De Gemeenschap. Jaargang 14

[p. 509]

Hagel

Het pijnlijke treffen.

De kerkeraad van de Ned. Hervormde gemeente te Haarlem was pijnlijk getroffen toen bij een openbaar, door het stadsbestuur aangeboden feestconcert in de oude Sint Bavo een lied van César Franck werd gezongen; Dat lied heette La Procession. De pijnlijk getroffen kerkeraadsleden richtten zich tot het gemeentebestuur met de opmerking, dat, bij gelegenheden als deze, liederen vermeden dienden te worden waaraan een gedeelte van het gehoor aanstoot had kunnen nemen.

Met die pijnlijke trefferij en dien aanstoot zal het nogal losgeloopen zijn. Als de kerkeraadsleden niet beter hadden geweten, als zij bijvoorbeeld geen programma hadden gehad, zoodat de titel van het lied hun was onthouden en ze hadden er zich verder niet in verdiept dat César Franck katholiek was, dan hadden ze het lied waarschijnlijk erg mooi gevonden. César ; Franck ligt namelijk nog al in het gehoor. Met titel en tekst is het katholieke karakter van een compositie niet uitgeput. Maar als die protestante ooren, verondersteld dat ze voldoende geschoold zijn om dat te onderkennen, zóó kwetsbaar en fijngevoelig protestant zijn, dat ook dát hen pijnlijk treft, dan kunnen ze niet luisteren, niet naar Haydn, niet naar Schubert, niet naar Mozart, niet naar Beethoven, niet naar noem-maarop, zelfs niet naar Bach, die zonder de kerkelijke muziek van hét vijftiende en zestiende-eeuwsche Italië niet denkbaar is. De latijnsch-katholieke oorsprong van het oratorium, het motet, de cantate, de pastorale, de aria moet hun een gehoorsgruwel zijn voor hun distinctief protestantsch trommelvlies. Sterven ze van pijnlijke getroffenheid onder Bach's Hohe Messe? Zij wordt nochtans in de aan den protestantschen eeredienst gewijde kerken uitgevoerd en zelfs de tekstwoorden Credo in unam sanctam ecclesiam catholicam zijn er niet uit geschrapt.

Ronduit, men weet, dat die pijnlijke trefferij en die aanstoot beredeneerd zijn uit die geestesgesteldheid, die het verschijnsel is van wat in ons land doorgaat voor het protestantsche karakter onzer natie. Gelukkig, dat onze natie zeer stellig dat karakter niet heeft. Een klacht als die van den Haarlemschen kerkeraad vindt dan ook geen anderen weerklank dan dien van afweer en ironie. Men wil ruimer zijn in Nederland, en men mag wenschen, dat die meerdere ruimte, die men van alle kanten wil, haar kansen krijgt. Waar men naar toe gaat als men openbare vieringen organiseert en men moet naar alle kanten er op letten dat men geen aanstoot geeft en niet pijnlijk treft, hebben we in het verleden genoeg tot onze schande ervaren. Wat zijn dat voor muzikale plechtigheden bij algemeene en nationale vieringen, waar Diepenbrock niet mag gehoord worden omdat hij roomsch is, Valerius Gedenckklank niet omdat het protestantsch is, het Wilhelmus niet omdat er ook socialisten komen, een religieus lied niet omdat ook niet-orthodoxen en zoogenaamde vrijdenkers van de partij zijn. De figuur zelf toont de punten aan, die intusschen in ons volk zijn overwonnen. Maar het angstvallige ontzien van gevoeligheden en vooroordeel dupeert

[p. 510]

intusschen nog steeds, zooals gebleken is bij de film, gemaakt ter gelegenheid van het regeeringsjubileum van onze Koningin. Men was naar alle kanten zoo neutraal, geen katholieke beklemtoning, geen protestante, geen socialistische, geen wat-dan-ook, ieder moest het kunnen zien zonder pijnlijk getroffen te worden, - met het gevolg dat alle geestesstroomingen en hun botsingen die beslissend zijn voor het aanschijn van het in beeld gebrachte tijdvak, uit dat beeld zijn geweerd en de meest kenmerkende en diepste wezenstrekken uit het nationale karakter en de volksziel zijn verzwegen. Liever, zoo de gevoeligheden maar gered zijn, een onvolledig en in feite een valsch beeld, dan een waarachtig wat zou kúnnen kwetsen.

Er dient vooral voorzichtig gezegd te worden; zou kúnnen kwetsen. Want wezenlijk, en ons volk als vólk genomen, kwetst nóch de processie - men denke aan de Larensche Sint Jansprocessie, waar het heele Gooi en half Amsterdam voor uitloopen - nóch de Stille Omgang, nóch Valerius Gedenckklank, nóch het Salvam fac reginam nostram en het Te Deum, nóch de 1 Mei-optocht en Elcerlyc en Vondel bij socialistische leekenspelers. Wie aanstoot neemt, de Nurks, aan nationale uitingen, waarin tenminste de nationale uiting zich gelden doet, hij zoeke de pijnlijke trefferij in zijn eigen treffende pijnlijkheid en blijve thuis. Liever mist men die smalle groep, dan dat men overal haar druk en haar domper voelt, omdat ze moet worden ontzien.

C.

Vincentius op het reclame-pad.

Zelfs zonder de beleefde aanduiding dat het hier een advertentie betrof, bevatten de katholieke dagbladen van Zondag 18 September j.l. de aanbeveling van een ongenoemd orgaan, dat zich richtte tot de ‘Vincentius- en andere vereenigingen op charitatief terrein werkende’, waarin te lezen stond:

organiseer uw inzamelingsactie 1938-1939 collectief, waardoor besparing van kosten wordt verkregen.

maak gebruik van een suggestief, succesvol idee, dat in groote gemeente reeds proefondervindelijk belangrijk hooger rendement gaf.

Inlichtingen met volledige omschrijving worden gaarne verstrekt.

Brieven onder no. .... aan het bur. van dit blad.

Dat Vincentius een heilige is, doet er blijkbaar minder toe, getuige het weggelaten ‘Sint’, dan dat hij een modern zakenman kan worden. Suggestieve reclame, ziedaar de sleutel tot de harten der liefdadige geloovigen! We zien de fraaie folders al voor ons, met afbeeldingen van den toestand in de arme huisgezinnen vóór zij door de V- en andere O.CH.T.W. vereenigingen bezocht (en onderzocht!) zijn - en ná dezen bijstand!

Maar 't mooiste is wel de ‘collectieve inzamelingsactie’! Men kan nagaan wat ons te wachten staat in dit opzicht, wanneer men zich de moderne colportagemethode van de stofzuiger- en radio-handelaren voor den geest haalt .. ‘Heilige Vincentius: pluk ze collectief, die charitatievelingen!’

A.J.D.

[p. 511]

Christelijke critiek?

In het zich als tijdschrift voor christelijke letterkunde aandienende maandblad ‘Eickerlyc’ (Aug. 1938) stelt zich een der redacteuren onder de initialen M.B.(eversluis) te weer tegen een soort poëzie, die hem niet bevalt. Dat is zijn goed recht, zooals het 't goed recht van lederen anderen criticus is, zich teweer te stellen tegen de poëzie des heeren M.B., waarvan hetzelfde Elckerlyc-nummer een typeerend staaltje bevat.

Maar de wijze waarop, is ten deze toch doorslaggevend. In genoemde critiek bespreekt M.B.: ‘het; geval-Eric van der Steen’. Deze dichter heeft het gedaan bij M.B., door een bundeltje uit te geven onder den titel ‘kortom’, dat als no, van De Vrije Bladen verscheen. Het is een bundeltje verzen, waarin de schrijver de interpunctie wegliet, alsmede alle hoofdletters. Dit nu om te beginnen is niet naar den zin van M.B., die er schamper van zegt, dat Van der Steen zeich verbeeldt, daardoor reeds modern te zijn. Fraaier maakt deze christelijke criticus het echter met de volgende, ontlading van zijn toorn. Hij haalt het slotgedicht aan uit ‘kortom’, waarvan de beide eerste regels luiden:

die alle geestdrift reeds had opgegeven,
die reizen ging en verzen heeft geschreven

en hoont dan: ‘Die eerste regel klopt, wij wisten dat uit de vorige verzen, maar dat Eric werkelijk verzen heeft geschreven ontkennen wij ten stelligste’.

Deze ‘wij’, die door den enkelvoudigen heer M.B. vertegenwoordigd wordt, smaalt vervolgens op de scherpe en losse uitvallen van Van der Steen, wien hij aanstellerig, gemeen en schunnig noemt (blijkbaar met voorbijzien van wat de Nederlandsche jurisdictie voor strafbare beleediging houdt!) omdat hij een voorvalletje aan het vaderlandsche strand tot onderwerp van zijn poëzie koos.

M.B. zag dit als ‘berijmde en verdekte pornografie’, waarvoor hij wel wilde ‘dat onze regeering deze soort ploertige zwarte kater-lectuur verbood en den schrijver liet onderzoeken’.

Te dezer plaatse gekomen met de lezing van dit artikel, kijkt men verschrikt nog eens naar den omslag van 't blaadje. Maar daar staat het duidelijk: Tijdschrift voor christelijke letterkunde. Dit soort critiek uit de pen van M.B. geldt dus onvervaard als christelijke critiek; zijn termen zijn christelijke termen, de mentaliteit van zijn beoordeeling gaat door voor een christelijke mentaliteit ... Arme Van der Steen, gij zijt wel in christelijke handen gevallen!

M.B. weet nu niet meer van ophouden en kakelt voort: ‘Maar de dichter Eric van der Steen, en dit is des te treuriger, kan het beter’. Weer kijkt men even verbaasd op: waarom zou het des te treuriger zijn, dat hij het beter kan? zoo vraagt zich de argelooze lezer van Elckerlyc af. Luister, zegt M.B.:

‘Hij stelt zich maar aan, hij heeft ondervonden dat het schrijven van goede harmonische gedichten geen brood in de kast brengt en geen enkele goede critiek meer oplevert.’

Aha, is het dat! Zooeven trachtte M.B. nog te ontkennen, dat Van der Steen werkelijk verzen heeft geschreven. Maar

[p. 512]

hoe kan deze beklagenswaardige dichter dan ‘ondervonden’ hebben, dat zulks geen brood in de kast brengt?

En is dit ‘brood in de kast’ zulk een ideaal voor M.B., dat hij het gelijk stelt met het verkrijgen van een goede critiek? Of moest hij hier eigen teleurstelling, of een bittere ervaring op dit punt afspuien? Het laatste krijgt een sterke waarschijnlijkheid, door wat hij in zijn critiek laat volgen:

‘Men moet gek, nog gekker, men moet pervers en in elk geval onnatuurlijk schrijven, dan heeft men een goede kans nog iets te beteekenen.’

Beteekent Eric van der Steen zooveel voor M.B., dat hij hem niet genoeg omlaag kan halen? Is het ‘iets beteekenen’ voor dezen christelijken redacteur zulk een zaak van hijgend nagejaagd belang, dat zelfs de redactie, die het bundeltje in haar periodieke reeks opnam, het moet ontgelden, alsof zij uit boosdoeners bestond? Over haar oordeelt hij dat haar leden zetelen ‘op de hooge plaatsen der critiek en zij kunnen prijzen en verdoemen naar het hun goed of kwaad dunkt. Zij verdonkeremanen in de pers het goede en zij verheffen het slechte, opdat zij zelve, slecht schrijvende, nog iets zouden schijnen. Zij zijn ongeloovig en zij nemen de biecht af’.

Over welke biecht-‘ afnemende’ (!) ongeloovigen heeft M.B. het hier? Bedoelt hij er de redactie-leden van de Vrije Bladen mee? Wat heeft hem zóó in zijn beteekenis-graag gemoed geraakt, dat hij zoo gebeten is op onze Vrije Bladen-redacteuren ? Want het is niet mis, wat hij nu laat volgen:

‘Men make ruim baan hier in Holland en verwijdere deze onverantwoordelijke elementen uit hun posities, eer de besmetting verder ga. Deze soort beoordeelaars en dichters zijn gevaarlijker dan de colorado-kevers.’

Sinds wanneer en hoelang wordt deze smetstof der onverdraagzaamheid onder collega's van christelijken huize, jegens een andere redactie en een cynischen, maar eerlijken dichter geduld? Welke zaak is daarmede gediend?

De ‘men’ die uitgenoodigd werd door M.B. om hier in Holland ‘ruim baan’ (bedoelt hij daar misschien de eenzame opsluiting of het concentratiekamp mee?) te maken, die ‘men’ omvat ten onzent gelukkig nog wel zooveel verstandige lieden, dat M.B. niet op bijval behoeft te rekenen. Maar daarmede is de lafheid en de smakeloosheid van den aanval nog niet goedgemaakt.

Wat ons te wachten zou staan, wanneer lieden als M.B. op de ‘hooge plaatsen der critiek’ komen te zitten, kan men leeren uit het soort ‘poëzie van drie cent per vel’ dat de redactie van ‘Elckerlyc’ in datzelfde nummer liet afdrukken. ‘Het naaistertje’ heet het gedicht, waarin M.B. de volgende strophe ‘dichtte’:

Hoe zijn ze zoo ijl en nerveus in de weer
die vingers, die vouwen en frutselen.
O! zie z' over ruitjes en bloemkes zoozeer
zorgvuldig en zeker schermutselen.
Als een molentje wendt,
als de haspel die rent,
gaat de top met den draad om de knoop op het end
tot de hand komt 't ballon al doorhutselen.

Dit slechts als aanleiding voor een voor dezen schrijver gewenscht onderzoek van regeeringswege - volgens een suggestie van hemzelf!

A.J.D.