De Gemeenschap. Jaargang 9

[p. 314]

Gezuiverd of Ontzield!

In het her-lezen en overdenken van publicaties, die in de snelle gang der voorbije tien jaren een zekere, zij het ook soms niet meer dan een aktuele, rol speelden, ligt nu niet in de eerste plaats een passieve sentimentaliteit der herinnering, - daarvoor is immers de naaste toekomst te kiemkrachtig en vraagt zij te veel diepe activiteit -, noch een poging tot beter gebaseerde waardebepaling als bijna gelijktijdig met het publiceren mogelik was, maar er kan een bezinning mee gepaard gaan en uit volgen, die veel heeft van een gewetensonderzoek, dat toch ook een grote waarde heeft als veilige gids voor verdere voortgang.

Tot die bezinning dwingt herhaaldelik het angstwekkende gemak waarmee de allerjongste historie, uit domme achteloosheid of valse moedwilligheid, vervormd wordt tot een onjuist en in zijn gevolgen fataal beeld, dat voor degenen die de vervorming niet meemaakten het ware wezen wordt en traditie zou gaan heten voor wij het vermoeden. Zoiets mag niet van direkt belang zijn als het lang voorbije perioden betreft, - al zien wij ook dàn de historici een soms wanhopig moeilik werk verrichten met de stijve korst der vastgegroeide legende schilfer voor schilfer weg te hakken om zodoende het werkelike beeld bloot te leggen -, het is in ieder geval van voorname beteekenis nu het gaat over een periode die wij liefst wilden behoeden voor een door sommigen blijkbaar gewenste, door anderen niet vermoede legendevorming. Het voorname van die betekenis steekt niet zozeer in het verlangen naar de waarheid als wel in de triestige wetenschap dat met het vervormen dier waarheid ook de weg van het heden gevaar loopt een verkeerde weg te worden. Dat gevaar is zo weinig denkbeeldig, dat het zien van opkomende tendenzen of het gebrek aan alles wat naar tendenz zweemt wellicht de oorzaak is van bezinning

[p. 315]

op het naastbije verleden, een verleden dat voor ieder goeddeels ligt na te speuren in de schrifturen, al zullen ook hier degenen die de geschriften bij hun verschijnen lazen, de lijn zuiverder kunnen volgen dan zij die, reeds geïnfecteerd door historiese leugens, dit verleden gekleurd moeten bezien. Er is nu, om het maar kort te zeggen, - want de nuances zijn vele en niet eenvoudig te vatten -, een soort specialisatiecultus ontstaan, die zich als zuivering voordoet uit vroegere toestanden maar die niet anders moet genoemd worden dan ontzieling. Want dit was zeker een hoofdkenmerk van de beweging der jongeren in haar eerste élan: de dorst naar een synthese, gekristalliseerd rond het alles doordringend en doorstralend beginsel. De elementen waarin de samenleving uiteengeslagen was, hadden steeds meer de resten van dat beginsel verloren en verdoolden daardoor in den blinde, soms moeizaam en vergeefs tastend naar elkander. De dichter en de staatsman, de priester en de econoom, de kunstenaar en de geleerde, de arbeider en de intellectueel, in weinig of niets meer verbonden onderling, niet meer wortelend in een bindend beginsel, groeiden uit elkaar, kwamen als tegenstrevende krachten te staan en verschraalden tot geestelike armoede. Tijdsomstandigheden dwongen de naoorlogse generatie die verscheurdheid der samenleving als de oorzaak van allerlei misgroei te bestrijden en al mocht voor de oppervlakkige tijdgenoot die strijd niet direct als zodanig herkenbaar zijn, van allerlei activiteiten was deze positieve strijd de ondergrond. Begrijpelik vertoonden zich in dit eerste élan de fouten al te duidelik: de synthese werd te kunstmatig nagestreefd door het schadelik vervagen van noodzakelike grenzen, men trachtte driftig het doel te bereiken door niet op de volle waarde van ieders aparte taak te letten, enthousiasme zag voortgang naar het doel, zelfs als de afzonderlike krachten tot minder dan middelmatigheid daalden. Bij het rijper worden der geesten en het rustiger verdiepen van het inzicht groeide dan ook de drang naar

[p. 316]

zuivering, die, het grote eenheidsfront erkennend, juist daarom wilde bevorderen een beter toegerust zijn voor ieder onderdeel ervan. Tegen de zwakheid der licht ontvlamde maar weinig verantwoorde geestdrift versterkte zich het besef dat het doel misschien niet zo dichtbij maar in ieder geval te groots was om het dilettanties te willen forceren. Dat dit besef op snel concluderende buitenstaanders de indruk maakte van verraad aan vroegere idealen, was evenmin te vermijden als te betreuren. Wel te betreuren was het dat gebrek aan innerlike kracht bij sommigen leidde tot een zo demonstratieve propaganda voor het nauwe trekken der grenzen dat er geen zeer scherpzinnig oordeel nodig was om het duidelike onderscheid te zien tussen hen voor wie het erkennen der grenzen zuivering betekende om de hoogheid van het beter doorschouwde doel en degenen voor wie de demonstratieve eis van taakbeperking een jammerlik bewijs was van geestelike verdorring die zich hooghartig trachtte te camoufleren. Die camouflage werd door epigoontjes niet eens meer nodig geacht, nu zij, in brutale oppervlakkigheid, gezuiverd noemen wat beslist en zonder voorbehoud ontzield moet heten.

Deze abstracties zouden bij een concrete voorstelling misschien voor sommigen aan duidelikheid winnen, maar met die duidelikheid zou noodzakelik samengaan een beperktheid tot het persoonlike, hetgeen een verenging kan betekenen van de algemene strekking die deze woorden bedoelen te hebben. Toch zal het nuttig zijn in enkele korte tegenstellingen dit betoog te verstevigen en dan wijst de ontwikkeling der laatste jaren helaas scherp deze beginen voorlopige eindpunten aan:

Van de eerste jaargangen van Roeping, waarin de Godslyriek geestdriftig alle grenzen vergat en goede bedoeling overheerste, tot de vroegtijdige seniliteit van Het Venster. Van De Nieuwe Eeuw, waarin Pieter van der Meer een brandend vuur ontstak maar wel eens vol vurigheid ver-

[p. 317]

houdingen uit het oog verloor, tot De Nieuwe Eeuw nu, waarin Kunst en Letteren niet beter weet te doen dan, en vreemd genoeg, de vrijheid krijgt, om de aandacht van katholieken ruim te vragen voor een heidens tijdschrift als ‘Forum’, dat in zijn kille ontbinding hardnekkige bestrijding eiste op die plaats.

Van Marnix Gijsen, die met zijn vroegste werk een wekkende kracht beloofde te worden in het katholiek-Vlaams renouveau, tot Dr. A. Goris, die zijn serviele herenhanden blank houdt in een doods litteratorschap.

Van een jong en al te manifesterend verzet tegen ontbindende elementen, tot de hooghartige onverschilligheid van een strijdloos en bloedarmoedig ‘zuiver’ dichter-zijn.

Van de roep om broederschap die in zijn vaagheid toch de drang droeg van een diep verlangen, tot de geblaseerde en onsociale trivialiteit die dichtertjes dwingt te debuteren met amorele groot-doenerij.

Van Karel van den Oever, die door al zijn duidelike misvattingen heen, fel streed voor een beginsel, tot De Tijdstroom, waarin alles vertroebelt door lauwe stilstand.

Mochten deze parallellen de indruk vestigen van een inzinking over de hele linie, dan is die indruk natuurlik in zoverre vals, dat hier de klemtoon werd gelegd op een bepaalde ‘ontwikkeling’ die gevaarlik kan worden, al is de werkelike ontwikkeling in zuiverder richting van dieper kracht en ingrijpender betekenis geweest en is ze dat nog. Toch zal het een taaie taak zijn tegen de ontzielde krachteloosheid de zuivering moedig door te zetten zonder de jongste traditie te verraden en zonder te vergeten dat wij nog aan het begin staan van de positieve arbeid.

Zij, uit wier verborgen wens de ziekelike waan is geboren dat ‘De Gemeenschap’ zijn werk volbracht heeft, kunnen in deze taaie taak een deel zien van onze toekomstige, onverminderde activiteit.

H.K.