De Gemeenschap. Jaargang 16

[p. 442]

Wouter Paap
Volkslied en volkszang

Het is een eigenaardig verschijnsel, dat men, wanneer er sprake is van het volkslied en van den volkszang, terstond geneigd is te denken aan massa-zang. Er zijn in den loop der jaren met de bedoeling om ons volk aan het zingen te krijgen, tal van volkszangavonden gehouden, waar men aldus te werk ging: De leider van den avond (al dan niet door een koortje geassisteerd) zong een lied voor en hij trachtte door zijn geestdrift en door een aantal kwinkslagen, het publiek over de verlegenheid héén te helpen en wanneer het publiek na eenigen tijd ‘ontdooid’ was, kon men het inderdaad beleven, dat de zanglust vaardig werd over alle aanwezigen. Wat kan men echter van dergelijke avonden verwachten? Hoogstens, dat er iets van de liederen bij de aanwezigen zal ‘blijven hangen’, doch een algemeene verbetering van den volkszang is tot nu toe niet het resultaat gebleken.

Te oordeelen naar hetgeen bij massale feestelijke gelegenheden aangestemd pleegt te worden, zou men tot de conclusie moeten komen, dat ons volk geen zingend volk is en dat de goede liederen slechts zeer geringen weerklank vinden. Doch anderszins: zij die bijvoorbeeld in de jeugdbewegingen eenigszins thuis zijn, zullen dikwijls opgemerkt hebben, dat er clubjes zijn, die op de wandeling of in hun bijeenkomsten alleraardigst weten te zingen en in sommige van die kringen treft men soms ook een goeden smaak voor het volkslied aan.

Wanneer men voor deze gunstige uitzonderingen een verklaring gaat zoeken, komt men gewoonlijk tot de slotsom, dat er in zulk een kring één persoon, een leider of een deelgenoot is, aan wiens optreden deze prettige samenzang te danken is. De herleving van het goede

[p. 443]

volkslied moet men dan ook niet verwachten van den ‘conferencier’, die een volle zaal eens voor een keer weet ‘mee te krijgen’, doch van die menschen, die in hun eigen, zij het soms kleinen kring, door regelmatig tot het lied op te wekken, een spontanen zanglust wakker weten te houden. Een methode, welke van-boven-af werkt en zich tot een ondefinieerbare, toevallig samengekomen massa richt, mist haar doel ten eenentmale. Er ontstaat geen blijvende samenhang en men verkrijgt ook nimmer eenig inzicht omtrent de resultaten. Bovendien is wel gebleken, dat de volkszangleiders, die in een volle zaal hun tijdelijke succesjes oogsten, in het wezen van het volkslied heel weinig inzicht hebben. Zij zoeken hun kracht gewoonlijk in liedjes-in-den-volkstoon, doch aan het eigenlijke volkslied als uiting van waarachtige volkscultuur komen zij zelden toe. Ons land heeft volkzangleiders noodig, die van het volkslied inderdaad studie hebben gemaakt. Die onderscheidingsvermogen bezitten op dit gebied en die zich op dit terrein van de volksopvoeding eenige weloverwogen paedagogische inzichten hebben eigen gemaakt.

Op advies van den volkslied-kenner Dr. J. Pollmann heeft de Vereeniging ‘Het Nederlandsche Lied’ dezen zomer in het Maarten Maartenshuis te Doorn een volkszangleiders-cursus gehouden en op grond van de indrukken, welke ik bij een bezoek aan dezen cursus heb opgedaan, meen ik dat men hier den eenig-juisten weg is ingeslagen. Er waren voor een week lang zestig jonge menschen bijeengekomen, jeugdleiders, onderwijzers toonkunstenaars en andere belangstellenden. Deze jonge mannen en vrouwen hebben zich gedurende dien tijd op allerlei manier met het volkslied bezig kunnen houden Onder leiding van Piet Tiggers werd de practische volkszang beoefend. Jos Lennards bracht degenen, die daaraan nog behoefte hadden, in kennis met de grondbeginselen der muziek en van het stemgebruik, welke voor een volkszangleider onontbeerlijk zijn. En Jop

[p. 444]

Pollmann hield een aantal inleidingen, waarin allerlei onderwerpen en vraagstukken, welke met het volkslied en de verspreiding daarvan in verband staan, aan de orde werden gesteld. Men leerde hier niet alleen het volkslied beoefenen, doch men leerde tevens over het volkslied nadenken. Tijdens de inleidingen en de onderlinge besprekingen konden meeningen gevormd en meeningen herzien worden.

Hetgeen mij tijdens mijn bezoek aan dezen Volkszangleiders-cursus wel het meest getroffen heeft, is de spontane bereidheid, waarmede hier jonge menschen uit allerlei levenskringen uit allerlei streken van ons land zich gemeenschappelijk beijverden, om zich het juiste inzicht ontrent de taak, welke hun te wachten staat, eigen te maken. Hetgeen zij hier leerden en ontdekten, zullen zij straks doorgeven aan hun groepen, niet als ‘publiekspelers’ maar als verantwoordelijke leiders, wien het behoud en den bloei van het echte volkslied ter harte gaat. Door hun bemiddeling zullen de volksliederen weer toegang vinden tot het gezin, want daar moet het zijn wortels slaan om inderdaad in het volk te kunnen leven. Het is niet de bedoeling, de cursisten na deze eerste week los te laten. Door meer cursussen zal het contact verstevigd en de kennis verdiept worden. Het voorloopige doel is, om 500 à 600 volkszangleiders op te kweeken, die ingeschakeld kunnen worden in allerlei organisaties, in jeugdbewegingen en school. ‘Het Nederlandsche Lied’ slaat aan het begin van een nieuwe taak, waarvan men zonder twijfel vruchtbare resultaten kan verwachten.