De Gemeenschap. Jaargang 11

[p. 74]

Hagel

Voorstelling met debat na.

De Nederlandsche Tooneelunie organiseert jeugddebatten over het tooneel en heeft daartoe de medewerking van de Amsterdamsche Tooneelvereeniging verkregen. Tot op het oogenblik, waarop dit geschreven wordt, heeft tweemaal zulk een jeugddebat plaats gehad, n.l. na een voorstelling van Gele Koorts en na een opvoering van Gijsbrecht van Aemstel. Het schijnt er bij die gelegenheden als volgt naar toe te gaan. De voorstelling van een stuk is afgeloopen, de debatgrage jeugd blijft zitten, zij wordt versterkt door een groepje dat de voorstelling niet bijwoonde maar buiten in plaats van binnen haar einde heeft afgewacht, en gezamenlijk gaat men dan met den leider der voorstelling over stuk en opvoering er eens flink op los debatteeren. De jeugd maakt een aantal opmerkingen en de spelleider beantwoordt die opmerkingen. Als dit afgeloopen is wordt de bijeenkomst gesloten op de gebruikelijke wijze, dat wil zeggen, er wordt in het slotwoord vastgesteld, dat de gedachtenwisseling op peil stond, van wederzijdsche waardeering getuigde, dat er druk aan deelgenomen werd en dat zij dus als geslaagd kan worden beschouwd.

De discussie, die op alle terreinen opponeert, is van de café-tafel, van de treincoupé, van het op peil staande discours der avondjes waarop men met voldoening terug ziet omdat er zoo zwaar en diepgaand is geboomd, van de vergadering met debat waar de het-er-niet-mee-eens-zijnders het den geachten spreker eens fijntjes hebben gezegd, zij is van deze gebruikelijke gelegenheden doorgedrongen tot een tot heden ongebruikelijke onder de jeugd georganiseerde instantie van debat in de schouwburgparterre.

De discussie is nu eenmaal een trek in ons volkskarakter. Men kan nimmer in het openbaar iets beweren of doen, of men wordt dadelijk overschreeuwd en opzij gedrongen door het leger van al degenen, die het er niet mee eens zijn. Ons volk is het er altijd niet mee eens. Niet met de wijze waarop het geregeerd wordt, niet met zijn politieke leiders, niet met den inhoud zijner dagbladen, niet met de verkeersregeling in zijn steden, niet met de straatverlichting zijner dorpen, niet met zijn fiscaal beleid, niet met de scheidsrechters op zijn voetbalvelden, niet met zijn onderwijzers, niet met de geachte sprekers op zijn vergaderingen, niet met zijn schilders, niet met zijn litteraire tijdschriften, niet met het gedrag zijner dichters, niet met den stijl zijner schrijvers en niet met de opvattingen van zijn tooneelspelers. Tenzij het wielrenners, voetballers, vliegeniers en Fritz Hirsch zijn, bewondert ons volk zijn groote mannen niet gauw, omdat het de mogelijkheid tot die bewondering verstikt in zijn eigen hebbelijkheid om over hen te discussieeren. Het heeft doorgaans weinig eerbied voor zijn kunstenaars, omdat het, vooraleer tot die bewondering te kunnen komen, de vrijmoedigheid opeischt, het niet met hen eens te zijn, wat overigens hetzelfde beteekent als: het beter te weten. Erkenning van een ook maar relatieve autonomie, die een kunstenaar eens, al ware het ook maar

[p. 75]

voor één enkele maal, het pleizier der bewondering zonder reserve en de voorbehoudlooze vreugde over zijn werk zou geven, is onmogelijk. Men onderschatte de beteekenis daarvan niet, omdat in den grond daarmee een nationaal kunstwerk in ons land tot de onmogelijkheden behoort.

Albert van Dalsum en Charlotte Köhler mogen al spelend iets gevoelen van de verwezenlijking der kunstenaarsillusie een publiek te vervoeren, een massa in eenheid te doen opstijgen tot het hoog en edel oogenblik der collectieve ontvankelijkheid voor de sublieme schoonheid van Vondel, zij vergissen zich terdege in de waarde van het contact: er zit aan hun voeten geen overgegeven in saamhoorigheid luisterend publiek, er zit een publiek, dat het niet met hen eens is, niet met hun spel, niet met den leider van het spel... en niet met Vondel.

De eenheid met die aan de àndere zijde van het voetlicht is zoek in dit dispuut en nu wil men die eenheid bevorderen, door het dispuut nog een beetje aan te wakkeren en het de verheven benaming te geven van ‘vruchtbaar en geslaagd debat’, de ‘kop’, waaronder men er in de kranten kennis van kon nemen. Na de Gijsbrecht bestonden de scherpzinnige, op peil staande, van waardeering getuigende en vruchtbare opmerkingen hierin: dat Gijsbrecht als drama zwak was, dat de vertooning niet in alle opzichten realistisch was en anderzijds, dat ze te zeer de aandacht afleidde van het zeggen der verzen, welker schoonheid de volle concentratie der luisteraars opeischt èn... ‘verdient’ (waardééring!) - en verder golden de opmerkingen een gloednieuwe en jeugdig oorspronkelijke gedachtenwisseling over het klassieke vraagpunt der beste wijze van het ten gehoore brengen der reien. Alleen dit laatste detail, om tusschen haakjes daar even bij stil te staan, is teekenend voor dit gansche complex. Iemand, die de Gijsbrecht-opvoering bijwoonde, hoort men niet zeggen: ‘mijn God, wat zijn die reien prachtig’, maar ‘met de manier waarop de reien gezegd werden ben ik het niet eens’. Dat ‘het er niet mee eens zijn’ is veel belangrijker dan de heele reien, ja wellicht dan de heele Gijsbrecht met van Dalsum en Vondel incluis!

Het debat duurde tot half twee en zou nog langer geduurd hebben ware het niet, dat tal van adspirant-woordvoerders van dat voeren van het woord hadden afgezien, op grond van het late uur. Het was dus wel zeer geslaagd.

Het geslaagd zijn van dit debat aan zijn vruchtbaarheid afmetend begint men met zich af te vragen, waarin die vruchtbaarheid bestaat. Ten eerste zal men zich de illusie kunnen maken, dat het kennis nemen van wat er leeft onder de hedendaagsche jeugd de spelleiding ten nutte kan zijn. De spelleiding, met die opmerkingen rekening houdend, vult haar tekort er mee aan en komt wat er critisch leeft onder de jeugd op den duur tegemoet. Dacht men een paedagogisch resultaat te bereiken, waar jeugd en tooneel wel bij varen? Men bereikt bij zulk een gelegenheid in de gunstigste omstandigheden een jeugd, die het er dàn weer niet mee eens is, en het paedagogische resultaat dreigt eerder een zekere routine in de debatteerkunst te worden en een oefening in het ontdekken van de dingen waar men het niet mee eens is, dan een bevordering van een zuiverder en juister begrip van tooneel, dat dikwijls meer tot ontroerd

[p. 76]

zwijgen zou nopen dan tot scherpzinnig praten. Daarmee wordt het doel, dat men zich ten tweede stelt, verdieping van de belangstelling in de vaderlandsche tooneelspeelkunst, bedenkelijk aan het wankelen gebracht. In waarheid bevordert men, door er dit gezag aan te verbinden, het principe van het dispuut. De Gijsbrecht, waarna de jeugd debatteert, is begonnen om het aantrekkelijke van het debat nà, voor de lange rij spekers, die om half twee op moeten houden, omdat hun gehoor meer dan naar de voortzetting hunner welsprekendheid, naar de zwijgende rust van het bed verlangt.

Men krijgt stellig den indruk, dat de vaderlandsche tooneelspeelkunst, door al het debat waarvan zij het voorwerp is, meer geschaad dan gebaat wordt en dat zij gediend zou zijn door een beetje stilte in haar omgeving. Wil men de noodlottige vergelijking met een patiënt, dan zij die hier gegeven in den zieke, die tot de consulteerende geneesheeren in de kamer ernaast het verzoek laat richten, iets zachter te praten, om niet zijn dood te verhaasten door zoo luidruchtig te spreken over de wijze waarop men hem genezen zal.

De discussie behoeft waarlijk geen bevordering en allerminst in de richting, die het debatdilettantisme leidt naar het verschijnsel van den hedendaagschen critischen waan: het kunstwerk is er om er met een debatfähige intelligentie scherpzinnige en merkwaardige beschouwingen over ten beste te geven, die op zichzelf belangrijker dan het kunstwerk zijn. Zooals de kunstlievende liefhebberij-gezelschappen, die meenen dat zij door het ‘bal na’ de belangstelling in hun uitvoeringen verhoogen, zich vergissen, omdat zij niet de liefde voor het dilettantentooneel bevorderen, maar wel den algemeenen danslust aanwakkeren, zoo mag men aannemen, dat de tooneelvrienden, die dit nieuwe debat op het tooneel loslaten, zich vergissen. Niet het tooneel zal welvaren bij den bloei dezer jeugddebatten, doch het principe der discussie dreigt een nieuwen schijn van souvereiniteit te meer te verwerven. Van meer belang dan de jeugd aan te moedigen in den schouwburg uit de oogen te kijken ten einde straks flink over stuk en opvoering te kunnen debatteeren, lijkt het ons, te pogen haar bij te brengen, dat zij in den schouwburg tegenover een behoorlijk stuk en behoorlijke spelers heeft te zwijgen om na afloop des te meer uit deze wonderlijke leerschool in stilte mee naar huis te nemen.

R.D.G.

Retour-hagel.

Wij hebben eenigen tijd geleden te dezer plaatse de ‘Eidophon’ den mantel uitgeveegd over haar beleid ten aanzien van den auteur eener Japansche Missiefilm. Daar zat iets in dit geval, dat ons hagel-rijp leek - dies volgde de bui. Nu de wolken optrokken blijkt er echter niet veel trefbaars aanwezig te zijn geweest op deze Eidophon-velden, onkruid noch ongediert ligt neergeslagen, al waren de korrels kwart-duims! Men maakte er ons opmerkzaam op; wij zochten naar de redenen.

Een andere hagelbui dient zich saam te pakken. Het was de ‘Residentiebode’, het ‘onverdacht voorzichtige’ Roomsche blad, dat zich huilende van wrevelen argwaan tegen de Eidophon gekeerd had, inzake deze Japansche missiefilm. Wij volgen dit blad gewoonlijk niet al te

[p. 77]

snel in zulke aanvallen, gewend als het is tegen de belagers van zijn opvattingen vaker de hooivork te gebruiken, dan het fijn stylet eener welversneden pen. Konden wij vermoeden dat het redenen had om behalve een bittere ook een eenzijdige beschuldiging op te spuiten tegen wat eerder zijn vrienden waren, dan de onze? Nu wij het materiaal van de ‘Eidophon’ konden bestudeeren dienen we een kleine greep uit de groote hagelkist te mikken op de parasol, waaronder het residentieele dagblad sedert ging schuilen. Onthullingen doen is een aparte kunst heeren en de journalistiek mag toch zeker onder Roomschen en ten opzichte van Roomschen wel aan den eisch voldoen: objectief te zijn! Het is heusch aan te leeren!

A.J.D.

Wij bidden, Heer, schenk aan de kerken
een preekstoel zonder politiek
en weer uit elk kerkportiek
't pamflet der politieke merken.

Geef, dat wij U weer mogen eeren
buiten 't verband der staatspartij
en maak de geest'lijkheid weer vrij
van 't bondsbelang en 't potverteren.

Zend Uwen Geest over degenen,
die preeken in de zondagsmis;
want is onder het woordvernis
Uw Sprake bijkans niet verdwenen?

De patronaten mogen bloeien
en elke sectie heeft zijn vlag,
maar midd'lerwijl kan het gezag
niet uit de trommelstokken groeien.

En dan, Heer, 'k durf het haast niet vragen,
want zèlf ook waren wij te laf:
geef ons een hart, een zwaard, een staf
en leer ons strijden weer en wàgen.

JOEP ROMME.