De Gemeenschap. Jaargang 11

[p. 821]

David de Kok O.F.M.
Kerstmis en Sint Franciscus

Wanneer wij aan de geboorte van Jezus denken, dan zien wij als Minderbroeder ook onzen Vader Franciscus, Voor dezen groten minnaar van het arme Kindeke was het Kerstfeest immers het feest der feesten, zodat hij vrij spoedig na zijn bekering al naar het H. Land poogde over te steken om in Bethlehem zijn vreugde uit te zingen. Het schip dreef echter uit de koers en hij kwam in Dalmatië terecht, maar later is hij toch in Palestina gekomen, heeft hij vele dagen in en bij de geboortegrot doorgebracht en hoopte hij martelaar van Jezus te worden. Dat werd hij evenwel eerst in 1224 op de berg La Verna, toen hij als gestigmatiseerde gelijk werd aan zijn Goddelijken Vriend.

Geen wonder, dat de eenvoudige Franciscus, die altijd aan het arme Kindeke dacht, ertoe gekomen is in de bossen van Greccio een kribbe te bouwen om zich nog beter de onschatbare weldaad van Christus' menswording voor te stellen. Toen in 1223 het Kerstfeest naderde, liet hij stroo in de kribbe leggen, bedelde hij een os en een ezel, wekte hij zijn broeders op met hem de geboorte van Christus op aanschouwelijke wijze te herdenken en riep hij, de heraut van den groten Koning, het volk van Greccio en omstreken naar het bos. Een talrijke menigte stond die Kerstnacht met Franciscus bij de kribbe, door overvloedig licht bestraald. En Christus werd er in werkelijkheid weer geboren, want een der broeders droeg het H. Misoffer op, door Vader als diaken geassisteerd, terwijl de andere broeders in Gods heerlijke natuur de misgebeden zongen. Nadat hij het Evangelie van de Geboorte gezongen had, hield hij, tranen van vreugde schreiend, een ontroerende toespraak over het Kindje van Bethlehem, dat krachtens zijn oneindige

[p. 822]

liefde tot ons, zondaars, mens had willen worden. En de Heer van Greccio die uit liefde tot Christus geen ridder meer wilde zijn, maar volgeling van den tederen Franciscus, zag volgens den H. Bonaventura een lief kindje in de kribbe sluimeren, dat door Franciscus aan zijn hart werd gedrukt.

Al zouden de Christenen der catacomben wellicht reeds de kribbe in de Kersttijd hebben opgericht, aan den eenvoudigen, ongekunstelden Arme van Assisi danken wij het gebruik om tijdens het Kerstfeest in kerk en woning de kribbe te plaatsen als aandenken aan de geboorte van Jezus uit de onbevlekte maagd Maria. De kinderen van Franciscus, die weldra in alle delen der wereld te vinden waren, hebben de devotie van hun Vader, een lammeke van liefde, alom verbreid, de godheid van Jezus verdedigd, hun bloed voor Hem gestort.

Franciscus en het Kindje van Bethlehem, zij behoren bij elkaar, want hij was als een kind geworden: niets in eigen ogen, maar alleen werktuig van Gods oneindige genade. Broeder Masseus vroeg hem eens, waarom alle mensen hem wilden volgen, wensten te zien, te horen, terwijl hij toch niet geleerd was en uiterlijk niets aantrekkelijks bezat. Franciscus viel op zijn knieën, schouwde vol vreugde naar de blauwe hemel en overwoog de goedheid Gods. Nadat hij lange tijd aldus gebeden had, wendde hij zich eindelijk tot Masseus. ‘Gij wilt weten, vroeg hij, waarom men mij volgt? Gij wilt dat weten? Welnu, ik zal het u zeggen. Het geschiedt, omdat de Allerhoogste het wil. Zijn zeer heilige ogen zien steeds neer op goeden en slechten, en daar zij onder alle zondaren er geen hebben ontdekt, geringer, dommer en slechter dan ik, daarom hebben zij mij uitverkoren het wondere werk, dat God ondernomen heeft, te vervullen. Hij heeft mij uitgekozen, daar Hij geen onaanzienlijker mens gevonden heeft. Aldus heeft hij de adel, grootheid, kracht, schoonheid en wetenschap der wereld willen beschamen.’

[p. 823]

Toch noem ik hem, die kind geworden was en zich zelf als het nietigste schepsel beschouwde, een geweldige, die voor duizenden en nogmaals duizenden de zware poorten des hemels heeft opengebroken. Zei Christus niet, dat wij het hemelse geluk slechts zouden verkrijgen, indien wij als kinderen werden? Kind was Franciscus vooral en daarom beminde hij het hulpbehoevende Kindeke van Bethlehem hartstochtelijk. Voelen gelijken zich niet tot elkaar aangetrokken?

Omdat hij arm, zuiver en eenvoudig was als een kind, kende hij slechts vreugde. Zingende vierde hij het Kerstfeest, zingende predikte hij den armen Jezus, zingende stierf hij. De mens van de tegenwoordige tijd kent echter de ware armoede en de ware vreugde niet, omdat hij Jezus vergeten heeft. Franciscus daarentegen beminde den mens geworden God zo innig mogelijk en daarom reikte hij zijn hand aan de Armoede als aan zijn Vrouwe, de Armoede, die bij Jezus' kribbe waakte, met Hem door Palestina trok, toen Hij geen steen zelfs bezat om zijn hoofd ter ruste te leggen, en met Hem aan het ruwe kruishout hing. Deze heldhaftige armoede van Jezus, schreef Assisi's Serafijn, moest weer beoefend worden, want dan zou men niet meer buigen voor hovaardij en hebzucht. Heersen deze ondeugden, dan ontstaat immers ook de tweedracht, wordt de weelde nagejaagd en wijkt de eenvoud uit het hart.

Dikwijls is de armoede van Bethlehem's Kindeke en Franciscus het onderwerp geweest van katholieke zowel als niet-katholieke kunstenaars. Maar geen heeft fijner tekening gegeven dan de zangerige Minderbroeder, die één jaar na Franciscus dood in zijn heerlijk en zoetrokend Latijn het huwelijk van den Poverello met Vrouwe Armoede bezong. Nadat zij aan Franciscus en zijn broeders verhaald had van Jezus' armoede, nodigden zij haar uit met hen te eten. Zij wilde echter eerst kapel, klooster, kapittel, refter, keuken en slaapzaal met mooie zetels en gepolijste meubelen bezoeken, omdat zij niets

[p. 824]

anders zag dan vreugdevolle monniken. Laten wij eerst eten, was het antwoord. Zij vond het goed en vroeg water om haar handen te wassen. Terstond kwamen zij met een halve aarden kruik, want een hele kruik bezaten zij niet. En een der broeders bood haar zijn tuniek aan, waarmee hij gekleed was, opdat zij daarmee zich de handen zou drogen. Toen leidden zij haar naar de plaats, waar de tafel bereid was: een stuk grasveld, waarop drie of vier broden van gerstenzemelen lagen. Wie heeft ooit zo iets aanschouwd door de geslachten der eeuwen? sprak zij bij zich zelf. Gezegend Gij, Heer God, die voor alles zorgt. Nadat allen zich op het grasveld hadden neergelegd, vroeg Vrouwe Armoede gekookte spijzen. Maar een der broeders bracht een schotel vol koud water, opdat allen daarin het harde brood zouden soppen. Zij vroeg, dat men haar tenminste enige welriekende kruiden zou brengen. Zij hadden echter geen tuinier en geen tuin, plukten dus in het aangrenzende bos wilde planten, welke zij haar aanboden. ‘Brengt mij een mes, sprak zij, opdat ik de kruiden schoonmake en het brood snijde, dat zeer hard en droog is. Zij zeiden haar: Vrouwe, wij hebben geen smid, die messen voor ons maakt. Gebruik nu echter uw tanden als mes en later zullen wij voor het verlangde zorgen.’ Nadat zij verzadigd waren, zegenden zij den Heer en leidden haar naar een plaats om te rusten, wijl zij vermoeid was. ‘En daar legde zij zich naakt op de naakte aarde neder. En zij vroeg een kussen voor haar hoofd. Maar zij brachten dadelijk een steen en legden die eronder. Zij echter stond na een zeer rustige en korte slaap haastig op en vroeg haar het klooster te laten zien. En haar leidende op zekere heuvel, toonden zij haar heel de wereld, zover zij zien kon, en zeiden: Dat is ons klooster, Vrouwe.’

Inderdaad, zoals Jezus geboren was om geheel het mensdom te verlossen, zo voelde Franciscus zich geroepen om, in tegenstelling met de oudere kloosterorden, heel de

[p. 825]

wereld tot den armen Jezus en tevens tot de ware vreugde te leiden. En hij is niet alleen de gids van Rooms Katholieken, maar ook van Heilssoldaten, die hem ten voorbeeld stellen als ‘minder dan de minste’, van vrome Anglicanen in Engeland en gelovige Luthersen in Duitsland, die kloosters voor hen zelf hebben gesticht om met hem Jezus na te volgen. Al rangschikt het Protestantisme Heiligenverering liefst bij de paapse afgoderij, de natuur is sterker dan de leer! Straks gooien zij wellicht de kerstboom in het vuur om zich als broeder Franciscus - ook hun broeder - rond de kribbe te scharen. Dan zullen zij de grootheid en oneindige liefde van het Kindeke Jezus zien en met Franciscus alle schepselen oproepen om den Godmens te loven. Hij heeft het gedaan in zijn zonnelied, dat een haast onovertrefbare dichter als Guido Gezelle verdietst heeft.

Geloofd zij God, mijn Here,
met al zijner schepselen kere,
bizonderlijk mijn vrouw zuster zonne vol ere,
dewelke dag ende licht geeft over onze hoofden;
en helder en veel kan zij blinken, schitteren zere.
Van U, o Here, draagt zij tale ende teken.