De Gemeenschap. Jaargang 6

[p. 535]

Anton van Duinkerken
Nicodemus

In het vroege voorjaar van 1927 verloor ik een vriend door den dood. Hij was mij lief geweest. Wij hadden een tijdlang dezelfde kamer bewoond. Gewoonlijk was hij stil, maar niet neerslachtig. Ik alleen misschien, wist, wat hij dan dacht. Zijn moeder gaf mij daarom kort na de begrafenis eenige beschreven bladen papier, die hij naliet. Gedagteekend waren ze niet, maar ze moeten ontstaan zijn in een grijzen nanacht, kort voor zijn sterven. Vermoedelijk was de afmatting, waarvan zij de getuigenis behelzen, het eerste teeken van de kwaal, die zijn gezondheid heeft gesloopt. De inhoud dier papieren is de volgende:

‘Een man, die in het morgengrauwen zijn bekentenissen spreekt, valt te misprijzen, omdat hij waarschijnlijk aan wanhoop zijn dag zal verdoen. Dit is de reden, waarom het gewetensonderzoek slechts deel uitmaakt van ons avondgebed. Alleen met het voorbije rekenen wij af. Wat komt, zij overgelaten aan den wil van God en aan den onzen. De zware samengang van die twee machten immers vraagt een onbezwaarde sterkte.

Toch ben ik vanmorgen onrustig. Ik ben door mijn slapeloosheid gedwongen geweest, mij te bezinnen op het langzame voorbij gaan van mijn jeugd. Ik vond alleen de herinnering aan een oneindig sterk verlangen. Is jeugd in wezen wel iets anders dan verlangen? Een wiegekind steekt zijn amrpjes uit naar een te groote wereld. En haalt ze dan in om te schreien. Totdat het krijgt, wat het begeerde - en naar méér verlangt. Zoo komt ten laatste de volledige verzadiging van alles. Mij geve God, dat voor mij het uur van die verzadiging het uur moge zijn van mijn dood!

Tot dusver heb ik niet anders gekregen dan vermoeienis, die met de dagen zwaarder, met de nachten onverdrage-

[p. 536]

lijker wordt. Ik voel mijn hart slaan in de holte van mijn slapen. Ik voel dit regelmatig slaan al nachten achtereen en het is vreemd voor mij, alsof het een andermans hart was, dat sloeg. Ik moet me moeite geven om er aan te denken, dat deze slag mijn eigen leven is. En doe ik het, dan walg ik van de hatelijke wetenschap, dat ergens in mijn borst een roode spier geregeld werkt, als een sluis op de kanalen van mijn bloed. Wanneer ik bijzonder oplettend ben, kan ik dat bloed voelen stuwen door de openslaande kleppen, totdat ik er hoofdpijn van krijg. De nacht is lang voor iemand, die niets anders te doen heeft dan hooren naar zijn hart! Ik wilde, dat het duidelijker mijn verlangens zong. O! eenmaal nog de geestdrift te kennen van mijn zestiende jaar, toen ik oprecht geloofde aan de goede muziek van het menschelijk bloed!

Ik begin te vreezen, dat ik afstand moet doen van al mijn verlangens, omdat alles onmogelijk is. Wat ik van kind af aan gewild heb, was eenvoudig als de hemel en de sterren. Maar, helaas, juist als de hemel eindelijk vol sterren staat, vallen de menschen in slaap. Daarom misschien is het beter, gelaten afstand te doen.

Achter mijn venster groeit nu de dag als een wonderplant aan de kim. Breede bladen van wit en purper en rood worden ontvouwen, die straks zacht zullen opzij gaan voor de geboorte van het licht. Ik huiver van de eerste morgenkilte. Er is een schoon gebeuren elken ochtend: de voorbijgang Gods aan onze loomheid. Sommigen worden gewekt, maar hoevelen? Ik heb eenmaal aan de verrijzenis van ieder ding geloofd. Toen de oorlog voorbij was - ik was zeventien jaar - meende ik, dat de aarde in barenswee lag van een betere wereld. Maar de mensch is oud. En juist tegen den ouden mensch is het strijden zoo dikwijls vergeefsch.

Ik hoor den nieuwen dag, die komt, in het verre geluid van den straatweg en in het schorre kraaien van de eerste hanen. Hanengekraai maakt mij bang. Want in het diepst van ons hart zijn wij allen verraders. Ik hoor in den komen-

[p. 537]

den dag mijn eigen geweten. Het spreekt zoo vreemd, alsof ik alle menschen ben geworden en nu aan mij zelven vergiffenis vraag.

Terwijl ik hier bij het raam zit en denk, is voor de armste menschen de dag al begonnen. Hun weg gaat door de grijze kou van dezen morgen naar een plicht. Ik zit intusschen en schrijf wat ik denk.

Alles in ons is uit de pijn van anderen geboren, zooals wij zelf ter wereld kwamen in de pijn van onze moeders. En alles in ons krampt zich pijnlijk samen in verlangen naar vermeerdering. Ieder voor zich is zijn demon door de ijdelheid dezer begeerte. Ik zit en denk, misschien om te denken alleen. De aarde kon brandend vergaan en ik zou nederzitten, een stillen nacht belevend met mijzelven, - een nacht van heimelijk gekoesterde weemoed als deze of een nacht van uitzinnige hoop op wat ik geluk acht. Wie heeft het geluk ooit gekend? Jeugd is geluk, omdat jeugd onbewust is, en ouderdom misschien, omdat ouderdom niets dan vergulde herinnering is. En toch zou ik de aarde kunnen zien verbranden en nog hopen op wat ik niet ken.

Ik weet, dat deze vroege gedachten wellicht niet meer zijn dan een late droom, maar ik beken, dat ik den moed mis om hem niet te droomen. Toch is de droom altijd een dief, zelfs al hij schoon zou zijn. Dezen slechts waren groot, die geheel aan den droom wisten te verzaken - en zij, die zich genadeloos en zonder voorbehoud aan hem wegschonken.

Ik sloot het venster voor de kilte van den morgen, en ook om niet langer te moeten luisteren naar den dag, die aanbreekt en die blauw zal zijn van nieuwheid. Wie weet zelfs nog om een andere reden? Hoe weinig kennen wij het laatste geheim, dat ons er toe drijft te doen, wat wij doen? Wellicht doen wij de meeste dingen juist om dàt geheim te vergeten. Ook tegen de bekoring tot grondige zelfkennis is de werkdadigheid een heul. Doch iemand, die uit de roes van zijn daden ontwaakt tot de eenzaamheid van zijn leven,

[p. 538]

moet wel verschrikken van zich zelf. Zal hij zich eerlijk kunnen noemen, als hij duidelijk ziet, wat hij deed? Hoe zonderling is de geschiedenis van Jonasl Hij gehoorzaamde zichzelf. Maar God heeft hem gedreven naar de stad der Ninivieten langs een weg, dien hij niet had verwacht. Die stad moet schoon geweest zijn in haar weelde, toen hij er aankwam. Te schoon voor de verdoemenis, die hij te verkondigen had. Toch sprak hij wat hij spreken moest. En om zijn vreemde woorden deed het gansche volk de boete, die God vroeg, in zak en asch. Het deed boete op het geluid van Jonas' stem, die hij zelf niet meer herkende als de stem van de beradenheid, waarmee hij in zijn hart besloten had: “ik zal niet tot de Ninivieten gaan.”

Nu ik aan deze geschiedenis denk, herinner ik mij het barok visioen van toen ik een kind was. Ik was op het vroegst van den morgen ontwaakt en ging naar buiten om de bloemen te zien opengaan en de eerste vogels te hooren. Toen zag ik in de wolken, als een schelp, genegen over mij, het wijze hoofd van God, dat scheen te luisteren. Is dit onherstelbaar verloren?

De vroege dag verheldert voor mijn venster tot een klaar heelal. Nu de morgen vol wordt van licht en ook een beetje goud, ofschoon het nog wintert, weet ik weer, dat Gij goed zijt, Vader. Ik roep van het verleden niets terug. Dat is voorbij. Maar ik vraag frissche kracht voor het nieuwe, dat komt, hoe het ook wezen moge.

Vandaag wordt een heldere dag. Het licht schijnt al wit in mijn kamer en winterlijk koel. Ik dank U, Vader, voor het licht.

Gij, die de dagen altijd nieuw maakt, en altijd licht opnieuw, geef uwen dienaar de kracht om elken dag het nieuwe licht te dragen. Ik weet nu, dat deze sterkte de jeugd is, die gij altijd verblijdt. Geef kracht, geef nieuwe kracht....

De nacht is nu geheel voorbij...’