De Gemeenschap. Jaargang 16

[p. 110]

Kroniek

Letterkundig leven

Enkele notities bij de bloemlezing ‘Katholieke Poëzie’.

Zoowel Gerard Knuvelder in De Maasbode als Gerard Wijdeveld in De Tijd maakte bij het beoordeelen van Dichters der Emancipatie de opmerking, dat het aantal bladzijden, aan den tekst van sommige dichters afgestaan, niet evenredig is met de waarde van het werk dezer dichters, zooals die ook door mij in de ‘Inleiding’ wordt getaxeerd. Die opmerking is juist. Beide beoordeelaars meenden eene verklaring te moeten zoeken in de bijzondere beteekenis, die vooral de meer ‘bevoorrechte’ dichters, in casu Broere, Thijm en Schaepman, zich voor de emancipatie van het katholieke volksdeel verwierven, en ongetwijfeld heeft de erkenning van deze beteekenis mij bewogen, om hun dichtwerk betrekkelijk breedvoerig te karakteriseeren of er meer aanzienlijke gedeelten uit af te drukken. Echter meen ik, nu de kritiek eenmaal deze opmerking gemaakt heeft, een licht verzuim te herstellen, wanneer ik mededeel, dat in alle drie de deelen van de bloemlezing ‘Katholieke Poëzie’ eenzelfde methode is gevolgd voor het uitdrukken der waardeering in de anthologie zelf. Afgezien van het inleidend proza, dat de teksten begeleidt en waarin getracht wordt, de aesthetische waarde vast te stellen, drukt het aantal der gekozen teksten een waardeering uit, dat met dit oordeel samenvalt. Daarbij is niet gelet op het aantal bladzijden, dat een afzonderlijke tekst in beslag neemt. De vraag is, of een gedicht in aanmerking komt; de vraag is niet, hoe lang dat gedicht is. Slechts uit heel lange teksten, zooals Vondels Heerlyckheit der Kercke en de middeleeuwscherijmverhalen werden fragmenten gekozen om redenen van bestek. In enkele andere gevallen werd een fragment gekozen, omdat het volledige gedicht, hoewel op zichzelf niet te lang, slechts in de hier afgedrukte strofen of gedeelten - b.v. de strofe uit het refereyn van Anna Bijns, waarmede Dichters der Contrareformatie wordt geopend - de volle kracht van den dichter openbaart. Van enkele rederijkers, zoomede van Guilelmus Bolognino (1590-1669) en Joannes a Castro, die in Dichters der Contrareformatie niet met poëzie vertegenwoordigd zijn,

[p. 111]

vindt men mooie verzen in den Spiegel van de Nederlandsche Poëzie door Victor E. van Vriesland. Van Joannes a Castro ontbreken daar de levensdata. Hij werd 1621 geboren te Brussel en overleed 19 Maart 1702 te Antwerpen.

Bijzonderheden over hem en over verscheidene andere Franciscaansche dichters van de contrareformatie en de 18e eeuw vindt de belangstellende in het maandschrift Franciscaansch Leven van Juni 1933, December 1933, Februari 1934, Mei 1934 en December 1934.

Een Franciscaansch dichter uit den Franschen tijd, Gisbertus Jacobus van Lummen) 1750-1838) wordt aan het publiek voorgesteld in hetzelfde blad van Januari 1937. Zijn poëzie is echter nogal zwak.

Hetzelfde lijkt mij te gelden voor den Cisterciënser Guillelmus van der Macht (1587-1667), van wien een tweetal gedichten werd bekend gemaakt in ‘De Nieuwe Gemeenschap’ van December 1934. Het artikel, dat deze publicatie begeleidde, maar niets bijzonders over den dichter mededeelde, ving aan met de volgende woorden, die zeker polemisch bedoeld, maar daarom nog niet onjuist zijn: ‘Het mag als bekend worden verondersteld, dat de kennis van de poëzie der Contra-Reformatie in de Nederlanden nog zeer onvolledig is. Het zal geheel den arbeid van een jong geslacht van geleerden vragen om de onvolkomen kennis van deze litteratuur tot onversluierde helderheid te brengen.’ Hier is veel van waar. De kwestie is alleen: wáár blijven de jonge geleerden, die naar het voorbeeld van Vlaamsche beoefenaren der letterkundige geschiedenis als dr. O. Dambre, dr. Edw. Rombauts, dr. Hermance Belle, dr. V. Celen e.a. de teksten van de katholieke dichters uit het verleden in critische uitgaven bezorgen? Er bestaat nog weinig liefde voor zulke studie.

Van groot belang hiervoor is echter de uitgave van De iconografie der Contra-Reformatie in de Nederlanden door dr. B. Knipping O.F.M. (deel I, Paul Brand, Hilversum 1939). Op de meening van dr. W.A.P. Smit (Dichters der Reforformatie in de zestiende eeuw. J.B. Wolters, Groningen, 1939), als zouden Cornelis Crul en Bertelmeus Boecx ten onrechte tot de Dichters der Contrareformatie zijn gerekend, antwoordde ik in ‘De Gids’ van November 1939. Het ochtendgebed uit de verzameling van Boecx, dat Zr. dr. Hildegarde van de Wijnpersse in ditzelfde nummer van ‘De Gemeenschap’ bekend maakt, bevestigt mijn opvatting. Al acht ik het niet waarschijnlijk, dat dit gedicht van dezelfde hand is, die De Gheestelijcke Jacht schreef, het is uitgesloten dat de dichter van een dezer twee teksten protestant (van welke richting dan ook) ge-

[p. 112]

weest kan zijn. Bertelmeus Boecx beschouw ik als ‘iemand, die de psychologische werking der Reformatie zeker diep ondergaan hebbende, haar dogmatiek niet aannam, hetzij uit angst, hetzij uit aangeboren en met de jaren gegroeide behoudzucht, hetzij (en dit lijkt mij het meest waarschijnlijk) uit overtuiging, dat de oude leer de ware was.’

ANTON VAN DUINKERKEN.