De Gemeenschap. Jaargang 11

[p. 241]

DE GEMEENSCHAP

MAANDBLAD ONDER REDACTIE VAN: MR. LOUIS DE BOURBON, ANTOON COOLEN, ANTON VAN DUINKERKEN, JAN ENGELMAN EN A.J.D. VAN OOSTEN

A.J.D. van Oosten
Aan den vooravond

Voor C. Vos.

Europa heeft zich op den weg begeven, die weder naar den oorlog voert.

Laat ons het ‘hoe’ en ‘waarom’ gerust maar niet meer aan de orde stellen; het is er telaat voor. De tijd dringt tot andere daden, tot ernstiger overwegingen. Wie toeziet, weet dat het gevaar niet meer schijnt af te wenden - teveel haat ligt alom opgetast. Geen lugubere reeks van politieke moorden is voldoende om met nieuw bloed weg te wisschen het bloed, dat om wraak heet te roepen. Geen grimmige wrok, uitgespuid over slachtoffers in concentratie-kampen, geen terreur, neergeslingerd over eigen volksgenooten, blijkt ontspanning te kunnen geven aan de mannen, die hun overladen hartstochten voor wat zij hun overtuiging achten, niet eens meer in het publiek bedwingen. Zij hebben woedend bemerkt, dat bloed en idealisme van een voorgaande generatie tevergeefs geofferd werden in den vorigen oorlog; zonder te zien, hoe zij opnieuw dezen dwazen lijdensweg reeds ingeslagen zijn. Na dien vorigen oorlog werd Europa hechter dan ooit geknecht onder de slavenketenen van een hysterisch groot-kapitalisme,

[p. 242]

dat slechts één wellust kent: zich goud te zamelen uit interest op interest. Niemand is er, die het belet, zich weder te wentelen in den bloedstroom, waaruit het zijn schat rijker opdiept. Slechts naar de wraak, het eenige goed ter wereld, dat God Zichzelf voorbehield, wordt weder in een ontredderde verdwaasdheid met uitgestrekte handen gegrepen, door volkeren, door menigten, door ieder individu afzonderlijk, om ermede te treffen een ander, die van zijn kant evenzeer met wraakgedachten vervuld, gewelddadig reageert.

Bij de schuldvraag, die men in den laatsten tijd overal en voortdurend hoort stellen en door welke vrijwel unaniem de wapenfabrikanten worden aangewezen als de hoofdpersonen in de voorbereiding van het drama, aan welks vooravond wij heden ongetwijfeld staan - vergeet men telkens een belangrijken factor. Niet in het minst behoeft daardoor ook maar iets van de schuld dezer kooplieden in bajonetten en stikgassen verkleind te worden, even zoomin als de gruwelijke verantwoordelijkheid van de diplomaten en hun geldheeren, de groote bankiers er een fractie van een fractie geringer om wordt.

Maar de beschuldiging van een ander, dient een eigen beschuldiging van elken aanklager in deze procedure in te sluiten. Dit gaat allen aan, katholieken en niet-katholieken, den wakers en den slapers. Een nieuwe oorlog ontstaat en ontstaat eerder dan wij vermoeden, omdat geen onzer persoonlijk en overtuigd, volkomen van goeden wil is geweest, om dit goddeloos bedrijf bij voorbaat te verhinderen. Wat ook de oorzaak van dit verzuim zij: laksheid, onverschilligheid, onwetendheid, menschenvrees of gebrek aan een oprecht geloof in de kracht van dien goeden wil - in dit verzuim ligt een persoonlijke schuld. Men kan misschien opmerken, dat het manifesteeren zelfs van een grooten goeden wil, weinig zal uitwerken in een wereld, die van boosheid overvloeit. Mogelijk is het niet genoeg, om van die wereld een

[p. 243]

hemelsche provincie te maken, hoewel dit te beproeven zou zijn. Aan alle menschen van goeden wille werd echter tenminste de vrede op aarde toegezegd, nog wel in één verband met het vermeerderen van de eer, die God in den hooge ontvangen zou, volgens den zang der Engelen, door de geboorte des Heeren.

Het verwaarloozen van het een, staat vrijwel gelijk met het schenden van het ander. Dat hier een persoonlijke schuld is ontstaan van zeer grooten omvang, juist ten aanzien van het verwekken van een nieuwen oorlog, valt moeilijk te ontkennen. Daarbij kan men zich niet verschuilen achter het werk van wapenfabrikanten en van onrijpe, oorlogzuchtige knapen die opgezweept zijn. Immers, wat zou het baten? Nu de tijd nabij gekomen blijkt, waarin deze algemeene schuld op korten termijn en per onafwijsbaren wissel aan ons gepresenteerd zal worden, mag men hopen dat deze wereld in nood het laatste middel tot redding aan zal grijpen. Hier zou passen wat men noemt een getuigenis en het zou den vorm mogen hebben van een boetpredicatie. Want slechts in inkeer, schuldbekentenis en herstel van 't eigen kwaad is redding en mogelijkheid van vrede gelegen.

Het ernstige in den toestand is bij dit alles niet, dat men op een dezer voorjaars-avonden weggeroepen kan worden uit zijn werk, zijn familiekring, zijn bestaan, om zich te te begeven naar de plaats waar men zich melden moet als soldaat ter verdediging van zijn staatsgrenzen. Het gevaarlijke ligt evenmin in 't feit, dat men voor men 't weet zijn huis getroffen kan zien door een brandstichtend projectiel, of dat binnen weinige dagen in den naasten omtrek van zijn woning de dauw-des-doods kan neerslaan. Het ontstellende is ook niet eens gelegen in de zekerheid, dat er voor vrouwen en kinderen geen vlucht meer over zal blijven en geen bescherming meer gewaarborgd is.

Ver-uit boven dit alles is het bedenkelijk, dat men zelfs nu, met moord en brand voor oogen niet schijnt in te

[p. 244]

zien, hoe men het gevaar kan tegenhouden en het vuur kan blusschen eer het uitslaat. Propaganda voor den vrede? De goede wil is nauwelijks, in enkelen, aanwezig of aanwezig geweest....

Ontwapening, al of niet op gelijken voet? Men weet blijkbaar niet waar te beginnen...

Algemeene weerloosheid? De hemel verklare hoe 't mogelijk is, dat daar tot heden nog nooit systematisch een proef mee is genomen; zulks, terwijl onder de huidige en van nabij dreigende afslachtings-systematiek ieder schepsel practisch weerloos is!

Waar is nog hoop op uitkomst?

Het ‘oog der wereld’ is in de laatste maanden gevestigd geweest op de Saar-landen, op Oostenrijk; het spiedde naar Berlijn, naar Moskou, naar Warschau; het rustte ten slotte op Stresa. Is dit ‘oog der wereld’ thans gerustgesteld? Waar speurt het hoop?

De Vader der Christenheid riep temidden van alle verwarring een woord vanuit Rome en de wereld werd opmerkzaam. Z.H. Pius XI ziet, naar Hij zegt, de hemelen zich weder verduisteren en in het oorlogsgerucht voor allen de oorzaak van vrees en groote agitatie. Het lijkt Hem een zoo afschuwelijke misdaad toe, een teeken van zoo groote verdwaasdheid, dat Hij het voor onmogelijk houdt, dat het tot een oorlog komt, reeds volgens het rechtsgezegde: ‘Wat tegen het recht geschiedt, moet geacht worden niet te kunnen geschieden.’

Wanneer iemand het wagen zou, dit afschuwelijk delict te begaan, zoo verklaart de H. Vader niet anders te kunnen doen, dan met droefheid in de ziel tot God de bede te richten: ‘Dissipa gentes quae bella volunt’ - Verstrooi de volkeren, die den oorlog willen!

Deze woorden, die de Paus dit jaar bij de opening van het Geheim Consistorie uitsprak, gelden dus het verheffen van de wapenen door de volkeren, tegen elkaar.

[p. 245]

Ondanks de beteekenis, die de wereld wijselijk genoeg aan deze waarschuwing zal hechten, staan wij nochtans aan den vooravond van de vervulling onzer vrees. Doch wij staan daar niet, zonder de deugd der hoop.

Het moge schier ondenkbaar zijn, dat alle moordtuig nog tijdig zal worden weggesmeten en vrijwillig door zijn bezitters en dragers zal worden vernield; zelfs dan nog blijft de hoop. Hierin ligt de troost van het Pauselijk woord. De daad van boete, van eerherstel en van levensvernieuwing is door alle eeuwen en onder alle volkeren een groot psychologisch goed geweest. De Kerk van Rome gaf er den allerdiepsten zin aan: Zij die het gezag over de zielen draagt, prijst en wijst in die daad het middel aan tot redding uit allen persoonlijken nood tot behoud der wereld, tot vernieuwing van het aangezicht der aarde.

De individueele schuld, die wij allen dragen, bij het voorbereiden of niet tegenwerken van den oorlog, die nadert, kan slechts geboet worden en rouwmoedig weggedaan. De gewijde en ongewijde historie verhaalt van straffen over steden en volkeren, die zooal niet opgeheven, dan toch vaak uitgesteld werden, wanneer een boetvaardig volk zich boog voor zijn God. Het uitstel van dezen dreigenden oorlog kan misschien verkregen worden, door het haastig en volstrekt aanvaarden van ons persoonlijk schuldbesef.

Dat dit schuldbesef ons plichten oplegt, men zal het in dien staat zijner boetvaardigheid met vreugde erkennen. Het bijzonder kwaad van zijn deelname aan oorlog en oorlogsgedachte banne men uit! De vervulling van dezen plicht beteekent: het voorkomen van een mogelijk uitgestelden krijg, zooals die ons heden bedreigt. Het beteekent nog meer: de uitsluiting van elke nieuwe kans op oorlog in de toekomst; een uitsluiting op de best denkbare gronden.

[p. 246]

(Lambert Simon)