De Gemeenschap. Jaargang 10

[p. 572]

Hagel

De urn-bezorger

Wij waren nog niet aan de uiterste grenzen van het menschonteerende! Daar bleven nog onbeproefde mogelijkheden open om bij weldenkende lieden het schaamtegevoel over de vernederingen van dit aardsche leven te verhoogen. Wij hebben een oorlog beleefd, waarin men elkander mechanisch om hals bracht; in verschillende landen zagen wij omwentelingen, die den politieken hartstocht het bewind verleenden over het staatkundig inzicht; wij lazen over de werking der veemgerichten en der concentratiekampen. Radeloosheid schaarde menigten van economisch onderdrukten achter avonturiers, die zich met grillige uniformen omhingen en paradeerden als maatschappelijke wonderdoeners, zonder andere bewijskracht dan de holle klank van leuzen. Wij waren er getuigen van, hoe een wet op de doodstraf werd ingesteld met teruggrijpende kracht; wij hoorden, hoe Hugenberg ten val gebracht werd toen hij er niet in slaagde, vast verband te leggen tusschen de opperste leiding van het Duitsche nationaal-socialisme en de opperste leiders van het Duitsche grootkapitaal; wij vernamen, hoe in het voorjaar van 1934 de functie van scherprechter in de Rijksgouw Saksen werd opgedragen aan een afgedankten paardenslachter, in Beieren trad op 30 Juni van dit jaar de hoogste machthebber zelf van het Duitsche Rijk als beul op om onder de dreiging van een contra-revolutie strafgericht te houden over waardigheidsbekleeders, wier persoonlijk wangedrag tot in den humor van het buitenland spreekwoordelijk geworden was. De vraag is gesteld, en terecht, of zulk een wraak ook over de zonden van Roehm en de S.A. zou neergekomen zijn, wanneer niet de innerlijke verscheurdheid der nazi-partij deze maatregelen van menschonteerende terreur had uitgelokt. Tot 30 Juni 1934 is een bekend homosexueel een der voornaamste functionarissen van het nieuwe Duitschland geweest en toen de bewakers van de Germaansche ras-zuiverheid hem neerknalden, gebruikten zij diens orgiën als een voorwendsel tot verklaring van een ergernis, wier oorsprong echter bij hun vrees lag, dat de links-gerichte partijgroep een greep zou wagen naar de oppermacht.

Maar dit alles was niet voldoende. Thans heeft men in Duitschland een nieuwe functie uitgevonden om zijn beschavingshoogte te doen meten door het verbaasde buitenland.

Het is de functie van den urn-bezorger. Ze wordt waargenomen door den luguberen man, die bij de weduwen en weezen der slachtoffers van het nieuwe regiem de verbrande resten thuisbrengt van hun echtgenoot en vader ‘op de vlucht gedood’ en vervolgens naar het crematorium gebracht.

Of de godsdienstige overtuiging der vermoorden met zulk een lijkverbranding instemt, of hun nabestaanden zich verzoenen kunnen met de crematie, wordt niet gevraagd. Men verbrandt de dooden zonder eenigen vorm van onderzoek, zooals men de levenden terechtstelde zonder eenigen vorm van proces.

[p. 573]

Klaarblijkelijk beschouwt de Duitsche Rijksregeering het als een daad van hooggestemde humaniteit, de verbrande resten harer slachtoffers te doen thuisbezorgen bij hun familie, die dankbaar zijn moet voor de groote gunst, tenminste te mogen beschikken over het onherkenbaar overschot. Zij moeten dit beschouwen als een genadig regeeringsgeschenk.

De schreeuwerige machtswellustelingen prijzen zichzelf voor elke microphoon als de herstellers der ‘Humanität’.

D.

Minder te eten.

Staatsmanswijsheid en ministersbeleid ten spijt, is thans ten onzent, hoe onverwacht ook, de voortschrijdende verdwazing van 't ongebreideld kapitalistisch complex, gestuit op het verzet der aller-armsten. Het werd ditmaal nog slechts uitgelokt door een opgewonden woord en het kwam niet verder dan tot een kwaadaardige demonstratie. Maar het bedenkelijke in deze twee cardinale trekken van de opstootjes is, dat zij reden geven om te vreezen voor een herhaling op een geringere aanleiding en van een veel ernstiger karakter. Wanneer er reeds midden-zomer gebrek en ellende geleden wordt, wat wil men dan verwachten tegen een winter, die dit alles nog verzwaart?

Voor noch tegen der steun-verlaging gaan wij hier bepleiten. Alleen moge opgemerkt zijn, dat het op den duur niet eens mogelijk is, voort te gaan met steunverleening in welken kleinen vorm ook. Wanneer jaar op jaar de economische ontwrichting van de structuur onzer maatschappij honderdduizenden tot 'n vacantie dwingt, die ten laste der gemeenschap komt, redt geen enkele hulpconstructie ons uit den nood. Dat is uiteraard al niet mogelijk. Het is niet mogelijk, omdat men op deze wijze zichzelf opeet! Daarom zijn zoowel de (ongetwijfeld steeds verder gaande) steunvermindering, als de verhooging en uitbreiding der huidige en toekomstige belastingen (arm nageslacht!) geen van beide afdoend als hulpmiddel, waar de crisis meer en meer het aanzien van een blijvend verschijnsel verkrijgt. En naar de mate van dat ‘minder-afdoend-zijn’ zal het verzet groeien en overeenkomstig vormen aannemen, die voor den grootsten pessimist nog een verrassing zullen zijn en zeker niet meer met den term ‘relletjes’ veronachtzaamd kunnen worden. Hoe goedmoedig de handhavers van het gezag (eigen broeders en zonen immers, vaak bijna even zwaar getroffenen!) ook dan in het begin hun buksen nog in de lucht en de baksteen zullen leegschieten - voorzeker ontkomt men dan niet aan bloedbaden. Het berooide volk komt nu eenmaal in momenten van radeloosheid de straat op, om zijn woede te demonstreeren jegens een ‘orde’, waarbij het omkomt. Waar het de ware schuldigen niet kan bereiken, kiest het keien en lantaarnpalen, om zijn baaierd te stellen tegenover allen dwang en dat behoeft maar één keer doeltreffend te geschieden, om ook onze groote steden te veranderen in loopgraaf-sectoren, die men met artillerievuur en vliegtuigbommen stormrijp gaat maken. Men beseffe dit tijdig!

Op één ding mogen we hier nog wel wijzen: hoe weinig sympathie men volkomen terecht voor de C.P.H. kan hebben, een ieder zal toch gevoelen, dat het een nieuwe dwaasheid zou zijn, wanneer men van Ambtelijke Zijde de

[p. 574]

oorzaak der onlusten aan die organisatie ging toeschrijven. Nergens liever dan in de C.P.H. ziet men natuurlijk deze uitbarstingen van de volkswoede en men zou zijn aard verloochenen, indien men er niet aan meewerkte om het effect ervan te vergrooten. Maar het volk vecht niet uit propagandistische overwegingen tegen de overmacht, het doet dit omdat het minder te eten krij gt. En dat kunnen wij niet zien als de schuld der communisten. Over de in het recente geval ter minister-tafel gedeponeerde adressen van protestantsche dominees en roomsche werkliedenbonden, zullen we hier het zwijgen toe doen. Het is te gebrekkig. Hier past geen protest meer, hier past alleen een zich persoonlijk stellen, niet op de barricade, maar op de bres zelf van den nood. Dat kunnen noch dominees, noch politici!

A.J.D.

De auteur aan bod

Met den dag wordt het voor meerderen onder ons moeilijk. Het behoeft op zichzelf heusch niet te verwonderen, dat in den Haag onder voorzitterschap van mevrouw van Suchtelen van de Haare baronesse Taets van Amerongen een propagandacomité bestaat voor verleening van hulp aan die stille armen, die vroeger tot den gegoeden stand hebben behoord doch die buiten hun schuld in kommervolle omstandigheden zijn komen te verkeeren.

Het heeft weinig zin om hier aan te geven, waarin een groep stille armen als deze zich onderscheidt van de gebruikelijke al of niet luidruchtige groepen van armen, die nóóit tot den gegoeden stand hebben behoord, maar stééds in kommervolle omstandigheden hebben verkeerd. Zoo'n onderscheid wordt noodeloos schrijnend van tegenstellingen op een oogenblik, dat voor beide groepen de nood smartelijk is, al zijn wij van den anderen kant menschelijk genoeg om toe te stemmen, dat bezit minder een preventieve compensatie is voor later gemis dan de aanleiding tot een slechts te dieper gevoelen van de ontbering. Wij vernemen intusschen uit de mededeeling van het propagandacomité een onderscheiding, die dit comité zelf maakt, wanneer het zegt dat iedere hulpverleening telkens door één lid uiterst kiesch en zonder medeweten van de àndere leden geschiedt. Uit deze beklemtoning kan men afleiden, dat deze discretie heusch toch nog niet zoo'n fictief goed is. Er wordt klaarblijkelijk aan gehecht en het is ontroerend deze kieschheid zoo nadrukkelijk naar voren gebracht te zien als een verplichting van tact in het bijzonder tegenover de vroeger gegoeden. Tot zelfs in de armoe zijn de standen nu eenmaal niet gelijk.

Het Haagsche propagandacomité zit tengevolge van het toenemen van den nood onder zijn beschermelingen dit jaar voor een niet gering tekort. Men probeert nu dit tekort aan te vullen door het organiseeren van de hoe langer hoe meer gebruikelijke loterij. En voor die loterij heeft men de aardige gedachte gehad gesigneerde exemplaren aan te vragen van boeken van eenige onzer Nederlandsche auteurs.

Naar de opmerking van Multatuli moeten wij een paard, dat in de sloot ligt, daaruit halen, zonder eerst te informeeren, of het vroeger wellicht ook bepaalde paardengebreken heeft gehad. Wij willen naar die opmerking handelen

[p. 575]

maar gelijktijdig de leerzame coïncidentie op dit loterij-bord niet voorbijgaan, die hier in ootmoed toch wel eens mag worden ter harte genomen. Als algeméén verschijnsel kan worden vastgesteld, dat de gegoede stand, zóó hij al leest, zijn eigen auteurs niet koopt.

Men vindt in deze omgevingen piano's, auto's, tennisrackets, kanobooten en cinekodaks. Men vindt er echter geen bibliotheek. Wat er aan boeken in huis is beperkt zich tot de verplichte bestsellers als Im Westen nichts Neues en Kleiner Mann, was nun, Duitsche auteurs in gezelschap van eenige Engelsche thrillers, waarvan titel en auteursnaam door de meisjes zoo leuk kunnen worden uitgesproken en waarmee men overigens ‘zijn Engelsch’ bijhoudt. Houdt men in het gunstigste geval zijn Nederlandsch ook bij, dan geschiedt dit met een boek uit de leesbibliotheek. Dit is de hoofsche wijze waarop, als algeméén en ook als kenmerkend verschijnsel genomen, de gegoede stand zijn belangstelling in de Nederlandsche litteratuur en haar schrijvers uitdrukt.

Nu dagelijks méér vroegere gegoeden in moeilijkheden geraken wordt door hen, die tot de gegoeden zijn blijven behooren, aan de auteurs gedacht, opdat deze een handje zouden helpen aan het welslagen van een loterij. Wat denkt men echter in die kringen van den Nederlandschen auteur als gemiddeld maatschappelijk type? Doorgaans behoort hij allerminst tot de gegoeden. Integendeel: òf hij leunt op de inkomsten uit een maatschappelijke betrekking òf hij leeft, in het algemeen gesproken, aan den smallen kant, om niet te zeggen in kommervolle omstandigheden. Zij, die zich beijveren voor de kunst in nood en die tevergeefs trachtten eenige letterkundigen voor den gewonen werkloozensteun in aanmerking te doen komen, weten daarvan mee te praten. Heeft het comité voor de verarmde gegoeden zich tot den autohandelaar, tot den pasteibakker, tot den wijn- en wildhandel gewend, die van ouds wèl door hen werden gekend op een verplichtende wijze? Naar alle waarschijnlijkheid zal dit niet geschied zijn en mag vooral de letterkundige kunstenaar zich in deze onderscheiding verheugen. Men versta ons goed: de weldaad is geen vraagstuk van verplichten tegendienst, maar waarom wendt men zich bij bijzonderen maatregel juist en bij voorkeur tot degenen, die door den stand in kwestie doorgaans als een vanzelfsprekend te veronachtzamen groep worden beschouwd? Ziehier de les der coïncidentie: de gegoede stand leest in zijn beste dagen hoogstens uit de leesbibliotheek een boek van den Nederlandschen auteur en houdt hem overigens in reserve om in de kwade dagen een beroep op hem te laten doen, om zijn boeken gesigneerd en wel belangeloos ter beschikking te stellen.

Dat de uitgezonderde auteur, die het doen kan, niet zuinig geweest zij met gloeiende kolen en zich op deze fancy fair de loterijplaats late welgevallen tusschen de àndere kunstvoorwerpen als de bronzen groep vechtende luipaarden, de Dantekop en Wagner met het partituurblad op de gipsen bank. Louter uit overmaat aan goede bedoelingen koesteren wij de gebruikelijke verwachting, dat uit dit contact met den Nederlandschen auteur de gegoede stand, die mede het maatschappelijk lot van den schrijver bepaalt, iets goeds en blijvends moge leeren.

R.D.G.