De Gemeenschap. Jaargang 6

[p. 354]

S. van Ravesteijn
Uit het architectuur-dagboek van een oude heer

Zomer 1903
Bezoek aan Krophollers St. Rosaklooster over het IJ te Amsterdam

Amsterdam is dit jaar verrijkt met een nieuwe Beurs, een zéér modern bouwwerk, waarvan men hoog opgeeft; ofschoon men zegt, dat een beursman een ongelukkige transactie heeft begaan, omdat hij werd afgeleid door die duizenden steentjes, die men er ook van binnen ziet. Ik nam de paardentram naar het Y, voer er over en aan de overzijde bracht een vigelant mij naar het pasvoltooid bouwwerk van den jongen Kropholler, die mij opwachtte. ‘Ik ben des meesters meest geliefde leerling’ ving hij aan, en ik kon mij dat best begrijpen, want die gebouwen, die kerk, dat klooster, die school, zij geleken inderdaad verbazend veel op de Beurs. Voor mij was dit alles wel wat al te nieuw; (ik was nog gewend aan de groote ramen van mijn goede H.B.S.); op den duur zal ik dit toch echter mooier en vooral eerlijker moeten vinden. Wel zal mij dit moeite kosten, maar mijn schaamte week, toen ik zag, dat zelfs de meest geliefde leerling nog struikelt: aan de buitenkant van de kerk zag ik indrukwekkende steunbeeren en toen ik in de kerk trad, bleken zij eigenlijk overbodig te zijn. Gek toch, dacht ik, in de gothiek met haar gewelven, toen men die beeren wel noodig had, deed men alles om hen zoo fijn en licht mogelijk te doen schijnen. En deze jongeman heeft geen beeren noodig met z'n vakwerkspanten en hij plakt ze er aan en nogal van heb ik jou daar. Ik heb er niets van gezegd; toen zag ik, naast den hoofdingang van het klooster, een klein balconnetje op enorm zware granieten kraag-

[p. 355]

steenen en in plaats van een hekje, een zware muur erop om er niet af te vallen, ‘Jongeman’ zeide ik, tien jaar geleden, in 1893 n.m., heeft uw meester op het Damrak lang geen kwaad balconnetje gebouwd, zoo licht en ijl als spinrag, maar dan ook zonder steen en met ijzer; zeer sierlijk zelfs en uitnoodigend om er een luchtje te scheppen. Was dat verkeerd of is het soms sindsdien bezweken?’

‘Ja’, zeide hij, ‘dat waren conservatieve denkresten uit zijn begintijd; wij moderne architecten gebruiken van buiten alleen nog maar baksteen, graniet en hout; hoe wil je dan ook zoo'n balcon nu anders maken, ofschoon ik toegeef, dat onze ontdekkingen op constructief gebied misschien het balcon wel zullen doen verdwijnen. Maar daar staat weer tegenover dat het balcon overbodig wordt, omdat je in onze gebouwen de baksteen ook rustig van binnen kunt zien, ja er je hart aan kunt ophalen, terwijl vroeger, bij die kerels die ons prachtige, vaderlandsche hoofdmateriaal met een sausje overgoten, je wel naar buiten op het balcon moest gaan en zelfs dan zag je soms nog niks. Maar gelukkig, die door en door ongezonde, oneerlijke tijd zijn wij nu aan het overwinnen; ijzer gebruik ik van buiten nog alleen maar om op zoo eenvoudig mogelijke wijze een deur af te hangen; maar daarvoor zou ik het dan ook voor geen goud willen missen; en het staat aardig, heel wat beter dan die scharnieren, die je heelemaal niet ziet en gewapend beton, die afschuwelijke leugen, dat er uitziet als graniet maar het niet is en dat er uitziet alsof het zoo zal breken, maar dat het niet doet, waarom niet, omdat zij er laaghartig en stiekum ijzer in gestopt hebben, dat je niet kunt zien en zelfs niet aanvoelen, dat nooit! Zoolang er prachtige, vaderlandsche klei is om baksteen van te bakken, zoolang er granietgroeven zijn in Beieren en Zweden, al moest het ook kapitalen kosten, al moest er ook bijna niet meer gebouwd worden, nooit, nooit, nooit!’ Het was de heftigheid der jeugd, die hem zoo vol vuur deed uitvaren en misschien had hij wel gelijk, maar in mijn hart vond ik het toch wel

[p. 356]

jammer dat nu de balconnetjes moesten gaan verdwijnen, omdat de techniek zoo vooruitgaat. En de huizen, de scholen en de kerken donkerder worden en zoo grof en gesmoord, met die baksteen en dat ongeverfde, zware hout voor de preekstoel. Ik had mij het moderne heel anders voorgesteld. Toen ik wegging trof ik het erg: onder het moderne balcon stond zoo'n nieuw soort voertuig: een automobiel, toch nog een rare combinatie, om zoo te zien; het ding past er nog niet, het hoort nog niet bij ons, hoe kan het ook anders, het is er nog maar net. Terwijl de meest geliefde leerling mij naar mijn victoria terugbracht, vond ik den moed iets aan te roeren, dat mij sedert kort benauwde. ‘Jongeman’, zeide ik, ‘dit zeer kundige bouwwerk van u ademt geheel den geest van Uwen meester; ik hoop niet dat gij te bescheiden zult zijn om dit toe te geven. Gij en Uw jonge makkers, met begrijpelijken trots over dit bouwwerk vervuld, geven steeds hoog op van de geschiktheid, de eenige geschiktheid zelfs, van deze stijl om religieus katholieke stemming te beelden; echter las ik onlangs in een boek van Uwen meester, “Schoonheid en Samenleving”, zinnen die mij deden schrikken, omdat zij van zeer heidensche idealen getuigden. Want hij zeide:

“De middeleeuwsche wereld had den godsdienst tot maatschappelijk geestelijk ideaal, die zich aesthetisch verwerkelijkte; daarin was de kunst er om den godsdienst. In den nieuwen tijd zal eindelijk de wijsheid het gemeenschappelijk geestelijk ideaal zijn en zich aesthetisch verwerkelijken; daarin zal de kunst er zijn om de wijsheid.”

Hoe zit dat?’

‘Oom’, zeide de meest geliefde leerling, terwijl hij lichtelijk bloosde: ‘ieder vecht en schrijft voor zijn eigen standje, maar bouwen, dat doen wij allebei precies hetzelfde!’

En met een kleur - van den warmen dag, stapte ik in het rijtuig dat mij naar het veerhuis bracht, waar al mijn gedachten zich spiegelden in een koel glas bier.