De Gemeenschap. Jaargang 13

[p. 505]

DE GEMEENSCHAP

MAANDBLAD ONDER REDACTIE VAN: MR. LOUIS DE BOURBON, ANTOON COOLEN, ANTON VAN DUINKERKEN, JAN ENGELMAN, MARNIX GIJSEN, A.J.D. VAN OOSTEN EN JAN VERCAMMEN

Anton van Duinkerken
Het nieuwe Vlaanderen

Vlaanderen onder de graven, Brabant onder de hertogen, Holland onder de stadhouders, mochten - door kracht eener bewonderenswaardige zelfstandigheid - achtereenvolgens streven naar het stoffelijk en geestelijk overwicht in de samenleving aller onafscheidelijk-samenhoorige Nederlanders: het noodlot van ons volk zou toch wellicht door de bestendiging eener gewestelijke overheersching niet minder somber zijn geworden dan het werd, nu de natuurlijke decentralisatie-zucht van de Nederlandsche beschaving geleid heeft tot de doemwaardige verscheuring, die ruim een eeuw lang het Zuiden en het Noorden in afzondering verstarde. Deze eeuw is in ons gemeenschappelijk volksbestaan de minst vruchtbare geweest. De groote groeikrachten, gereed om zich aan leidende vormtucht te onderwerpen, schenen tevoren te verzwakken: in kunst noch wetenschap, in de orde van denken zoomin als in die van handelen vonden droom en ondernemingsdurf elkander tot wederzijdsche hulpvaardigheid bereid. Wat uit het Zuiden kwam verwierf tijdens de achttiende eeuw in het Noorden

[p. 506]

geen achting: het Noordelijke werd te kil om den Zuiderling te bevredigen.

Na deze diepe scheiding, onvoldoende voorbereid, gedeeltelijk door willekeur geboden en ter hand genomen met te weinig aandacht voor de allerhoogste volksbelangen, moest de Nederlandsche hereeniging, spijts het vele goede, dat zij in weinige jaren bewerkte, door den Belgischen opstand worden verbroken. Haar cultureele voorkomen geleek te zeer een geestelijke kolonisatie door Hollandsche hoogleeraren, Kinker, Schrant, Van Genabeth meenden hun leerlingen geen beter dienst te kunnen bieden dan door hen te overtuigen van de Hollandsche meerwaardigheid in taal- en letterkundig opzicht. Hun heimwee naar hun geboortesteden verstoorde tijdens hun Belgische jaren hun natuurlijk gevoel voor de Nederlandsche verhoudingen, al zal het Schrant tot eere blijven strekken, dat hij ook de geestelijke geschiedenis van het Zuiden ontgon, en als rijksten buit van een niet geheel oppervlakkig gebleven onderzoek de schoonheid der gedichten van Justus de Harduyn ontdekte.

Na hen begint in het Zuiden de Vlaamsche Beweging, die met de emancipatie van de katholieken in het Noorden gelijken voortgang houdt en verwantschap ontwaart, als Jan Willem Brouwer, kenner van Zuid en Noord, in De Tijd voor het eerst de nieuwe boeken uit Vlaanderen en daaronder de Dichtoefeningen van Guido Gezelle aankondigt, - als Jozef Alberdingk Thijm, gaarne geziene bezoeker der Vlaamsche congressen, de broederhand drukt, hem door Gezelle uit Vlaanderenland gereikt. Het midden der vorige eeuw bekrachtigt die ontmoeting door den sedert dien gelukkig aangehouden toeleg van geleerden uit beide gewesten op de kennis van het gemeenzame erfgoed der praereformatorische eeuwen. Dat de eerste uitgever van Ruusbroecin den nieuweren tijd, kanunnik David, tevens de grootste bewonderaar was van Tollens' over-

[p. 507]

wintering op Nova Zembla, teekent echter de minderwaardigheidsgevoelens, waarvan zich Katholiek en Vlaming in de Nederlanden moest bevrijden.

Uit Antwerpsche ouders te Keulen geboren, leverde de grootste Amsterdammer aller eeuwen, de dichter van de Leeuwendalers, het levend zinnebeeld eener verzoening van tegenstellingen, die men betreuren, maar niet ontveinzen kon: de grootste roem van onze letterkunde kwam uit het Zuiden en werd katholiek, aldus aan Holland de waarde toonend van hetgeen lichtvaardig, soms ook door de besten gesmaad werd. In hem vereenigd, is het niet moeilijk de eenheid in al het andere geleidelijk aan te hervinden.

Maar zooals de katholieke emancipatie, na voorspoedigen voortgang, haar bindkracht scheen te verliezen voor de afzonderlijke katholieken in het Noorden, zoodat op elk gebied de oneenigheid en de onderlinge twist een begeleidingsverschijnsel werd van de gemeenzame winst, zoo dreigde ook in Vlaanderen partijdigheid van velen tegen velen te doen vergeten, hoe zwaar men gold, toen men tezamen belangloos was.

Onze bovenpartijdige samenhoorigheid vraagt, ook bij erkenning van het goed recht der verscheidene partijen, op het oogenblik herstel: wie zou het lichter en gereeder bieden dan de onpartijdige bezielingskracht van kunstenaars? De tijd is voorbij, dat het heldhaftig schijnen kon, te schimpen waar een eerbiedwaardig hoofd, uitstekend boven de massa, de beweging van alle nekwervels tezamen moeilijk scheen over te nemen. Deed Prosper van Langendonck, deed Karel van de Woestijne Vlaanderen schande aan door de taal tot een heerlijkheid te voeren, waarvan nu ook de geniale strijder zich bedienen kan? De vraag is maar, of men durft te weten, waar men staat. Toonen de Hoogdagen der Vlaamsche Letteren, dat een tevoren ongekende cultureele macht tot volksbezit geworden is in Vlaanderen, zulk een overwinning op het verleden zal haar betee-

[p. 508]

kenis danken aan haar gerichtheid op de toekomst. Bij ons is het niet anders: de katholieken, aan druk ontstreden, zouden een nuttelooze macht verworven hebben, bleven ze niet degenen, die ze waren in den strijd.

Het hoogste belang is niet bij de macht, doch bij de waarheid gelegen: Vlaanderens waarheid worde derhalve gezegd door den Vlaming, ook waar die waarheid als een zelfverwijt kon klinken. De nieuwe Vlaamsche romankunst verwierf zich bij bewonderaars ook vijanden in Vlaanderen: het pleit voor haar grootmoedigheid, dat zij aan de kleinzieligen durfde weerstaan. Een nieuwe dichtkunst zoekt haar vorm na Vlaanderens bezielde zelfbevestiging in het expressionisme. De toon van de kritiek verwerft bij minder hoorbare geestdrift, meer betrouwbare zekerheid. Volharding in dit waarheidlievend criticisme en dit edel vormverlangen zal Vlaanderen nader tot Holland brengen dan ook de best bedoelde politieke struisvogelarij. Want het zal Vlaanderen nader brengen tot zijn eigen diepste wezen.

Ons, die in andere verhoudingen strijden, past het den nuchteren waarheidsdrang van de nieuwe Vlamingen te eerbiedigen als voorbeeldig.