De Gemeenschap. Jaargang 11

[p. 247]

Anton van Duinkerken
Over Emile Erens

Op 27 April wordt Emile Erens zeventig jaar. Deze gebeurtenis zal zeker geen uitbundige ruchtbaarheid vinden, want Emile Erens is weinig beroemd en zelfs nauwelijks buiten den kring der lezers van dit maandblad bekend. Toch achten wij hem een der meest kunstzinnigen onder onze medewerkers.

Bij dezen schrijver is de kunstzin echter zoozeer een openbaring van den algemeenen levenszin, dat men moet leeren doordringen in zijn bijzondere gevoelswereld om hem voldoende te kunnen begrijpen. Hij komt met zijn persoonlijke sentimenten den lezer niet tegemoet, doch verbergt zijn ontroering achter de kleine, verfijnde wendingen van zijn mededeelenden volzin.

Emile Erens is vooral hagiograaf. Hij beschreef het leven van Sinte Pelagia, van Sint Benedictus Labre, van den heiligen Pastoor van Ars. Nergens siert hij deze levensverhalen op met zijn eigen harts-ontboezemingen. Sla ieder zijner boeken op en lees den eersten volzin, dien gij aantreft: het zal een mededeeling zijn. In dit opzicht is Erens een strikt zakelijk auteur, allerminst een lyricus of een rhetor. Hij vertelt over de werking der genade, zooals een man, die rustig kennis draagt van zekere onbetwijfelbare feiten, deze, zonder buitengewone verbazing, maar met ernstigen eerbied voor de waarheid, den kalmen luisteraars mededeelt. Hij schijnt dus een verteller zonder hartstocht. Toch is iedere prozazin van Emile Erens het getuigenis van een persoonlijke bewogenheid. Niet alleen bemerkt gij dit, wanneer gij, eenige bladzijden achtereen gelezen hebbende, diep onder den indruk eener bijzondere gevoeligheid geraakt, maar gij kunt het ook nagaan door

[p. 248]

de stijlvolle structuur van zijn eenvoudige perioden te ontleden, aandachtig voor de schikking en den klank der woorden, den samenhang der onderdeelen in het zinsverband en de toonhoogte van de, overigens volstrekt objectieve, mededeeling. Bij Erens blijft het werkwoord altijd den volzin beheerschen, hij laat het nooit verdringen door het sierlijkheid-zoekende bijvoegelijke naamwoord. Niets maakt hij mooier dan het is, doch hij adelt zijn vertelsel door de zuiverheid van den toon en de gewetensvolle nauwgezetheid der aanduidingen. Hij laat de feiten niet in het vage, maar preciseert tot het uiterste. Spreekt hij over bloemen, dan zegt hij wèlke bloemen dit waren: tulpen, rozen of hyacinthen. Op dezelfde manier beschrijft hij bekoringen en wonderen, zielstoestanden en gevoelens van zijn heiligen met feillooze helderheid. Hieraan vooral ontleent zijn proza de groote rust, welke het kenmerkt: dat het, ook de meest wonderlijke dingen verhalende, toch nergens twijfel overlaat, zelfs niet omtrent een gering onderdeel. Weinige beoordeelaars hebben de zuiverheid van zijn kunstenaarschap op de juiste waarde geschat; daar is trouwens nooit veel over Emile Erens geschreven. Men schijnt met hem op iets te wachten. Dit komt wellicht omdat de glanzende objectiviteit van zijn stijl nauwelijks den samenhang verdraagt met de particuliere kenmerken van een ademend mensch.

Dat Emile Erens een zoo zakelijk, maar ook zoo van gevoel doorlicht proza schreef in het tijdperk der weinig objectivistische prozakunst na 1880, zal zeker ook een oorzaak wezen, waarom hij een vreemdeling bleef voor vele van zijn tijdgenooten en zich thans verwant voelt aan de jongeren, die in de taal minder een muziekinstrument of een stemmings-voertuig zien dan een middel tot gemoeds- en begripscontact met andere menschen. Nog stelliger lijkt Emile Erens een schrijver voor later, rustiger tijden, waarin men ontdekken moet, hoe nauw zijn werk aansluit bij de klassieke belijdenis

[p. 249]

van het katholieke leven in de schoone letteren. Met een diepe wijsheid geeft hij den lezer een innerlijke rust. Het is een kenmerk zijner kunst, dat ze zelfs niet streeft naar eenvoud, doch den eenvoud voor natuur heeft. Om deze reden houden wij hem voor een onzer nobelste prozaschrijvers.

(Vignet Charles Eyck)

[p. 250]

(Lambert Simon)