De Gemeenschap. Jaargang 6

[p. 348]

H. Kuitenbrouwer
Hedendaagsche apologie

1. Het is nog altijd niet zeer moeilik om op bijeenkomsten van katholieken een wilde geestdrift los te slaan met de peroratie, dat de poorten der hel de Kerk niet zullen overweldigen. Maar is het niet of dat enthousiasme dikwijls voortkomt uit een reaksie van veiligheid op een gevoel van angst? Lijkt het niet of de zekerheid dat het nooit mis kan lopen met de Kerk, voor een ogenblik de sombere mening, die de toekomst vol gevaren ziet, onderdrukt? De geestdrift zou verantwoord zijn wanneer erkend werd dat Benson met zijn roman ‘The Lord of the World’ de belofte van Christus niet weerspreekt. Want het is toch wel zeer duidelik geworden, en het wordt steeds duideliker, dat die belofte niet doelt op de Kerk als wereld-beheersende cultuur-centrale, doch alleen op Haar bestaan. Zelfs al zou dat bestaan zijn zonder invloed op de aardse gang van zaken, zelfs al was dat bestaan gekrompen tot een onbeduidende en gehate rest, ergens ver buiten de steden dezer wereld. In verband met deze waarheid is het boek van Hilaire Belloc ‘Overschot en Aanvoer’, een werk van grote betekenis. Belloc doet daarin een onderzoek naar de stand der Katholieke Kerk in de wereld van nu. Een geweldig onderwerp, dat hij echter verrassend scherpzinnig en systematies behandelt. De strijd die gevoerd wordt tegen de Kerk, en de strijd die Zij te voeren heeft tegen Haar vijanden wordt onderzocht in zijn verschillende phasen. Het Overschot omvat die vormen van aanval, die op de terugtocht zijn en in 't algemeen gesproken hun kracht beginnen te verliezen. Belloc onderscheidt in naar sterkte opklimmende volgorde: de Aanval-met-de-Bijbel; het Materialisme; Het Macht-en-Welvaart-argument; de Historiese Aanval; de Wetenschappelike Ontkenning. Tussen het verdwijnende Overschot en

[p. 349]

de opkomende Aanvoer, ontleedt de schrijver ‘de gangbare tegenstand’, die hij onderscheidt in: het Nationalisme; het anti-clericalisme en de moderne geestesgesteldheid. De Aanvoer omvat hij in het Neo-paganisme.

Deze studie over de huidige positie der Kerk berust op een diepgaande kennis van de historie en niet minder op een scherpe ontleding van de tegenwoordige toestand. Daarom doet het des te pijnliker aan weer in dit boek de fout te zien, die Belloc eigenlik onder de gangbare tegenstand als een gevaar voor de Kerk had moeten behandelen. Ook hier wordt weer de Kerk vereenzelvigd met tijdelike beschavingsvormen. Ook hier wordt weer de voor-de-hand-liggende en daarom ongeachte waarheid verminkt door de valse mening dat voorbijgaande cultuurvormen niet kunnen verdwijnen zonder schade voor de Kerk.

Welke andere conclusie is mogelijk na het lezen van de volgende passage:

‘Indien iemand zou twijfelen aan de bedreiging, waarover ik spreek, laat hem dan maar eens nagaan wat soort ontaarding er reeds, nog pas sinds korten tijd en zo snel, heeft plaats gehad op het gebied der kunst. Het is niet de meest belangrijke zijde van het geval, maar zij is het gemakkelikst te ontdekken en daarom vermeld ik haar eerst. In de thans populaire muziek bijvoorbeeld is het al overduidelik. De hedendaagse omwenteling in die kunst is een rechtstreekse invoering uit het Afrikaans Paganisme. Er is ook een dergelike, ofschoon indirecte en meer verborgen, invloed te speuren in de architectuur; hij stamt weliswaar niet van Afrika, waar het Paganisme te laag staat om ook maar enige architectuur te hebben, maar hij stamt van diezelfde geestelike bodem, waaruit de monsterlike gevaarten van het oude Oosten ontsproten. De Pruisen zijn de eerste pioniers geweest in zake deze perversie, daarna de Beieren, en de Fransen volgen thans. Engeland komt, tot zijn geluk, achteraan. In Italië met zijn sterke katholieke cultuur heerst thans een machtige reactie naar de voormalige

[p. 350]

Europese schoonheid zowel als naar de orde in al haar vormen. Maar in zijn geheel genomen lijdt Europa hevig en wellicht in stijgende mate aan de Paganistiese invloed van Azië op al zijn uiterlike vormen van kunst, zo architectuur als schilderkunst. In de beeldhouwkunst is deze afstotelike nieuwigheid algemeen bekend.’ (pag. 210-211).

Ten eerste is het niet moeilik om onder de vage aanduidingen door, aan de rangschikking van namen te zien hoe Belloc zijn overigens zo sterk-gebaseerde zekerheid hier mist, nu hij niet over staatkunde, historie of filosofie maar over kunst spreekt. Het is zelfs onmogelik zijn bedoeling met die namen te volgen. Maar wat veel erger is dan deze feitelike onjuistheden is de dieper-liggende fout: het teveel aan Europa en te weinig aan het geloof denken, of beter het teveel vereenzelvigen van beiden.

2. Wie de Kerk vast-theoretiseert aan een bepaalde beschavingsvorm doet het universele karakter van de Kerk tekort en verheft de waarde van een uiterlike vorm tot een al te hoog peil. Wie de Kerk meent te verdedigen door een bepaalde beschavingsvorm als enig ideaal te stellen, trekt het hemels doel der Kerk tot een aards omlaag. Deze waarheden - te evident eigenlik om ze te herhalen - worden, speciaal de laatste jaren, hardnekkig vergeten. Komt het wellicht daardoor, dat Belloc nergens in zijn boek over de missie spreekt, iets wat toch zeker in een werk van zoo'n opzet niet behoorde te ontbreken? Had hij in zijn behandeling van het Nationalisme niet moeten wijzen op het gevaar daarvan voor de eigenlike taak van de Missie, een gevaar dat toch waarachtig niet alleen denkbeeldig genoemd kan worden als we denken aan de houding van veel Fransche missionarissen? Het strijden voor een bepaalde beschavingsvorm kan van hoog belang zijn, maar van hoger belang is het de Katholieke Kerk niet te beperken tot een bepaald ras, en de eigenaardigheden van dat ras als noodzakelike uiterlike verschijning te zien voor geestelike waar-

[p. 351]

heid. We hebben dat te veel meegemaakt in de ketterij van de gothiek-aanbidders, zoals we dat nu weer bespeuren in de opkomende ketterij van de christo-centriese baksteengelovigen. De vrienden van Frankrijk en de Latijnse beschaving en de klassieke opvoeding hebben het volste recht hun mening te verdedigen - zoals hun tegenstanders datzelfde recht hebben -, maar zij hebben niet het recht van Jezus een klassieke Franschman of van een Franschman ‘de’ katholiek te maken. Het is wellicht wat al te populair van klank aldus te spreken, maar het is niettemin de enigste manier om de Algemene Kerk te verdedigen tegen een elite-uitverkiezing. Het is de overwinnende kracht van de grote missionarissen geweest dat zij de Kerk kwamen uitbreiden, dat zij de Leer predikten, en niet dat zij hun nationale eigenaardigheden poogden over te zetten. Het is de tegen alle symptomen in hoopgevende kracht van de Kerk dat Zij zich niet afhankelik maakt van een of ander ras. Er is dan ook geen duideliker oorzaak van verzwakking van de kerkelike invloed op de massa als het zich partij stellen van kerkelike autoriteiten in conflicten tussen verschillende naties. Het geestelik internationalisme dat de Kerk noodzakelik eist biedt de enigste kans op redding uit een groeiend oorlogsgevaar. Er is geen sterkender lectuur dan de bulletins van het St. Petrus-liefdewerk, al moet het voor de paladijnen van de blanke overheersing minstens een gewetensonderzoek opleveren, wanneer zij alle rassen, met of zonder gothiek, met of zonder ‘paganistiese’ muziek, met of zonder klassieke opvoeding, zien komen tot het priesterschap, en ze de mogelikheid bedenken dat een niet-Europeaan in Rome zal zetelen als de opvolger van Petrus, die een jood was.

Dit geestelik internationalisme, geen droom van wereldvrede en mensenmin, maar een noodzakelik gevolg van doorleefd katholicisme, heeft in deze tijd haar grote kansen om aan de vermoeide en wanhopige massa Haar bestaan en Haar mogelikheden te tonen.

[p. 352]

3. Maritain in ‘Primauté du Spirituel’ en in zijn pas-verschenen boek ‘Le Docteur Angélique’ raakt ook deze problemen. Hij doet dit zo verhelderend dat we uit beide werken overnemen:

‘l'Eglise est universelle, parce qu'elle est née de Dieu, toutes les nations s'y trouvent chez elles, les bras en croix de son Maître sont étendus par-dessus toutes les races et toutes les civilisations. Elle n'apporte pas aux peuples les bienfaits de la civilisation, mais 1e Sang du Christ et la Béatitude surnaturelle. C'est pourquoi elle nous rappelle que ses missionaires doivent renoncer à tout interêt d'icibas, à tout souci de propagande nationale, ne connaitre que 1e Christ, et qu'ils sont envoyés pour fonder des églises qui se suffisent à elles-mêmes avec leur clergé complet. Sans affirmer que toutes les races et toutes les nations aient la même vocation historique et un égal developpement humain, elle affirme, par l'acte 1e plus signicatif, qu'elles sont toutes appelées de Dieu, enveloppées de même dans sa charité, que chacune a sa place légitime dans l'unité spirituelle de la chretienté, et peut fournir des évêques au troupeau du Christ.’ (Pr. du Sp., p.p. 145-147.)

‘A-t-on 1e droit d'identifier à quelque titre que ce soit 1e monde occidental et la religion chrétienne? Non! Ce serait une erreur mortelle et souverainement impertinente, à laquelle 1e langage de certains apologistes maladroits parait prêter parfois, mais qui répugne essentiellement à la note par excellence, à lacatholicité de la religion du Christ. Est-ce à dire que l'Occident n'a pas une mission particulière à l'égard de cette religion? Ce serait là une autre erreur. Le Pape Léon XIII a lui-même marqué l'importance de cette mission. Si l'Occident, que doit tant à l'Eglise, a servi si longtemps comme de corps profane à la culture chrétienne, c'est qu'il avait été précisement choisi pour évangéliser 1e reste du monde, - non pour asservir l'univers à ses intérêts militaires ou commerciaux, mais pour

[p. 353]

servir l'univers en loi portant 1e message de la rédemption. Quel qu'ait été, et quel que soit toujours, l'effort héroïque de ses saints, de ses missionaires et de ses martyrs, la civilisation occidentale a trop longtemps failli à ce devoir. Maintenant c'et sous peine de mort qu'il lui est commandé, elle ne peut plus se sauver elle-même qu'en travaillant pour l'univers tout entier.’ (Le Doct. Ang. p.p. 64-65).