De Gemeenschap. Jaargang 6

[p. 433]

Anton van Duinkerken
Venloo

Voor Gijs Bertels

Zoodra de lindeboomen in de zomermaanden geuren, weet gij niet meer, uit welken tijd u het trompetgeschal aanwaait van ergens bij den stadswal. Want Venloo ligt in zijn geschiedenis zoo weggedoken, dat deze haar natuurlijke dampkring schijnt en alles kleurt, wat daarin leeft. Een hurkend kind, dat, laat nog buitenshuis, zijn hinkelbaantje met een potscherf teekent in het zand, kon een der negen Muzen zijn of ook de geheimzinnig-onvolwassen bode uit den hemel, die soms de heiligen gewaarschuwd heeft. Het ranke stil staan van een weggedoolde hond, herinnert u aan de Hubertus-legende of mogelijk aan Gerard, heer van Bocholt, wiens ‘steenen huis’ het eerste steenen huis te Venloo was. De man, die langs u loopt, schijnt schuifelvoetend te gaan door het domein van een ouderdom, die niet zijn eigen leeftijd is, doch waarin hij vergroeide tot een eerbiedwaardigheid. Elders had gij zijn gang niet opgemerkt.

En komt de stille nacht, dan ligt over de stad geen enkele nagalm van hedendaagsch leven, maar een zeer breed en haast geruischloos waaien, dat een ademtocht kon zijn, waarin het tijdelijke regelmatig wordt geteld tot eeuwigheid. Een gothisch kerkhof-kruis en een barokke gevelsteen die aan een al te hooge waterstand herinnert, een tralievenster op een onverwachte plaats, de vierkanten massiefheid van kazernes en de smalle rechte voetweg op een stalen brug worden tot samenhoorigheid vereenigd door het eerste donker. Over dit alles waait dezelfde tijd, die slechts als bij toeval ‘vandaag’ is.

Daarom misschien is mij dit oude stadje lief geworden bij een kort bezoek. Niet om zijn oudheid zelf, maar omdat het ‘vandaag’ er zich moeizamer realiseert dan in de moderne

[p. 434]

steden en dus ook lichter doet gedenken, hoezeer het verleden werkelijkheid is, en hoezeer alles droom wordt naar de toekomst. Wij loopen als over een brug door het bestaan en in het water wordt het spiegelbeeld van onze wandeling gebroken tot grillig bewegende schilfers, die wij opeens als deelen van onszelf herkennen.

Wat is een overgebleven stuk stadswal vandaag dan een verboden aanplakplaats en een open verleiding tot kinderlijke schrifturen als: ‘Jetje Bakkers is gek’ of ‘Wie het lang wachten wil leeren, moet het met Marie van Goor probeeren’? Precies genoeg om atmosfeer te scheppen voor het wordende, precies te weinig om de atmosfeer van het verledene nog op te roepen. Een vaag theater-décor voor het eeuwige schouwspel van menschen, die geboren worden, elkander haten, dan weer beminnen, en sterven. Het ‘moyen-age quelconque’ van een mysterie-spel, dat eeuwig wordt gespeeld. Misschien doch ook de schutswal voor een opperste genade. Er blijft iets achter zulk een muur, dat elders wegvloeit in de wijdheid van de lucht. En in dat geheimzinnige wordt de bezoeker opgenomen. Hij kent er zich een huisgenoot van lieden, die hem onverschillig zouden zijn zonder dit lang-bewaarde, dat aan allen toebehoort.

Geen zin voor de geschiedenis is noodig om vertrouwd te worden met Venloo. Ook zonder iets te weten van het beleg der stad in 1511 en het verraad in 1597, voelt gij er de gedurigheid van een bestaan, waarin het heden met het gisteren vergroeit. En dit gevoel maakt u met de dingen vertrouwd. Want van ieder is het heden een onvervreemdbaar eigendom, dat niet - of slechts met enkelen gedeeld kan worden. Maar het verleden is van allen samen. Iets, dat voorbij is, bindt.

Het arsenaal en de kazernes van de stad zijn niet bizonder mooi.Ten minste ze zijn niet bekoorlijk. Doch ze zijn veelgebruikt. De wandelweg erlangs is veelbetreden. Gij gaat er zonder aandacht toch opmerkzaam, zooals gij gaan zoudt door het stamhuis van uw voorgeslacht. Schrille moderni-

[p. 435]

seering zou u er evenzeer storen als zichtbare vermolming. Daarom wordt alles altijd bijgewerkt. In plaatsen als Venloo is niet alleen eeuwen lang gebouwd, er is ook eeuwen lang gerestaureerd en uitgebreid. Zoo is er niets te schril opvallend, doch ieder huis en ieder ding is eerder behagelijkkleurloos en burgerlijk-rustig. Het leelijke steekt minder af bij dit gewone dan het doen zou, wanneer er een eenheid van stijl was.

Slechts het stadhuis herinner ik mij goed als een opvallend gebouw. Het moet zeshonderd jaar oud zijn, maar is zoo vaak hersteld, dat het zijn stijl, en elken stijl, verloor. Onder de Aartshertogen heeft Willem van Bommel het voornaamste gedeelte gebouwd. Toen stond er al het ‘steenen huis’, in 1374 door de stad aangekocht. De bouwmeester breidde het uit naar het zuiden en maakte daar het hoofdfront, afgesloten door twee achthoekige torens. Sinds is er dikwijls aan gewerkt en even dikwijls aan geknoeid. Maar zulke huizen kan alleen een brand vernielen. Wat menschen er aan doen, is doorgaans weinig fraai, doch altijd ‘past het bij de rest’. En, wonderlijk, altijd is er een ‘rest’, die het oorspronkelijk karakter heeft en daardoor mooi blijft. Kort na den bouw, kreeg het raadhuis het gebruikelijke bordes, waarop de burgemeester tegenwoordig de fascisten-groet der gymnastiek-vereeniging in ontvangst neemt. Dit ding ‘past bij de rest’, zoo goed als het latere topstuk.

Het raadhuis is meteen een ongewild museum. Er zijn merkwaardigheden uit een vijftal eeuwen te bezichtigen: houtsnijwerk, schilderijen, zwaarden, vlaggen, zelfs (hier in Venlo!) een model van een oud oorlogschip, een uurwerk met beweegbare figuren, medailles, stempels, kaarten en eenmaal per week de gemeenteraadsleden, die ‘passen bij de rest’, al is daaronder dan de beeltenis van Puteanus - een copie naar Rubens - en een doek, dat de geschiedenis van Haman voorstelt. Alles ‘past bij de rest’ en dat is het geheim van zulk een stad.

Venloo is Geldersch geweest, maar nu het Limburgsch werd,

[p. 436]

voelt gij er, komend uit Holland, voor het eerst de atmosfeer van de Zuiderprovincie. Die ligt misschien in dat grillig aanpassingsvermogen van alles bij allen. De menschen zijn er werkelijk, zooals zij alleen daar konden zijn. Gij krijgt een onbewust besef van hun noodzakelijk zoodanig-zijn. Gij voelt, hoezeer zij thuis zijn in deze omgeving en dat maakt ook u met die omgeving vertrouwd.

Doch wandelt gij naar buiten, naar de hei, waar niets dan een groot, langwerpig ziekenhuis staat, dan krijgt gij de beklemming, die de eerste oorzaak moet zijn van sombere verhalen over spoken en geesten met de zwarte hand. Deze hei is vreemd aan de stad. Zij is het tegendeel daarvan. Horizon-wijd en weinig glooiend, maakt zij den burger angstig voor de verte, waaruit geruchten kwamen over plundering van steden, moord op kinderen, vrouwen en grijsaards gepleegd, gewassen water, dat huizen deed instorten, noodgeschrei van ontelbaren, - al zooveel dingen als onmogelijk schenen binnen de veiligheid der eigen stadsomwalling. En ergens op de hei naar de rivier toe, moet een huis staan, waar twee vrouwen langzaam zijn geslacht. De man, die haar laatste pijnroep gehoord heeft, was zoo ontdaan, dat hij nog nu zit opgesloten in het gekkenhuis.

Op den hoek van Hel- en Haasschriksel staat een antiek Madonna-beeld in hout. De moeder der ontferming glimlacht naar de menschen. Zij weet, hoe geniepig de Booze kan zijn in een provincieplaats. Wanneer het nacht is, staat ze heelemaal alleen, en luistert naar het haast niet meer waarneembaar waaien-als-een-ademtocht, waarin het tijdelijke stil en regelmatig wordt geteld tot eeuwigheid.

[p. *45]

Veldkruis nabij Welten-Heerlen

[p. *46]

Detail van het kerkhofkruis (nu triomfkruis) te St. Pieter XVIe eeuw

[p. *47]

Crucifix
vroeg-romaansch, collectie Gillissen, St. Pieter

[p. *48]

De Sphinx-fabrieken
K.L.M.-foto's