De Gemeenschap. Jaargang 9

[p. 531]

Boeken

Bruinboek van de Hitler-terreur en den Rijksdagbrand. Nederlandsche uitgave met voorrede van Prof. Dr. G.W. Kernkamp. - Uitg. Scheltens en Giltay, Amsterdam.

Het hoofdstuk ‘Moord’ op pag. 272 van deze uitgave opent aldus: ‘De moord waart door Duitschland. Uit S.A.-kazernes worden in gesloten doodkisten verminkte lijken weggevoerd. In donkere bosschen vindt men dooden, die onherkenbaar verminkt zijn. Lichamen van vermoorden drijven de rivieren af. In de lijkenhuizen liggen de “onbekende” lijken op de baren.’

Dit zo op het eerste gezicht sensationele gruwelproza geeft de korte inhoud weer van het hele boek. Het is niets anders dan een lugubere bloemlezing van de meest bloeddorstige wreedheden, van fantastiese gebeurtenissen in duistere martelkelders, van sadistiese folteringen in concentratie-kampen, van de ongelooflikste bruutheid tegenover uitgeputte weerlozen. Alleen de vetgedrukte titels vormen reeds een monsterlike litanie waar bloed uit druipt en doodskreten uit gillen. Lange lijsten van moorden met uitgezochte bizonderheden worden een lawine van aanklacht tegen onrecht en tirannie. Zo sluit dit Bruinboek zich dan ook heel goed aan bij de reeksen boeken van velerlei kleur, waarin na de oorlog de schanddaden der vijanden werden geopenbaard.

Het is even gruwelik, het is nog minder overtuigend. De vraag of het nu allemaal wel juist zo waar is, verlaat de niet van te voren opgewonden lezer geen ogenblik en het is deze twijfel die de overhand houdt na beeindiging dezer weinig aanbevelenswaardige lektuur. De schuld van deze voor het doel van dit boek schadelike twijfel ligt werkelik niet in de onverschilligheid van de lezer, maar in de overdreven, sensationele propaganda-manieren die de samenstellers van dit beschuldigend materiaal gebruikten. Het schijnt Prof. Kernkamp niet aldus vergaan te zijn. Hij schrijft in zijn voorrede:

‘Natuurlijk kan ik zelf niet instaan voor de juistheid van elk afzonderlijk bericht; reeds de omstandigheid dat, uit den aard der zaak, vele berichtgevers hun naam geheim moesten houden, zou de contrôle van elk feit, dat hier wordt medegedeeld, bemoeilijken. Maar al zou ook slechts de helft van de hier bedoelde berichten geheel juist blijken te zijn, dan is wat er in Duitschland gebeurt waarachtig al erg genoeg; en, nog eens, op ondergeteekende, die door zijn studie eenigszins vertrouwd is geraakt met het uitoefenen van historische kritiek, maakt het geheel den indruk van betrouwbaarheid.’

Met alle eerbied voor het vertrouwd zijn van Prof. Kernkamp met het uitoefenen van historiese kritiek, maakt het geheel op mij juist niet de indruk van betrouwbaarheid. Daar-

[p. 532]

voor is een deel der berichten veel te vaag, een ander deel te uitgesponnen; daarvoor is de opzet te luidruchtig en de beschouwing naar aanleiding van de feiten te dramaties. Wat dan ook de historiese kritiek te maken heeft met een ruim deel van dit bruinboek dat het al te bont maakt, ontgaat mij even volkomen, als de bewijsvoering bij enkele voorname passages die dan toch besloten worden met schetterende conclusies.

Natuurlik is het waar dat de helft van het hier medegedeelde al erg genoeg zou zijn; maar maakt de veronderstelling dat de andere helft wel gelogen kan zijn het hele boek niet waardeloos? Want als die mogelikheid bestaat, - en men ontkomt op meerdere plaatsen niet aan die gedachte -, dan springt de partijdige overtuiging der samenstellers toch wel duidelik naar voren. Die mogelikheid werkt men niet weg door het publiceren van foto's, die immers al heel weinig bewijzen op enkele uitzonderingen na. Het spreekt vanzelf dat deze erkenning geen partij-keuze betekent, of het moest zijn tegen de allure die dit sensatieboek zich ten onrechte aanmatigt. Het zou geen zin hebben naar aanleiding van dit al te naarstig bijeengezochte materiaal met een overtuiging voor de dag te komen. In laatste instantie gaat immers een overtuiging buiten dit soort feiten om. Het is daarom te betreuren dat toch blijkbaar het doel dezer uitgave is, het publiek een overtuiging op te dringen door het een reeks meer of minder vaststaande feitelikheden voor te leggen op een prikkelende manier.

De Rijksdagbrand heeft in dit boek zijn volledige verklaring gevonden. Maar waarom ontbreekt hier het bewijsmateriaal, dat de samenstellers zeggen te kennen? Een kattebelletje van Van der Lubbe wordt in facsimile afgedrukt, ook al staat er niets in, maar de letterlike tekst van dit veel voornamere bewijsmateriaal is onvindbaar. Zoiets tekent onmiskenbaar de waarde van dit lichtvaardig ineengezette geschrift.

Die waarde wordt ook getekend door de woordkeus op meerdere plaatsen. Als de jeugd van Van der Lubbe wordt verhaald leest men:

‘Bij het godsdienstonderricht is hij echter een van de besten. Iederen Zondag sjokt hij met moeder en de andere kinderen naar de kerk.’

Het lijkt een kleinigheid; maar waarom sjokt hij juist als hij naar de kerk gaat? De eigenaardige geestesgesteldheid die hier het woord ‘sjokt’ gebruikte blijft door het gehele boek aanwezig. Alle kelders met gekerm, alle lijken in de rivieren, alle hakenkruisen in ruggen gesneden, werken dat niet weg.

Het Bruinboek werkt met te felle kleuren en met te zichtbare eenzijdigheid. Het betreurt het dat het materiaal van de Wereldliga voor ‘Sexualreform’ uit de kantoren van Dr. Magnus Hirschfeld werd meegenomen, alsof zo'n opruiming gelijk gesteld moet worden met een moord. Het ziet in iedere Nazi een bloeddorstige bruut, in iedere communist een eerlik strijder.

En dat is toch teveel gevergd.

H.K.

[p. 533]

Beauraing-Banneux, door W. Asselbergs. - N.V. Drukkerij ‘De Tijd’, Amsterdam, 1933.

De beide plaatsjes, welker naam men voor den 29sten November van het vorig jaar nauwelijks zal gekend hebben buiten den omtrek van het buurtverkeer, dekken sedert eenigen tijd in de enkele vermelding van dien naam een complex van verhalen, geruchten en persberichten. De belangstelling van ten minste twee landen is er op gericht, de aandacht van vele tienduizenden er door getrokken; aarzelend bij den een, spontaan aanvaardend bij den ander. Het bedrog slingerde zijn wilde ranken snel door den wondergroei van wat klaar en onloochenbaar was, de sensatie-zucht drong op klompvoeten in den kleinen tuin der openbaringen door en het ongeloof ranselde weer met de oude zweep striemen van hoon over de eenvoudigen, die niet vroegen wat bedrog, wat koophandel en wat tenslotte waarheid zou zijn in deze ‘genade-oorden’, maar die kwamen omdat hun godsvrucht hen drong tot gaan.

Beauraing-Banneux. Een respectabele literatuur is reeds ontstaan over hetgeen ervan bekend werd. De schrijver van bovengenoemd boekje verzamelde, na een documentair overzicht van de gebeurtenissen en de noodige personalia, vrijwel alle titels der beschrijvingen, rapporten en artikelen aan de zaak gewijd en excerpeerde daaruit. Deze rond vijftig uitspraken wisselden elkaar af in enthousiasme, scepsis, bestrijding, propaganda en gereserveerdheid jegens de feiten. Daaraan is dus weinig houvast te bekomen. Wat uit eigen waarneming geconcludeerd werd vormde het laatste hoofdstuk van deze eerste, in Nederland over de verschijningen c.a. geschreven brochure. In enkele bladzijden wijst de schrijver op het verband tusschen hetgeen voorheen tot de erkenning van genade-oorden aanleiding was, en geeft daarbij de volgende verklaring van zijn standpunt:

‘Wat in het verleden de aanleiding worden kon tot het stichten van een pelgrimsoord en tot het ontstaan eener volksdevotie, kan zich herhalen in het heden. Wanneer het zich herhaalt, zal het een karakter hebben, overeenkomstig het karakter der historische feiten van vroeger. Dit karakter nu is in het algemeen niet onvermengd-bovennatuurlijk, d.w.z. naast elementen, die wijzen in de richting eener hemelsche tusschenkomst zijn er vele elementen, die eenvoudig, natuurlijk en algemeenmenschelijk zijn, eenigszins landelijk gekleurd. Zoo is het ook te Banneux en te Beauraing. Wij willen trachten naar best vermogen de elementen te onderscheiden, zonder daarbij te willen vooruitloopen op eenige beslissing der kerkelijke overheid.’

In de ‘Conclusie’ wordt na het eindoordeel van den schrijver ten aanzien van de wordingsgeschiedenis en de overige feiten van deze nieuwe devotie tot de Heilige Maagd, afgerekend met hetgeen door menschelijk toedoen ergernis geeft ter plaatse.

In Duitschland heeft men strenge verboden gemaakt om den handel en

[p. 534]

de reclame met afbeeldsels en prullaria van den rijkskanselier te beletten. Het zou naar het verslag van ‘Beauraing-Banneux’ te oordeelen, meer dan tijd zijn om de stompzinnige marchandise te bestrijden, die aldaar den geloovigen wordt aangeprezen. Het orgaan ontbreekt echter om dat te bewerken en tot zoolang is men dan ook aangewezen op de geloovigen zelf, van wie de schrijver hoopt dat zij tenminste den noodigen eerbied zullen bezitten om dezen zwendel niet in de hand te werken.

Het zeer ter zake oriënteerend boekje bevat een aantal photo's en teekeningen tusschen den tekst.

VAN OOSTEN.

Henri Barbusse: ‘Het liedje van den Soldaat’. - Uitg. De Korenaar, Aalst.

Van de zes schetsen, in dit boekje gebundeld, zijn de beide eerste verreweg de beste en de meest uitgewerkte; zij nemen ongeveer de helft van den bundel in. Schetsen uit den wereld-oorlog, naar hun aard nauw verwant aan de verhalen, die in inniger verband tezamen Barbusse's oorlogsboek ‘Het Vuur’ vormen. Ook hier voor het meerendeel zijn de kleine groep, de enkele persoon, het kernpunt eener episode achter of op de slagvelden. De hoogere militairen worden precies van de andere zijde geschilderd, als die wij uit de dagbladen en legerorders kennen; de ‘minderen’ vinden bij Barbusse een voorspreker, een medestander. Al wat aan conflicten tusschen deze ‘hoogeren’ en ‘minderen’ door den schrijver is ervaren of aan hem ter kennis gebracht, vlecht hij door de beschrijving der lotgevallen heen; het geeft aan de lugubere frontgebeurtenissen een extra-wrangheid, welke men niet tot het zuivere relaas kan rekenen, doch die er steeds de verrassende reflex in legt, waardoor het relaas zijn grootere beteekenis van aanklacht krijgt. Aanklacht tegen de moedwillige oorlogvoerders, tegen de kwaadaardigen voor wie de gevechtstoestand de eenige normale houding tegenover ‘vijanden’ en ‘minderen’ schijnt te zijn, om zich te kunnen laten gelden. Barbusse deelt daar in dit boekje eenige dingen over mee, die in hun soberheid de verdienste hebben diep in de aandacht te dringen. Nieuws over de schande van den modernen krijg bevat het niet; het kan in zijn eenvoudigheid echter nuttig werken als klein propaganda-geschrift voor de vredesactie. Ik weet wel dat het niet zal helpen om een volgenden krijg te voorkomen, maar het kan waarschuwen tegen de misdadige geestdrift, waarmee men op het oogenblik weer bezig is, ook hier te lande een volk van ‘mannen’ te kweeken. Mannen dient een volk te bezitten, maar niet om naar het moderne abottoir te zenden. Zie deze schetsen.

VAN OOSTEN.