De Gemeenschap. Jaargang 12

[p. 270]

Hagel

Glad er naast!

Daags na de eerste opvoering van ‘Het Voorste Legioen’, een drama over de katholieke geloofs- en offer-problematiek, dat zich afspeelt in een Amerikaansch Jesuieten-college, schreef Pater F. Hendrichs S.J. in ‘De Tijd’ een zwaar ingezonden stuk. Hij had te veel Jesuietenkloosters bewoond om te gelooven in de ‘echtheid’ van het voorgestelde geval, en hij vreesde, dat de vertooning op andersdenkenden een heel verkeerden indruk zou maken. Direct had hij dus met grooten ijver naar de pen gegrepen en nadrukkelijk verklaarde hij, dat de voorstelling van zaken in ‘Het Voorste Legioen’ glad er naast was. Jesuieten zijn niet zoo in hun onderlingen omgang, noch hebben zij zulke oversten, als het drama te besluiten gaf.

Toch moet pater F. Hendrichs S.J. geweten hebben dat pater dr. J. van Heugten S.J. het drama niet slechts had goedgekeurd, doch dat hij het geestdriftig bewonderde, en dat hij behulpzaam was geweest bij de regie, ja, vrijwel alle repetities, en ook de eerste opvoering hij bijgewoond. Pater F. Hendricks S.J. had het drama niet gelezen, de repetities niet bijgewoond en was niet aanwezig geweest bij de eerste opvoering. Hij keurde alleen het spel maar af op grond van een recensie! En daarmede desavoureerde hij in het openbaar pater dr. J. van Heugten S.J. Nu begint men zich toch af te vragen, hoe Jesuieten in den onderlingen omgang dan wél zijn!

Pater F. Hendrichs S.J. mag een potje breken, maar ook hij moet het niet te bont maken. Van zijn oordeel wordt gaarne kennis genomen, als het gemotiveerd is, maar wanneer hij dingen beoordeelt, die hij heelemaal niet gezien heeft, en wanneer hij daarbij dan nog een toon van verontwaardigd gezag aanslaat, is hij ... glad er naast, en vertegenwoordigt hij een Roomschen trek, dien wij niet spoedig genoeg kunnen afleggen, mede in het belang onzer apologie.

Bloemlezing.

Op pater Hendrichs kan men nooit lang boos zijn. Nauwelijks heeft hij zich in de vingers gesneden met een scherpe kritiek op het door hem heelemaal niet gekende ‘Voorste Legioen’, of hij bezorgt, dagen vóór dato, het 15 Mei-nummer van zijn eigen tijdschrift, de Canisiusklok, waarin hij vertelt, dat hij pas verjaard is - hoe dikwijls overkwam hem dit nu al? - en onder den titel ‘Bloemlezing’ eenige fragmenten publiceert uit de verjaardagbrieven. Een enkele der aldus bij eengelegen bloemen willen wij plukken, zonder het verjaardagstuiltje, dat rijk voorzien is, te deren. Ziehier hoe een vrome ziel haren bekeerder geluk wenscht op diens verjaardag:

C.... ‘Ik ben pas geopereerd en dat heeft mij heel geen goed gedaan, want ik ben zoo vreeselijk mager geworden, maar ik kan niets anders doen dan op de Voorzienigheid hopen, Pater en als ik die immer voor oogen houd, zal ik nooit beschaamd worden. O, Pater, wat zou ik graag eens met U bidden, ik heb er toch zoo'n behoefte aan. Wat verlang ik toch weer naar die fijne feestdagen van Paschen, als ik weer te Communie zal gaan en die gedachten

[p. 271]

komen weer bij mij op, toen U voor mij stond en voor het eerst mij de H. Communie uitreikte!’

Is het niet schattig? De katholieke godsdienst als een onderonsje met verjaardagen en de Voorzienigheid? Pater Hendrichs weet, hoe hij de menschen bij elkaar moet houden. Nu zijn er in Den Haag weer drie bekeerlingen van hem gestorven. Maar ook hieruit is leering te trekken. Immers pater Hendrichs deelt mede: ‘Alle drie deze Convertieten zag ik na hun overgang meer dan eens terug. Och, dat kan ook best, als men mij maar verwittigt en met me overlegt. En anders hebt U makkelijk contact met P. Strick (Laan 27, Den Haag, óók mijn adres).’

Maar de pater is niet altijd zoo zachtzinnig. Hij is wel goed, doch niet gekl Hij heeft ook een correspondentierubriek. Zie maar:

X. te A. ‘U moet me niet kwalijk nemen, maar het bevalt me niet, dat ik nu, uit beste bron, verneem, dat men U een goede positie bezorgde en dat U deze verspeelde absoluut door eigen schuld. Dan wordt het Canisiusfonds beter besteed voor anderen.’

Alstublieft. Dat is niet voor de poes! En de fouten van de huisgenooten des geloofs blijven al evenmin in het duister. Aan L. te A wordt geschreven:

‘Dat ben ik met U eens, hoor. - Van Duinkerken schreef, dat wij “lummels” zijn; daar is wel wat van waar en het brengt ons geen streep verder, onder elkaar over dat gestook wat te mopperen en de fut niet te hebben zoo'n lasteraar flink bij zijn kraag te pakken en te brengen, waar hij thuis hoort: de Rechtbank!’

Dit alles heeft een genoeglijk, gezellig en huisgenootelijk karakter, geheel gestempeld door de joviale hartelijkheid en leuke slagvaardigheid van den goedigen massa-bekeerder. Men moet van zuur doortrokken zijn, om het niet alleraardigst te vinden.

Alleen is het toch een billijke vraag, waarom iemand vreest, dat ‘Het Voorste Legioen’ op andersdenkenden een verkeerden indruk zal maken, wanneer hij klaarblijkelijk niet vreest, dat de Canisiusklok in de handen van andersdenkenden zal terecht komen, die toch ook over dit merkwaardige symptoom van goedaardig proselytisme wel ‘anders’ zullen denken!

D.

‘Dat kan nie!’

Ik twijfel er geen oogenblik aan, dat gij dit zonderlinge verhaal stellig niet gelooft. Maar een net en weldenkend mensch gelooft steeds, wat men hem zegt en wat geschreven staat!
Rabelais

Het voortreffelijke R.K. artsenblad onder hoofdredactie van den Rotterdamschen geneesheer Dr. W.B. Huddleston Slater heeft een belangrijk gedeelte van zijn Maartnummer ingeruimd aan niets meer of minder dan aan letterkundige critiek. De letterkundige critiek geldt den roman Dorp aan de rivier en daardoorheen evenzeer de figuur, die men voor den held van dat boek model ziet zitten en die slechts door de dwaasheid van sommige zijner daden overeenkomst met zijn beeld vertoont, zooals dr. Huddleston Slater het vriendelijk zegt, om aan een zeer klaarblijkelijke animositeit tegen een bepaalde geneesheeren-familie lucht te geven.

[p. 272]

Maar de critiek van het roomsche artsenblad, in liefst twee hoofdartikelen, is waarlijk verpletterend. Zij neemt dien onomstootelijken en vernietigenden maatstaf, waaronder Robinson Crusoe, Gargantua en Pantagruel, Ulysses en Penelope, Passepartout en zelfs de Delftsche wonderdokter en de kleine Rudolf vermorzeld worden. De heeren van het artsenblad zeggen namelijk: ‘het kàn niet!’ Dit is misschien de meest ‘Hollandsche’ critiek, die voor en na de sleutel is voor de Hollandsche impopulariteit van de fantaisie, de verbéélding, welke eens een burgemeester, die intusschen nochtans een storm van verontwaardiging tegen zich zag opgaan, zeide in de Nederlandsche letterkunde al te zeer te missen.

Wee den schrijver zoo ... artsen hem op fantaisie betrappen. Hij krijgt de wraak van een waarlijk fantastisch: ‘Het kan niet!’

Zwemt er niet een snoek in een wiel langs de rivier van dat dorp, een snoek, die zùlk een omvang heeft, dat na zijn verdwijning uit die drie hectaren groote wiel het water daarin een meter zakt? Bereken den kubieken inhoud van zulk een volumen eens, en ge moet de heeren artsen gelijk geven: het kan niet. ‘Dat een reusachtige stommerd in dat dorp het een tijdje lang gelooft, dat is begrijpelijk,’ zoo staat er in het artsenblad te lezen. Maar als een heel dorp dat voortdurend gelooft, ‘dan zijn die dorpelingen òf leeghoofden òf ze zijn stommer dan het achtereind van een varken.’

Het staat er letterlijk! En als men zijn oogen uitgewreven heeft, staat het er nog. Zouden die stomgescholden dorpelingen in het besef en in de waardeering der zotternij waarlijk wijzer en intelligenter zijn ... dan deze academisch geyormden? Zooveel is zeker, dat deze dorpelingen, die genoeg gevoel hebben voor de zelf-ironie in het zotternij-spel dezer mythe, die zij zich scheppen, de heeren doctoren, die daar zóó op reageeren, ongetwijfeld voor nog fantasieloozer zullen houden dan een overigens zeer ten onrechte misprezen achtereind van een varken.

‘Waarom gelooft ge het niet?’ vraagt Rabelais, een der eerste vluchtelingen voor het Huddleston-Slatersche orakel, na het verhaal van Gargantua's fabelachtige geboorte te hebben verteld. ‘Waarom gelooft ge het niet? Omdat, zult ge zeggen, het geen schijn van waarheid heeft. En dan vertel ik u, dat gij het om die reden juist gelooven moet, met een volmaakte verzekerdheid. Want de geleerden van de Sorbonne zeggen, dat het geloof juist van de waarheid van de meest onwaarschijnlijke zaken overtuigt.’

Omdat het echter een te stout stuk is Rabelais aan deze ‘Sorbonnikkels’ voor te houden zal de schrijver van Dorp aan de rivier goed doen ronduit te bekennen, dat die van het artsenblad gelijk hebben: uit exacte medici als zij, schept men geen mythe en geen heros. En die snoek, nee, dat zal de leugenachtige schrijver van Dorp aan de rivier, die volgens 't artsenblad ‘beslist onwaarheid spreekt’, bij nader inzien moeten toestemmen: hij heeft daar tot heden toe ten onrechte geloof aan geschonken. Nu het R.K. artsenblad onder hoofdredactie van dr. Huddleston Slater hem daarop geattendeerd heeft, herroept hij ruiterlijk deze, overigens tegoejertrouwe onwaarheid: zoo'n snoek, nee, dat kàn niet...

C.