De Gemeenschap. Jaargang 13

[p. 509]

Aug. van Cauwelaert
In het teeken der Vlaamsche hoogdagen

Van Nu en Straks

‘De Nieuwe Gids’ is voorafgegaan; maar ook zonder ‘De Nieuwe Gids’ zou ‘Van Nu en Straks’ er gekomen zijn. Vermeylen heeft duidelijk genoeg geschreven wat de Nieuwe Gids-beweging voor de vlaamsche literaire ontwaking is geweest en hij heeft haar niet den dank onthouden dien de Vlamingen haar verschuldigd zijn. Maar men verlieze niet uit het oog het werk dat Gezelle meer dan dertig jaar te voren reeds geschreven had, en men bedenke dat Van Langendonck ‘ietwat Kloos'-sche sonnetten dichtte lang voor hij Kloos te lezen kwam, jazelfs voordat Kloos verzen had uitgegeven.’ (Vermeylen, Verz. Opst.)

Een beweging valt niet onverwachts uit den hemel; die schiet niet plots uit de aarde op in een wondernacht. Die ontkiemt uit een kern, die boort door den grond als de tijd en het klimaat gekomen zijn; en wanneer ze zich dan aldus aan onze verrukte oogen vertoont, bemerken we dat eenzelfde kracht, die hier aan 't priemen is, ginder reeds in bloei is geschoten en verder nog den grond aan het heffen is.

De Nieuwe Gids was er toen Van Nu en Straks zijn taak aanving. Het was er zelf reeds toen Vermeylen samen in 1889 met Lodewijk De Raet en Huibert Langerock ‘Jong Vlaanderen’ stichtte. Maar ook ‘La Jeune Belgique’ was er. En stonden de Vlamingen ‘De Nieuwe Gids’ nader naar het woord, ze stonden ‘La Jeune Belgique’ nader naar den geest.

Dat Nederland enkele jaren is voorafgegaan, is voor Vlaanderen louter gewin geweest. Zoo hebben de Vlamingen niet alleen hun voordeel kunnen doen met de

[p. 510]

schoonheid die Kloos en Van Deyssel, Gorter en Van Eeden reeds geschonken hadden, en die een duurzaam bezit zou blijken voor heel de Nederlandsche literatuur, maar de geringe afstand in jaren gaf de Vlamingen de gelegenheid om beter te beseffen en te voelen wat hen onderscheidde en scheidde. Beide groepen beoogden: schoonheid, en volheid van schoonheid, bevrijd van de rethoriek en romantiek en burgerlijkheid zonder vleugelen. Zij streefden beide naar de bevrijding van het kunstwerk in een bevrijden kunstenaar. Maar vergoddelijking der schoonheid om haars zelfswille, de adoratie der schoonheid waarin Kloos en zijn medestaanders verzonken, hebben de Van Nu en Straksers nooit gekend. Zij hebben de schoonheid niet los willen zien van het leven en van hun volk, zij hebben de schoonheid niet anders willen zien - principieel en in hun beste scheppingen - dan als een uitstraling van leven, verhevigd en verheven tot het vlak der schoonheid. Dat was niet enkel een verschil van nuance of van accent; het raakte de kern zelf van het kunstwerk.

Het gevolg is geweest dat ze in Vlaanderen veel minder hebben getheoretiseerd over de nieuwe kunst die komen moest of was ontloken. Het leven was hun dierbaarder dan alle theorie.

Laat het vooral leven zijn, proclameerde Vermeylen. En verder:

‘Wij durven spreken van een nieuwe kunst, omdat wij een nieuw leven zien beginnen.’

‘Een goede kunst groeit alleen uit een goed leven; - de kunst is een organisch iets dat natuurlijk, noodzakelijk ontstaat uit het eeuwig en alles-omvattend organisme dat leven heet.’

Vermeijlen heeft niet gepoogd dat leven in een formule te omschrijven; evenmin als Kloos vermocht te zeggen wat precies het wezen was der Tachtiger-poëzie. Maar het leven dat Vermeylen vooropstelde was niet het vitalisme waarvan Marsman later spreken zou, een

[p. 511]

leven dat zichzelf rechtvaardigen zou buiten de ethische wetten om. Vermeylen en Van Langendonck die het klaarst de opvattingen van ‘Van Nu en Straks’ omschreven hebben, hebben steeds de schoonheid gezien in haar verbondenheid met de hoogere wetten die alle menschelijke activiteit regeeren; zij zijn uitgegaan van het idee der levenseenheid en het is Van Langendonck die de verwachting heeft uitgesproken dat de groote dichter die komende was, de geweldige synthese van dit leven zou uitspreken.

Dat gevoel voor en tegenover het leven heeft hun houding bepaald tegenover de gemeenschap. Het leven is eenheid, verbondenheid en afhankelijkheid tezelfdertijd. Dat inzicht heeft hen behoed voor zelfadoratie en de uiteindelijke verdorring van een individualisme dat zich niet laven wilde aan de eeuwige bronnen van alle schoonheid.

De mannen van Van Nu en Straks en de jongeren die zich onmiddellijk bij hen aansloten in ‘Vlaanderen’ - Streuvels, Van de Woestyne, Teirlinck, Toussiant van Boelaere - hebben steeds de verbondenheid vooropgesteld met de vlaamsche volksgemeenschap en den vlaamschen strijd voor bewustwording, al hebben ze zich niet willen laten binden door alleenzaligmakende politieke formules. Zij hebben elke overwinning en elke nederlaag in den strijd van hun volk voor zijn zelfstandigheid, beschouwd als een overwinning of een nederlaag van de vlaamsche kultuur en de vlaamsche letterkunde. Geen van hen heeft zich naar het woord van Vermeylen over zijn tafel gebogen, zonder dat de gedachte aan Vlaanderens wedergeboorte achter hem overeind stond. Dit was niet alleen sociaal medevoelen met den nood van hun volk; het was de diepere verbondenheid in bloed en wezen van den dichter en zijn volk. De dichter leeft in en uit zijn volk; hij is de schenker van schoonheid aan zijn volk; maar hij schenkt nadat hij eerst ontvangen heeft.

[p. 512]

Zoo hebben zij gestaan tegenover hun volk en alle misverstand dat door den oorlog is gerezen en vaak zoo onbedacht gevoed, kan hieraan niets veranderen. Zij hebben hun werk geschapen, niet met een gevoel van opzettelijke dienstbaarheid, maar met het blijde ondergrondsche gevoel dat zij, schoonheid scheppend, ‘dit land schooner’ maakten. Zij voelden zich staan in de vlaamsche lucht, zij wisten dat ze hun sappen zogen uit de vlaamsche aarde en het was hun niet onverschillig wie de vruchten plukken zou. Zij zijn gevoelig en dankbaar geweest voor de erkenning die zij genoten in Nederland, maar alle hulde en eer zou hen onbevredigd hebben gelaten zoolang Vlaanderen zelf niet in hun werk zijn eigen schoonheid en zijn eigen kracht erkende. ‘Onze taak ligt hier,’ schreef Vermeylen. ‘Dat onze goede schrijvers in de aanzienlijkste tijdschriften van Noord-Nederland zeer gewild zijn, dat hun boeken er met bijval begroet worden is heel verheugend maar het blijft toch bijzaak: wij moeten in het Vlaamsche volk kunnen doordringen, daar vasteren voet krijgen. Wat zij zingen en zeggen mag niet meer over de hoofden heen slaan, hun eigen akker moeten zij bevruchten, tot grooter macht van 't gezamenlijke taalgebied. Hier ligt hun plicht, hier ligt hun schoonste loon.’ (Vermeylen, Verz. Opst. II).

Het is goed dat dit nog eens in herinnering wordt gebracht, ook in Vlaanderen, op het oogenblik dat zekere elementen voor het eerst de ‘volksverbondenheid’ van den kunstenaar meenden ontdekt te hebben. Het is een vrij gemakkelijk en overigens ook niet onvruchtbaar werk den afstand te meten tusschen de bedoelingen van ‘Van Nu en Straks’ en hun bereiken van deze generatie. De generatie van twintig heeft dit gedaan met een blijden overmoed. En het was goed zoo. Wat er duurzaam was in ‘Van Nu en Straks’, Vlaanderen heeft daardoor niet geleden, maar 't heeft de mannen van die generatie zelf en vooral voor hen die onder de

[p. 513]

hoede en onder den invloed van ‘Van Nu en Straks’ vóór den oorlog hun werk hebben aangevat, gedwongen tot bezinnen. En zoo heeft de verdieping naar de kern, waartoe sommigen door het leven zelf gevoerd werden, zich in een versneld tempo voltrokken. Zoo hebben de jongeren die zich tijdelijk groepeeren zouden in ‘Ruimte’ de ouderen tegen zichzelf behoed.

Van de Woestijne heeft destijds geschreven dat het misverstand tusschen ‘Van Nu en Straks’ en de na-oorlogsche generatie lag bij de epigonen. Zij die te verrukt waren over het werk hunner onmiddellijke voorgangers om de sterke behoefte te voelen naar eigen heilzame wegen te zoeken, kunnen dat gereedelijk beamen. Van de Woestijne had er trouwens kunnen bijvoegen dat het misverstand ook zijn reden vond in dat werk der ouderen, dat zich van de kern had afgewend. Ook zij hebben sterker dan voor de schoonheid goed was, de bekoring ondergaan van het uitzicht der dingen en in hunne opgetogenheid om het schoone woord hebben zij vaak het woord gesproken voor het gesatureerd was van inhoud en leven. Maar een kunstenaar en een beweging hebben het recht te verlangen dat ze worden gemeten naar de werkelijke schoonheid die ze schiepen. En het is zonder eenige zelfoverschatting maar met den diepen trots der zekerheid dat Vermeylen destijds op een feestmaal ter eere van Streuvels vijf en twintig jaar na het verschijnen van Lenteleven zeggen kon: wij zijn geen knoeiers geweest. En de man, die zelf De Wandelende Jood geschreven had, en die daar voor hem Streuvels zitten zag en dacht aan Van Langendonck en aan Van de Woestijne, hij mocht dat zeggen. Want ook dit is de kracht geweest van ‘Van Nu en Straks’ - ‘Vlaanderen’, dat de leuze die ze verkondigden gedragen werd door het werk van sterke scheppende persoonlijkheden. Zonder deze kan geen beweging duurzaam zijn.