De Gemeenschap. Jaargang 6

[p. 343]

Anton van Duinkerken
Heeft God de standen gewild?

‘.... u moet niet vergeten, dat ik het communisme altijd prachtig heb gevonden en heb opgehemeld. Ik dweepte met het beginsel van gelijkheid. Ik had altijd gedacht, dat ook al werd ik katholiek, ik die oude ideeën niet heelemaal hoefde te laten varen. Maar het is zoo heel anders. Het Katholicisme is voor het verschil in stand, dat ik juist afschuwelijk vindt, omdat het slechts afgunst en nijd zaait....’
(Fragment uit een brief.)

Het schijnt maar nimmer op te vallen, dat het zoogenaamd stands-verschil in protestante landen eindeloos grooter is dan in katholieke. Bezoek in Utrecht een chauffeurskroeg en gij compromitteert u. Doe hetzelfde te Antwerpen en, wanneer gij genoegzaam een ‘gewoon mensch’ gebleven zijt om belang te stellen in de gemeene smarten en vreugden des volks, zult gij er welkom zijn, zonder dat iemand daar over verbaasd staat. Is het geen typisch gebruik in het Noordelijk Holland, menschen van lagere sociale situatie aan te duiden als ‘gewonere’ menschen, alsof het geldbezit een eind maakte aan de diepst gemeenschappelijke nooden der stervelingen? Zulk een scherpslijping van het standsbewustzijn moet dieper oorzaken hebben dan de toevallige economische contrasten, die ongeveer in alle landen dezelfde zijn. Zij moet samenhangen met een ander meerderheids-bewustzijn en wel het bewustzijn eener bijzondere uitverkiezing, waardoor men het aardsch bezit beschouwt als een persoonlijk verworven loon. Dit bewustzijn nu, wat het in oorsprong ook zij, is zeer zeker niet katholiek.

[p. 344]

Het is waar, dat de eeuwen der katholieke christenheid een onderscheid in standen hebben gehad en aanvaard als grondslag der maatschappelijke samenleving. Dit onderscheid in priesterstand, adelstand en derde stand was echter wezenlijk anders dan het moderne standsverschil, al kan zich de toevallige complicatie hebben voorgedaan, dat de verdeeling der goederen doorgaans ten gunste der twee eerste standen uitviel. Die complicatie is ernstig genoeg gewroken door de Reformatie en de Fransche Revolutie, twee geschiedkundige feiten, welke meer dan andere geneigd zijn de wet op te volgen, voorgeschreven door een bekend spreekwoord, en zich te herhalen.

De priesterstand werd noodzakelijk onderscheiden door de sacramenteele wijding, aan haar vertegenwoordigers verleend en door de bediening, die daaruit volgde. Toen deze stand zich meer door bijkomstige hoedanigheden ging kenmerken dan door haar wezenskarakter, ontstond de sociale streving om haar af te schaffen. Men geeft zich doorgaans weinig rekenschap van het feit, dat het Lutheranisme in Duitschland gedeeltelijk een maatschappelijke tendenz was. De adelstand werd verleend voor verworven verdiensten. Haar erfelijk te maken was een oplossing van moeilijkheden, die zich in het feodale stelsel herhaaldelijk voordeden. Maar daarmee werd een meer dan hachelijke kans op geprolongeerd machtsmisbruik open gesteld en die kans is dikwijls waargenomen. Telkens is de adel een tijdlang bezittende klasse geweest en telkens heeft dit reacties in het leven geroepen, waarvan de Fransche Revolutie misschien niet eens de meest bloedige was. De Guldensporenslag en de Duitsche Boerenstrijd waren niet alleen gevolgen van een nationalistischen levenswil - zij moesten de maatschappelijke voorwaarden verzekeren, waaronder zulk een levenswil zich kon realiseeren.

Het dupeeren van den kleinen man mocht inmiddels een practijk zijn, die kerkelijke waardigheidsbekleeders met bijna bewonderenswaardige kennis van zaken wisten toe

[p. *5]

THEUN DE VRIES die voor zijn WESTERSCHE NACHTEN de DOMPRIJS 1930 ontving. De jury bestond ditmaal uit de dichters Bloem, Van Duinkerken en Marsman

[p. *6]

De school, die dadelijk zijn tong zal uitsteken als hij voor het eerst een openluchtschool ziet

...onder 't moderne balcon stond zoo'n nieuw soort voertuig...

[p. 345]

te passen, het bleef altijd een practijk, die zij niet konden sanctioneeren met hun leergezag. Indien een middeleeuwsch denker het standsonderscheid zijner dagen beschouwde als een min of meer noodzakelijk onderdeel der door God gewilde wereld-orde, heeft men daaruit dan ook nimmer te lezen, dat dit een standsonderscheid zou zijn, gemaakt naar de mate van de financieele welvaart. Hij heeft dan bedoeld, dat de bovennatuurlijke wijding van het Sacrament of de bovennatuurlijke staatsgenade na afgelegde geloften vanzelf een onderscheid schiepen, zoowel als de natuurlijke wet, die dankbaarheid voor gepresteerde belangrijke diensten voorschrijft.

In den tegenwoordigen tijd hebben dezelfde woorden niet meer dien zin. Zij schijnen hun beteekenis ontleend te hebben aan de uitverkiezings-fictie van zelfvoldane regenten. Maar in die beteekenis zijn deze woorden in het geheel niet katholiek meer. Eerder het tegendeel!

Toch vindt de eigenaardige stelling nog verdedigers, al zal men haar nooit aantreffen in een kerkelijk goedgekeurd handboek der katholieke dogmatiek. Ook bestaat er geen mij bekende Bijbeltekst, die een stands-onderscheid op economischen grondslag voorschrijft. Er bestaat alleen een Paulustekst over het verschil in geestelijke bediening. Ook zijn er talrijke Schriftuurwoorden aan te wijzen, waardoor de meeste grondslagen der hedendaagsche economie apert veroordeeld worden.

De voornaamste bewijsgrond, die gewoonlijk wordt aangehaald om het heden vigeerende standsverschil goed te praten, is de ongelijkheid der geestelijke vermogens. Deze ongelijkheid bestaat en het kan niet van algeheele onbekendheid zijn bij degenen die zich op haar zoo gaarne beroepen, dat zij vaak in het voordeel van de kinderen der duisternis is. Maar niemand heeft ooit bewezen, dat deze ongelijkheid een direct gevolg van de schepping zou zijn. Een der gevolgen van de erfzonde is de verduistering des verstands, die aan de ongelijkheid het voornaamste deel bij-

[p. 346]

draagt, wanneer zij niet geheel en al haar oorsprong is. In dat geval hebben we de hooggeprezen grondslag van het standsverschil te aanvaarden op dezelfde wijze als de ziekte en de dood, zonder nu bepaalde moeite te doen om hen aan te prijzen of anderszins te propageeren. Maar zelfs al zou ook in den staat der erfrechtvaardigheid een ongelijkheid van geestelijke vermogens hebben bestaan, dan nog is er geen voorschrift om die aan te wenden tot stoffelijke kapitaal-vermeerdering en zeker niet om langs dien omweg te komen tot wat heden het standsverschil heet. Wanneer God zoo uitdrukkelijk standen gewild heeft, waarom heeft Jezus dan zoo weinig rekening gehouden met dit goddelijk verlangen? Zou hier eindelijk een punt gevonden zijn, waarin de navolging van Christus niet geoorloofd kan worden geacht? In dat geval is de theologie op een zeer eigenzinnigen weg!

Soms wordt het standsverschil onder katholieken verdedigd op grond der beschouwing, dat de hedendaagsche Kerk zich organisatorisch ontwikkeld heeft. Het is natuurlijk waar, dat het geloof verbreid werd, doch het is nooit veranderd. Er staat wat dat betreft geen ‘christendom der catacomben’ tegenover een hedendaagsch christendom. En iedere poging om zulk een tegenstelling te scheppen werd tot heden beantwoord met den kerkelijken banvloek.

Tenslotte voert men aan, dat zekere kapitaalvorming voor den geregelden gang der maatschappelijke zaken gewenscht is, maar niemand heeft ooit duidelijk gemaakt, dat die kapitaal-vorming om maatschapelijke redenen ook een onderscheid moest scheppen, dat maatschappelijk en geestelijk geldig verklaard dient te worden.

Trots de zwakte der aangebrachte bewijsvoering, schijnt men de principieele handhaving van het standsverschil te blijven beschouwen als een belang voor godsdienst of kerk. De eenige reden, welke ik daarvoor zie, is het bestaan van een vijand, die het standsverschil wil opheffen. De handhaving van het hoe dan ook gegroeide onderscheid der

[p. 347]

standen behoort tot de attributen der anti-communistische propaganda - het uitvloeisel van een geloofsijver, die men zonderling genoeg meer waarneemt in katholieke kranten dan in katholieke boeken. De grootste katholieke apologeten (Maritain, Chesterton, Belloc, Christopher Hollis, Alfred Noyes, Karl Adam, Sigrid Undset e.c.p.) zijn blijkbaar minder bevreesd voor het ‘communistische gevaar’ dan de grootste katholieke ondernemingen. Ik wil niet insinueeren, dat dit zich zou laten begrijpen.

Het feitelijk bezwaar tegen de communisten is natuurlijk, dat zij het Godsbestaan loochenen. Doch het is minstens kortzichtig, al het andere, dat ze loochenen daarom te beschouwen als onmisbare consequentie van het Godsbestaan. Er ware meer te zeggen voor een onderzoek naar de vraag of de godloochenarij der communisten niet juist een gevolg is uit hun afkeer van een met Gods Naam gedekt standen-verschil. Het antwoord op die vraag zou, meen ik, bevestigend zijn.

En indien dat zoo was - ware het dan niet redelijk (alleen reeds uit tactisch oogpunt bekeken) de nieuwe vraag te stellen, of de menschen geen groot gelijk hebben, wanneer ze geen God verlangen, die tegelijk met den Mammon des Gouds kan worden gediend?

Mocht ook die vraag in aanmerking komen voor een bevestigend antwoord, dan zal de apologetische actie onder communisten daardoor ten zeerste vergemakkelijkt worden. Tot heden werd ze belemmerd door de fictie, dat de God der katholieke Christenen een standsverschil zou eischen, dat geheel gebaseerd is op den mammon-dienst. Het zou godslasterlijk zijn, deze fictie te helpen bestendigen. God heeft de standen niet gewild.