De Gemeenschap. Jaargang 14

[p. 396]

Letterkundig leven

Een Droste-roman.

‘Annette’ von Hans Franck.
Adolf-Sponholtz-Verlag, Hannover.

Het is verheugend dat er steeds weer literatuur verschijnt over Annette von Droste-Hülshoff, omdat zij waard is steeds meer en beter bekend te worden, niet alleen om haar grootheid als dichteres, doch ook om haar persoonlijkheid. In Duitschland is veel, zeer veel over haar geschreven en er bestaan talrijke uitgaven van hare werken. Het was te wenschen dat zij in Nederland nog meer gelezen werd; als Westfaalsche dichteres staat zij ons ook zeer na; haar poezie is voor een groot deel ontsproten aan de liefde voor haar geboortegrond.

Misschien kan het boek van Hans Franck er toe bijdragen Annette van Droste ook in Nederland bekend en bemind te maken. De schrijver die reeds eenige romans schreef, geeft dit boek den ondertitel van ‘ein Droste-Roman’. Een roman in eigenlijken zin is het niet, het is meer een ‘vie romancée’, een genre dat tegenwoordig erg in trek is. Dergelijke literatuur moge vaak heel boeiend en aantrekkelijk zijn - zij heeft toch groote bezwaren; waarheid en fantasie zijn zoo dooreengemengd, dat men geen historisch juist beeld kan krijgen van de persoonlijkheid die het behandelt, evenmin als van andere karakters die in het boek voorkomen; ook kan de schrijver meerdere of mindere vrijheid nemen om omgeving, levensloop, omstandigheden van de werkelijke geschiedenis te doen afwijken. Hans Franck heeft zich vrij nauwkeurig aan de werkelijke gebeurtenissen gehouden, en in 't algemeen Annette's levensloop op den voet gevolgd; hij heeft zeker zijn onderwerp behandeld met veel toewijding en liefde; - in verschillende bizonderheden heeft hij zijn fantasie vrij spel gelaten en daarin heeft hij mijns inziens het mooiste bereikt in het weergeven van Annette's kinderjaren die zij doorbracht op het voorvaderlijk slot Hülshoff bij Münster. Met fijngevoeligheid heeft hij zich verdiept in die eerste jeugdjaren, en vooral haar omgang met haar lievelingsbroertje Ferdinand, ‘Nandeken’, is poëtisch en psychologisch mooi beschreven. De figuur van Annette's ‘Amme’, die het zwakke, een maand te vroeg geboren kind verzorgde en die in haar ouderdom door haar pleegkind met buitengewone toewijding werd verpleegd, komt zeer goed tot haar recht, en de gehechtheid aan elkaar van Annette, de afstammelinge van een oud-adellijk Westfaalsch geslacht en de eenvoudige

[p. 397]

vrouw is in eenige mooie tafereeltjes treffend beschreven; heel aardig is ook het hier en op eenige andere plaatsen - o.a. als Annette aan de dorpskinderen verhaaltjes vertelt - gebruikte Münsterlandsche dialect.

Het komt mij voor, dat de schrijver het karakter van Annette's moeder, Therese Louise von Haxthausen te veel gechargeerd heeft. Zij was een practische, krachtige, zelfstandige persoonlijkheid - maar haar manier van optreden die de schrijver ons voorstelt, lijkt mij haar karaktereigenschappen wel wat erg te overdrijven. Hans Franck is niet de eerste die deze opvatting heeft, o.a. in de biographie van Annette door Carl Busse kwam ongeveer dezelfde meening tot uiting, die door andere litterair-historici weer bestreden wprd. - Ook Werner von Droste, Annette's oudste broer komt er bij Hans Franck nogal slecht af: ofschoon er tusschen hen beiden zeker niet die sympathie bestond welke Annette en haar jongste broeder voor elkaar voelden, heeft zij toch vooral in later jaren, toen haar gezondheid steeds meer achteruitging, van hem en van zijn vrouw veel hartelijkheid ondervonden. Annette's zuster, de beminnelijke Jenny met haar liefhebberijen voor bloemen kweeken, haar talent voor teekenen en schilderen, haar harmonisch karakter, die, zooals haar zuster in een brief schreef, ‘eine fast zu grosze Herzensgüte’ bezat, had door den schrijver wel wat meer op den voorgrond gebracht mogen worden. Later, in 't vierde deel van het boek, waar Annette's verblijf op de Meersburg bij Jenny en haar echtgenoot Freiherr von Laszberg verhaald wordt, komt zij wat meer tot haar recht.

Een der zielsconflicten van Annette's leven is de, in den zomer van 1820 vallende episode van haar gelijktijdige liefde voor twee vrienden van haar jeugdigen Oom August von Haxthausen: August von Arnswaldt en Heinrich Straube. De schrijver heeft bij het verhalen dezer gebeurtenissen te Bökendorf op het landgoed van de familie von Haxthausen en van Annette's innerlijke gevoelens ongetwijfeld bereikt spanning te scheppen: de feiten en Annette's strijd en leed kende hij trouwens uit haar aangrijpenden brief aan haar tante Anna von Haxthausen. Ook de slechte invloed van haar treurigen gemoedstoestand en haar opleven doordat haar oom Werner von Haxthausen haar meeneemt naar Keulen en Bonn is boeiend verhaald.

Eenige maanden na haar terugkomst in 't voorjaar van 1826 sterft vrij plotseling haar geliefde vader; haar broer Werner is getrouwd en komt nu op Hülshoff wonen en de moeder gaat met haar twee dochters wonen op haar weduwengoed Rüschhaus, een in de 18e eeuw gebouwd landhuis. Dit verblijf beschrijft Hans Franck voornamelijk in het derde deel van zijn boek. In dit deel komt ook

[p. 398]

ter sprake de vriendschap van Annette voor den jongen litterator, Levin Schücking, een zoon van een vroegere vriendin van Annette, Katharina Busch. - De opvatting van den schrijver over de verhouding van de dichteres tot haar vriend lijkt mij nogal aanvechtbaar, vooral waar het Levin Schückings gevoelens betreft. Over die vriendschap is door de vele biografen van Annette von Droste veel, te veel geschreven. Uit Levin Schücking's ‘Lebenserinnerungen’, uit zijn brieven aan Annette, uit zijn brieven aan zijn latere verloofde Louise von Gall leert men den aard van zijn genegenheid het best kennen. Het dichtst bij de waarheid en het sympathiekste wat over die verhouding is geschreven, lijkt mij de beschouwing van Dr. Reinhold Conrad Muschler in zijn inleiding tot de ‘Briefe von Annette von Droste-Hülshoff und Levin Schücking’. -

In sommige gedeelten is het boek nogal langdradig en de schrijver weidt wat te lang uit over weinig beteekenende onderdeelen, terwijl deze beter wat bekort waren en er wat meer plaats geschonken was, b.v. aan eenige aanhalingen uit Annette's brieven. Wij hadden dan ook nog wat meer gehoord van eenige personen met wie zij zeer bevriend is geweest, b.v. van Amalie Hassenpflug, haar oudste vriendin, aan wie zij een aardig gedicht heeft gewijd, het speelsche, zangerige ‘Der Traum’, -van Wilhelm Junkmann, aan wien zij ook een zeer fijngevoeld gedicht heeft opgedragen, over haar nichten von Haxthausen, Sophie vooral, met wie zij veel correspondeerde. Door die brieven was dan ook een eigenschap van Annette naar voren gekomen die karakteristiek is voor haar gedichten, haar brieven en zeker ook wel voor haar gesprekken, haar humor namelijk. Haar vergelijkend met andere schrijfsters zegt Levin Schücking, haar eerste biograaf: ‘Nur bei Annette von Droste waltet ein echt humoristisches Element, eine wirkliche Naturanlage für die humoristische Auffassung.’

Het vierde, laatste deel van het boek, is korter dan de vorige: de stijl is strakker, de inhoud soberder verhaald, de indruk is daardoor sterker; - te recht noemt de schrijver dit deel ‘Die Droste’, in dit deel immers, dat begint met Annette's en Schückings verblijf op de Meersburg in den winter van 1841-'42 valt de geschiedenis van haar lyrischen dichterarbeid; - van de uitgave der gedichten van 1844 die haar bekend en beroemd maakten. Haar laatste levensjaren op Rüschhaus en weer in Meersburg, haar heimwee, haar berusting en haar dood zijn mooi beschreven.

Het is jammer dat er nogal veel kleine onnauwkeurigheden door het boek verspreid zijn. Zoo wordt graaf Werner von Haxthausen een stiefzoon genoemd van de oude Freifrau Maria Anna von Haxthausen; dit is onjuist; alleen Annette's moeder was een stiefkind, alle andere veertien kinderen waren eigen zoons en

[p. 399]

dochters. - De kleine Ferdinand, een zoontje van Werner von Droste stierf reeds in November 1840, en niet zooals de schrijver zegt, toen Annette in 1842 terugkwam uit Meersburg - Van Jenny's tweelingen Hildegard en Hildegund was niet ‘Hildel’ maar ‘Gundel’ het laatst bij Annette voor haar dood. Zoo zijn er nog andere kleine vergissingen.

De schrijver, die waarschijnlijk niet katholiek is - dan was hij dieper ingegaan op sommige bizonderheden - heeft toch een diep begrip van wat haar geloof voor Annette beteekende. ‘Denn Annette ... war ... eine echte, von Herzen fromme Katholikin, die strenggläubig zu nennen, man deswegen kein Recht hat, weil der katholische Glaube für sie nichts Strenges, Starres besasz, vielmehr ihrer Seele so selbstverständlich und notwendig während des ganzen irdischen Lebens blieb wie dem Leibe das Atmen, welches man Diesem nicht zu gebieten braucht.’

Tot slot nog een kleine aanhaling over het ontstaan harer lyrische gedichten: nadat Levin Schücking haar had aangetoond, dat haar eigenlijk talent de lyriek was, schrijft zij iederen dag meerdere gedichten ‘Zwei, drei Gedichte bringt zie am Abend mit nach unten und breitet sie voll Schöpferfreude vor dem Geliebten und der Schwester aus ... In wenigen Wochen schreibt sie mehr als ein Halbhundert Gedichte. Eines herrlicher als das Andere, das Nachfolgende immer wieder das Voraufgehende an Groszartigkeit, Naturseeligkeit und Wortgewalt überbietend; unvergängliche, auszerzeitliche Gebilde die nun in Tagen, in Stunden nach einem mehr als vierzigjährigen Leben voller Sehnsucht und Entsagen, voller Verlangen und Verzichten, voller Aufbegehren und Zerbrechen, voller Suchen und Irren Annette zur gröszten Dichterin Deutschlands machen. Da sind einmal die Westfälische Gedichte, Hymnen an die ferne, geliebte, erste und eigentliche Heimat: Die Lerche - Der Weiher - Der Hünenstein - Die Mergelgrube - Die Krähen - Das Hirtenfeuer - Das Haus in der Heide - Der Knabe im Moor. - Im Moose und manche andere noch. Da sind aber des Weitern auch Bodenseegedichte, Rufe, Schreie, Entrückungen, Verzückungen eines vom erlebten Glück zu immer maszloserem Glücksverlangen hingerissenen, durch das Frauentum beseeligten und beengten Herzens: Am See - Am Turm - Das alte Schlosz -Mondesaufgang und weitere. In einigen Monaten des Winters 1841-'42 ist, wie die Dichterin vorausgesagt hat, der neue, der eigentlich erste, der schicksalentscheidende Gedichtband Annette von Droste-Hülshoffs fertig.’ - Ik hoop dat zij, die dit Droste-boek lezen en de werken der dichteres nog niet kennen, ook iets zullen gaan lezen van haar gedichten en haar brieven, - van beide bestaan meerdere uitgaven.

[p. 400]

Annette von Droste stierf, 90 jaar geleden, den 24en Mei 1848 te Meersburg. Op haar bidprentje heeft men het schoone getuigenis kunnen schrijven: ‘ ... Sie war stets eine liebevolle, gehorsame Tochter und treue Schwester, und ihre Anhänglichkeit für die Ihrigen kannte keine Grenzen; aber sie war auch voll Erbarmen und Mitleid gegen ihre leidenden Nebenmenschen, die ihr Herz alle mit gleicher Liebe umfasste ...’

Aan dat gevoel van liefde voor haar medemenschen heeft zij zelf dichterlijke uiting gegeven in een harer schoonste gedichten, dat zij ‘Spätes Erwachen’ heeft genoemd; - het eindigt met de woorden:

‘Entzünden möcht' ich alle Kerzen,

Und rufen jedem müden Sein;

Auf ist mein Paradies im Herzen,

Zieht Alle, Alle, nun hinein!’

E.T.

(Ad. Selhorst)