ghy zult verhooght wezen,

 

Midts Godts gracye; nu hoortse vertooght lezen: ⁴⁶⁴

465

Eerst es ieghenwoordighe tribulacye,

 

Dander pacyencye in temtacye,

 

De derde prouvijnghe in stempeest storye,

 

De vierde hope en de vijfste glorye. ^465-8

 

Haudt in memorye.

Mensche.

470

Troostighe victorye ⁴⁷⁰

 

Verleene my Godt, wanneer ic staerven zal.

 

Maer Heere, belght niet, wy moghtent bederven al,

 

Duer tghetal te gane hier baerblijckelicxt. ^472-3

 

Tooght hier figuereelicxt, autentijckelicxt: ⁴⁷⁴

475

Welcke de mensche staervende meesten troost es,

 

Zoot nu begloost es. ⁴⁷⁶

455 neder staen, lees weder staen = vyantschap doen, 461.

+ B 4 r.

457-1 Zach. 3:1; maerckelic ontdaen, zeer onder de indruk; groote priester, hogepriester; Iesus naar de Vulgaat (Statenvertaling Jozua)

464 hoortse vertooght lezen, hoor ze noemen, terwijl ik ze aanwijs.

465-8 De fasen waarnaar de treden genoemd worden, zijn min of meer duidelijk in het voorgaande terug te vinden: ieghenwoordighe trib. 76; pacyencye in t. 142; prouvijnghe in st. st. 196; hope 246; glorye 426.
prouvijnghe in stempeests storye, beproeving tijdens stormachtige beroering; storye, hapax, verstoring, WNT.

470 troostigh, heilrijk.

472-3 Mensche grijpt in: Maar, Heer, neem me niet kwalijk, we zouden ons hele optreden beslist verknoeien, door dit aantal treden nu nog op te gaan. De omvang van het spel was immers beperkt en er moest nog een ‘figuerlic’ bewijs komen. De superlatief waarschijnlijk versterkend.

474 figuereelic, lees figuer(e)lic (var.), door middel van een ‘figuere’; autentijckelic, betrouwbaar, in overeenstemming met de bijbel.

476 begloost, in woorden uitgelegd.

[p. 79]

Schriftuerlic troost.

 

Dit mijn propoost es.

 

Zo Christus met tsware cruce gheladen ghijngh

 

Wter poorten, daer an zonder mesdaden hijngh, ⁴⁷⁹

480

Wiens zuver doodt ons besmette doodt verzoende,

 

In tsghelijcx niemandt zy andersins bemoende,

 

Of hy moet zijn cruce buten tcasteel draghen

 

Van tbroosch vleesch ende naer gheen appeel vraghen,

 

Maer zijn zonden crucen, tvleesch te doen stervene. ^481-4

485

Den meesten troost staet zulcken te verwaervene.

 

Comt alle (zeght Christus) die zijt waerckende

 

Ende verladen, ic bent al anmaerckende.

 

Ic zal u verzoeten van tlast en smerte. ^486-8

Hope der ghenaden.

 

Al die deze hope hebben in therte,

490

Hy zalight hem in Christus wien zalighheyt es,

 

Zeght sint Ians Epistele. ^489-1

Mensche.

 

Ons dralighheyt es

 

Te langh, laet volghen de qwaerte, zoot toch betaemt. ^{492-3 +}

Figure. ^Figure:
☞ De moeder met haren 7. zonen ghevanghen werden voor Anthiochus gheleedt om te dodene.
De eerste zone met een rolle: Quid queris et quid vis discere a nobis? Parati sumus mori magis quam patrias et Dei leges praevaricari. De 2. met een rolle: Tu quidem, scelestissime, in praesenti vita nos perdis. De 3: E coelo ista possideo, sed propter dei leges nunc haec ipsa despicio, quoniam ab ipso me ea recepturum spero. De 4: Potius est ab hominibus morti datos spem exspectare a deo, iterum ab ipso resuscitandos. De 5: Noli putare genus nostrum a deo esse derelictum. De 6: Nos propter nos metipsos hoc patimur peccantes in deum. De 7: Et hic mundus obiit, per omnia in domino confidens. De moeder: Mater bonorum memoria digna, quae praeeuntes septem filios sub unius diei conspiciens tempore, bono animo ferebat, propter spem quam in deo habebat.
2 Machabeorum 7.

Schriftuerlic troost.

 

Tvertoogh werdt de moedere Machabea ghenaemt,

495

Met haer kinderen, zeven knechten, verzaemt

 

Staende voor Antiochum arguwerende,

 

Van tgheloove haers auders niet afkerende; ^495-7

 

Diesse de conijngh wreedich al ter dood brochte.

 

Maer elc zijn hope vast inden noodt cnochte

500

An Gode, niemandt dochte om afgryzijnghe,

 

Dan ghetroost up Godt thaerlieder verryzijnghe,

 

Maecten veriolyzijnghe. ^499-2

479 wter poorten, buiten de poort, Hebr. 13:12.

481-4 bemoende < bemoedende, vermoedende, menende; casteel, legerplaats, Hebr. 13:13; van tbroosch vleesch bij cruce; appeel vraghen, beroep aantekenen; (om)tvleesch.

486-8 Matth. 11:28; waerckende ende verladen, zwoegend onder uw last; verzoeten van, bevrijden van; tlast en smerte, de smartelijke last.

489-1 1 Joh. 3:3; zalighen, reinigen, naar sanctificare (Vulgaat).

492-3 draligheyt, getalm; laet, lees laets, 139; qwaerte = chaerte, uitnodiging en programma met de voorwaarden voor deelneming.

+ B 4 v.

Figure: 2 Makk. 7:1-18, 40, 20.

495-7 knecht, zoon; afkeren, wijken; auders, voorvaderen.

499-2 cnopen an, stellen op; dochten om, vrezen voor: afgrijzijnghe, verschrikking; dan, maar; maecten veriolyzijnghe thaerlieder verryzijnghe, verheugden zich op hun opstanding.

[p. 80]

Hope der ghenaden.

 

Doet bewyzijnghe,

 

Up dat alle menschen hier verwerven zauden:

505

Welc troost meest mochte in haer sterven hauden. ^503-5

Mensche.

 

Deze Machabein dus wel derven wauden

 

Tverganghelic leven, hopende naer dit leven

 

Zonder begheven van Gode zijn verheven. ⁵⁰⁸

 

Al wast dat tlichame zulc fel lyden smaecte,

510

Hoopten dat tzelve lichaem verblyden naecte.

 

Deze figure ons trechte bewyzen somt,

 

Dat in Godt sterven een troostich verryzen comt. ^511-2

 

Dus Heere, zallic noch hopen, laet my weten,

 

By de doodt verbeten? ⁵¹⁴

Schriftuerlic troost.

515

Een herte versleten

 

Ende verootmoedight zal Godt niet versmaden. ^515-6

 

Bekendt u zonden, beweent u mesdaden.

 

Noch zijt ghy een huercnape hier slavende,

 

Werckt in Godts wijngaert naerstigh totten avende;

520

Die late ter huere comt werdt vulloont noch. ^518-0

 

Maerct an de moordenare, hy wiert ghecroont, och,

 

Stervende met een rauwich herte ontloken. ^521-2

Hope der ghenaden.

 

O hoopt vast upden heere; van hem staet ghesproken

 

Zegghende: ic en ghaere niet deeuwighe doodt

525

Vanden zondighen mensche, maer met leetschap groot

 

Dat hy keere en leve. ^524-6

503-5 bewyzijnghe doen, uitleggen; hauden, standhouden.

508 zonder begheven, zonder ophouden.

511-2 sommen, verschaffen (Rh. Gl.); lees die in God sterven; troostigh verryzen, opstanding tot heerlijkheid.

514 by de doodt verbeten, als ik door de dood vernietigd word.

515-6 Ps. 51:19; versleten, gebroken.

518-0 huercnape, huurling; late ter huere(uur), laat; vullonen, volledig betalen; zie Matth. 20.

521-2 Luc. 23:41-43; wiert ghecroont, kreeg de kroon des levens; een rauwich herte ontloken, een door berouw ontsloten hart.

524-6 Ez. 18:23; leetschap, berouw; keeren, zich bekeren.

[p. 81]

Mensche.

 

Ons vry eyghen noodt

 

Eyst beschuldigh, dat wy in waenhope vallen, ⁺

 

Zoo Caym en Iudas deden. ^527-9

Schriftuerlic troost.

530

Voor ons allen

 

Zeght Augustinus: dat zulc een mesdadigh bat,

 

Moordenare ende een groot beladigh vat,

 

Qwijtscheldijnghe zo late vercreegh stervende,

 

Texempel eyst; sghelijcx van Godt verwaervende ^531-4

535

Werdt elcken, ic en zeght stomme noch doove; ^534-5

 

Want twelc hem ghebuerde duer zijn gheloove,

 

Dat comt ons duer hope ooc ten oorboore ⁵³⁷

 

Van grooten trooste.

Mensche.

 

Ic nu mijn tresoor hoore ⁵³⁹

540

Waer up ic stervende mijn meesten troost stelle.

Hope der ghenaden.

 

Met Godt te levene

Mensche.

 

Mijn propoost spelle. ⁵⁴²

Schriftuerlic troost.

 

Godts gracye zal waercken

Mensche.

 

Te mynen labuere, ⁵⁴⁴

Hope der ghenaden.

545

Hope verstaercken

+ C 1 r.

527-9 ons vry eyghen noodt, de ellende waarin we ons zelf gebracht hebben; eyst beschuldigh, is er oorzaak van; waenhope, wanhoop (zonde tegen de Heilige Geest).

531-4 bat, lees lat, traag, laat komend? beladigh, (met zonden) gevuld; vat, mens; texempel eyst, is het voorbeeld voor ons.

534-5 sghelijcx, hetzelfde; elcken, subject; stomme noch doove, niet voor doofstommen, onwillige luisteraars.

537 comt ons, krijgen wij; ten oorboore van, ten bate van.

539 tresoor, schat, het belangrijkste.

542 noem ik(is) mijn verlangen.

544 te mynen labuere = te mynen doene, te mijnen behoeve.

[p. 82]

Mensche.

 

In mijn staervendende huere; ⁵⁴⁶

Schriftuerlic troost.

 

Godt en mensche reene

Hope der ghenaden.

 

Roupet al tzijnder feeste,

Mensche.

 

In hem hopic alleene.

Schriftuerlic troost.

550

Smaect dit ten keeste. ⁵⁵⁰

 

Voor troost de meeste in tstaervens beluucxsele ⁵⁵¹

 

Werdt hope vast, om tGoddelic ghebruucxsele

 

Aenschijn in aenschijn claer toorboorne, ^552-3

 

Waer in verblyden alle Godts vercoorne.

555

Keert u, verloorne, tuwen behoedere

 

Iesum Christum, ons been, vleesch en broedere; ⁵⁵⁶

 

Hy es ons troost, hem onze refuge lezen, ⁵⁵⁷

 

Als Godt en mensche zal hy ons iuge wezen,

 

Levende, doode; naer de bewyzenesse ^558-9

560

Hy es ons leven, doodt en verryzenesse. ^559-0

 

Tonzer verblydenesse Christus ghewrocht heift,

 

Met zijnder doodt twee doden ons afghecocht heift. ^561-2

 

Vreest niet om staerven, die hier prezent terden,

 

Ter zaligheyt moeste een instrument werden ^563-4

565

Om te commene in deeuwighe glorye.

 

Dats de natuerlicke doodt, prent in memorye;

 

Christus doodt in u doodt; dan zo van zonden doot ^566-7

 

Mueght verryzen met hem duer zijn wonden root,

 

Midts gave ghevonden groot. ⁵⁶⁹

546 staervendende, lees staervende (var.)

550 smaect dit ten keeste, begrijp dit goed, apo koinou-sluit het voorgaande af en begint de wending naar het publiek.

551 beluucxele, omsluiting, beklemming, benauwdheid.

552-3 tGoddelic ghebruucxele, de gemeenschap met God-mystiek woordgebruik; oorbooren, genieten.

556 Ef. 5:30.

557 hem onze refuge lezen, (wij) kiezen hem als toevlucht.

558-9 Hand. 10:42; levende, doode, tijdens en na ons leven.

559-0 naer de bewyzenesse, zoals (de bijbel) aantoont; zie Joh. 11:25.

561-2 ghewrocht, gewerkt, geleefd; twee dooden, nl. de lichamelijke en de eeuwige.

563-4 die hier prezent terden (treden), aanwezig zijn; instrument, middel; dats, namelijk.

566-7 prent in u memorye, gedenk; in u doodt, wanneer ge sterft; dan zo, dan; van zonden doot, als ge de zonde gestorven zijt, Rom. 6:2.

569 door dit afdoend bevonden geschenk.

[p. 83]

Mensche.

570

Toorconden bloot

 

Toeght my den meesten troost te vercryghene

 

In Christo Iesu, midts hem toe te nyghene, ^570-2

 

Om te verwaervene zijn eeuwyghe rijcke. ⁵⁷³

Hope der ghenaden.

 

God maecte den mensche vander aerden slijcke,

575

Ende onzer ghelijcke bin swaerelts dijcke

 

An nam wt liefden ons menschelicke forme,

 

Van Maria reyn wierdt staervelic worme. ^574-7

 

Elck waerpe tanckere (van zijn staervende storme)

 

Van hope in Christum midts u beslaven al;

580

Elck zijn meesten troost in hem behaven zal. ^579-0

Schriftuerlic troost.

 

Leert staerven,

Mensche.

 

Voor tstaerven,

Hope der ghenaden.

 

Eermen begraven zal.

Schriftuerlic troost.

 

Hope stijft,

Mensche.

585

Als therte beschrijft

570-2 oorconden, getuigenis; bloot, adjectief of adverbium, duidelijk; toe nyghen, aanhangen.

573 bepaling bij den meesten troost (hulp).

574-7 Gen. 2:7; onzer ghelijcke, vgl. Fil. 2:7, als een van ons; bin swaerelts dijcke, op aarde; van Maria reyn, geboren uit de onbevlekte maagd Maria; staervelick worme, vgl. Job 25:6, Ps. 22:6.

579-0 beslaven, zich inspannen om iets te verkrijgen; behaven, behouden, overhouden, in de betekenis ‘tenslotte verwerven’, WNT I i 1520 C. Het woord was blijkbaar zo ongewoon, dat het in de Antwerpse druk vervangen werd.

[p. 84]

Hope der ghenaden.

 

Godts helyghe greffijnghe. ^584-6

Schriftuerlic troost.

 

God verleene

 

Tghemeene ⁵⁸⁸

Hope der ghenaden.

 

Zijns beseffijghe. ⁵⁸⁹

590

Laett danc zijn hier ‘Altoos doende’ van Leffijnghe. ⁵⁹⁰

Finis.

584-6 Versterk de hoop, wanneer Gods heilige stift uw hart beschrijft (wanneer God u oproept).

588 tghemeene, alle mensen; moet door Mensche gezegd zijn.

589 beseffyghe, lees beseffijnghe (var.)+ genitivus, kennis van, gemeenschap met.

590 laet danc zijn, toon erkentelijkheid jegens.

13 A herwenden 18 den stervende meesten troost is.

39 therte

84 hebbender veel ghesien en

106 armen verdrucken 124 inde kiste laet

164 A verleyden

202 god zijt genadich 204 verviele 206 ben ic ghecropen

236 Blijft vast inder

na 255 Schriftuerlick troost 257 A naerdere 259 claerdere

313 in haer besluytende

365 hindert

384 tranen 387 Wild hy; sou hi 396 A Tsvleeschs

474 ACD figuerelicst B figuerlicst

481 A sghelijcs 493 charte

546 stervende

579 beschouwen 580 behouwen

589 beseffinghe