De Gemeenschap. Jaargang 8

[p. 459]

A.J.D. van Oosten
Na veertig jaren

Hij was een van degenen die elken morgen in denzelfden trein stappen. Zulk een trein heet werkmans-trein, omdat zij heel vroeg rijdt en steeds dezelfde rafelige menschen naar dezelfde verrafelde plaatsen vervoert. Zij is een uitvinding van hen, die er nog nooit mee mede geweest zijn, en volgens hen voldoet ze ook goed. Degenen die er wel mee meegaan, reizen op een week-kaart; dit is een biljet dat men tegen een lageren prijs verkrijgt, dan wanneer men niet met werkmanstreinen reist. Deze lagere prijs is niet zonder meer een vriendelijkheid jegens den werkenden stand, doch kon gecalculeerd worden omdat een week-kaart feitelijk een arrtikel is uit een fabriek voor massa-productie, of wat hier op 't zelfde neerkomt: voor massa-vervoer. Week-kaart is ook al weer niet een geheel juiste benaming, men bedoelt ermee: werkdagen-kaart; ze geldt slechts van Maandag tot Zaterdag, omdat het publiek dat er gebruik van maakt, niet gewend is op Zondag te reizen.

Hij begaf zich dus op een werkdagen-kaart elken morgen met den werkmanstrein naar dezelfde industrie-plaats. In het algemeen kent men elkaar spoedig in dergelijke treinen, dat wil zeggen: men weet wat men is en waar men werkt. Meer is niet noodig, ieder heeft genoeg aan zijn eigen zorg.

Gewoonlijk kwam hij hijgend den wagen binnen, zwaarhijgend, doch omdat hijgen niet zoo bijzonder zelden voorkomt onder hen, die met vroeg-treinen reizen, nam niemand er notitie van. Hij was trouwens al niet zoo jong meer en veertig jaren in de kapok pluizen doet ook niet ieder zonder dat hij er iets uit overhoudt. Eenmaal tegen het beschot leunend, dommelde hij weder voort in den slaap,

[p. 460]

die hem van huis af bijgebleven was. Het was jammer genoeg maar een kort baanvak, dat hij af te leggen had.

Bij degenen die evenals hij met dezen trein medegingen, omdat ze een huishouden hadden of gingen vormen en gelukkig nog nergens ontslagen waren, zaten de meesten er niet veel beter voor. De onderbreking van hun nachtrust en 't vooruitzicht van het on-onderbroken dagwerk, ontnamen hun de eenvoudigste lust zelfs tot reageeren op de verschijnselen rondom. De gezelligheid in den werkmans-trein kenmerkt zich door een dusdanige rust, dat de controleurs hun gang van man tot man maar uitstellen tot een volgenden rit, wanneer er minder slapers en meer kansen op een verstekeling zijn. Inmiddels halen ook zij de rust in, die ze door hun vroegen dienst tekort kwamen.

Alleen de bestuurder moet zich het voorrecht ontzeggen, achter hem aan schommelen de lichamen en zielen, die gewend zijn dat er met hen gegooid en gesmeten wordt; maar hij is niet zoo voorzichtig omdat zij kameraden zijn, het is de routine, welke hem zonder dat hij het zich bewust wordt, elken willekeurigen trein feilloos doet hanteeren, terwille van zijn pensioen.

Kort nadat de oude man zijn jubilé beleefd had gebeurde er in den vroegtrein iets ongewoons met hem. Hij was dien morgen normaal wakker geworden, had zijn vrouw, die ook al niet zoo flink meer was, uit bed zien gaan om thee te zetten en brood klaar te maken voor hem en de jongens; had zich een oogenblik bedacht op de mogelijkheid om vandaag eens te blijven liggen en de heele kapok-boel te laten opvliegen en was toen opgestaan omdat er toch niets anders opzat.

Inderhaast ontbeet hij, inzoover men het eten van boterhammen des morgens door een werkman: ontbijten kan noemen. Zijn vrouw pakte zijn brood voor tusschen-den-

[p. 461]

middag in; de tijd drong, met een korten groet aan haar ging hij uit huis; er bestond geen contact meer met haar en huis eer hij des avonds van zijn werk terugkwam. Dit is wederom niet zoo bijzonder erg, in zijn kringen is men na het eerste kind niet sentimenteel meer, al blijft de liefde onaangerand en het huwelijk een sacrament.

Onderweg greep hij naar zijn sigaren en bemerkte dat hij er geen bij zich had. Het was voor zijn trek in rooken tusschen-den-middag; in de kapok mocht geen vuur gebruikt worden, en een heelen dag zonder kon hij niet. Hij verloor tijd met het koopen van een zakje van vijf omdat hij er den laatsten gulden van het briefje-van-veertig voor moest wisselen. In de stationsstraat hoorde hij den trein binnenkomen en zette een verdubbelden hardloop in. Hij was een der laatsten die de contrôle passeerden, de chef hief zijn tergend start-bord op, terwijl hij het perron overrende. Het laatste eind had hem moeite gekost; met het gevoel van loomheid in hoofd en beenen, kwam het idee dat hij oud werd in hem op. Iemand hield een portier voor hem open; toen hij zat en de schelle vlammen tusschen zijn oogen en oogleden verdwenen waren, keek hij rond. Dezelfde omgeving van allen-dag in den wagon, dezelfde rust. Het herinnerde hem aan iets van de huiselijkheid in zijn eigen woning, op sommige momenten vindt men die rustig en goed. Hij kwam wat tot kalmte en viel in slaap.

Misschien, als iemand er op gelet had zou hij gezien hebben, dat zijn hoofd iets te plotseling was neergezakt in den opstaanden kraag van zijn jas. Het bewoog nu zachtjes mee met het stooten van den trein. Zoo bewogen ook de hoofden van de andere mannen in het compartiment; soms keek er een op en gaapte apathisch. Het hinderde niemand.

Na een kwartier stapten zij uit. De kapok-pluizer bleef zitten. Eerst de kaartjesknipper kreeg erg in hem en stootte

[p. 462]

hem aan. Maar wanneer het hart stilstaat voelt men dat niet. Het geeft een huiverige emotie als iemand in een vroegtrein blijft zitten terwijl men hem aanport, de controleur deed een stap achteruit; hij riep iets tegen den doode wat hij zich later niet meer wist te herinneren. Toen ging hij den wagen uit en haalde er den hoofdconducteur bij. Er kwam een rangeerder langs, die den man zag zitten en mee naar binnen liep. Met hun drieën droegen zij het lijk uit den wagen, de sigaren in den binnenzak van den doode knakten, zij hebben ze maar weggegooid. Men kende hem nu uit zijn week-kaart en verwittigde de firma voor welke hij juist veertig jaren naar den vroegtrein gehold had, van zijn hartverlamming. Nog een geheel uur was hij op het perron: ‘de man die plotseling doodgebleven is’. Hij werd begraven zooals hij altijd had gereisd: derde klas, en in de vroegte.

Lambert Simon

[p. 463]

Cuun v.d. Steene