De Gemeenschap. Jaargang 14

[p. 513]

DE GEMEENSCHAP

MAANDBLAD ONDER REDACTIE VAN: MR. LOUIS DE BOURBON, ANTOON COOLEN, ANTON VAN DUINKERKEN, JAN ENGELMAN, MARNIX GIJSEN, A.J.D. VAN OOSTEN EN JAN VERCAMMEN

Anton van Duinkerken
De tegenstellingen van kerstmis

In een van zijn Kerstpreeken zegt de heilige Bernardus; ‘Dit feest is te lang voor den dag en te ruim voor de aarde; het neemt ook den nacht in beslag en het vervult den hemel vaek engelenzang alvorens de aarde te verheugen met de blijde boodschap’.

Dit gezegde van den kerkleeraar noodigt uit tot nadenken over de beteekenis van het Kerstfeest, waarin de uiterste tegenstellingen van licht en donker, van hemel en aarde opgeheven schijnen en samenvloeien tot de harmonie der eenvoudige vreugde. Alle verhoudingen, waarin wij ons dagelijks bewegen, schijnen geschokt door de gebeurtenis van Kerstmis: de nacht werd verlicht, de hemel daalde neer, God werd mensch, de Schepper werd kind, de Maagd werd Moeder, de Beheerder van het heelal lag in een kribbe tusschen os en ezel.

Deze verzoening der tegenstellingen is het geheim van Kerstmis en het geheim van den waren godsdienst. Al wat menschen niet kunnen rijmen, al, wat het verstand te boven gaat, wordt opeens door een beminnelijk wonder van God vertrouwd met onze diepste gevoelens en, al begrijpen wij heelemaal niet hoe het mogelijk

[p. 514]

was, dat een maagd een kind ter wereld bracht en dat dit kind, in armoedige omstandigheden geboren, de Zoon is van God, ons hart aanvaardt deze geloofsgeheimen met een bijzondere graagte, want geen enkel feest van het Kerkelijk Jaar vervult ons zóó zeer en zóó spontaan met vreugde als het blije Hoogfeest der Geboorte van den Zaligmaker. Waar het verstand in verbijstering stil staat, daar begint het hart te jubelen, instemmend met den zang der zalige koren, instemmend met de godsvrucht der vervlogen eeuwen, en bij de kribbe zijn wij onszelven bewust, dat er een groot gezin is van menschen onder het Vaderschap van den goeden en barmhartigen God. Wat ons van elkander scheidt, verliest in den Kerstnacht zijn beteekenis. De tegenstellingen worden verzoend. Neger en Chinees, Franschman en Duitscher, rijkaard en arme knielen bij hetzelfde mysterie overrompeld neder. Er is ‘vrede op aarde voor de menschen, die van goeden wil zijn’. Kerstmis, het feest dat nacht en dag, hemel en aarde, maagdelijkheid en moederschap, Godheid en menschheid verzoent, is het feest der opgeloste tegenstellingen.

In ons gewone leven, met zijn alledaagsche, soms drukkende moeilijkheden zijn wij gedurig door onverzoenbare tegenstrijdigheden omgeven. De menschelijke natuur zelf is vol tegenstrijdigheid. Samengesteld uit lichaam en ziel, uit stof en geest, kennen wij naast dierlijke driften een streving, die slechts de engelen kennen: de streving van de ziel naar het reine, het schoone, het bovenzinnelijk-goede. Deze tweeslachtigheid kwelt ons, maar wij weten, dat er een harmonie gevonden moet worden tusschen de beide krachten, die in onze natuur verstrengeld zijn en de neiging hebben, elkander te bestrijden. Wij zijn ons bewust, dat de innerlijke vrede dier tegenstrijdige vermogens de eenige waarborg is van ons geluk. Dit weten wij niet alleen uit onze geloofsleer, maar de natuur zelf

[p. 515]

zegt het ons en ook heidensche wijsgeeren en dichters streefden ernaar, de pijnlijke tweespalt van het menschelijke wezen tot hoogere rust te brengen, omdat zij voelden, niet te kunnen leven zonder die orde der verhoudingen, waarbij de geest heerscht over het lichaam, zonder het lichaam te onderdrukken en vernietigen. Wat is de vrede van Kerstmis anders dan de verzoening dezer inwendige tegenstellingen?

God zelf geeft als het ware het voorbeeld. Hij brengt de uitersten tot elkander. Wat onvereenigbaar leek als nacht en dag, als hemel en aarde, als maagdelijkheid en moederschap, als Godheid en menschheid, brengt Hij door het Wonder van den Kerstnacht bij elkaar en hij verbindt onafscheidelijk deze uitersten in de harmonie van zijn scheppende Almacht, die de rijkste afwisseling van tegenstrijdige dingen in het leven riep, doch ze ordende tot een gaaf en onverstoorbaar geheel. Wanneer de profeet de komst van Christus voorspelt, wijst hij op die verzoening der tegenstellingen door een pakkende beeldspraak te gebruiken. Hij zegt: ‘dán zal de wolf samenwonen met het lam en de leeuw zal door het kind met de hand geleid worden’.

En nóg verder gaat deze geheimzinnige verzoening. In ieder boek zou het onzin zijn, wanneer er te lezen stond: ‘Verlamden gaan, blinden zien, dooven hooren’, maar in het Evangelie is deze verzoening der tegenstellingen tot werkelijkheid geworden, en daar is het niet alleen geen onzin, doch de zin zelf van het verhaal.

Denken wij na over dit geheimzinnige werk Gods, dan krijgt het Kerstfeest voor ons persoonlijk leven een bijzondere beteekenis. Het wordt dan rijker en schooner nog dan wij het reeds kenden. Eerst dan wordt het waarlijk een ‘vrede’-feest, zooals de zingende engelen aankondigden, dat het zijn zou voor de menschen van goeden wil.

Wat beteekent het ‘een mensch van goeden wil’ te zijn?

[p. 516]

God heeft op het Kerstfeest een ‘goeden wil’ getoond. De mensch had gezondigd en het Paradijs was voor den mensch gesloten. Sedert dien zijn de pijnlijke tegenstellingen des levens onze hevigste kwellingen. De straf van de ballingschap der kinderen Eva's bestaat hierin, dat zij lijden moeten onder tegenstellingen.

Tot Adam sprak God: ‘de aarde zal u distelen en doornen voortbrengen en in het zweet uws aanschijns zult gij uw brood eten’. De aarde, die geschapen was tot vreugde van den mensch, wordt door deze vervloeking de vijand van den mensch. De goede aarde wordt opstandig tegen den goeden arbeid. De aarde verzet zich. Ze moet gedwongen worden tot vruchtbaarheid. Slechts met groote moeite, namelijk ‘in het zweet zijns aanschijns‘ zal de mensch voortaan de vrucht der aarde, het brood, kunnen veroveren.

Tot Eva zegt God: ‘In pijn zult gij kinderen baren’. De grootste vreugde wordt aan de hevigste pijn gepaard. Er is een tegenstelling gekomen, die het geluk overschaduwt. De vreugde der aarde, de vreugde van het moederschap zijn niet meer onvermengd.

Doch God toont zijn ‘goeden wil’. Hij toont zijn genade. Want de genade is de goede wil van God.

God zendt zijn Eenigen Zoon ter verlossing van den mensch. En bij die zending belooft God ‘vrede op aarde aan de menschen, die van goeden wil zijn’.

De goede wil van den mensch is niets anders dan gehoorzaamheid aan den goeden wil van God, niets anders dan gehoorzaamheid aan de genade.

In deze ontmoeting van Gods Wil en 's menschen wil worden de tegenstellingen verzoend. In deze ontmoeting wordt de vrede geboren, die de gave van het Kerstfeest is. Die innerlijke vrede lost de tegenstrijdigheden der menschelijke natuur op. Door gehoorzaam te zijn aan de genade, weerstaat de mensch aan de opstandige neigingen der natuur. Zoo zet zich in ieder menschenhart het Wonder van Kerstmis voort.

[p. 517]

(Ad. Selhorst)