De Gemeenschap. Jaargang 11

[p. 156]

Hagel

Liberale voorlichting.

Er zijn in Roomsch Nederland eenige duizenden patronaten, organisaties, corporaties en bonden, die zich gedrongen gevoelen in den winter lezingen te laten houden over de meest onderscheidene titels. Voor eerwaarde heeren geestelijkadviseurs, moderators en missionarissen met vacantie, levert deze ambitie jaarlijks een niet te versmaden gelegenheid om een bepaald vak van kerkgeschiedenis, levens- en zedenleer, missie-arbeid en maatschappelijke voorlichting te repeteeren en wij stellen met voldoening vast, dat het leeuwendeel der lezingen dan ook in dezen zin welverzorgd is. Er blijft echter nog een rest, een flinke rest voor den leekenspreker, afgezien nog van de beurten, die deze menschensoort maken kan op zgn. film- en tooneelavonden. Algemeene ontwikkeling wisselt men bij ons met groote liefde af voor het noodige amusement en daardoor gelukt het dan wel, om een zaal vol menschen bijeen te krijgen voor een gevierd spreker, wanneer een mannenkoor, de Graal en een kinderzangvereeniging om beurte met hem hun stemmen verheffen, zooals dat heet, en wat dies meer zij. Voor wie plichtsgetrouw zulke avonden mee te vieren krijgt, zal zich toch de indruk wel eens opdoen, dat er nog het een en ander te veredelen, laat ik liever zeggen te ‘katholiseeren’ valt op dit terrein. Teveel heeft men zich geïnspireerd op wat volksgroepen die naast de Kerk leven, als model op het punt van lezingen houden en vergaderingen creeeren hebben ingesteld en aan ons nagelaten. Waarom is ook bij ons steeds de steriele ‘bekende en algemeen geachte redenaar’ of de ‘op dit gebied zoo uiterst begaafde spreekster’ de eenige, die behalve den voorzitter en enkele imbeciele vragenstellers het doodgedrukte ‘woord’ krijgt?

Doch dit slechts pro memorie. Een verschijnsel dat ons in de laatste maanden enkele malen bijzonder pijnlijk trof, was het optreden van een liberaal literator en een dito algemeen-ontwikkelaar voor Roomsche vereenigingen, over onderwerpen, waarvoor toch stellig zelfs onder onze ‘bekende’ sprekers meer-bevoegden te vinden waren. Het is ergerlijk, wanneer men nagaat, hoe hier in feite verkeerde voorlichting gegeven wordt. Er is een maatregel tot wering van ongewenschte lectuur, er wordt hevig geageerd tegen de neutrale pers, en kwam een vastenbrief tegen het lidmaatschap van neutrale en liberale vereenigingen voor ons, Roomsch-Katholieken. Blijkbaar is niet voorzien, dat andersdenkenden zich getrokken zouden voelen door het goede honorarium, dat onze patronaten hun wel uit willen keeren voor een lezing. Misschien is dit kleine attentie-sein voldoende. Men lette op!

A.J.D.

Blijheid op bestelling.

Er bestaat een ‘Roomsche glimlach’ en deze spiertrekking van het gelaat kenmerkt in het bijzonder de vorige generatie, die gaarne aantoonde, dat men geheelonthouder en tòch vroolijk kon zijn. Dit argument heeft zijn doel

[p. 157]

volkomen gemist, maar het oefent nog invloed uit. Het apostolaat van den zuurzoeten glimlach vindt voortzetting in de massale ‘blijheidscampagne’, aangekondigd door ‘De Graal’, die eigenlijk niet meer ‘De Graal’ heet, ofschoon ze nog het recht heeft, zich zoo te noemen.

De aankondiging van die programmablijheid geschiedde in ietwat feestelijke bewoordingen. Ziehier den pakkenden tekst, geknipt uit de bladen van de V.K.P. en waardig, te worden ontleed door beoefenaren der taalwetenschap, die zich voor de emphase als maatschappelijk verschijnsel interesseeren:

‘De Graal heeft een blijheidscampagne ingezet. Zij daagt de crisis uit met een blij gezicht, een lach en een lied. Donker zijn de tijden, zorg drukt op duizenden gezinnen, leed wroet en vreet diep in breede volkslagen. Zielen worden vergiftigd; uit donkere gezichten, uit saamgenepen lippen, uit gebalde vuisten, spreken wanhoop en haat. Zoo staan duizenden vóór God. Het jonge, sterke leger van de Graal trekt uit om met het wapen der blijheid, het Godsvertrouwen, den strijd aan te binden met het zwarte pessimisme onzer dagen, om in de harten van hen, die wanhopen, weer een vonk te slaan van licht.’

Ziehier, in de eigen bewoordingen van het Roomsch-blije manifest, hoe men een blijheids-campagne op touw zet:

‘De daad die de leden van de Graalbeweging deze maand weer zullen stellen, is natuurlijk meisjesachtig-blij. Zij zijn jong - de aard ligt open! Men kan toch van jonge meisjes niet verwachten, dat zij voor de volle honderd procent “den druk der tijden” op zich voelen wegen. Ze zijn jong - ze hebben haar jeugd; dat is een gave van God die moet worden gebruikt in: Het apostolaat der blijheid. Ze hebben nog veerkracht. Ze springen uit de zwarigheden en narigheden als een duveltje uit een doos. Ze zingen de eerste week van Februari weer elken dag hun tien blije liedjes, zooals ze dat de eerste week van Januari hebben gedaan.

De tweede week hebben de Graalleden op zich genomen om alle neerslachtige en zwaarmoedige woorden uit hun woordenboek te bannen.

Blije en optimistische antwoorden geven, moed en vertrouwen kweeken. We zijn immers Katholiek!

In de derde week zal ieder Graallid op zich nemen om iederen dag “iemand op te kikkeren”. Dat kan een meisje al heel gemakkelijk doen.

In de vierde week tenslotte bidt ieder Graallid elken dag het Veni Sancte Spiritus. De geest van Blijdschap en Liefde, Vrede en Godsvrucht geve dat een golf van vertrouwen en levensblijheid ons Katholieke volk moge opheffen boven zijn misère.’

In dit ‘vier-weken-plan’ van baldadige blijmoedigheid wordt men misschien het meest getroffen door de mededeeling:

‘In de vierde week tenslotte bidt ieder Graallid....’ etc.

‘Tenslotte’ is goed! Als er niets meer te zingen, te schrappen, of op-te-kikkeren(!) valt, dan is er altijd Onze Lieve Heer nog om blijmoedig tegen te doen, ongeacht of het lijden kan of niet! De meisjes meenen het best. Natuurlijk meenen de meisjes het best. Maar laten ze bij wat minder luidruchtige reclame en wat minder geveinsde vroolijkheid den goeden smaak betrachten,

[p. 158]

haar ‘campagnes’ bescheiden aan te kondigen! Het hoeft niet allemaal zoo druk te zijn om blijmoedig te schijnen.

De man, die het meest met den ‘Roomschen glimlach’ te koop liep, was het eerst verzuurd! Misschien in deze ervaring een les!

D.

Teleurstellingen van een tooneeldirecteur.

Het besluit tot heengaan van den heer Cor van der Lugt Melsert als leider van het Rotterdamsch Hofstadtooneel vindt zijn aanleiding niet in de gebruikelijke financieele moeilijkheden, doch, wat tamelijk ongebruikelijk is, in zijn volkomen verkoelde ambitie voor het directeurschap. Die ambitie, die volgens de getuigenis van den heer van der Lugt Melsert bij hem nooit bijzonder groot is geweest, is volkomen verkoeld door de vele teleurstellingen die hij ondervond. De heer van der Lugt zelf heeft omtrent die teleurstellingen in een dagbladinterview eenige mededeelingen gedaan. Tot zijn ervaringen behoort deze ondervinding, dat het Nederlandsche publiek doorgaans het Nederlandsche tooneelstuk niet wil, en uit zijn verdere mededeelingen valt op te maken, dat hij deze vooringenomenheid evenzeer veronderstelt bij de tooneelcritiek in onze dagbladen. Het Rotterdamsch Hofstadtooneel voerde inderdaad menig Nederlandsch tooneelstuk op. De heer van der Lugt heeft nu verzekerd, dat daarbij geen winstbejag voorzat. Hij ging zelfs zoover, als zijn meening te kennen te geven, dat de tooneeldirecteur, die Nederlandsche tooneelstukken ging spelen uit winstbejag, een volslagen idioot was. Dit is een tè merkwaardiger meening als men den heer van der Lugt in zijn mededeelingen verder op den voet volgt. Want, zoo zegt hij, om een Nederlandsch tooneelstuk toch te doen slagen, werd het onder een schuilnaam opgevoerd en dan was zoo'n stuk bij pers en publiek bijna altijd een succes en kon zijn gezelschap er in verschillende plaatsen een groot aantal voorstellingen van geven.

Men gevoelt, hier kloppen verschillende dingen niet. In het belang juist van de recettes speelde de heer van der Lugt Melsert Nederlandsche stukken onder schuilnaam, en het had het verwachte effect. Wat zat dan anders voor dan hetzelfde winstbejag, dat den tooneeldirecteur tot een idioot maakt, zoo hij het met een Nederlandsen stuk beoogt? Ook kan men, met het succes der Nederlandsche stukken onder pseudoniem voor oogen, moeilijk de bewering volhouden, dat de Nederlandsche pers en het Nederlandsche publiek het Nederlandsche tooneelstuk niet willen, zij schijnen er, volgens de ondervindingen van den heer van der Lugt, integendeel erg verzot op te zijn, mits ze maar niet weten wie het geschreven heeft.

Er waren, volgens de mededeelingen van den heer van der Lugt, schrijvers, die na een aanvankelijk succes hun schuilnaam ophieven. En zie, waren zij te voren geprezen als ‘beter dan Shaw’, nà de opheffing van hun schuilnaam kregen ze, zooals de heer van der Lugt, naar wien ze niet luisterden, hun wel voorspeld had, slèchte critieken, waren het prulschrijvers en trokken zij geen belangstelling meer. Er is geen enkele reden, om deze ondervinding van den heer van der Lugt,

[p. 159]

al is ze al te simplistisch voorgesteld, in twijfel te trekken. Zij wordt bovendien bevestigd in de ervaring van anderen. Toen Herman Heyermans onder eigen naam Dora Kremer schreef, heette hij in de kranten een peuterend auteurtje. Toen hij drie weken later zijn tooneelstuk Ahasverus liet opvoeren onder den schuilnaam Ivan Jelakowitsch, heette hij in dezelfde kranten, die nu meenden met een Russisch auteur te doen te hebben, een groot en aangrijpend schrijver die niet schreef met inkt maar met bloed en tranen. Teekenend is ook de ervaring bij het vroegere Schouwtooneel, dat met het onder schuilnaam gaande Z.B.B.H.H. zeer veel succes had, en met een volgend stuk van denzelfden schrijver, waarbij de schuilnaam was opgeheven geen eer meer kon inleggen. Men moet echter deze dingen, minder dan als bewijzen voor een verschijnsel, beschouwen als typisch incidenteele teekenen. En bovendien moet men ze nog critisch onderzoeken ook, waarbij ze in vele gevallen aan overtuiging inboeten. Men zal niet mogen zeggen, dat auteurs als mevrouw Simons-Mees, Top Naef, van Riemsdijk, Jan Fabricius, Justus de Koo - De Candidatuur van van Bommel! - Herman Roelvink, Willem Schurman niet de waardeering genoten hebben waarop zij aanspraak konden maken. De volksstukken van Bouber werden groote en in de pers zeer geanimeerde successen. De Paradijsvloek beleefde, zonder schuilnaam, eenige honderden opvoeringen. Bij Cor van der Lugt hadden Timmermans en Jan Feith (Het Wonderkind) zonder schuilnaam eveneens een uitstekend onthaal. Boefje werd, hoezeer het bij voorbaat in zijn Hollandsche afkomst bekend stond, een der kasstukken van dit gezelschap. Een andere omstandigheid is, dat Herman Heyermans door het échec van Dora Kremer tenslotte niet is geschaad, het is integendeel een aardige anecdote geworden, die ook hier het gebruikelijke moeilijke begin illustreert van een loopbaan die wat gaat beteekenen. De pers kan een stuk vermoorden, maar zij kan even dikwijls schrijver noch stuk doodkrijgen, zelfs niet als ze slecht zijn. Zij, die Heyermans in de kranten een peuterend auteurtje noemden, hebben niet belet, dat hij Op Hoop van Zegen schreef. Evenzeer echter houdt de meest ongunstige critiek de verzekerde successen van Hollandsche prullen als de Suikerfreules en de Tante's en Opoe's uit Indië niet tegen.

Zoo zijn wel juist deze dingen zeer betrekkelijk en is tot een algemeen verschijnsel uit de ervaringen van den heer van der Lugt Melsert bezwaarlijk te concludeeren. Dit neemt intusschen niet weg, dat inderdaad ieder Hollandsch kunstenaar - het is niet alleen in de tooneelwereld zoo - wel eens met critische vooringenomenheid te maken heeft. Wij loopen in ons land tegenover wat Nederlandsch is graag op hooge critische steltbeenen rond, voorzien van een critisch waterhoofd. Men bespeurt inderdaad de dikwijls meer hoogmoedige en zelfingenomene dan genegene gesteldheid bij den criticus en een, zij het in vele gevallen niet onwelwillend van uit de hoogte neerzien op wat de Nederlandsche kunstenaar doet en waar de criticus boven staat in de ingebeelde superioriteit van den critischen waan, die de critiek als zoodanig in rangorde boven het kunstwerk stelt. Men heeft bovendien in dit land gebrek aan onderlingen

[p. 160]

afstand en aan ruimte, men zit zoo dikwijls in de schaduw van een anders groei, en er zijn naast de Heijermanservaring voorbeelden genoeg aan te halen van allerlei rancuneuse en spijtige parti-pris, waar menig in zijn succes benijd en betwist kunstenaar zijn verdriet van thuis gestuurd krijgt. Evenzeer echter als doorgaans de kleineren en de zwakkeren deze laatste dingen doen, kunnen ook de zwakkeren en de kleineren er slechts nadeel van ondervinden, wat, objectief gezien, geen nadeel is. Met een bedreigd debiet en met een recette die haar volledige kans niet krijgt wordt in wezen de kunst niet bedreigd, en zeker niet in die mate, waarin, in het bijzonder de belangstelling voor de tooneelspeelkunst, gestimuleerd wordt door dezelfde dagbladcritiek, waartegen de heer Cor van der Lugt zich op eenige ervaringen al te simplistisch weert. De beteekenis van het Rotterdamsch Hofstadtooneel, een zakelijk hecht gezelschap, dat den smaak van het publiek gewoonlijk op een charmante wijze tegemoet kwam, dat een voortreffelijk zakelijk leider had en een aantal zeker in het society-genre en in den speelschen stijl van het sprankelende blijspel subtiel geroutineerde acteurs, die een uiterst hanteerbaar ensemble vormden, valt met vrij groote zekerheid af te lezen in wat gemiddeld over dit gezelschap in de kranten is geschreven. Er is veel bitters rond de kunst die in de handen, welke haar zijn gewijd, geen rozen zonder doornen legt. Maar in het bijzonder de heer van der Lugt Melsert kan een uitval als de zijne in den vorm dien hij daartoe koos moeilijk met eigen ervaringen rechtvaardigen naast de vele anderen, die den strijd om het Nederlandsche tooneel zooveel zwaarder en zooveel offervaardiger streden.

Wie erkent, dat het met onze Nederlandsche tooneelspeelkunst vrij droevig gesteld is, zal trouwens aan den anderen kant juist op grond van dien bitteren en in vele gevallen zoo moedig gestreden strijd, vertrouwen, dat het uiteindelijk weer in orde moet komen.

R.D.G.

Ik dacht aan den duivel
En vóór ik het wist:
Daar was hij reeds naast mij gezeten.
Hoezeer had ik mij in den satan vergist!
Geen hoornen, geen bokspoot,
Slechts duivelsche list;
Een gentleman mocht men hem heeten!

Hij sprak heel pathetisch
Van 't volk, zoo geknecht,
Van Rerum Novarum, van plichten,
Quadragesimo Anno en arbeidersrecht,
Van: ‘Roma locuta,
Het pleit is beslecht’,
Van alles, wat dáárvoor moet zwichten.

Het groepsegoïsme
Geleidt hem omhoog.
Hij kruipt langs de ruggen naar boven.
Het hindert hem niet, wie hij listig bedroog.
Hij houdt slechts het eigen
Belang in het oog ...
- Men wil in den duivel gelooven!

P.F.