De Gemeenschap. Jaargang 6

[p. 423]

Charles Eijck
De Ceramique

1911. Ik ben veertien jaar. Ik ga naar de Ceramique. Ik begin te loopen in den tredmolen: vijf lange jaren, aan tien cent, aan twintig cent, aan dertig, veertig, vijftig, zestig cent per dag, naargelang het vorderen van jaren en ervaring. Het was in den gulden tijd der werkgevers, toen de achturendag en hooger loon nog fata morgana waren, door de arbeidersorganisaties op de lucht geprojecteerd, om op zieltjesvangst te kunnen gaan. Maar daarover zal ik het niet hebben, ik wil nu alleen maar mijn herinnering laten gaan over den eersten dag op de Ceramique, de eerste mijlpaal op mijn levensweg, om de taal der trouwpartijen en jubilea te gebruiken.

Later, toen ik heel andere werelden leerde kennen, en soms in een ver en vreemd land de vergane tijden overwoog, bleek het vooral die eerste moeilijke dag op de Ceramique te zijn waaraan mijn gedachten bleven haken. Hij schijnt beslissend te zijn geweest voor mijn verder leven. Hij stoffeerde mijn gansche herinnering aan het bedrijf waar elke lange dag tusschen twee korte nachten lag, hij gaf mij richtlijnen



aan, hij tooverde mij het beeld voor van oude, vertrouwde vrienden.

Daar was vooreerst de Cerberus, die een verzameling parkieten in zijn portiersloge had, een portier met een patriarchalen baard, gelijk het politieagent-phenomeen op de Place St. Denis. Dan de schrik van ‘de Decor’, de chef, die zooveel zorgen om zijn hoofd had dat hij nooit goed wist welke richting hij moest uit gaan (door hem dacht ik aan den eersten, vrijgevochten avond, waarop ik mijn jongens-energie buiten dat

[p. 424]

groote fabrieksmausoleum mocht uitvieren). En zie, meester Tilmans, goede, trouwe meester, met de ziel van een douanier en de vliegende verlangens van Michel Angelo. Hij was het die me bracht in een schier oneindig groote zaal, die naar terpentijn rook. Op lange tafels zag ik een chaos van tellooren, kopjes en kommen, in kleurige pyramiden op elkaar gestapeld en daartusschen, als rondbogen, de ruggen der zwijgende aardewerkschilders, met hun vaste, vlugge vingers het eene kopje of bordje na het andere beschilderend: twee-, vier-, vijf-, zeshonderd per dag.

En dan was er iemand aan wien ik, als vriend, veel goede herinnering in mijn hart houd besloten, en die ik nog enkele malen mocht ontmoeten, in de nauwe straten, op de oude grijze brug, veel later, als ik terug was van verre reizen. Ondanks zijn joviale ruwheid, ondanks zijn grappen die als oorvijgen klonken en zijn oorvijgen die als grappen uitgedeeld werden, was hij mij dierbaar. Jo van Deurse, vergeet het electrische zaklantaarntje niet dat ik voor 'n kwartje had gekocht en voor honderd centen had verloot om aan een doos waterverf te komen. Ik zelf zal nooit den spottenden glimlach vergeten waarmee je mij, den jongen uit het geiten- en koolrapenland, begroette.



Den jongen die, zoo stumperig nietig en verlegen, door meester Tilmans als een bewaarschooljongen bij de hand werd geleid en bij meester Jaak werd gedeponeerd als kersversch medewerkertje in de groote machinatie: ‘de Ceramique’.

Wat had ik als jongen met bewondering gekeken naar de zoetgepenseelde romances op de muurborden van aardewerk bij meester Tilmans thuis. Met welk een hartstocht heeft zich mijn kinderlijke fantasie op die suikerzoete verbeeldingen geworpen:

[p. 425]

blanke zwanen, temidden van waterlelies op blauwgroene vijvers, landschapjes, heidewegen, een paard voor een dogcar uit Hindelopen, of een fijngepenseelde bouquet roode rozen. Na welke herhaalde bewondering de bange, schuchtere vraag opkwam: of ik dat ook maken mocht als ik op de Céramique kwam, later. Dat gebeurde toen ik nog de teekenlessen volgde in het Sint Aloysiuspatronaat, waar we, o schande tegenover de zachtmoedigheid van onzen meester Tilmans, de lessen af en toe onderbraken om alt



kwajongens de opgezette eenden, die langs den muur op een rek stonden, met leege inktpotten te onthoofden. En nu? Tusschen de honderden pyramiden op die lange tafels in de naar terpentijn riekende zaal zocht ik tevergeefs naar de rijkgebloemde sierborden die bij meester Tilmans in de beste kamer hingen. In mijn jongensfantasie had ik op zóóveel moois gehoopt: op legenderijke kasteelen, gebouwd aan stille blauwe meren, met bergen omkranst; op bonte vogels in exotisch gelooverde woudhoeken; op bloemen die het hemelblauw in haar glanzende, wiegelende kelken spiegelden. Maar aan dezen bonten, duizendvoudigen chaos van breekbare huishoudelijke artikelen had ik niet gedacht. Ik zocht ze speurend, de handen, die de schoone borden maakten.... Maar ik zou ze, zelfs in de eerste maanden, niet zien, hoe ik ook uitkeek. Ik zat direct gevangen in de strenge discipline en ik had met niets anders te maken dan

[p. 426]

met mijn eigen werk. Dat was de wet voor iedereen. Geen verlangens. Gen fantasie. Ocharme, in de zwarte verf, waarmee ik mijn proeven moest maken, geen greintje poëzie. Als een nieuwe schakel in den keten, doodgewoon, kreeg ik mijn plaats. En dan een potje verf, penseelen, een paletmes, een bakkie terpentijn en acht blanke hollandsche kommetjes.

Na een onverbeterlijk voorbeeld van meester Jaak, die in een ommezien het eene hartvormige blaadje aan het andere reeg, tot een krans om den rand van het kommeke, - en nadat hij het nog eens gedaan had op een ander, met de nooit-falende zekerheid van een



goed-functionneerende machine, en nòg eens, om het me duidelijk te laten zien (een-twee-drie, een-twee-drie) was het mijn beurt. Ik lachte gelukkig, hoogmoedig. Het geval was onnoozel. Had ik niet zeven eerediploma's van de teekenschool op zak? En overmoedig het penseel opnemend om mijn vaardigheid te toonen..... sloeg ik een klad, een vormlooze zwarte verfklad



op het kommetje. Die vloekte me aan met zooveel duidelijkheid, dat ik met mijn zeven eerediploma's wel door den grond had willen zinken van schaamte. Hoevele honderden malen heb ik het opnieuw moeten probeeren! Opnieuw! Uitvegen. Opnieuw! Uitvegen. En wat een woede bij die schijnbaar hopelooze taak, om dat allernietigst doel. Altijd maar weer opnieuw probeeren, om het voorbeeld van meester Jaak, zoo vast neergezet als een schabloon, na te bootsen. Ik kon het niet, - niet op dien eersten dag. Telkens gleed het penseel een halven centimeter te ver op het gladde vernis uit, altijd opnieuw, tot die acht blanke kommetjes er onherkenbaar vuil uit-

[p. 427]

zagen en mijn handen als die van een schoorsteenveger na een zware karwei.

Dat duurde weken. O, dat martelend Danaïdenwerk dezer twee weken. Die knagende woede en het verzet, die mijn zwarte vingers aandreven, om al die rustig opgebouwde pyramiden om me heen te vermorzelen, tot scherven te slaan op den steenen vloer. Te lachen om al die blommetjes op kamerpotten en theekannetjes en te schreien om mijn eerste groote botsing met de rauwheid en eentonigheid van het leven.

Het is bij die eerste botsing niet gebleven, maar ik moet juist hieraan altijd weer terugdenken.

Als een jongen die voelde, en zich er ook van bewust was, dat hij een schoone carrière ging aanvangen was ik dien morgen met mijn eerste knapzak naar de geheimzinnig-ommuurde fabriek gegaan, gelukkig om het feit dat ik niet, zooals velen dachten, door mijn doofheid een onmondig menschje zou worden dat zich onmogelijk in de machinale haast van onzen tijd een plaatsje zou kunnen veroveren en behouden. Ik zag de stomme dreiging niet, die boven de schoorsteenen hing; noch den melancholieken, bitteren Strindberg-geest, die waarde in de ontzaglijke magazijnen, ateliers, ovens en straten met glimmende rails tusschen de monotoon-leelijke gebouwen van de fabriek; noch de fatalistische gelatenheid en de onmacht die over het wezen der arbeiders lagen. Ik zag bloemen, vogels, slotvijvers, zwanen, ik zag kasteelen zooals ze lagen tusschen de heuvels. Maar die eerste dag was leerzaam. 's Avonds, toen ik na een langen, onmenschelijk langen dag naar huis mocht, met moede hersens en een moede jongensziel, het enthousiasme van den ochtend uitgedoofd, - toen voelde ik voor de eerste maal iets van den druk, die op deze menschheid ligt en waaraan zij zich, hopeloos, tracht te ontworstelen.

Hoe zou ik redden de fantasie? Hoe redden wij haar tusschen al wat leelijk is in het heden en ons zoo zeer benauwt? De menschelijke geest in het raderwerk, in de mechanisatie ...