De Gemeenschap. Jaargang 6

[p. 428]

Ad. J. Sassen
De Limburger Mr. Frans Erens

De Limburgse geest heeft een merkwaardig vermogen tot assimilatie. Zeer bepaald hangt dit samen met de geschiedenis van zijn ontwikkeling. Ethnologies reeds kan men vaststellen, dat de Limburgers als Ripuariese Franken voor een deel van Keltiese afstamming zijn. De Limburgsche geschiedenis vangt in de germaanse periode aan, met de vestiging der Karolingiese dynastie in het Rome van 't Noorden, Aken.

De lyriek van de eerst-bekende Limburgse dichter Hendrik van Veldeke staat merkbaar onder invloed van de Provencaalse minne-poëzie. Zijn verdere levenswerkzaamheid heeft de middelduitse dichterschool der Minnesänger in 't leven geroepen.

Gedurende de middeleeuwen ging een sterke invloedssfeer van Keulen uit, eveneens van de westelik gelegen Brabantse gewesten; Maastricht lag op de grote weg die van Antwerpen naar Keulen voerde. Uit Nederrijnse ateliers zijn vele Limburgse beelden afkomstig, ook de absis van de St. Servaas b.v. is Nederrijns. Eigenlik heeft Limburg in de mediaevale periode, behalve wellicht in de Gebroeders van Eijck, indien men deze als Limburgers-door-kultuur en vorming, tot de onzen mag rekenen, geen kunstenaars opgeleverd die intensief en aktief deel hebben genomen aan de opbouw van de west-Nederlandse kultuur, die begonnen is in Vlaanderen en Brabant, voorgezet in de 16de en 17de eeuw in Holland. Staatkundig behoorde Maastricht mede tot 't prinsbisdom Luik, tot onder de regering der Staten van Holland toe. De edelsmid Aert van Maestricht, van wie in de Bossche St. Jan een doopvont staat, heeft, naar ik meen, in de Waalse edelsmederijen zijn waardig vak geleerd.

Het kontakt met 't Noorden is dus tot aan de nieuwere tijden vrijwel nihil geweest. Omgekeerd ook. Alleen danken

[p. *37]

St. Franciscus
Charles Vos

St. Bernulphus

[p. *38]

St. Servatius
Beeld in gips, stond bij de laatste Heiligdomsvaart op het Vrijthof
Charles Vos

[p. *39]

Charles Vos aan 't hakken

Veldkruis, Bemelen

[p. *40]

Batik
Herinneringsdoek directie ‘de Sphinx’
Edmond Bellefroid

[p. *41]

Maastricht voorheen Kleine Staat

Maastricht voorheen Groote Staat met Oud Dinghuis, thans Raadskelder

[p. *42]

Canne

Canne

[p. *43]

Veldkruis Schrieversheide (Heerlen)

[p. *44]

Wegkruis

[p. 429]

we in Maastricht aan de Hollandse Staten het monumentale Hollandse-Renaissance stadhuis, van Pieter Post. Slechts een enkel beeldend kunstenaar, de graveur Hendrik Goltzius, Roermondenaar van afkomst, heeft in de zeventiende eeuw in 't Noorden verblijf gehouden. Van hem is o.a. het fijnzinnige portret van Maria Tesselschade. Toen de groot-Nederlandse plannen van Frederik Hendrik mislukten en Limburg mede Generaliteitsland werd, is de Galliese invloed, die er reeds lang bestond - toch is in dit verband merkwaardig, dat de regeringstaal van Maastricht steeds Oost-Nederlands is geweest - sterk toegenomen, evenals in de overige zuidelijke Nederlanden. Chronologies de eerste was het Emile Seipgens die omstreeks de jaren 1870 deel ging nemen aan de Nederlandse kultuur, in casu de literatuur. Veel heeft dit werk van deze dorpsnovellist niet te betekenen, maar de man die door zijn werk Limburg in zou schakelen in het Nederlands kultuurleven was Frans Erens.

Katholiek door geboorte en opvoeding, cosmopoliet door vorming, heeft deze Limburger destijds de moed gehad deel te nemen aan 't werk der hernieuwing van de Nederlandse literatuur, de '80-er Beweging, aangevangen door lieden, die, door hun levensbeschouwing vooral, verre van hem stonden. Het is bekend dat men Erens vaak zijn redakteurschap van de ‘Nieuwe Gids’ euvel heeft geduid. Men zij echter voorzichtig in het koesteren van beledigde gevoelens! Erens kwam in Holland op een tijd toen het Katholicisme hier, geleidelik aan, door 't heroïese werk van de oude Thijm vooral, zijn burgerrecht in beschaafd Nederland ging herwinnen. Welke artistiek begaafde katholieken telde men echter vlak na Thijms dood? Thijm was een enkeling (met de Limburger Cuypers) doch in hun algemeenheid vertoonden de katholieken de trekken van de vervolgde gemeente der schuurkerken, bang en gesloten, benepen en schuw. Het was een defensieve groep. Het woord Rooms voor Katholiek in Holland, manifesteert de bijna sectariese

[p. 430]

geslotenheid van een groep geloovigen, behorend tot een wereldkerk.

Het is duidelik dat de erudiet Erens weinig kontakt zou hebben kunnen vinden. Hij had reeds een verblijf in Parijs achter de rug, kende de nieuwe stromingen in de Franse literatuur van zijn dagen door en door, hij was een figuur die, gelijk Alphons Diepenbrock, wel alleen moest staan. Zijn geloof was niet minder echt dan dat van zijn Hollandse landgenoten, doch het had als levenshouding zoovele andere aspekten. Aan zijn geloofsbeleving was het Hollands militante vreemd. Hij kon moeilik anders. Erens is een contemplatieve natuur. Hij beminde en verdedigde zijn geloof op een wijze die zeer edel was. Het is geen wonder, dat hij zich tot Augustinus getrokken heeft gevoeld, getuige zijn magistrale vertaling der Confessiones in 1903, de eerste volledige in onze taal. Want zijn natuur is als die van St. Augustinus lyries, maar met een objektieve nauwkeurigheid van waardering en weergave welke Erens zich, door geheel zijn leven tot een plicht heeft gemaakt.

Zijn literaire kritieken zullen haar waarde blijven behouden, omdat zij stijl hebben. Stijl, dat is de volledige uitdrukking van een persoonlikheid, en die is bij Erens harmonies.

Hij ‘spreekt’ met u in zijn beschouwingen. Vaak komt dat zeer direkt naar voren in zijn onmiddellike aanspraken als: ‘Ja, wat is dat?’ of ‘Ja het mysterie is groot’. Dit laatste in een apologie der Eucharistie tegenover Willem Kloos, die in de voorrede van zijn ongelukkige Imitatie-vertaling van zulk een schrikbarende onwetendheid inzake het katholicisme getuigde.

Waar Erens in zijn werk, in voorreden, in kritieken schrijft over de waarheid, goedheid en schoonheid van zijn geloof, is dat steeds fijn, nobel, menselik in aanspraak en gratie-vol. Zijn natuur spreekt zich treffend uit in een notitie over Léon Bloy's dood. Hij noemt Bloy, vol bewondering, de laatste grote katholieke ras-schrijver van Frankrijk. - ‘Na de zeer grooten: Chateaubriand, Joseph de Maistre, Louis

[p. 431]

Veuillot kwamen Barbey d'Aurévilly, Ernest Hello, Huysmans en eindelijk Léon Bloy. Deze laatste is de meest merkwaardige geweest, al moet hij eerder de minste dezer groote kampioenen genoemd worden. Hem heeft, jammer genoeg, de innerlijke harmonie ontbroken en dit gebrek heeft hem verhinderd de grootste van hen allen te worden..’

Gij kunt met Erens, in deze, van mening verschillen, maar er is geen bewijs voor het tegendeel, wanneer ik zeg dat hij de liefde voor Bloy onverbeterlik schoon uitdrukt, met de spijt hem niet groter te kunnen noemen.

Frans Erens is steeds voorzichtig in zijn beoordeeling van het katholicisme zijner objekten. Hij is een te wijs man en menschenkenner om ooit te zijn vervallen in de fout die enigen zijner tegenwoordige jonge geloofsgenoten demonstreren, wanneer zij het geloofsgehalte hunner medekatholieken op een prikje weten te schatten.

Hem is de rust het meest begerenswaard; tegenover het ‘Kunst is Passie’, dat hem, in 't begin van zijn loopbaan, toen, vol bewondering voor het pas ontstane naturalisme, als 'n waarheid moet geklonken hebben, stelt hij, rijper geworden, het ‘kunst is rust’.

In zijn ‘Dansen en Rhythmen’ is hij een lyricus, de eigenschap die hem bij uitstek als Limburger kenmerkt. Een weinig de Breitner onzer literatuur: prachtige, schilderende, impressionistiese schetsen van de stad zijner inwoning, Amsterdam.

Deze Limburger heeft, met de vermogens die hem gegeven waren, waardig deelgenomen aan de nieuwe literatuur van het einde der 19de Eeuw. Hij heeft als Limburger beter de Franse literatuur gekend dan een zijner collega's, dank zij zijn assimilatie-vermogen. Maar Erens heeft niet minder gepoogd een Nederlander te zijn, iemand met hart dus voor de Nederlandse kultuur.

En dat is een taak die den Limburgers ook is weggelegd in deze tijd, een tijd die met de dag aan belangrijkheid schijnt te winnen voor Limburg-zelve.