De Gemeenschap. Jaargang 9

[p. 436]

Kinderen van ons volk¹⁾

Spel van het land in vijf bedrijven naar de roman KINDEREN VAN ONS VOLK en DE SCHOONE VOLEINDING van Antoon Coolen, in samenwerking met de auteur bewerkt door Kees Spierings en Cor Hermus

1) Dit stuk zal voor het eerst worden opgevoerd in den stadsschouwburg te Amsterdam door Het Nieuwe Schouwtooneel.

Vierde bedrijf.

Op de pastorie van pastoor Vogels. Eenvoudig, prettig ingericht. Een zonnige dag. Tegenover elkander aan tafel zitten pastoor Vogels en de oude boer Sleegers, de vader van den gedooden Giel. Met een rustige glimlach beziet de pastoor zijn gast: een oude verweerde ineengedrongen verschijning. Sleegers is het type van den ouden, harden, stijfkoppigen boer. Hij spreekt verbeten. De pastoor reikt hem een kistje sigaren, dat op tafel staat. Sleegers weigert met onwillig hoofdschudden.

1e Tooneel.

De Pastoor, de oude Sleegers.

DE PASTOOR:

't Zijn goeje, Sleegers.

SLEEGERS:

(schudt nee met het hoofd).

DE PASTOOR:

(steekt zelf rustig een sigaar op) Schoon weerke, hè? Al bende zoo oud als wij tweeën, dan blijft zoo'n weerke toch een schóón ding.

SLEEGERS:

(knikt bevestigend).

DE PASTOOR:

Ge ziet er de dingen anders bij, lichter. De dingen van het léven, meen ik.

SLEEGERS:

Daar heb 'k nooit veel af gemerkt.

[p. 437]

DE PASTOOR:

Da's zund. (Hij rookt een oogenblik aandachtig. Sleegers zit starend. Een ongeduldig beweeg in zijn knoestige handen, die de haak van zijn stok vasthouden.) Hoe oud zijde gij eigenlijk, Sleegers?

SLEEGERS:

Ik wor dee' jaar zeventig. Maar waarom vraagde ge da zoo? Woude ge me een cadooke voor mijnen verjaardag geven?

DE PASTOOR:

(goedmoedig lachend) Da's nog nie' zoo'n kwaad gedacht, Sleegers.

SLEEGERS:

(iets geërgerd) Gij houdt er het pleizier nog maar altijd in, meneer pastoor.

DE PASTOOR:

Da' doe ik. Gij nie?

SLEEGERS:

(somber) Mijne zin is over. Al jaren. (Stilte.) Ge hebt me natuurlijk nie' hier laten kommen, om een bietje over 't weer te praten.

DE PASTOOR:

Ge praat of ge nie' gere bij me komt.

SLEEGERS:

Da' weete ge beter. Maar 'k ben nieuwsgierig waarvoor ge me hebt laten roepen.

DE PASTOOR:

Da's gauw gezegd, Sleegers (legt zijn sigaar neer. Spreekt mild maar vooral zonder eenige weekheid). Héél gauw. Gij hebt iets gedaan, Sleegers, iets, da' heelemaal nie' goed is. En da' spijt me. Om jou. En om de menschen, die ge er mee treft.

SLEEGERS:

Oh. Da van den Breemortel, bedoelde ge? Da 'k de boerderij van de oude moeder van den Breemortel gekocht heb?

DE PASTOOR:

Ge moet 't goed zeggen: Hebt làten koopen. Op een slinksche manier. Door eenen strooman. En na ze allemaal opgejaagd te hebben. Voor een bedrag, dat wijd boven de waarde ging.

SLEEGERS:

Da was mijn goed recht.

DE PASTOOR:

Gij gaat niet weer opnieuw boeren, Sleegers. Waarvóór hadde gij die ouwe hoeve van de keinder van den Breemortel mee alle geweld voor d'r neus weggekocht?

[p. 438]

SLEEGERS:

(kijkt den pastoor aan) Wilde ge, da' 'k oe da precies zeg?

DE PASTOOR:

Da' zou 'k willen, ja.

SLEEGERS:

(ziet den pastoor vlak in zijn gezicht, nijdig) Om ze tegen den grond te smijten, hoorde, om ze heel en al af te breken, dat er geenen steen van overblijft.

DE PASTOOR:

Dus ge jaagt de van den Breemortels van het ouderlijk erf?

SLEEGERS:

Ja, da' doe ik.

DE PASTOOR:

Vinde ge da' in den haak?

SLEEGERS:

Wa' zij deden, was da' in den haak?

DE PASTOOR:

En meende gij da' goe te maken door oe te wreken?

SLEEGERS:

Wa'ge daar zegt, is goe' voor de preekstoel.

DE PASTOOR:

Beschouwde gij da' zoo?

SLEEGERS:

Ja. (Een stilte. Met nauw bedwongen ontroering): Gij vergeet, geloof ik, mee wie ge hier zit te praten. Mee de vader van Giel Sleegers, pastoor. Zij hebben hem neergeslagen als eenen hond.

DE PASTOOR:

(zeer zacht) Ik ben da' nie' vergeten, Sleegers, zoo min as gij.

SLEEGERS:

(als in zichzelf sprekend) Ik had éénen zoon. Eenen. Da' was al wa' 'k had. Weete-ge, wa' da' is: eenen zoon? Diejen jongen was m'n léven. Ge hebt 'em gekend, meneer pastoor, zoo gòèd as-ie was. Zoo'ne groote, schoone, sterke jongen. Altijd was hij vol pleizier en altijd was hij voor zijn vader en moeder een en al zorg en hartelijkheid.... Ge hadt 't daar over de zon. Als den dieje in huis kwam, dan was den herd vol zon ...

DE PASTOOR:

(zacht) 'k Heb hem gekend, Sleegers. Hij was zooals ge zegt.

SLEEGERS:

Nou zitten we op een leege boerderij, waar al 't leven en bedrijf uit is, waar zou men 't voor doen. Zijn moeder gaat maar door 't huis, krek of da' ze wa' zoekt, wat ze al in geen jaren vindt. Da's nie' terug te vinden. Ze

[p. 439]

zie' zoo maar stil voor d'r eigen uit. En 's nachts... da's nog het ergste ...

DE PASTOOR:

Ik wéét het, Sleegers, hoe schrikkelijk zwaar ge bezocht zijt.

SLEEGERS:

Wà' weete gij, pastoor. Gij staat er eigenlijk buiten. Zoude gij weten wa' da' is, als ge oe keind 's morgens het huis uit ziet gaan, zoo'ne groote opgewassen jongen, en hij wordt oe 's middags thuis gebracht, dood, mee den schrik en 't benauwen nog op zijn gezicht. Nee, da' weete gij nie'. Da' weet eenen ouder alleen maar. Da' kan eenen mensch nie' vergeten. Da' blijft oe in oe ziel. Die oe da' gedaan hebben, die háátte ge, (fluisterend) zoo diep as ge maar haten kunt.

DE PASTOOR:

Ik begrijp oe verdriet, Sleegers. Ik begrijp, dat het zóó groot is, da' 'k er geen wóórden voor zou kunnen vinden, om oe te troosten. Maar dat oe zoo diep den haat steekt, nou nog, na jaren, dat het verdriet oe nie' ànders stemt, nee, da' begrijp ik nie'. Van jou nie. Geloofde, da 'k het goe mee oe voor heb?

SLEEGERS:

Ik verwacht niet anders.

DE PASTOOR:

Dan moete gij 'es goed luisteren, wat ik oe zeg als oewen vriend en als oewen pastoor.

SLEEGERS:

En wat is da'?

DE PASTOOR:

(zeer ernstig) Da ge heel verkeerd doet.

SLEEGERS:

Ik weet, diejen mensch en z'n vrouw hebben geen rustig uur meer op den Kraaijenberg. 't Verlejen steekt 'r. In da' huis, in diejen herd, is 't gebeurd. Dààr hee da' satansche wijf 'em gelokt mee d'r kunsten ...

DE PASTOOR:

(snel invallend) Da's nie waar, Sleegers. Van de dooden niks dan goeds, maar da' heeft het proces wel anders geleerd. Dachte ge, da' Godefridus anders mee vier jaar vrij gekommen was?

SLEEGERS:

Schànde genoeg da'-t-ie er mee vier jaren is afgekomme. Schànde!

DE PASTOOR:

Daar hedde gij nie' over te oordeelen. Maar

[p. 440]

dat is waar, Marie heeft niet slecht gehandeld en heeft er geen schuld aan, toen nie, en daarom magde gij niet zoo op d'r afgeven.

SLEEGERS:

Daar heb ik zoo mijn eigen gedacht over en da' kan niemand mij uit mijnen kop praten. En nou zouden ze van den Kraaijenberg weg willen doen, omdat ze d'r kwaai geweten willen ontvluchten. Da' kwaai geweten, da' ze nie' mee rust laat. Hem niet en háár evenmin. Geen rustig uur hebben ze meer in diejen herd, omda' ze daar Giel, mijnen jongen as 'nen hond de eeuwigheid in hebben gestuurd, as 'nen hond, zonder biecht of niks. Da' zullen ze blijven voelen, zoolang ze daar zullen blijven wonen en da' gaat niet weg. Zoo moet het. En daarom gaat de hoeve van de ouders tegen den grond.

DE PASTOOR:

Hou op, Sleegers. 't Is of ge oe in da' alles verlustigt.

SLEEGERS:

Da' doe ik nie'. 't Komt hun toe. Mij laat het geenen dag met rust. Waarom moet het hun mee rust laten? Kan ik het ontvluchten? Nee. En zouden zij het dan wel moeten kunnen ontloopen door weg te trekken van den Kraaijenberg en op de oude hoeve te gaan zitten wonen? Nee, pastoor, blijven zullen ze er, zoolang ik er iets aan kan doen. De oude boerderij gaat tegen den grond (met zijn stok elk woord beklemtonend): en zij blijven op de moordhoeve.

DE PASTOOR:

En meende ge daar goed aan te doen, Sleegers.

SLEEGERS:

Goed? Ik doe er rechtvaardig mee. (Een lange stilte, waarin de pastoor het vertrek op en neer loopt. Sleegers zit, met trillende handen en bevend hoofd, maar de dunne lippen vast opeen geklemd, starend voor zich uit te kijken).

DE PASTOOR:

(staat bij Sleegers. Legt hem de hand op den schouder.) Weete gij, Sleegers, da' gij op het punt staat, een zeer lage streek te begaan.

SLEEGERS:

Ik durf 't aan.

[p. 441]

DE PASTOOR:

En da' zegde gij, eenen mensch op leeftijd, die al gerust eens mag denken aan zijnen dood.

SLEEGERS:

Ik durf er gerust mee voor onzen lievenheer te staan. D'r kan mij geenen mensch wijs maken, dat ik onrechtvaardig doe.

DE PASTOOR:

Gij vergeldt kwaad mee kwaad.

SLEEGERS:

Dat is geen kwaad.

DE PASTOOR:

Weete gij, Sleegers, da' gij op die wijze de nagedachtenis van oewen zoon beschimpt?

SLEEGERS:

Ik?

DE PASTOOR:

Ja. Ge eert geenen doode, door op zijnen naam titel te vinden voor wraak.

SLEEGERS:

Ze verdienen het.

DE PASTOOR:

Da' hedde gij nie te bepalen. En geenen eene mensch. Weete gij, wa' die twee menschen, Marie en Godefridus ... hebben geleden? Weete gij van hun berouw en hun ellende? Da' weete gij nie'. Da' weet ik. Wat die doorstaan hebben... hij in zijn cel en zij, hier, alleen op den Kraaijenberg. En nòg dag aan dag. En nou zij dezen weg zien, om zich op te trekken uit da' droevig verleden, terwille van de keinder, ja, zeker, ter wille van de keinder, die toch zeker geen schuld hebben, nou komde gij moedwillig de ouwe zeere wond open houden. Dat is laag (stilte). Nee, daar eerde ge de nagedachtenis van oewen zoon nie' mee.

Een stilte.

DE PASTOOR:

Bidde gij nog?

SLEEGERS:

Ja zeker, wa' dachte gij anders?

DE PASTOOR:

En goed?

SLEEGERS:

Zoo goed as 'n ander.

DE PASTOOR:

Zoo. Dan bidde gij ook den Onze Vader.

SLEEGERS:

Ja. Wa' dachte ge anders?

DE PASTOOR:

Bidde gij die?

[p. 442]

SLEEGERS:

Ja. Maar nie' voor hùn. Voor Giele. En daarmee uit.

DE PASTOOR:

Sleegers, dan zal ik ou voor het lest dit zeggen: Als gij nou weer den Onze Vader bidt moete gij eens goed op de woorden letten en op wat er achter steekt.

SLEEGERS:

Da' doe ik goed genoeg. Maar voor hun staat er niks in.

DE PASTOOR:

Da' dàchte. Misschien hedde ge 't nog nie' gevonden, Sleegers, nòg nie, al bende ge dan zeventig.

SLEEGERS:

Dan zal ik het ook wel niet meer vinden ook (gaat).

DE PASTOOR:

(moe) 'k Zal Jans roepen.

SLEEGERS:

Nie' noodig. 'k Kom er wel uit, pastoor. (Terwijl hij gaat wordt er geklopt en op een ‘binnen’ van de pastoor verschijnen Godefridus en Marie in de deur. Er is bij allen een smartelijke verrassing en een felle oogenblikkelijke spanning).

SLEEGERS:

(zich omwendend tot den pastoor, hard en bitter) Hedde gij da' zoo schoon geschikt?

DE PASTOOR:

(ernstig) Nee, Sleegers, waarachtig nie'. Maar nou het geschikt is, zoude ge er oe voordeel mee kannen doen.

SLEEGERS:

(als voren) Ik zal zelf het beste weten, waar ik mijn voordeel mee kan doen. (Hij ziet de van de Breemortels, hard en onvermurwbaar aan. Dan gaat hij, met stugge stappen.)

2e Tooneel.

Godefridus, Marie, de Pastoor.

Als Sleegers vertrokken is, staan alle drie, onder den indruk van het voorval, een wijle roerloos. Marie strijkt een paar maal zenuwachtig langs haar oogen. Dan ziet ze droef glimlachend den pastoor aan.

[p. 443]

DE PASTOOR:

(schudt langzaam het hoofd, zacht) Ik had 't gère anders gezien.

MARIE:

Ik ook, meneer pastoor.

DE PASTOOR:

Ik begrijp het, keind. En gij, Godefridus?

GODEFRIDUS:

(bleek, star, met een trilling om den mond. Knikt, woordeloos bevestigend. Dan spreekt hij aarzelend) Ge weet, da' 'k twee keer naar 'em toe ben geweest. Den eersten keer is er geenen mensch aan de gesloten deur gekomme.

MARIE:

(bij de herinnering aan 't vergeefsche en aan de pijnlijke en wreede vernedering, een beetje huilerig en navrant) Den tweeden keer hebben ze den hond op 'em losgelaten. (Stilte.) Moeder van den Breemortel is er ook twee keer heen geweest. Eenen keer mee den oogstmik, en eenen keer mee de slacht.

GODEFRIDUS:

Maar ze wier teruggestuurd. Ze zeejen, dat er van ons geenen mensch meer over den durpel zou kommen. Nooit. Ze hebben de deur voor d'r dichtgesmeten.

DE PASTOOR:

(zacht) 't Is hard. Het spijt me méér, méér dan ik oe zeggen kan. (Zich opwerkend tot opgewektheid, die ook aanstonds voor hem zelf slaagt:) Allé. Ik laat oe daar maar staan. Vat eenen stoel, keinder. En rookt een sigaar, Godefridus. Nee, die moete ge nie' vatten. Hier. Een extra voor de goeje vrienden. (Hij geeft Godefridus, die wat schutterig doet, vuur.) En vertel me nou 'es, hoe gáát het. (Gaat zitten. De anderen ook.)

MARIE:

(wat aarzelend, met een dapperen glimlach) Goe', pastoor. Mee 't werk gaat 't best, niewaar Godefridus?

GODEFRIDUS:

Ja... best.

DE PASTOOR:

Da's heel gelukkig. Het is eenen moeilijken tijd. Er zijn er in de parochie zat, die steen en been klagen.

GODEFRIDUS:

Néé. Klagen mogen we nie'.

DE PASTOOR:

Prachtig. En de gezondheid? Ge ziet er nie' zoo best uit, Godefridus.

[p. 444]

GODEFRIDUS:

Och eenen mensch kan niet dezelfde blijven als in zijn jonge jaren.

DE PASTOOR:

Ge wilt zeggen, da we allemaal zoo'n dagje ouwer worre. Ja, da' merk ik het best aan mijn eigen. Och. 't Leven is goe. Maar ge wordt er aan 't eind moej van. En dan gade ge naar den schoonen hemel verlangen. (Stilte, andere toon:) Maar gullie zijt bij lange na nog zoo ver nie', hè? Gullie hebt elkaar ... en de keinder... diejen oudste, da's toch al een heel baaske!

GODEFRIDUS:

(zenuwachtig) Ja, da ... is ie ... 't is een aardig baaske... Och, maar wa' zal 'k zeggen ... d'r zijn zoo van die dingen (somber) 't Is nie' ... lijk vroeger.

MARIE:

(barst in snikken uit).

DE PASTOOR:

Wel, Marie, wa' is da' nou. Moete gij daar gaan zitten schrêuwen?

MARIE:

Och, pastoor ... de keinder.

GODEFRIDUS:

(geeft Marie zijn zakdoek, waarmee Marie haar tranen droogt).

DE PASTOOR:

Wel, wa' is da'. Ze zijn toch gezond. Den oudste moet onderdehand misdienaar bij me worre. En dan da' kleine helle ding, oe Marieke, die is nou onderdehand ook al weer een jaar of drie. Een lief ding, Marie! En dan da' leste van vijf weken terug. Da's toch een rijk bezit zou ik zeggen.

MARIE:

Dat is het ook. En we zijn er ook heel dankbaar voor. Maar ...

DE PASTOOR:

Wel nou dan!

GODEFRIDUS:

(ernstig) We zijn bang, meneer pastoor.

DE PASTOOR:

Hoe bedoelde?

GODEFRIDUS:

(haalt de schouders op, zwijgt).

MARIE:

We zijn bang, pastoor, da' ... da'.

GODEFRIDUS:

(snel) Da' de keinder d'r leven lang er op worren aangekeken ... op mijnen kwajen naam.

MARIE:

Da' kàn toch nie', pastoor. Da' kàn toch nie'. D'ren vader is toch niet slecht.

[p. 445]

DE PASTOOR:

Daar zegde gij het goeje woord, Marie, Als de vader slècht was...

GODEFRIDUS:

(als voren, moeilijk de woorden uitstootend) De menschen vinden me slecht. Ik merk het genog. Door 't dorp wijzen ze me mee den vinger na. En tegen Marieje doen ze krek eender.

DE PASTOOR:

Zijde gij bang van de menschen, Godefridus, zoo'ne groote sterke mensch als jij? Er heeft geenen mensch recht, jou mee kwaje oogen aan te zien. Ge hebt 't jouwe doorgemaakt.

GODEFRIDUS:

Och, wa' toen gebeurd is, da blijft...

DE PASTOOR:

Zoo? Dan zal ik jou 'es wat vertellen. En dan moete gij 'es heel goed luisteren. Wat ik oe vertel heb 'k nie' uit mijn eigen. Ik heb 't gelezen in een Frànsch boek, van een wijzen schrijver (zet zich tot het verhaal, wat hij, op zijn bezige handen kijkend, ernstig en kalm doet:) Er was eens eenen man, die eenen móórd begaan had. En diejen mensch kon maar nie toe rust komme. Hij gaf zijn eigen aan. En hij kreeg van 't gerecht zijn straf. Maar ook na die gerechte straf ondergaan te hebben, bleef hij zijn eigen mee vertwijfeling kwellen. Ten laatste kon hij het niet meer harden. Hij ging bij verschillende menschen om troost. Maar ze konden hem nie' helpen. Toen, met al zijn groot berouw, knielde hij in eenen biechtstoel neer en hij zee: Vader, ik heb gemoord. En de priester, die een wijs en in 't leven zéér ervaren mensch was, die schrok daar nie' van. Die zee alleen: hoe dikwijls, mijn zoon. (Ziet naar Godefridus.) Hoorde gij da' Godefridus?

GODEFRIDUS:

Ja.

DE PASTOOR:

Tegen diejen ontdanen mensch, met zijn gróót berouw en met zijn vertwijfeling, zee hij simpelkesweg: ‘hóé dikwijls’ en heel hartelijk, als tot zijn eigen kind: ‘mijn zoon’. Verstade gij da' Godefridus?

[p. 446]

GODEFRIDUS:

(ziet den pastoor een oogenblik aan) Ja, da versta ik. Maar ... maar ...

MARIE:

(niet overtuigd) Maar da' van de keinder ...

DE PASTOOR:

Wat zit oe dan toch in de weg?

GODEFRIDUS:

De kleinen stoken ook al..... tegen de keinder.

DE PASTOOR:

De kleinen ook al?

MARIE:

(smartelijk) Ja, meneer pastoor. En daarom zijn we naar hier gekomme... omda' we er ons geenen raad mee weten. (zij kijkt Godefridus aan).

GODEFRIDUS:

Vertelde gij het maar, Marie, ik kan da' zoo nie'.

MARIE

(af en toe tranen wegslikkend, een enkele maal onder het verhaal den neus snuitend) Gisteren komt onzen Jan thuis van school mee zóó'nen bult op zijnen kop. Ik zeg: maar keind, wa' hedde gij uitgehaald. Ik heb gevòchten zee-t-ie. 'k Had nog nergens erg in. Ge weet hoe jongens zijn, en da' ze nog al eens vechten. Ik zeg: hoe is da zoo gekomme? Ze hebben me mee eenen klomp op mijnen kop geslagen zee-t-ie, maar ze hebben er ook van gelust! En daar, da' zee-t-ie zoo parmantig weg. Subiet voelde ik, dat er toch iets achter moest steken. En Godefridus ook. Godefridus zee: kom 'es bij vaders, jongen. Maar toen begon ie zoo vreemd te doen. En ineens ging hij naar Godefridus en... toen ... zee-t-ie.

GODEFRIDUS:

(bleek, verbeten) Ze zeggen, da' gij in de gevangenis hebt gezeten, ja, da' zee-t-ie.

MARIE:

Ik dacht, da' mijn hart stil stond. Ik wou hem naar buiten sturen. Maar hij schudde mee zijnen kop van nee. En toen ineens vroeg-ie aan Godefridus: Is da' waar, da' gij iemand doodgemaakt hebt... (Ze brengt snel de handen naar 't gezicht. Haar lichaam schokt in onbedwongen snikken. Lange stilte.)

GODEFRIDUS:

(uitstootend met droge heesche keel, zacht, bijna fluisterend) Hoe moet da' nou, hoe moet da' nou ...

[p. 447]

DE PASTOOR:

(fluisterend) Tja... (Hij gaat naast Godefridus zitten, legt zijn hand op diens arm en klopt hem vervolgens een paar maal bemoedigend op den schouder.) Ge moet eens goed naar me luisteren, Godefridus. Mee heel oe zieL Ergens ligt uitkomst voor iederen mensch. Ziede ge, jongen, daar wordt veel van oe gevraagd. Veel moed. Veel kracht. Ge kùnt vrede hebben. Voor 'nen zwaren prijs. Maar ge hebt toch mòèd. Ge hebt toch dùrf.

GODEFRIDUS:

't Is zwaar, meneer pastoor.

DE PASTOOR:

Dat is 't zeker. Maar 't mòèt. 't Zal oe leven nieuw maken. Zulde ge sterk zijn, Godefridus. Sterk en dapper. Zooals oe vrouw al die jaren geweest is. Ik wed, da' ze oe nooit wat laat merken. Nooit iets anders laat zien dan een vriendelijk gezicht? Hoe is ze mee d'r kiendje. Làcht ze nie als ze d'r mee zit? Neem er een voorbeeld aan, om net zoo'ne dappere mensch te zijn. 't Verdriet hee-t-oe dieper en vaster samengeklonken. En hóéveel is er hersteld juist in de keinder, die nou 'es eenen keer wa zeggen zonder da' ze 't weten, maar die later kràchtiger voor oe staan as ze 't nou doen ... nou ze al met eenen klomp voor oe vechten om oe te verdedigen!

MARIE:

(denkt aan haar zoontje) 't Is zoo'n flinke vlugge jongske, den oudste!

DE PASTOOR:

Diep in oe hart is hij oe te liever om wat er gebeurd is ...

MARIE:

(met gestilde tranen) Ja.

DE PASTOOR:

Wa' zal ik oe verder nog zeggen, mijn goeje menschen. Ge weet oe rijkdom en geluk beter dan ik 't oe uit kan leggen. (Hij zwijgt. Gaat vermoeid naar 't venster, opent dat en ademt diep. Marie staat naast den zittenden Godefridus. Hij ziet naar haar op en streelt onwennig haar hand, die ze over zijn schouder laat hangen. Zij glimlacht en schreit.)

DE PASTOOR:

(glimlachend) Daar zullen we 't weer hebben. Ik krijg weer nieuw bezoek. Allé, kinderen, gade gullie

[p. 448]

nou rustig naar huis, En Marie strijkte gij oewen mensch de rimpels maar weg, ge laat oe daarin maar helpen door de keinder. Hij zal hendig 'es lachen. Want wàt er gebeurt, het leven is goe.

GODEFRIDUS:

Ik zal... zal mijn best doen...

DE PASTOOR:

Kom gerust hier. En as 't oe te bar wordt (zacht en innig en zonder weekheid) leg oe moej hoofd dan maar 'es aan 't hart van onzenlievenheer. (Stilte, slag op de schouder, Godefridus staat op). Allé.

GODEFRIDUS:

(dankbaar) 't Hee me goe gedaan da' we 'es hier geweest zijn.

DE PASTOOR:

God zegene oe, jongen. Nee, ga' hier langs, want door den hof kommen een paar gewichtige heeren aanzetten. Als 't kan, kom ik van de week nog es kijken en een glas bier bij oe drinken. Maar zeg 't nie' aan Jans of aan den dokter. Want dan ben 'k erbij. Houd-oe. (Zij gaan.)

3e Tooneel.

De Pastoor, Meester van Veldhuizen, Graard de Bijl.

DE PASTOOR:

(opent de middendeur) Kom er maar in, heeren. Ik zag oe in de verte al aankommen. Ge hebt zoo'n gewichtige gezichten. Gullie hebt me natuurlijk iets buitengewoon belangrijks te zeggen.

MEESTER VAN VELDHUIZEN en DE BIJL:

Dag, meneer pastoor (handdrukken).

MEESTER VAN VELDHUIZEN:

(stelt zich aan als de eenige ontwikkelde en beschaafde ingezetene van het dorp en spreekt ‘deftig’. Hij draagt een hooge boord en groote gummi manchetten) U is altijd gemoedelijk, meneer pastoor. Altijd opgewekt, hè? Niets van de oude dag te merken. Maar dan ook niets! Ja (zittend) we wilden, de kerkmeester meneer de Bijl en ik, u wel eens sprèken, h'm. (schraapt zich de keel).

DE PASTOOR:

Zoo, zoo meester van Veldhuizen, nou, da'

[p. 449]

kunde ge gemakkelijk genoeg hebben. (schuift sigarenkistje naar hen toe).

MEESTER VAN VELDHUIZEN:

(beminnelijk) Is 't gepermitteerd? (neemt een sigaar) Dànk u.

GRAARD DE BIJL:

(neemt zwijgend een sigaar en bijt de punt er af).

MEESTER VAN VELDHUIZEN:

(hanteert sigarenknipper; een been over 't ander) Tja, meneer pastoor, we zullen (neemt vuur van de Bijl, die 't, na zichzelf bediend te hebben, hem aanbiedt, tot de Bijl:) Dànk u, (weer tot pastoor:) We zullen maar met de deur in huis vallen. Het is in verband met uw naderend gouden priesterjubileum.

DE PASTOOR:

Ha, zoo. Ja, da' kan natuurlijk nie' verborgen blijven. Ik raad het al: de parochie wil zeker een feest gaan maken.

MEESTER VAN VELDHUIZEN:

Juist meneer pastoor. We hebben, (sigaar in de hoogte, de oogen optrekkend voor den rook) op mijn initiatief, de hoofden eens bij mekaar gestoken, en we wilden nu een comité samenstellen, dat een feestviering voorbereidt, die in overeenstemming is met den luister van de gebeurtenis. Een feest op een wijze, ik mag dat wel zeggen, zooals u, tenrechte een persona grata in ons midden, dat verdient.

DE PASTOOR:

(heeft een bescheiden pleizier in de aanstellerij van den meester) Zoo, zoo. Een comité. Ja dat zal moeten, da' hoort er zoo bij.

MEESTER VAN VELDHUIZEN:

Ja, en nu vonden wij het 't meest tactisch, de samenstelling van dat comité tevoren eens met u te bespreken.

DE PASTOOR:

Dat is heel wijs en verstandig. En wie hadde ge zoo al gedacht voor mijn comiteeke?

MEESTER VAN VELDHUIZEN:

De burgemeester natuurlijk ... (hij zegt ongeveer: de bûggemeester).

GRAARD DE BIJL:

(een verfrommeld briefje uit den zak halend; een brillendoos met bril) Ik heb ze op een pam-

[p. 450]

piertje staan, meneer pastoor. Hier. (zet bril op, een ijzeren montuur) De burgemeester. En de kerkmeesters natuurlijk. (Ziet over zijn bril heen naar de pastoor. Leest weer:) En dan een paar rijke boeren, de Martines, Piet Boere, den ouden Sleegers en Manders, Janus Enders (ziet weer over zijn bril heen naar den pastoor. Leest weer:) En dan hier, de bovenmeester (wijst met een hoofdknik naar meester van Veldhuizen), meneer van Veldhuizen (de meester maakt bij zijn naam een korte buiging). En ikke dan, zee de gek. Wa' dunkt oe daaraf?

DE PASTOOR:

En wie nog meer?

GRAARD DE BIJL:

Nog meer? Anders niemes nie, hadden we gedacht, is 't wel, meester?

MEESTER VAN VELDHUIZEN:

Nee. Zoo'n comité moet niet te uitgebreid zijn. Tenzij meneer pastoor een speciale wensch heeft?

DE PASTOOR:

Ja, die heb 'k. En daarom is 't maar goe, da' ge eerst 'es mee mij over da' comité komt praten. Want ik wil Doruske Timmer in het comité hebben.

GRAARD DE BIJL:

Doruske Timmer? Meende ge da'?

MEESTER VAN VELDHUIZEN:

Die eenvoudige ... luidjes, voelen die zich in zulk milieu op hun gemak? Wij hadden gedacht zoo'n beetje de notabelen en een paar rijke boeren.

DE PASTOOR:

Ik bewonder die gedachte. Maar de meeste van mijn parochianen zijn geen notabelen. En nog minder rijk. Ik ben 't zelf nie eens. Ge moet Doruske Timmers in het comité benoemen namens de huisvaders. En dan nog een paar peelwerkers. Die mis ik er ook al in. En dan ... dan moete ge vooral Godefridus van den Breemortel nie' vergeten. Die vooral.

GRAARD DE BIJL:

(bijna ontsteld) Maar, meneer pastoor, da' kande ge nie' doen. Ge kant nie verlangen, da' den burgemeester en den dokter in een comité gaan zitten mee zoo iemand ...

DE PASTOOR:

Ze zitten er toch ook samen mee in de kerk!

[p. 451]

MEESTER VAN VELDHUIZEN:

U ziet, geloof ik, meneer pastoor, die zaak toch verkeerd. We behoeven, onder mekaar, niet te aarzelen de dingen bij hun naam te noemen. De burgemeester heeft indertijd, na die bekende verschrikkelijke gebeurtenis, van den Breemortel in verhoor gehad. De dokter is, als ik me niet vergis, bij de sectie van het lijk van het slachtoffer betrokken geweest. Die dingen hebben een psychológische kant, meneer pastoor. (Hij duwt tegen den tafelrand zijn manchetten in de mouwen.)

DE PASTOOR:

Wat een opvattingen hebben jullie. Zoude gullie denken, dat onzenlievenheer iemand, die eenmaal in de gevangenis heeft gezeten, nie' meer in zijnen hemel wil?

GRAARD DE BIJL:

Nee, da' nie.

DE PASTOOR:

Hoe kande ge meenen, da' gullie menschen zoo iemand wel uit oe comité kunt houden? En ik geloof, dat 't toch nog lastiger is en dat er héél wat meer voor vereischt wordt, om in den hémel te kommen, dan in een comité. Vooral tegenwoordig.

MEESTER VAN VELDHUIZEN:

Tja. Ik voel de moeilijkheid. Maar ik sprak al van de psychologische kant. Ziet u ... Sleegers is óók in het comité ...

GRAARD DE BIJL:

En die wil er nie' in, als Godefridus van den Breemortel er in zit. 't Is haat en nijd.

DE PASTOOR:

Haat en nijd. En mee die dingen komde gullie voor den dag, om mijn gouden feest te vieren?

MEESTER VAN VELDHUIZEN:

Ja, wat kunnen wij daar aan doen?

DE PASTOOR:

Wat gullie daar aan doen kunt? Veel. En zeker als 't om mijn gouden feest gaat. Denkte ge, dat ik feest wil vieren, als er haat en nijd, verdeeldheid en tweedracht onder mijn parochianen is en ze in mijn eigen feestcomité elkaar niet eens willen zien?

GRAARD DE BIJL:

Maar ge weet toch, da' Sleegers de boerderij van de oude moeder van den Breemortel heeft laten koopen en ze af gaat breken, om Godefridus dwars te zitten?

[p. 452]

DE PASTOOR:

Da' weet ik. En da' zit mij meer dwars dan gullie kunt vermoeden. En als da' niet veranderd is op mijn feest, dan zal 't niet doorgaan. En daarom vraagde ge Sleegers èn van den Breemortel. Ik stà er op. Allebei moeten ze in 't comité.

GRAARD DE BIJL:

Da's een kwaaj karwei.

MEESTER VAN VELDHUIZEN:

Buitengewoon zwaar. Dan zijn we in een nieuw stadium. Dan kunnen we wel gaan. Dan moeten we er eerst nog eens met de anderen over spreken, want u begrijpt, ik heb hier en daar al eens voeling gehouden. Eerst moet deze kwestie worden opgelost (staat op). Intusschen, dat is natuurlijk ook een urgente aangelegenheid: de parochie zal een feestgave willen aanbieden. 't Meest tactische is ook in dit geval, dat we daarover met u overleg plegen. Laat u uw gedachten daar eens over gaan.

DE PASTOOR:

Da kan 'k oe dâlijk zeggen. De feestgave die ik wil hebben, dat is deze, dat Sleegers de boerderij aan de van de Breemortels teruggeeft, den koop moet ongedaan gemaakt worre. Dat is de eenige feestgave, die ik wil hebben. Maar ik zal oe nog meer vertellen. Die mòèt ik ook hebben. En als 'k da' nie gedaan krijg (zeer beslist:) dan geen feest. Da's mijn laatste woord.

MEESTER VAN VELDHUIZEN:

De opdracht wordt hoe langer hoe gecompliceerder. Wat jij, de Bijl?

GRAARD DE BIJL:

(dom) Ja. Hóé noemde ge da'?

MEESTER VAN VELDHUIZEN:

(uitleggend) Gecompliceerder. Ingewikkelder.

GRAARD DE BIJL:

(haastig begrijpend) O, ja, ja, sjuust!

DE PASTOOR:

Ik kan niet anders handelen. Maar ge hebt me goed begrepen, nietwaar?

MEESTER VAN VELDHUIZEN:

(welwillend) Ja, ja, ik doorzie die zaak wel in haar dieper gelegen motieven.

DE PASTOOR:

Nou, toe ziens dan.

Groeten. Handdrukken.

[p. 453]

4e Tooneel.

DE PASTOOR:

(heeft de heeren uitgelaten, komt de kamer weer in, glimlacht zeer tevreden, gaat moe in zijn armstoel zitten) Da's een schoon kans die ge me daar geeft, onzen lievenheer! Bedankt. (Zeer zacht nu en ernstig:) En geef er oewen zegen op!

DOEK.

[p. 454]