De Gemeenschap. Jaargang 10

[p. 931]

A.G.W. Severijnen
De R.K. Staatspartij op het doode punt?

Den onbevooroordeelden beschouwer van het partijwezen in ons land zal het opvallen, dat de R.K. Staatspartij in de laatste jaren niet meer dat expansie-vermogen en die strijdkracht ontwikkelt, welke deze partij in het verleden hebben gekenmerkt en tot zulke belangrijke resultaten voor het Katholicisme in Nederland in het bijzonder en voor het Nederlandsche Volk in zijn geheel hebben geleid.

Het schijnt belangwekkend en nuttig, eens na te gaan, welke wetmatigheid in den opgang, den bloei en den neergang der politieke partijen in het algemeen redelijkerwijs kan worden verwacht; wellicht dat daaruit leering valt te trekken ten aanzien der R.K. Staatspartij.

Het politiek partijwezen vindt zijn bestaansgrond in die natuurlijke strevingen der individuen, welke tezamen een Volk als psychisch-physische eenheid bepalen. De nadere bepaling van den aard dezer strevingen kan voor dit betoog buiten beschouwing blijven. Wel dient te worden aangestipt, dat het de taak is der politieke partijen om de vorenbedoelde natuurlijke strevingen der individuen te concretiseeren door de formuleering van te realiseeren doeleinden in programma's en leuzen.

Ofschoon deze dus in hoofdzaak niet zijn gegrond in abstracte theorieën, maar uitdrukking geven aan onderling tegengestelde natuurlijke strevingen, hebben de partijen toch steeds behoefte gevoeld aan theoretische grondslagen als rechtvaardiging hunner standpunten. Echter moet de formuleering der concrete program-

[p. 932]

punten en leuzen als middel tot het verwerven van aanhang niet worden overschat, daar de voorkeur voor een bepaalde partij toch voornamelijk wordt bepaald door den aanleg van het individu, welke aanleg zich immers uit in de natuurlijke strevingen.

Hierin ligt ook de verklaring van verschillende feiten, die geregeld in de historie van het politieke leven kunnen worden waargenomen, zooals b.v. de betrekkelijk geringe terugslag, welke een politieke partij in het algemeen van groote schandaalzaken, waarbij op den voorgrond tredende partijgenooten zijn betrokken, ondervindt.

De actie eener politieke partij is er op gericht om bij de rechtsvorming in den Staat, d.w.z. bij het vaststellen van den inhoud der rechtsregels, zijn programpunten en leuzen zooveel mogelijk tot gelding te brengen.

In welke mate zoodanige actie zal slagen, wordt bepaald door de mate, waarin de actie op het Volk als psychischphysische eenheid den indruk geeft van de vertolking te zijn van de in het tijdsgewricht speciaal naar voren komende natuurlijke strevingen.

Ofschoon het natuurlijk proces der rechtsvorming uiteraard slechts kan werken door middel van compromissen tusschen de fundamenteel verschillende standpunten der politieke partijen, waardoor algeheele bevrediging van het streven der partijen is uitgesloten, is het toch denkbaar, dat een partij haar oorspronkelijk gestelde doeleinden in zoodanige mate heeft weten te realiseeren in de rechtsorde van den Staat, dat deze doeleinden aan het streven der partij zelve geen sterken stimulans meer vermogen te geven.

Een partij, die in zoodanig geval komt te verkeeren, zal haar neergang slechts kunnen voorkomen door het aanvaarden van dusdanige nieuwe doeleinden, dat daarvan een voldoend motiveerende werking zoowel op het Volk als geheel, als op de leden der partij zelve kan worden verwacht.

De eerste eisch, welke aan de te kiezen doeleinden werd

[p. 933]

gesteld, is noodzakelijk om eenig succes van de in te zetten actie te mogen verwachten; de tweede eisch, om de voor het voeren der actie noodzakelijke streefkracht van de leden der partij te kunnen vragen.

Wanneer men zich rekenschap geeft van de oorzaken, welke tot het ontstaan der politieke activiteit der katholieken in Nederland hebben geleid, m.a.w. wanneer men zich afvraagt, welke natuurlijke strevingen, levende in deze katholieken, het aanzijn aan deze activiteit gaven, dan zal moeilijk kunnen worden ontkend, dat oorspronkelijk slechts de behoefte om als volwaardige leden der Nederlandsche volksgemeenschap te worden beschouwd en als volwaardig mensch - dus ook in zijn religieuse uitingen - aan deze gemeenschap deel te hebben, daarbij voorzat.

Juist omdat deze maatschappelijke vrijmaking een doelstelling was, welke tot alle katholieken in Nederland - van welk gehalte hun katholiciteit overigens ook was - duidelijk sprak, is het niet verwonderlijk, dat de R.K. Staatspartij, welke uit deze politieke activiteit werd geboren, gestadig groeide en tenslotte een aanhang bezat, die ongeveer evenredig was aan de getalsterkte der katholieken in ons land.

Men zal tegenwerpen, dat het streven naar maatschappelijke vrijmaking reeds spoedig niet meer de eenige stimulans was in den politieken strijd der katholieken; dat reeds in de negentiger jaren een sociaal-oeconomisch streven, voortspruitende uit de katholieke levensbeschouwing, zich openbaarde; dat dit streven reeds spoedig werd geconcretiseerd in den eisch: toepassing in Nederland van de beginselen, welke in Rerum Novarum waren neergelegd.

Maar de objectieve beschouwer van de historie der Staatspartij zal moeten erkennen, dat zeker tot aan de grondwetwijziging van 1917 het voornaamste streven der partij op de maatschappelijke vrijmaking was gericht.

[p. 934]

Het is onze overtuiging, dat bijna uitsluitend aan deze actie de Staatspartij haar opgang en strijdkracht ontleende. Maar voelden de katholieken in Nederland dan niet den drang in zich om gehoor te geven aan den krachtigen oproep van Paus Leo XIII z.g. tot vrijmaking van den arbeider uit diens sociale slavernij?

Het is wederom onze overtuiging, dat zulks in den beginne niet het geval was! Het maakt immers een groot verschil, of men uit gehoorzaamheid aan den Opperherder Diens wenschen wil uitvoeren, dan wel, of men Diens gedachtengang tot den zijne heeft gemaakt en daarom Diens wenschen identiek zijn geworden met de zijne. En tot de hoogte van katholiek sociaal voelen, sprekende uit Rerum Novarum, waren de meeste katholieken in Nederland nog niet geklommen. Zeker, er viel een intellectueele elite aan te wijzen, die spontaan en volkomen zich gewonnen gaf; er waren uiteraard vele belanghebbenden, waarbij de inhoud der Encycliek krachtigen weerklank vond. Maar bij deze belanghebbenden zelfs lang niet alle en, in den zin hierboven bedoeld, zoo goed als in het geheel niet bij de groote middenmoot, loopende van handwerkslieden via middenstand tot en met de industrieelen.

Natuurlijk verbeterde dit gaandeweg; de geesten werden rijper; de katholiciteit der katholieken groeide! Maar men stelle zich het tempo van dit proces vooral niet te snel voor. Tenslotte was er een plotselinge sprong, samenvallende met en hoofdzakelijk veroorzaakt door de beëindiging van den Wereldoorlog, noodig om de overwinning der denkbeelden van Rerum Novarum in de geesten van welhaast alle katholieken in Nederland volledig te doen zijn.

Men versta ons goed; wij beweren niet, dat de Staatspartij vóórdien geen politieke actie voor sociale verbeteringen heeft gevoerd. Zij kon dat doen, ondanks het feit, dat vele katholieken daarvoor nog niet waren gerijpt, omdat zij toch den steun, ook van deze katho-

[p. 935]

lieken, bezat vanwege het hoofddoel: de maatschappelijke vrijmaking. Had deze krachtige ruggesteun aan de sociale actie ontbroken, de R.K. Staatspartij zou niet den omvang hebben bereikt en de kracht hebben ontwikkeld, welke tot voor kort haar kenmerkten.

Waaraan valt nu de stilstand toe te schrijven, welks constateering uitgangspunt van dit artikel was? De slotsom, waartoe wij na het voorafgaande moeten komen, zal duidelijk zijn.

De natuurlijke streving, welke uitgangspunt en stimulans voor de politieke activiteit der katholieken in het verleden was, is in zoodanige mate bevredigd, dat daaraan weinig groei- en strijdkracht meer kan worden ontleend. Ook van het sociale ideaal, gesteld in Rerum Novarum, hetwelk gaandeweg deel is gaan uitmaken van den geestelijken inventaris der katholieken in ons land - zij het dan in mindere mate verwezenlijkt dan de maatschappelijke vrijmaking - kan toch geen voldoend motiveerende werking op de geesten der katholieken meer worden verwacht.

Weliswaar is den katholieken een nieuw ideaal aangewezen, geformuleerd in Quadragesimo Anno; maar wie zou durven beweren, dat dit ideaal reeds op zoodanige wijze gemeen goed onder onze geloofsgenooten is geworden, dat een politieke partij, welke het deelnemen aan de rechtsvorming van den Nederlandschen Staat in den geest van Q.A. tot leuze kiest, daardoor den steun van de katholieken in dezelfde mate zal verwerven, als zulks het geval was in den strijd voor de maatschappelijke vrijmaking?

En dit laatste moet toch als noodzakelijk worden beschouwd om de Staatspartij voor neergang te behoeden; evenals overal elders geldt ook op politiek terrein, dat stilstand achteruitgang beteekent en uit een strijd voor het behoud van het verworvene - hoe belangrijk overigens ook - valt niet voldoende kracht tot opgang te putten.

[p. 936]

Het zal echter duidelijk zijn, dat het niet in de eerste - eer in de laatste plaats - de taak kan zijn van de Staatspartij zelve, om een zoodanige mentaliteit bij de katholieken aan te kweeken, dat zij de maatschappelijke ordening in den geest van Q.A. als een noodwendigen eisch ter vervolmaking van hun mensch-zijn gaan beschouwen. Immers, de meeste geloofsgenooten zullen een geestelijken groei moeten doormaken; een groei van de gemeenschapsgedachte; van de gedachte, waaraan de opvatting ten grondslag ligt, dat de menschheid in haar totaliteit dient te zijn een afspiegeling van het Eéne in al Deszelfs Volkomenheid Bestaande.

Een omvorming van de natuurlijke strevingen der individuen in deze richting is geen taak voor een politieke partij; het is de taak van de opvoeders der individuen: van de ouders, van de onderwijzers en leeraren, van de priesters!

Wanneer gezin, school en kerk in eendrachtige samenwerking katholieken gaan voortbrengen, waarin de gemeenschapsgedachte in den zin van Q.A. één is geworden met hun mensch-zijn, dan zal de politieke partij, welke zich tot taak stelt, de natuurlijke strevingen dezer katholieken-van-hooger-orde te concretiseeren, de stuwkracht krijgen, welke noodzakelijk is om den geest van Q.A. te doen doordringen in wetgeving en bestuur van den Nederlandschen Staat.

Voorburg (Z.-H.) Nov. 1934.