De Gemeenschap. Jaargang 7

[p. 200]

J.C. van Schagen
Jezuiet

Zijn woorden zijn kaal gesleten. Zijn betoog verloopt zonder eenige spanning, hij moet het alles al honderden keeren hebben opgezegd en het is banaal, als een Dageraadsbrochure. Het herinnert aan een oud Staatsblad, het is een beetje vochtig geworden in het archief, het papier heeft bruine vlekjes en de letter is slecht en vervelend.

Maar jong en zuiver als een bloem is de argeloosheid van zijn waaiende grijze haar, voor den eenvoud van zijn lompe schoenen schaamt mijn ingewikkeldheid zich weg en hij is arm als water.

Een avond heeft hij me iets van zijn jeugd gezegd. Zijn Pa en Moe woonden in Utrecht. Nu is hij een oud priestertje, klein en mager en tandeloos, in een armelijke toog. Dat is alles.

Hij is zwak en uitgebrand, zijn hand is koud. Hij heeft geen fantasie meer. Maar ééns zal hij van Maria het Kind mogen vasthouden.

Zijn oogen zijn heel slim en heel helder, zijn lippen zijn dun en geestig. Hij is een fijn schaker en een zuiver kind. Hij is niet naïef. Hij is niet geraffineerd. Maar hij is van den adel, die slechts met den degen vecht en de degen is nu eenmaal doodelijk in zijn hand.

Hij schrijft op leelijk, goedkoop papier. Fijne, sterke lettertjes; zaagjes, puntig, puntig en precies. Scholastiek.

Wanneer hij een onderscheiding gaat maken - hoe scherp schrijft hij zijn lettertjes - trekt even, met een zachten lach, de paradox over zijn gelaat, en verdwijnt. Dit oogen-

[p. 201]

blik balanceerde het dubbeltje onzer rede op zijn kant en wij bevonden ons in een wonderlijk evenwicht.

Hij luistert niet. Hij hoort nauwelijks. Hij hamert zijn boodschap en het is hard en kaal gesleten. Het is door millioenen handen gegaan, het is verveloos als een kazernetrap, het is nuchter en rauw als timmermanspotlood, het is algemeen zooals een cent algemeen is. Ik zal nu leelijk moeten worden en ordinair en er zal niets bijzonders meer aan mij achterblijven - is het niet dit, waarom ik altijd heb gevraagd?

Hard en zwart kan hij zijn en huizend in diepe holen. Wij hadden dien avond een fellen woordenstrijd; beiden hielden wij koppig vast en ik dacht: beiden meenen wij hetzelfde, onze namen verschillen alleen en heb ook ik niet het recht van namen geven? Toen bleek zijn onverzettelijkheid. Star herhaalde hij de woorden van zijn Meester en alle begrip sloeg terug in die woorden; ik zag, hoe hij zich terugtrok naar diepten, waarvan ik tevoren geen vermoeden had, naar ontoegankelijke grotten, waarvan ik den naam niet wist, en daar sloot hij zich af en ik stond daar, machteloos en geweigerd, een pedante dwaas. Dien avond heb ik mij gebogen en mijn oorspronkelijkheid geofferd en den nacht daarop kwam de droom van mijn tocht door het helsche fluisteren, langs een schemerig strand, en van het hooge licht, dat een kruis werd en dat mij òm-dwong en duwde, dat mij terugduwde tot ik in een vroegen, zonnigen morgen uitkwam. Beneden aan het duin stonden kleine witte bloemen zeer stil.

Nu is hij gister gestorven. Een week geleden was ik nog bij hem, om te biechten. Hij was toen zoo broos, zoo zwak was zijn hand, zoo doorzichtig was de blauwte aan zijn sla-

[p. 202]

pen, hij sprak van zijn sterven. Ik heb hem veel te danken. Ik vergat hem meestal. Maar eergisteravond, opeens, viel het me in, dat hij gevraagd had, of ik voor hem bidden wilde. Hij deed dit altijd, na de biecht, en ik schaamde me altijd weer, als hij me dit vroeg. Toen heb ik voor hem gebeden en even was er nog een kleine verwarring, omdat het wel leek, een oogenblik, of ik zijn dood vroeg - en omdat ik wel eens gedacht had: hij is me als biechtvader eigenlijk niet meer vast genoeg van hand, maar hij zal waarschijnlijk niet lang meer leven, laat het zoolang maar blijven - ik heb me toen diep gebogen en gezwegen. Dien nacht om vier uur is hij gestorven. Vanavond stond zijn portret in de krant. Zaterdag wordt hij begraven, op Mariëndal, bij Grave.